VAVALANGI a va khomiwe hi ndlala. Loko va ri endhawini ya khale ya matimu leyi nga doroba ra Betlehema, va lave ku ringeta swakudya leswi hlawulekeke. Un’wana wa vona u vone khefi leyi eka yona ku xavisiwaka swakudya leswi vitaniwaka falafel ku nga ti-chickpea, matamatisi, tinyala ni man’wana lama dyiwaka ni xinkwa lexi vitaniwaka pita. Swakudya leswi swo xawula swi va nyike matimba yo ya emahlweni ni ku valanga.

Leswi vaendzi lava a va nga xi tivi xinkwa xolexo lexi olovaka lexi vitaniwaka Pita, ku ve ntokoto lowu tsakisaka eka vona siku rero. Vito leri nge Betlehema ri vula “Yindlu ya Xinkwa” naswona endhawini leyi, ku bakiwe xinkwa ku ringana malembe ya magidi. (Rhuti 1:22; 2:14) Xinkwa lexi vitaniwaka Pita i xin’wana xa swinkwa leswi tolovelekeke swa le Betlehema.

Kwalomu ka mune wa magidi ya malembe lama hundzeke, ekusuhi ni le dzongeni wa Betlehema, Sara nsati wa Abrahama u nyike vaendzi vanharhu lava a va nga languteriwanga “swinkwa” leswi a ha ku swi baka. (Genesa 18:6) Sara u tirhise “mapa” lawa a ma huma eka maxalana. Swi nga endleka leswaku a a fanele a baka xinkwa lexi hi ku hatlisa ehenhla ka maribye lama hisaka.—1 Tihosi 19:6.

Ndyangu wa Abrahama a wu tibakela xinkwa hilaha rungula leri ri hlamuselaka hakona. Swi nga endleka leswaku Sara ni malandza yakwe a va nga ta swi kota ku baka hi xitofu lexi a va tolovele ku xi tirhisa le Ura, laha a humaka kona. U pfuve mapa lama silekeke kahle lama humaka eka tindzoho ta koroni. Ku baka xinkwa xolexo a swi nga olovi hikuva mapa ya kona a ma siriwa hi ribye ro sila.

Endzhaku ka 400 wa malembe, Nawu wa Muxe wu cince mhaka ya leswaku munhu a nga rihisiwi hi ku tekeriwa ribye ro sila hikuva “i moya-xiviri.” (Deteronoma 24:6) Xikwembu a xi teka ribye ro sila ri ri ra nkoka hikuva handle ka rona, ndyangu a wu ta sika.—Vona bokisi leri nge, “ Ku Sila Ni Ku Baka eMinkarhini Ya Bibele.”

Matsalwa ma vulavula hi xinkwa minkarhi ya 350 naswona hakanyingi vatsari va Bibele a va tirhisa rito leri nge xinkwa ematshan’weni ya leri nge swakudya. Yesu u kombise leswaku lava tirhelaka Xikwembu va nga khongela va ku: “Hi nyike namuntlha xinkwa xa hina xa siku leri.” (Matewu 6:11) Xisweswo, “xinkwa” xi fanekisela swakudya naswona laha Yesu a a kombisa leswaku hi nga titshega hi Xikwembu leswaku xi hi nyika swakudya swa siku ni siku.—Pisalema 37:25.

Hambiswiritano, ku ni swilo swin’wana leswi nga swa nkoka ku tlula xinkwa kumbe swakudya. “Munhu a nga fanelanga a hanya hi xinkwa ntsena, kambe u fanele ku hanya ni hi rito rin’wana ni rin’wana leri humaka enon’wini wa Yehovha.” (Matewu 4:4) Rungula rakwe a ri kombetela eka nkarhi lowu Vaisrayele a va tshembele eka Xikwembu hi ku helela leswaku xi va nyika swakudya. Leswi swi sungule loko va ha ku huma aEgipta. Loko ka ha ku hundza n’hweti va ri emananga ya le Sinayi, swakudya swa vona a swi ya swi hela. Leswi a va sika, va hlundzukile kutani va gungula va ku: “A hi dya xinkwa hi eneriseka” aEgipta.—Eksoda 16:1-3.

Handle ko kanakana, xinkwa xa le Egipta a xi nandziha. Hi nkarhi wa Muxe, vabaki lava nga ni ntokoto va nyike Vaegipta swinkwa ni makhekhe yo tala swinene. Kambe Yehovha a a nga ri na wona makungu yo tshika vanhu va yena va nga ri na  xinkwa. U va tshembise a ku, “ndzi ta mi nisela xinkwa xi huma ematilweni.” Handle ko kanakana, xinkwa lexi humaka etilweni xi te hi mahlamba-ndlopfu, ku ri “nchumu wo olova” lowu a wu fana ni gwitsi. Loko vana va Israyele va wu vona ro sungula va vutisa va ku: “I yini?” Kutani Muxe a ku: “I xinkwa lexi Yehovha a mi nyikeke xona leswaku xi va swakudya swa n’wina.” Va swi vitane leswaku i manna * naswona va dye xinkwa xexo ku ringana malembe ya 40 lama landzeleke.—Eksoda 16:4, 13-15, 31.

Eku sunguleni Vaisrayele a va tsake ngopfu loko va kuma manna hi singita. Nantswo wa yona a wu fana ni “wa swinkwa swa swiphepherhele leswi nga ni vulombe” naswona a ku ri swakudya swo tala leswi a swi nyikiwa un’wana ni un’wana. (Eksoda 16:18) Kambe loko se ku hundze nkarhi, va sungule ku tsundzuka swakudya leswi a va swi dya aEgipta. “Mahlo ya hina a ma voni nchumu ni wun’we loko ku nga ri manna.” (Tinhlayo 11:6) Hi ku famba ka nkarhi va gungule va ku: “Moya-xiviri wa hina se wa xi nyenya xinkwa lexi solekaka.” (Tinhlayo 21:5) Hi ku famba ka nkarhi, “xinkwa lexi humaka etilweni” se a va nga ha xi lavi naswona a va xi venga.—Pisalema 105:40.

Ku fana ni swilo swin’wana, xinkwa xi nga ha tekiwa xi nga ri xa nkoka. Kambe Bibele yi vulavula hi muxaka wun’wana wa xinkwa lowu nga wa nkoka swinene. Xinkwa xolexo, lexi Yesu a xi faniseke ni manna leyi Vaisrayele a va nga yi tlangeli, xi nga tisa vutomi lebyi nga heriki.

Yesu u byele vayingiseri vakwe a ku: “Hi mina xinkwa xa vutomi. Vatata wa n’wina va dye manna emananga kambe va file. Lexi i xinkwa lexi xikaka hi le tilweni, leswaku un’wana ni un’wana a xi dya, a nga fi. Ndzi xinkwa lexi hanyaka lexi xikeke hi le tilweni; loko munhu a dya xinkwa lexi u ta hanya hi masiku; naswona entiyisweni, xinkwa lexi ndzi nga ta xi nyikela i nyama ya mina hikwalaho ka vutomi bya misava.”—Yohane 6:48-51.

 Vayingiseri vo tala va Yesu a va nga yi twisisi ndlela leyi a a xi hlamusela ha yona “xinkwa” ni “nyama” yo fanekisela. Kambe, xifaniso xexo a xi fambisana kahle ni mhaka leyi Yesu a a vulavula ha yona. Vayuda a va hanya hi xinkwa siku ni siku, ku fana ni leswi Vaisrayele a va hanya hi manna ku ringana malembe ya 40 loko va ri emananga. Hambileswi manna a yi ri nyiko leyi humaka eka Xikwembu, a yi swi kotanga ku tisa vutomi lebyi nga heriki. Tlhandlakambirhi, xitlhavelo xa Yesu xi vuyerisa lava kombisaka ripfumelo eka yena. Hakunene i “xinkwa xa vutomi.”

Swi nga ha endleka leswaku loko u khomiwe hi ndlala, u dya xinkwa. Nakambe u nga ha nkhensa Xikwembu hi leswi u kumeke “xinkwa xa siku.” (Matewu 6:11, The New English Bible) Loko hi ri karhi hi tlangela xinkwa xa xiviri, hi fanele hi tsundzuka nkoka wa “xinkwa xa vutomi,” ku nga Yesu Kreste.

Ku hambana ni Vaisrayele va le nkarhini wa Muxe lava a va nga tlangeli, hi nga swi kombisa njhani leswaku ha xi tlangela xinkwa lexi xo fanekisela? Yesu u te: “Loko mi ndzi rhandza, mi ta hlayisa swileriso swa mina.” (Yohane 14:15) Loko hi hanya hi ku pfumelelana ni swileriso swa Yesu, hi ta dya xinkwa hi tsakile hilaha ku nga heriki.—Deteronoma 12:7.