XIKWELETI xi nga vangela ndyangu xiphiqo hambi ku ri ku wu faya. Hi xikombiso, Jeffrey Dew loyi a nga muendli wa ndzavisiso, u kume leswaku vatekani lava nga ni xikweleti a va heti nkarhi wo tala va ri swin’we, va tshamela ku holova naswona a va na ntsako. Loko vatekani va holovisiwa hi xikweleti va tala ku heta nkarhi wo leha va ri karhi va holova, hakanyingi ku holova ka kona ku endla leswaku va hokoloka ni ku lwa naswona eku heteleleni va katsa ni timhaka tin’wana, leti endlaka leswaku xiyimo xexo xi nyanya. Kutani a swi hlamarisi leswi vanhu vo tala va le United States va dlayaka vukati hikwalaho ka ku nga twanani hi mali.

Xikweleti lexikulu xi nga tlhela xi veka rihanyo ra munhu ekhombyeni, ro tanihi ku va ni nkelunkelu, ku pandziwa hi nhloko, ku vava ka khwiri, vuvabyi bya mbilu ni ntshikilelo. Wansati loyi a vuriwaka Marta u ri: “Nuna wa mina Luís a a tshikileriwe swinene hi xikweleti xa hina lerova a a tala ku etlela ninhlikanhi. Wanuna loyi minkarhi hinkwayo a ndzi titshega ha yena a sungule ku ka a nga ha pfuni nchumu.” Van’wana a va swi koti ku tiyisela ntshikilelo. Hi xikombiso, Mahungu ya BBC ma vike leswaku wansati wa le dzonga-vuxa bya Indiya u tidlayile endzhaku ka loko a tsandzeke ku hakela mali leyi a yi lombeke leyi ringanaka R7 000. U lombe mali leswaku a ta hakelela vana vakwe swa vutshunguri.

Ku vuriwa yini loko ndyangu wa wena wu ri ehansi ka ntshikilelo hikwalaho ka xikweleti? A hi kambisiseni  swiphiqo swin’wana leswi tolovelekeke leswi vatekani va langutanaka na swona loko va ri ni swikweleti naswona vona milawu ya Bibele leyi nga ku pfunaka ku langutana na swona.

Lukasz u ri: “A ndzi hehla nsati wa mina hi ku tlangisa mali loko hi hala tlhelo a gungula a vula leswaku a hi ta va ni mali leyi ringaneke loko a ndzi ri ni ntirho lowu vaka kona lembe hinkwaro.” Xana vatekani va nga endla njhani leswaku va nga holovisiwi hi swikweleti?

Lexi nga mi pfunaka: Tirhisanani leswaku mi lwisana ni xikweleti.

A swi pfuni nchumu ku karihela nkataku—hambiloko u nga hoxanga xandla eku endleni ka xikweleti xa kona. Leswi sweswi mi nga ni xikweleti, kumbexana ku tlula rini na rini, ndzayo ya Bibele leyi nga eka Vaefesa 4:31 yi nga tirha: “Ku leva hinkwako ni ku hlundzuka ni vukarhi ni huwa ni mavulavulelo ya nhlambha a swi susiwe eka n’wina swin’we ni vubihi hinkwabyo.”

I swa nkoka leswaku mi tirhisana ku herisa xikweleti. Loko wanuna loyi a vuriwaka Stephanos a hlamusela ndlela leyi yena ni nsati wakwe va tirhisaneke ha yona, u ri: “A hi teka xikweleti xa hina tanihi nala loyi a tolovelekeke.” Ntirhisano wo tano wu pfumelelana na Swivuriso 13:10 leyi nge: “Munhu u vanga nyimpi hi ku tikukumuxa ntsena, kambe eka lava va kanelaka swin’we ku ni vutlhari.” Ematshan’weni ya ku tikukumuxa u ringeta ku lulamisa swilo hi wexe, burisanani hi ndlela ya musa malunghana ni swiphiqo swa timali kutani mi tirhisana hi vun’we.

Vana va n’wina va nga katsiwa eka matshalatshala wolawo. Loko tatana loyi a vuriwaka Edgardo wa le Argentina a hlamusela ntokoto wa ndyangu wakwe, u ri: “N’wana wa mina wa jaha a a lava xikanyakanya lexintshwa, kambe hi n’wi hlamusele xivangelo xo va hi nga swi koti ku n’wi xavela. Ematshan’weni ya sweswo, hi n’wi nyike xikanyakanya xa kokwa wakwe wa xinuna naswona u tiphine swinene hi ku xi chayela. Ndzi dyondze nkoka wo va hi tirhisana swin’we tanihi ndyangu.”

Enrique u ri: “A ndzi ri ni xikweleti lexikulu hikwalaho ka bindzu ra mina, lexi nyanyisiweke hi ku wa ka ikhonomi eArgentina. Kutani nsati wa mina a a fanele a endla vuhandzuri. A ndzi vona onge a ndzi nge pfuki ndzi hume exikweletini, a swi fana ni loko ndzi phasiwe hi xirimbana.” Wanuna loyi a vuriwaka Roberto wa le Brazil u lahlekeriwe hi vuvekisi byakwe hinkwabyo loko bindzu ri wa naswona a a kolota tibangi ta 12. U ri: “A ndzi khomiwa hi tingana swinene loko ndzi vona vanghana va mina. A ndzi titwa ndzi ri xikangalafula.”

Xana u nga endla yini loko u titwa u hele matimba, u tivona nandzu kumbe u khomiwa hi tingana hikwalaho ka xikweleti xa wena?

Lexi nga ku pfunaka: Hlela mali ya wena.

 *

1. Hlela mali leyi u nga na yona sweswi. Hlayisa rhekhodo ya mali hinkwayo leyi nghenaka ni leyi humaka endyangwini wa wena ku ringana mavhiki mambirhi—kumbe n’hweti loko ku ri hileswaku sweswo swi nga tirha eka wena. Eka rhekhodo yoleyo tlhela u katsa mali yo tanihi ya swibalo, ya ndzindza-khombo kumbe ya swiambalo, leswi kumbexana swi nga hakeriwiki kumbe ku xaviwa nkarhi na nkarhi.

2. Engetela muholo wa wena. U nga tirha nkarhi lowu engetelekeke entirhweni wa wena, u tirha ntirho lowu tirhiwaka hi nguva yo karhi, u pfuna xichudeni eka tidyondzo ta xona, u xavisela tifektri swilo leswi nga tirhisiwaka nakambe kumbe u va ni xibindzwana ekaya. Xiya: Tivonele leswaku u nga pfumeleli ntirho wu kavanyeta mintirho leyi nga ya nkoka swinene, yo tanihi xiyimiso xa wena xa swilo swa moya.

3. Hunguta swilo leswi u swi xavaka kumbe ku swi hakelela. Xava xilo ntsena loko u xi lava, ku nga ri hileswi nxavo wa xona wu hungutiweke. (Swivuriso 21:5) Enrique loyi a tshahiweke laha henhla u ri: “Ku rindza leswaku u ta xava i swinene tanihi leswi swi pfunaka leswaku u endla xiboho xa loko u xi lava hakunene xilo xa kona.” Hileswi swiringanyeto swin’wana.

•   Yindlu: Loko swi koteka, rhurhela eka yindlu leyi u nga ta hakela mali yitsongo n’hweti ni n’hweti. Hunguta mali leyi u yi hakelaka hi ku va u tirhisa mati na gezi hi ndlela leyinene.

• Swakudya: Longa swakudya leswi u nga ta swi dya hi nkarhi wo wisa kumbe swo khomisa nyoka ematshan’weni yo xava nkarhi na nkarhi. Tirhisa mathikithi lama endlaka leswaku u hunguteriwa nxavo wa swakudya naswona u xava swilo loko nxavo wa swona wu hungutiwile. Joelma wa le Brazil u ri: “Ndzi hlayisa mali hi ku xava mihandzu ni matsavu etimakete leti nga eswitarateni ekusuhi ni loko ti lava ku pfala.”

• Xo famba ha xona: Xavisa mimovha leyi nga riki ya nkoka kutani u hlayisa lowu nga exiyin’weni lexinene ematshan’weni yo hatlisela ku ya xava lowa ha ku nghenaka. Tirhisa xo famba xa mani na mani kumbe u famba hi milenge loko swi koteka.

Endzhaku ka loko u hungute swilo leswi u swi xavaka ni leswi u swi hakelelaka, u ta va u lunghekele ku yi tirhisa hi ndlela leyinene mali ya wena leyi saleke.

4. Kambisisa xikweleti xa wena kutani u endla swo karhi. Xo sungula, kambisisa ntswalo wa xikweleti xin’wana ni xin’wana ni vuyelo lebyi vaka kona loko u hlwela ku hakela kumbe loko u tlula ku xi hakela ni ku hakela loko se nkarhi wu hundzile. Ma kambisise hi vukheta marito ya valombisi va mali kumbe xilipi xa leswi u swi hakelaka, tanihi leswi valombisi van’wana va nga ha kanganyisaka. Hi xikombiso, valombisi van’wana va mali va le United States va vule leswaku ntswalo wa vona wu endla 24 wa tiphesente loko entiyisweni wu tlula 400 wa tiphesente.

Xa vumbirhi, kambisisa ndlela leyi u nga ta swi hakela ha yona swikweleti swa wena. Ndlela yin’wana i ku sungula u hakela swikweleti leswi nga ni ntswalo wo tala. Kasi yin’wana i ku rhanga u hakela swikweleti swa lomu u kolotaka mali yitsongo, tanihi leswi ku kuma swilipi switsongo n’hweti ni n’hweti swa leswi u swi kolotaka swi nga ha ku tsakisaka. Loko u lombe mali leyi nga ni ntswalo wa le henhla, u nga ha vuyeriwa hi ku lomba mali yin’wana leyi ntswalo wa kona wu nga ehansi leswaku u hakela leyi nga ni ntswalo wa le henhla.

Xo hetelela, loko u nga swi koti ku hakela swikweleti swa wena, ringeta ku vulavurisana ni lava ku lombeke mali malunghana ni ndlela leyintshwa leyi u nga hakelaka ha yona. U nga ha kombela va ku engetelela masiku yo va u yi hakela kumbe va ku hungutela ntswalo. Valombisi van’wana va nga ha tiyimisela ku ku hungutela mali leyi u va kolotaka yona loko u hakela mali leyi va ku hunguteleke yona yi helerile hi nkarhi wolowo. Vana la tshembekaka naswona u va ni xichavo loko u hlamusela xiyimo xa wena xa mali. (Vakolosa 4:6; Vaheveru 13:18) Wu tsale ehansi ntwanano wihi na wihi lowu mi wu endlaka. Hambiloko xikombelo xa wena xo sungula xi nga humelelanga, tiyimisele ku phikelela u kombela ku hunguteriwa loko swi fanerile.—Swivuriso 6:1-5.

I ntiyiso leswaku u fanele u amukela xiyimo lexi nga ha vaka kona loko u ri karhi u hlela mali ya wena. Hambi ku ri kungu lerinene ri nga ha va leri nga humeleliki hikwalaho ka swilo leswi u nga swi kotiki ku swi lawula, tanihi leswi hakanyingi mali yi “[tiendlelaka] timpapa ku fana ni ta gama kutani ri haha ri ya ematilweni.”—Swivuriso 23:4, 5.

Ku va munhu a kayakayisiwa hi ndlela leyi a nga langutanaka ni xikweleti xakwe ha yona swi nga endla leswaku a honisa swilo swa nkoka swinene. Hilaha wanuna la vuriwaka Georgios a swi vekaka hakona, “xiphiqo xa hina lexikulu a ku ri leswaku a hi hanyela swikweleti. Timhaka leti a ti fanele ti va ta nkoka a ti salela endzhaku.”

Lexi nga ku pfunaka: U nga pfumeleli mali yi lawula vutomi bya wena.

Ku nga khathariseki matshalatshala ya wena lamakulu, swi nga ha endleka se u ri ni malembe yo tala u ri karhi u hakela vanhu lava ku lombeke mali. Kambe sweswi, u nga ha hlawula ndlela leyi u nga ta languta swiyimo swa wena ha yona. Ematshan’weni yo va nkarhi hinkwawo hi anakanya hi mali kumbe hileswi hi yi pfumalaka, i swinene ku yingisa ndzayo ya Bibele leyi nge: “Loko hi ri ni swakudya ni swifunengeto, hi ta eneriseka hi swilo leswi.”—1 Timotiya 6:8.

Loko u eneriseka hi xiyimo xa wena xa timali swi endla leswaku u “tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene.” (Vafilipiya 1:10) “Swilo [leswi] swa nkoka swinene” swi katsa vunghana bya wena ni Xikwembu ni ndyangu wa wena. Georgios loyi a tshahiweke laha henhla, u ri: “Hambileswi hi nga si swi hakelaka hi ku helela swikweleti swa hina, a swa ha ri swa nkoka ngopfu evuton’wini bya hina. Sweswi hi ni ntsako evukatini bya hina leswi hi hetaka nkarhi wo tala ni vana va hina kumbe hi ri vambirhi naswona hi endla swilo swa moya hi ri swin’we.”

Swiphiqo swa swikweleti swi vanga ntshikilelo naswona ku langutana na swona swi lava ku titsona swo karhi; kambe vuyelo bya kona i byinene. Wanuna loyi a vuriwaka Andrzej wa le Poland u ri: “Loko ndzi twa leswaku nsati wa mina u lombe mutirhi-kulobye mali yo tala loyi a nyamalaleke a nga si n’wi tlherisela yona, ndyangu wa hina wu ve ni gome.” Kambe loko a anakanya ndlela leyi yena ni nsati wakwe va anguleke ha yona u ri: “Entiyisweni hi ye hi va ni vun’we—ku nga ri hikwalaho ka xiphiqo kambe hikwalaho ko khomisana swin’we leswaku hi xi lulamisa.”