PANAYIOTA u kulele exihlaleni xa le Mediteraniya. Loko a ha ri muntshwa a a rhandza tipolitiki. Endzhaku ka nkarhi u ve matsalana wa vandla ra tipolitiki eximutanini lexi a a tshama eka xona. U kale a famba hi muti ni muti a kombelela vandla rero minyikelo. Kambe hi ku famba ka nkarhi, Panayiota u hele matimba. Swirho swa vandla a swi ri ni xihlawuhlawu, mavondzo, ku rhandza swikhundlha ni timholovo hambileswi a swi vitanana vanghana.

Daniel u kulele endyangwini lowu rhandzaka vukhongeri eIreland. Kambe lexi twisaka ku vava hileswaku a a byi tsundzuka kahle vukanganyisi bya vafundhisi lava a va ri swidakwa, lava a va gembula ni ku yiva mali ya munyikelo, va ri karhi va n’wi byela leswaku u ta hisiwa etiheleni loko a dyoha.

Jeffery a a tirha eka khampani ya vutleketli ya matiko yo hambanahambana leyi a yi ri ni valawuri vo tala ni tihofisi eUnited Kingdom ni le United States. U tsundzuka swiendlakalo swo tala laha makhasitama ni vaxavisi van’wana a va endla vukanganyisi loko va burisana ni vatirhelamfumo. A va tiyimisele ku vula xin’wana ni xin’wana leswaku va sirhelela bindzu ra vona hi vukanganyisi.

Lexi twisaka ku vava hileswaku swiendlo sweswo a swi lo endleka ematikweni wolawo ntsena. Vukanganyisi byi tolovelekile etimhakeni to tala namuntlha, eka tipolitiki, vukhongeri ni mabindzu. Swa fanela leswi rito ra Xinghezi leri nge “mukanganyisi” ri humaka eka rimitsu ra Xigriki leri vulaka xivulavuri kumbe mutlangi wa le xitejini loyi hakanyingi a tumbetaka xikandza. Hi ku famba ka nkarhi, rito leri ri hetelele ri vula munhu wihi ni wihi loyi a kanganyisaka van’wana leswaku a ta kuma leswi a swi lavaka.

Vanhu lava kanganyisiweke va nga ha hlundzuka swinene ni ku va ni xikhomela. Hi mbitsi, va nga ha tivutisa: “Xana vukanganyisi byi ta kala byi hela?” Lexi tsakisaka hileswaku Rito ra Xikwembu ri hi nyika swivangelo swo tshemba leswaku byi ta hela.

Hi ku ya hi Bibele, vukanganyisi byi sunguriwe hi xivumbiwa xa moya. Loko vanhu va ha ku vumbiwa, Sathana Diyavulosi u tirhise nyoka a tiendla onge u lava ku pfuna leswaku a ta kota ku ringa wansati wo sungula, Evha. (Genesa 3:1-5) Ku sukela kwalaho, vanhu vo tala va tumbete leswi va nga swona leswaku va kanganyisa van’wana ni ku hetisisa ku navela ka vona ko biha.

Xikwembu a xi tshamela ku lemukisa Vaisrayele loko va gandzela swikwembu swa mavunwa. Hi ku tirhisa muprofeta Esaya, Yehovha Xikwembu u te: ‘Vanhu lava va ta eka mina hi nomu wa vona naswona va ndzi kanganyise hi milomu ya vona, kambe mbilu ya vona yi le kule na mina.’ (Esaya 29:13)  Loko va ale ku tshika mikhuva ya vona, Xikwembu xi pfumelele mimfumo leyi nga ni matimba leswaku yi lovisa ndhawu ya Vaisrayele ya vugandzeri, ku nga Yerusalema ni tempele ya wona—eku sunguleni xi tirhise Vababilona hi 607 B.C.E. ivi eku heteleleni xi tirhisa mavuthu ya Rhoma hi 70 C.E. Swi le rivaleni leswaku Xikwembu a xi byi lavi vukanganyisi.

Kasi hi hala tlhelo, Xikwembu ni N’wana wa xona Yesu, va va rhandza vanhu lava tshembekaka swi huma embilwini. Hi xikombiso, eku sunguleni ka vutirheli bya Yesu, wanuna loyi a vuriwaka Nataniyele u te eka yena. Loko Yesu a n’wi vona u te: “Vonani, i Muisrayele hakunene, loyi a nga riki na vuxisi.” (Yohane 1:47) Nataniyele loyi nakambe a a vuriwa Bartolomi u ve un’wana wa vaapostola va Yesu va 12.—Luka 6:13-16.

Yesu u hete nkarhi wo tala a ri ni valandzeri va yena, a va dyondzisa ndlela leyi Xikwembu xi anakanyaka ha yona. A va nga fanelanga va va ni vukanganyisi. Yesu u sole vukanganyisi bya varhangeri va vukhongeri va le nkarhini wolowo. Xiya swin’wana leswi a va swi endla.

A va hanya hi ku lulama ematihlweni ya vanhu. Yesu u byele valandzeri va yena a ku: “Tivoneleni swinene leswaku mi nga hanyi hi ku lulama emahlweni ka vanhu ku endlela leswaku mi xiyiwa hi vona . . . hilaha vakanganyisi va endlaka hakona.” U va byele leswaku loko va nyika van’wana tinyiko va swi endla “exihundleni,” kumbe hi vutlhari. A va fanele va khongela exihundleni, ematshan’weni yo lava ku voniwa hi vanhu. Kutani vugandzeri bya vona a byi ta va bya xiviri naswona Tata wa vona a a ta va amukela.—Matewu 6:1-6.

A va hatlisela ku xopaxopa. Yesu u te: “Mukanganyisi! Sungula u susa ntsandza etihlweni ra wena n’wini, kutani u ta yi vona kahle ndlela yo susa xilavi etihlweni ra makwenu.” (Matewu 7:5) Loko munhu a vulavula hi swihoxo swa van’wana kasi na yena u ni swihoxo swa yena leswikulu, munhu yoloye u tiendla leswi a nga riki swona. Kahlekahle, “hinkwerhu hi dyohile, naswona hi kayivela ku vangama ka Xikwembu.”—Varhoma 3:23.

A va hlohlotela mikhuva leyi nga riki yinene. Eka xiendlakalo xin’wana, vadyondzisiwa va Vafarisi ni valandzeri van’wana va Heroda va ye eka Yesu va ya n’wi vutisa hi mhaka ya xibalo. Hi vukanganyisi, va te eka Yesu: “Mudyondzisi, ha swi tiva leswaku u ni ntiyiso ni leswaku u dyondzisa ndlela ya Xikwembu hi ntiyiso.” Ivi va n’wi rhiya hi ku n’wi vutisa va ku: “Xana swa pfumeleriwa ku hakela xibalo xa nhloko eka Khezari kumbe e-e?” Yesu u te: “Ha yini mi ndzi ringa, vakanganyisi?” A swi fanela ku va Yesu a va vitana vakanganyisi hikuva a va nga n’wi vutiseli ku kuma nhlamulo kambe a va ringeta ku “n’wi phasa hi ku vulavula kakwe.”—Matewu 22:15-22.

Ku simekiwa ka vandlha ra Vukreste hi Pentekosta ya 33 C.E., swi kondletele ntiyiso ni ku tshembeka. Vakreste va ntiyiso va tirhe hi matimba leswaku va susa mimboyamelo ya vukanganyisi eka vumunhu bya vona. Hi xikombiso, Petro, un’wana wa vaapostola va 12, u khutaze Vakrestekulobye leswaku va ‘yingisa ntiyiso hi rirhandzu leri nga riki na vukanganyisi.’ (1 Petro 1:22) Muapostola Pawulo u khutaze vatirhikulobye leswaku va rhandzana hi “rirhandzu leri humaka embilwini yo basa ni le ripfalweni lerinene ni le ripfumelweni leri nga riki na vukanganyisi.”—1 Timotiya 1:5.

Tidyondzo ta Yesu ni vaapostola va yena, leti nga eBibeleni, ta ha ri ta nkoka ninamuntlha. Emhakeni leyi, muapostola Pawulo u tsale a ku: “Hikuva rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba, ri kariha ku tlula banga rihi ni rihi leri tsemaka hi matlhelo mambirhi, ri tlhava hambi ku ri ku ya fika emaaveni ya moya-xiviri ni moya, ni ya mahlangano swin’we ni mongo wa wona, naswona ra swi kota ku twisisa miehleketo ni makungu ya mbilu.” (Vaheveru 4:12) Vanhu lava dyondzeke leswi Bibele yi swi dyondzisaka ni ku tiyimisela ku hanya hi ku pfumelelana na swona, va pfunekile leswaku va tshika vukanganyisi kutani va hanya hi ku tshembeka. Xiya mintokoto ya  vanhu vanharhu lava boxiweke eku sunguleni ka xihloko lexi.

Vutomi bya Panayiota byi cincile loko a amukele xirhambo xo ya eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo ya Timbhoni ta Yehovha. A nga va vonanga vanhu lava tiendlaka van’wavunene leswaku va ta rhandziwa hi van’wana. U ri: “Kwalaho ndzi vone rirhandzu ra xiviri ni nkhathalelo lowukulu, ku nga nchumu lowu a ndzi nga si wu vona eka malembe hinkwawo lawa a ndzi ri xirho xa vandla ra tipolitiki.”

Panayiota u sungule ku dyondza Bibele ivi a endla nhluvuko ku fikela loko a khuvuriwa. Sweswo swi endleke eka malembe ya 30 lama hundzeke. Sweswi u ri: “Ndzi kume xikongomelo xa xiviri evuton’wini, ku nga ri hi nkarhi lowu a ndzi nghena hi muti ni muti ndzi kombelela vandla ra tipolitiki minyikelo, kambe loko ndzi sungula ku chumayela hi Mfumo wa Xikwembu—ku nga wona ntsena lowu nga ta tisa vululami emisaveni.”

Daniel u endle nhluvuko evandlheni ra Vukreste naswona u nyikiwe vutihlamuleri byo karhi. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani lama landzeleke, u endle xihoxo naswona ripfalo ra yena ri n’wi kingindzile. U te: “Hikokwalaho ko tsundzuka vukanganyisi lebyi ndzi byi voneke ekerekeni eka malembe lama hundzeke, ndzi titwe ndzi nga faneleki ku endla mintirho leyi ndzi nyikiweke yona. A ndzi nga lavi leswaku Vakrestekulorhi va ndzi teka hi ndlela leyi ndzi nga riki yona.”

Lexi tsakisaka hileswaku endzhakunyana ka nkarhi, Daniel u titwe a faneleka ku endla mintirho leyi a a nyikiwe yona hi ripfalo leri baseke naswona u tlhele a amukela vutihlamuleri evandlheni. Ku tshembeka ko tano ku tolovelekile eka lava va tirhelaka Xikwembu va nga ri na vukanganyisi. Va dyondze ku “susa ntsandza” etihlweni ra vona, va nga si “susa xilavi” etihlweni ra makwavo.

Jeffery, loyi a hetaka nkarhi wo tala a ri eka swa mabindzu u ri: “Loko ndzi ya ndzi kuma vutivi bya le Bibeleni, ndzi swi xiyile leswaku a ndzi fanelanga ndzi va muxavisi la kanganyisaka vanhu hi ku vulavula leswaku ndzi kuma leswi ndzi swi lavaka. Ripfalo ra mina ri khumbiwe hi tindzimana ta le Bibeleni to fana na Swivuriso 11:1 leyi hi byelaka leswaku ‘swikalo leswi kanganyisaka i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha’” Ina, ku hambana ni lava va vutiseke Yesu hi xibalo, Jeffery u dyondze ku va a nga titumbeti loko a tirha ni Vakrestekulobye ni vanhu lava nga riki Vakreste.

Timbhoni ta Yehovha ta timiliyoni emisaveni hinkwayo ti tiyimisela ku tirhisa leswi ti swi dyondzeke eBibeleni. Ti endla matshalatshala yo “ambala vumunhu lebyintshwa lebyi tumbuluxiweke hi ku ya hi ku rhandza ka Xikwembu hi ku lulama ka ntiyiso ni vutshembeki.” (Vaefesa 4:24) Hi ku khutaza ku lavisisa hi Timbhoni ta Yehovha leswaku i vanhu va njhani, ti pfumela yini ni leswaku ti nga ku pfuna njhani leswaku u dyondza hi misava leyintshwa leyi Xikwembu xi yi tshembisaka. Eka yona “ku ta va ni ku lulama” naswona vukanganyisi a byi nge vi kona.—2 Petro 3:13.