HI KU ya hi maphepha ya mina, ndzi velekiwe hi 1924. Ndzi velekiwe eximutanini xa Shmakovka le Vuxa Mpfungwe wa Rhaxiya, ekusuhi ni ndzilikano wa Chayina.

Siku rin’wana tata wa mina ni vabuti va mina va tekiwe hi swigevenga kutani Manana a nga ha tlhelanga a va vona. Manana u sale a dya rikoko ra xilondzo na hina ni vana lava a kumeke Tatana a ri na vona, lava a va loveriwe hi mana wa vona swin’we ni lava Manana a teke na vona lava na vona a va loveriwe hi tata wa vona. Muakelani u teke hina vana lavatsongo a hi yisa endhawini yo hlayisa vana lava feriweke hi vatswari ya Orthodox ya le Rhaxiya kutani a vula leswaku Manana u hi fularherile.

Manana u pfumerile hikuva vana vakwe lavatsongo, ku katsa na mina a va ta va va fe hi ndlala loko a a nga pfumelanga. Sweswi leswi ndzi nga emalembeni ya va-80, ndza swi tlangela leswi Manana a hi rhumeleke endhawini yoleyo. Entiyisweni sweswo swi hlayise vutomi bya hina. Hambiswiritano, ndzi tama ndzi va ni gome leswi Manana a hi rhumeleke endhawini yo hlayisa vana lava feriweke hi vatswari.

Hi 1941, ndzi rhurhele eKorea laha ndzi tekaneke ni wanuna wa Murhaxiya la nga ni musa loyi a vuriwaka Ivan. N’wana wa hina wa nhwana, Olya, u velekiwe eSeoul, le Korea, hi 1942. N’wana wa hina wa jaha Kolya, u velekiwe kwale hi 1945, ivi ndzisana yakwe Zhora, a velekiwa hi 1948. Nuna wa mina a a khathalela xitolo xa hina xa ndyangu kutani mina a ndzi rhunga. Leswi eSeoul a ku tale Majapani, vana va hina va kule va ri karhi va vulavula Xijapani, hambileswi ekaya a hi vulavula Xirhaxiya. Ku fikela hi 1950, a ku vonaka ku ri ni ku rhula eSeoul exikarhi ka vanhu va le Soviet, Amerika ni le Korea. Hinkwavo ka vona a va xava exitolo xa hina.

Swilo swi cince hi ku copeta ka tihlo hi 1950. Masocha ya le Korea N’walungu ma sungule ku lawula eSeoul. Leswi a hi nga koti ku baleka, hi khotsiwe ni vanhu van’wana va le matikweni mambe. Ku ringana malembe manharhu ni hafu, a hi machisiwa ni vabohiwa va nyimpi va le Britain, Rhaxiya, Amerika ni le Furwa hi ya etindhawini to hambana-hambana etikweni hinkwaro ra Korea N’walungu. A hi tshama kun’wana ni kun’wana laha a ku ri ni vutumbelo naswona a hi ringeta ku papalata tibomo.

Minkarhi yin’wana a hi tshama eka tindlu leti a hi tshivela ndzilo eka tona naswona a hi nyikiwa swakudya leswi ringaneke. Hambiswiritano, hakanyingi a ho va ni n’wahuva ntsena lowu a hi fanele hi dya wona naswona a hi etlela etindlwini to titimela leti nga marhumbi. Vo tala eka ntlawa wa hina va file hikwalaho ko sika ni ku honisiwa. A ndzi khunguvanyeka swinene loko vana va mina va xaniseka. Xixika xi hatle xi nghena eKorea N’walungu. Ndzi tsundzuka ndzi tshame etlhelo ka ndzilo ndzi ri karhi ndzi kufumeta maribye leswaku ndzi ta va kufumeta hi wona.

Loko ku fika ximumu, vaaki van’wana va le Korea va hi dyondzise swimilana swa nhova leswi dyiwaka hi vanhu kutani hi sungule ku lava tinyala ta nhova ni makamba lama dyiwaka hi vanhu, ti-raspberry, madiriva ni swikowa. Swi le rivaleni leswaku vaaki a va nga hi vengi kambe a va hi twela vusiwana hileswi a hi koka exilogweni. Ndzi dyondze ku phasa machela leswaku hi ta dya. A swi ndzi twisa ku vava loko  nkarhi na nkarhi ndzi twa vana va mina va kombela machela.

Hi October yin’wana, hi lerisiwe ku macha hi ya eManp’o. Hi byeriwe leswaku vanhu lava vabyaka ni vana lavatsongo a va ta khandziyisiwa swigolonyana leswi kokiwaka hi tihomu. Olya ni tata wakwe va mache ni ntlawa wolowo hi milenge. Mina ni tindzisana takwe hi rindze swigolonyana ku ringana masiku yo hlaya leswaku swi fika. Eku heteleleni, swigolonyana swi fikile.

Vabohiwa lava vabyaka a va hlengeletiwa eswigolonyanini ku fana ni tinhulu ta mavele. A swi nga tsakisi nikatsongo! Ndzi bebule Zhora kutani ndzi ringeta ku veka Kolya ekhonweni ya xigolonyana, kambe u be mukhosi a ku: “Manana, Manana, ndzi lava ku famba na wena! Ndzi kombela leswaku u nga ndzi siyi!”

Kolya u ndzi landze hi le ndzhaku, a khomelele xikete xa mina a ri karhi a tsutsuma. Vabohiwa vo tala va duvuriwile hi nkarhi wa ku macha loku, loku nga tsakisiki, loku heteke masiku yo hlayanyana. Mawukuwuku ma hi landze hi le ndzhaku ma ri karhi ma dya mintsumbu leyi saleke. Eku heteleleni hi tlhele hi hlangana ni nuna wa mina na Olya. Hi ririle kutani hi vukarhana. Hi vusiku byebyo, a ndzi etlelanga naswona ndzi hise maribye hi ndzilo. Leswi sweswi a ndzi kufumeta vana va mina hinkwavo, a ndzi ri ni ku rhula.

Hi 1953, ekusuhi ni ndzilakano wa vu-38 lowu avaka Korea N’walungu ni Korea Dzonga, vutomi bya hina byi sungule ku olova swinene. A hi kuma yunifomo yo basa, tintanghu, xinkwa hambi ku ri xiwitsi. Hi ku hatlisa vanhu va le Britain va ntshunxiwile, kutani ku ntshunxiwa vanhu va le Furwa. Kambe hina a ku ri hava tiko leri a hi ri vaaki va rona. Loko vabohiwa vo hetelela va fambile, hi sale hi ri hexe. Hi rile hi ri ni gome naswona swakudya a swi nga ngheni. Hi kona laha mutirhela-mfumo wa le Korea a vuleke marito wolawo lama vavaka, lama tshahiweke eku sunguleni ka xihloko lexi.

Lexi hlamarisaka, endzhakunyana ka sweswo hi yisiwe eKorea Dzonga. Endzhaku ko konanisiwa hi masocha ya le Amerika hi pfumeleriwe ku rhurhela eUnited States. Hi fambe hi xikepe hi ya eSan Francisco, le  California, laha hi pfuniweke hi nhlangano wo pfuna swisiwana. Endzhakunyana, hi rhurhele eVirginia naswona vanhu lava hi tolovelaneke na vona kwale va hi pfune leswaku hi sungula ku tikhathalela. Eku heteleleni, hi rhurhele eMaryland leswaku hi ya sungula vutomi hi vuntshwa.

Hi hlamarisiwe hi swilo leswi nga nyawuriki, swo tanihi muchini wo basisa. Tanihi valuveri etikweni lerintshwa, a hi tirha nkarhi wo leha hi ku gingiriteka. Kambe a ndzi hlunamisiwa hi ku vona vanhu lava a swi va fambela kahle endhawini ya vona leyintshwa va xanisa vanhu lava ha ku fikaka. Endzhakunyana ka loko ha ha ku fika, hi hlangane ni muprista wa Orthodox ya le Rhaxiya loyi a nga te: “Sweswi mi le tikweni leri katekisiweke. Loko mi lava ku endla nhluvuko, papalatani vanhu lava humaka etikweni ra ka n’wina.” Sweswo swi ndzi hlamarisile swi tlhela swi ndzi pfilunganya. Xana a hi nga fanelanga hi pfunana?

Hi 1970, wanuna la vuriwaka Bernie Battleman, loyi a nga Mbhoni ya Yehovha, u te ekaya ka hina a ta bula na hina hi Bibele. Ku fana na hina, a a ri ni xivindzi naswona a a nga gegagegi loko a vulavula. Hi hete tiawara hi ri karhi hi bula. Leswi a ndzi kulele endhawini yo hlayisa vana lava feriweke hi vatswari ya Orthodox, a ndzi tiva tidyondzo ta le kerekeni hi nhloko. Kambe a ndzi nga si tshama ndzi ehleketa hi ku va ni Bibele ya mina! Bernie u hi tisele Bibele kutani a ku: “Ndzi mi nyika Bibele hikuva ndza mi rhandza.” U tlhele a hi tivisa eka Ben, Mbhoni leyi vulavulaka Xirhaxiya leyi humaka eBelarus.

Hi ku titsongahata, Ben ni nsati wakwe va hlamule swivutiso swa hina hi ku tirhisa Bibele. Kambe, a ndzi tiyiseka leswaku Timbhoni ti soholote ndzimana yo kwetsima. A ndzi hlundzukisiwa ngopfu hileswaku minkandziyiso ya tona yi vula leswaku Mariya a a ri ni vana van’wana handle ka Yesu, loko kereke yi ndzi dyondzise leswi hambaneke.

Ndzi bele munghana wa mina loyi a humaka ePoland riqingho ndzi n’wi kombela leswaku a languta leswi tsalwa ra Matewu 13:55, 56 ri swi vulaka eBibeleni yakwe ya Xipholixi. Loko a ndzi hlayela ndzimana yoleyo, ndzi hlamarile loko ndzi twa leswaku hakunene Yesu a ri ni tindzisana! Munghana wa mina na yena u bele munghana wakwe riqingho loyi a a tirha eLayiburari ya Congress ya le Washington, D.C. leswaku a kamba ndzimana yoleyo eka Tibibele hinkwato leti nga kona kwale. U vike leswaku hinkwato ti vula nchumu wun’we: Yesu a a ri ni vamakwavo!

A ndzi ri ni swivutiso swin’wana swo tala. Ha yini vana va fa? Ha yini matiko ma lwa? Ha yini vanhu va nga rhandzani, hambiloko va vulavula ririmi rin’we? Tinhlamulo leti ndzi ti kumeke leti humaka eBibeleni ti ndzi tsakisile. Ndzi dyondze leswaku a hi ku rhandza ka Xikwembu leswaku vanhu va xaniseka.  Ndzi tsake swinene loko ndzi dyondza leswaku ndzi ta tlhela ndzi vona varhandziwa va mina lava feke eka mimpfilumpfilu yo hambana-hambana. Hakatsongo-tsongo, Yehovha u ve wa xiviri eka mina.

Siku rin’wana a ndzi yime emahlweni ka swifaniso swa mina leswi a ndzi swi gandzela, ndzi ri karhi ndzi kombela Xikwembu leswaku xi ndzi pfuna hi n’wana wa mina wa jaha loyi a a ha ku vuya enyimpini ya le Vietnam naswona a ri ni ntshikilelo lowukulu. Hi xitshuketa, ndzi xiye leswaku swikhongelo swa mina a swi nga fanelanga swi kongomisiwa eka swifaniso, kambe eka Xikwembu lexi hanyaka, ku nga Yehovha. Ndzi swi phatlule hi le xikarhi naswona ndzi swi vonile leswaku a swi nga ri nchumu kambe a ko va maphepha ya mihlovo-hlovo. A ndzi swi xave ekerekeni, kambe hi vusiku byebyo ndzi swi cukumetile.

A swi nga olovi ku tshika kereke leyi ndzi kuleleke eka yona. Kambe a ndzi sungule ku teka leswi Bibele yi swi dyondzisaka swi ri swa nkoka ku tlula hinkwaswo. Endzhaku ka lembe, ndzi teke n’wana wa mina wa nhwanyana ni nuna wa mina hi endzela muprista wa Orthodox ya le Rhaxiya. A ndzi ri ni buku yo tsalela eka yona leyi a yi ri ni swivutiso swa Bibele leswi ku tsariweke Matsalwa ehansi ka swona. Loko ndzi ri karhi ndzi ti hlayela ehenhla tindzimana ta Bibele, muprista u hlakahle nhloko kutani a ku: “Wa penga.” U hi byele leswaku hi nga ha tlheli hi vuya.

Xiendlakalo lexi xi hlamarise n’wana wa mina wa nhwanyana Olya, loyi a tlhariheke naswona a rhandzaka ku tiva. Na yena u sungule ku kambisisa Bibele hi vukheta naswona a swi tekanga nkarhi leswaku a famba na mina eminhlanganweni ya Timbhoni. Ndzi khuvuriwe hi 1972, kasi Olya u khuvuriwe hi lembe leri landzelaka.

A hi tibyela leswi, Hi fanele hi dzikisa mianakanyo ya hina eka swilo leswi nga kona sweswi, hi rivala hi swa nkarhi lowu hundzeke. Kutani a hi nga kanakani ku endla nchumu lowuntshwa loko hi tiyiseka leswaku a wu ri wunene. Loko mina ni n’wana wa mina wa nhwanyana hi sungula ku va ni vuxaka ni Xikwembu, a hi swi lava hi mbilu hinkwayo ku ya emakaya ya vanhu kutani hi va byela leswi a hi swi dyondza. Ndza pfumela leswaku eku sunguleni a ndzi nga ri na vuxiyaxiya, kambe loyi a ndzi tirha na yena a hlamusela swilo hi rirhandzu naswona a a ri ni vuxiyaxiya. Kambe hi ku famba ka nkarhi, ndzi dyondze ku vulavula ni vanhu vo tala vo huma ematikweni man’wana ni va mindhavuko yin’wana lava ku fana na mina a va lava vutomi byo antswa.

Emalembeni lama landzeleke, mina ni n’wana wa mina wa nhwanyana a hi tshamela ku vula leswaku loko Mfumo wa Vukhomunisi wo wa, hi ta ya eRhaxiya leswaku hi ya pfuna vanhu vo fana na hina leswaku va dyondza hi Xikwembu. Loko wu wa eku sunguleni ka va-1990, Olya u hetisise norho lowu havumbirhi bya hina a hi ri na wona. U rhurhele eRhaxiya naswona u ve mutirheli wa nkarhi hinkwawo kwale ku ringana malembe ya 14. U dyondze Bibele ni vanhu vo tala naswona u kote ku pfuna eka ku hundzuluxela minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni yi suka eka Xinghezi yi ya eka Xirhaxiya erhavini ra Timbhoni ta Yehovha ra le Rhaxiya.

Sweswi ndzi tshama ndzi etlele emubedweni wa mina naswona vana va mina va endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya vona leswaku ndzi tiphina hi vutomi. Ndzi nkhensa Xikwembu leswi endzhaku ka ku xaniseka ka mina loko ndza ha ri ntsongo, ndzi kumeke vutomi byo antswa. Sweswi ndzi vona ku hetiseka ka pisalema ya le Bibeleni ya murisi Davhida leyi nge: “U ndzi kongomisa etindhawini to wisela leti kumaka mati kahle. U phyuphyisa moya-xiviri wa mina. Wa ndzi rhangela emintileni ya ku lulama hikwalaho ka vito rakwe.”—Pisalema 23:2, 3. *