XANA Thomas Emlyn a a ri mani naswona i yini lexi endleke leswaku a seketela ntiyiso? Hi nga dyondza yini eka yena lexi nga hi pfunaka namuntlha?

Leswaku hi hlamula swivutiso sweswo, hi fanele hi tlhelela endzhaku eku heleni ka va-1600 ni le ku sunguleni ka va-1700 le England ni le Ireland. Hi nkarhi wolowo, Kereke ya le England a yi ri ni vulawuri lebyikulu. Mintlawa yin’wana ya Vuprotestente a yi nga pfumelelani ni tidyondzo ta kereke yoleyo.

Thomas Emlyn u velekiwe hi May 27, 1663, edorobeni ra Stamford, eLincolnshire le England. U sungule ku chumayela ekerekeni loko a ri ni malembe ya 19. Hi ku famba ka nkarhi u ve xirho xa kereke ya Presbeteriya ya wansati loyi a a tshama eLondon naswona Emlyn u rhurhele eBelfast le Ireland.

Loko a ri Belfast u nghene kereke ya kwalaho. Hi ku famba ka nkarhi u ve mufundhisi eka tikereke to hlayanyana ku katsa ni ya le Dublin.

Hi nkarhi wolowo, Emlyn a a kambisisa Bibele. Tidyondzo leti a a ti kuma eBibeleni, a ti endla leswaku a nga ha yi tshembi dyondzo leyi a a pfumela eka yona ya Vunharhu-un’we. Loko a ri karhi a endla ndzavisiso eka Tievhangeli, u sungule ku xiya leswaku a ti pfumelelana ni leswi a a sungula ku swi vona swi ri ntiyiso.

Emlyn a nga nambanga a byela van’wana hi ntiyiso lowu a wu kumeke. Hambiswiritano, van’wana ekerekeni ya le Dublin, va xiye leswaku loko a ri karhi a chumayela a nga ha vulavuli hi Vunharhu-un’we. Leswi a a tiva leswaku vanhu van’wana a va nge swi amukeli leswi a swi kumeke, u tsale a ku: “A ndzi tshembi leswaku ndza ha ta hambeta ndzi va na n’wina hikuva a swi ndzi oloveli ku vula ntiyiso lowu ndzi wu kumeke malunghana ni leswi a ndzi swi pfumela eku sunguleni.” Hi June 1702, vavanuna vambirhi va n’wi kongomile va n’wi vutisa leswaku ha yini a nga ha katsi mhaka ya Vunharhu-un’we loko a ri karhi a chumayela ekerekeni. Emlyn u pfumerile leswaku a nga ha pfumeli eka dyondzo yoleyo naswona a nga ha lavi ku va xirho xa kereke.

Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, u sukile eDublin ku nga doroba ra Ireland a ya eEngland. Hambiswiritano, endzhaku ka mavhiki ya khume, u tlhelele eDublin leswaku a ya lulamisa swin’wana a ri ni xikongomelo xo rhurhela eLondon. Loko a ri kwalaho, a a lava leswaku ntiyiso lowu a wu kumeke wu tiviwa, xisweswo u tsale buku leyi nge, An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ. Eka yona u swi veke erivaleni hi ku tirhisa Matsalwa a vula leswaku i yini lexi endlaka Yesu a nga ri Xikwembu Lexi Tlakukeke. Sweswo swi hlundzukise swirho swin’wana swa kereke ya le Dublin naswona swi yise xivilelo.

 Emlyn u khomiwile naswona hi June 14, 1703 u yisiwe ehubyeni ya Queen’s Bench Court eDublin. Eka buku ya yena leyi nge True Narrative of the Proceedings, u te: “Ndzi hehliwe hi ku tsala buku leyi eka yona ku vuriwaka leswaku ndzi vulavule hi ndlela yo sandza ni ya tihanyi ya leswaku Yesu Kreste a nga ringani ni Xikwembu lexi nga Tatana.” Ku tengisiwa ka yena a ku nga ri na vululami. Vabixopo va nkombo va Kereke ya le Ireland, a va tshame ni vaavanyisi. Emlyn a a nga pfumeleriwi ku tihlamulela. Muavanyisi-nkulu Justice Richard Pyne wa le Ireland, u byele Emlyn leswaku a nge poni. Richard Levins gqweta lerikulu, u byele Emlyn leswaku “a nge humeleli.” Richard Pyne na Justice, Ndhuna-nkulu ya le Ireland, va byele huvo leswaku loko ku nga fikeleriwi xiboho lexi languteriweke, vabixopo lava a va ri kona a va ta tiyisekisa leswaku huvo yi xupuriwa.

Loko Emlyn a voniwe nandzu, gqweta ri n’wi byele leswaku a tisola hileswi a swi endleke kambe a nga pfumelanga. U rihisiwile a tlhela a gweviwa ku tshama lembe ekhotsweni. Leswi a tsandzekeke ku humesa ndziho, u tshame malembe mambirhi ekhotsweni kukondza munghana wa yena a n’wi kombelela eka valawuri leswaku a hunguteriwa ndziho. Emlyn u ntshunxiwe ekhotsweni hi July 21, 1705. Ku xanisiwa loku ku endle leswaku a vula marito lama tshahiweke eku sunguleni lama nge: “Ndzi tiyimisele ku xanisiwa hikwalaho ka ntiyiso ni ku dzuneka ka [Xikwembu].”

Emlyn u rhurhele eLondon laha a tivaneke na William Whiston loyi a a ri xidyondzi xin’wana xa Bibele lexi na xona xi vengiweke hi leswi xi tiviseke van’wana hi ntiyiso wa le Bibeleni. Whiston a a n’wi xixima Emlyn a a n’wi vula “munhu wo sungula ku vulavula hi Vukreste bya khale.”

Ku fana na William Whiston ni xidyondzi xin’wana lexi xiximiwaka Isaac Newton, Emlyn u kume leswaku Bibele a yi pfumelelani ni dyondzo ya Vunharhu-un’we ya Athanasius. U te: “Endzhaku ko anakanyisisa ni ku kambisisa Matsalwa yo Kwetsima, . . . Ndzi kume xivangelo . . . xa ku cinca langutelo ra mina emhakeni ya dyondzo ya Vunharhu-un’we.” U gimete hi ku vula leswaku “Xikwembu lexi nga Tata wa Yesu Kreste hi xona ntsena lexi Tlakukeke.”

I yini lexi endleke leswaku Emlyn a vula marito wolawo? U kume Matsalwa yo tala lama kombisaka ku hambana exikarhi ka Yesu ni Tata wakwe. Xiya swikombiso swi nga ri swingani leswi landzelaka (Marito ya Emlyn lawa a ma tshaheke eBibeleni ma voyamisiwile):

•  Yohane 17:3: “Kreste a nga vulanga leswaku hi yena Xikwembu lexi nga xin’we.” Kambe Tatana hi yena ntsena la vuriwaka “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso.”

•  Yohane 5:30: “N’wana a nga endli ku rhandza ka yena n’wini kambe u endla ku rhandza ka Tatana.”

•  Yohane 5:26: “N’wana u nyikiwe vutomi hi Tatana.”

•  Vaefesa 1:3: “Swi tolovelekile ku twa leswaku Yesu Kreste N’wana wa Xikwembu kambe a hi si tshama hi twa ku vuriwa leswaku Tata wa Xikwembu, hambileswi ku talaka ku vuriwa leswaku Tata wa Yesu Hosi ya hina.”

Endzhaku ka loko Emlyn a kambisise vumbhoni lebyi hinkwabyo, u te: “A ku kona eMatsalweni laha ku tsariweke leswaku Tatana, N’wana ni Moya Lowo Kwetsima i nchumu wun’we.”

Namuntlha vanhu vo tala va chava ku yimela leswi Bibele yi swi dyondzisaka kambe Emlyn a a nga ri tano. U vutisile a ku: “Xana loko munhu a nga pfumelelani ni ntiyiso lowu nga eMatsalweni yo Kwetsima, a nga tikarhata a hlaya ni ku endla ndzavisiso ha wona?” Emlyn u yimele ntiyiso.

Xikombiso xa Emlyn ni van’wana, xi nga hi pfuna ku tiva loko hi ta swi kota ku yimela ntiyiso hambiloko sweswo swi endla leswaku hi vengiwa. Na hina hi nga ha tivutisa leswaku, ‘Xana lexi nga xa nkoka eka hina i ku tsakisa vanhu kumbe i ku yimela ntiyiso wa Rito ra Xikwembu?’