Vatswari va mina va kume ntiyiso hi va-1920 va nga si cata. Ndzi velekiwe hi 1939. Loko ndza ha ri ntsongo hi nkarhi lowu a hi tshama eNghilandhi, a ndzi famba ni vatswari va mina etinhlengeletanweni ta vandlha naswona ndzi tsarise eXikolweni Xa Vutirheli Bya Mfumo. Ninamuntlha ndza ha ri tsundzuka kahle siku leriya a ndzi khandziye ehenhla ka bokisi leswaku ndzi ta kota ku vona vayingiseri loko ndzi andlala mbulavulo wa mina wo sungula. A ndzi ri ni malembe ya tsevu naswona a ndzi chuhe ku dlaya ku yima emahlweni ka vanhu lavakulu.

Loko hi ya eku chumayeleni, bava a ndzi tsalela leswi a ndzi fanele ndzi swi vula ekhadini. Ndzi sungule ku vulavula ni n’wini wa muti ndzi ri ndzexe loko ndzi ri ni malembe ya nhungu. A ndzi nga tikoti hi ku tsaka loko a hlaya khadi ra mina a tlhela a teka buku leyi nge, “Let God Be True”! Ndzi nambe ndzi tsutsuma ndzi ya byela bava. Ku chumayela ni tinhlengeletano ta vandlha swi ndzi pfunile leswaku ndzi lava ku tirhela Yehovha nkarhi hinkwawo.

Endzhaku ka loko bava a ndzi tsarisile leswaku na mina ndzi tikumela xa mina Xihondzo xo Rindza, ntiyiso wu sungule ku ndzima timitsu embilwini ya mina. Loko ndzi ku xi kumi, a ndzi namba ndzi xi hlaya. Vuxaka bya mina na Yehovha byi ye byi tiya naswona swi endle leswaku ndzi tinyiketela eka yena.

Hi 1950 mina ni vatswari va mina hi ye enhlengeletanweni leyi a yi ri eNew York, leyi a yi ri ni nhlokomhaka leyi nge, Ku Andza Ka Ntirho Wa Xikwembu. Hi Ravumune  August 3, nhlokomhaka ya siku a yi ku: “Siku Ra Varhumiwa.” Hi siku rero, Makwerhu Carey Barber, loyi hi ku famba ka nkarhi a veke xirho xa Huvo leyi Fumaka, u andlale mbulavulo wa nkhuvulo. Endzhaku ka loko a vutise lava yaka eku khuvuriweni swivutiso swimbirhi, na mina ndzi yimile ndzi ku “Ina!” A ndzi ri ni malembe ya 11 kambe ndzi swi xiyile leswaku ndzi teke goza ra nkoka. Kambe a ndzi chava ku ya ematini hikuva a ndzi nga swi koti ku hlambela. Bavantsongo u fambe na mina ivi a ndzi byela leswaku ndzi nga chuhi. A tiyisile, a swi tekanga nkarhi ni milenge ya mina a yi kalanga yi khumba ehansi. Va ndzi tlakurile va nyiketana hi mina, makwerhu un’wana u ndzi khuvurile ivi un’wana a ndzi humesela ehandle. Ku sukela kwalaho, Yehovha u ye emahlweni a lulamisa tindlela ta mina.

Loko ndzi heta xikolo a ndzi lava ku phayona kambe mathicara ma ndzi khutaze leswaku ndzi ya eyunivhesiti. Va ndzi hlurile hikuva ndzi yile eyunivhesiti kambe loko se ndzi ri kwale, ndzi sungule ku swi xiya leswaku a ndzi nge swi koti ku tirhela Yehovha kahle hi hala tlhelo ndzi tinyiketele eka ntirho wa xikolo, kutani ndzi teke xiboho xo tshika. Ndzi khongerile eka Yehovha ivi ndzi tsala papila leri xiximekaka ndzi kombela ku tshika kutani ndzi tshikile loko lembe ri hela. Leswi a ndzi tshemba Yehovha hi mbilu hinkwayo, ndzi nambe ndzi teka vuphayona.

Ndzi sungule ku phayona hi July 1957, edorobeni ra Wellingborough. Ndzi kombele vamakwerhu eBethele ya le London leswaku va ndzi rhumela makwerhu loyi ku nga khale a ri phayona ndzi ta tirha na yena. Va rhumele Makwerhu Bert Vaisey naswona u ndzi pfunile swinene leswaku ndzi kota ku pulana ntirho wa mina wo chumayela. Evandlheni leri a hi ri eka rona a ko va mina, Makwerhu Vaisey ni vamakwerhu va tsevu va xisati lava dyuhaleke. Ku lunghiselela ni ku hlamula etinhlengeletanweni hinkwato ta vandlha, swi kurise ndlela leyi ndzi n’wi tshembaka hayona Yehovha ni ku tiyisa ripfumelo ra mina.

Endzhaku ko tshama nkarhinyana ejele hikwalaho ko ala ku ya enyimpini, ndzi hlangane ni makwerhu wa xisati Barbara loyi a ri phayona ro hlawuleka. Hi 1959 hi tekanile naswona a hi tiyimisele ku ya kun’wana ni kun’wana laha a hi ta rhumeriwa kona. Ro sungula hi rhumeriwe eLancashire, en’walungu-vupeladyambu bya Nghilandhi. Hi January 1961, ndzi rhambiwe ku ya eXikolweni Xa Vutirheli Bya Mfumo lexi a xi teka n’hweti naswona a xi khomeriwe eBethele ya le London. Loko xikolo xi hela ndzi komberiwe ku va mulanguteri wa muganga ndzi nga swi langutelanga. Ndzi hete mavhiki mambirhi ndzi ri edorobeni ra Birmingham ni lowa nghamu ndzi ri eku leteriweni hi makwerhu loyi ku nga khale a ri mulanguteri wa muganga. Endzhaku, hi tlhelele entirhweni wa hina eLancashire ni le Cheshire.

Loko hi teke masiku yo wisa hi August 1962, hi kume papila leri humaka erhavini. Papila rero a ri famba ni tifomo ta xikombelo xo ya eXikolweni xa Giliyadi! Endzhaku ko khongela, hi tate tifomo toleto kutani hi ku hatlisa hi ti tlherisela erhavini.  Endzhaku ka tin’wheti ta ntlhanu hi ye eXikolweni xa Giliyadi eka tlilasi ya vu-38, lexi a xi teka tin’wheti ta khume eBrooklyn, New York.

EGiliyadi hi dyondze hi Rito ra Xikwembu, nhlangano wa xona ni vuxaka bya hina ni vamakwerhu emisaveni hinkwayo. Loko hi ri eka malembe ya va-20, hi dyondze swo tala eka swichudenikulorhi etlilasini. Ndzi ve ni nkateko wo tirhisana na Makwerhu Fred Rusk siku ni siku, loyi a a ri un’wana wa valeteri va hina. Mhaka ya nkoka leyi a yi kandziyiseke a ku ri ku nyika van’wana switsundzuxo hi ndlela leyinene ni ku tiyiseka leswaku switsundzuxo sweswo swi huma eMatsalweni. Van’wana va valeteri lava a va hi letela exikolweni, i makwerhu Nathan Knorr, Frederick Franz na Karl Klein. Hi tlhele hi dyondza swo tala mayelana ni ku titsongahata eka Makwerhu A. H. Macmillan, loyi mbulavulo wakwe wu endleke hi twisisa ndlela leyi Yehovha a va kongomiseke hayona vanhu vakwe emikarhini yo tika hi 1914 ku ya eku sunguleni ka 1919!

Loko xikolo xi ri kusuhi ni ku hela, Makwerhu Knorr u hi byele leswaku hi ta rhumeriwa eBurundi eAfrika. Hi nambe hi tsutsumela elayiburari ya le Bethele hi ya langutisa eka Buku Ya Lembe leswaku eBurundi ku ni vahuweleri vangani. Lexi nga hi hlamarisa, a hi kumanga nchumu! A hi ya chumayela etikweni leri nga si tshamaka ri chumayeriwa naswona a hi nga tivi nchumu hi rona. Wa tiva a hi khomiwe hi rhumbu! Hi sungule ku phyuphya emoyeni endzhaku ka loko hi khongerile.

Leswi hi swi voneke loko hi fika, a ku ri ro sungula hi hlangana na swona hi nga ha vuli maxelo, ndhavuko ni ririmi ra kona. Se a hi fanele hi dyondza Xifurwa. Nakambe a hi fanele hi lava ndhawu yo tshama. Endzhaku ka masiku mambirhi, Harry Arnott loyi a hi ri na yena exikolweni xa Giliyadi, u hundze a hi pfuxela loko a tlhelela laha a tirhela kona eZambia. U hi pfunile hi kuma ndhawu yo tshama, leyi veke kaya ra hina ro sungula ra varhumiwa. Kambe swi nga si ya kwihi, mfumo wu sungule ku hi kaneta hambileswi a wu nga tivi nchumu hi Timbhoni ta Yehovha. Loko hi sungula ku tiphina hi ntirho wa hina, mfumo wu hi byele leswaku a hi nge yi emahlweni ni ntirho, loko hi nga ri na wona maphepha ya ntirho wo chumayela. Hi boheke ku rhurhela eUganda.

Ku tshemba Yehovha swi endle hi nga chavi ku ya eUganda, hambileswi a hi nga ri na ti-visa. Makwerhu  un’wana wa le Canada loyi a a tirha laha a ku ri ni xilaveko lexikulu eUganda, u hlamusele hofisi yo amukela vahlapfa xiyimo xa hina kutani va hi pfumelele ku tshama tin’hweti to karhi loko hi ri karhi hi endla xikombelo xa ti-visa ta hina. Sweswo swi endle hi swi vona leswaku hakunene Yehovha wa hi pfuna.

EUganda a ku hambanile swinene ni le Burundi. A ku chumayeriwa eUganda, hambileswi etikweni hinkwaro a ko va ni Timbhoni ta 28 ntsena. Loko hi ri ensin’wini hi kume vanhu vo tala lava vulavulaka Xinghezi. Hi xiye leswaku loko hi lava ku pfuna vanhu va endla nhluvuko, a hi fanele hi dyondza rin’wana ra tindzimi ta le tikweni rero. Hi sungule ku chumayela edorobeni ra Kampala, laha a ku tirhisiwa ngopfu Xiluganda kutani hi endle xiboho xo xi dyondza. Hambileswi swi hi tekeleke malembe ku xi tiva kahle kambe xi hi pfunile ensin’wini! Hi sungule ku tiva ndlela leyi a hi fanele hi swi pfuna hayona swichudeni swa hina swa Bibele. Na swona se a swi kota ku tiphofula swi hi byela ndlela leyi swi titwaka hayona hileswi a swi swi dyondza.

A hi nga tikoti hi ku tsaka loko hi komberiwe ku va valanguteri va muganga hi nga swi langutelanga hikuva sweswo a swi ta endla leswaku hi pfuna vanhu vo tala swinene etikweni hinkwaro va dyondza hi Yehovha. Rhavi ra le Kenya ri hi kombele ku lavana ni tindhawu leti nga ni xilaveko lexikulu xa maphayona yo hlawuleka. Hakanyingi loko hi ri karhi hi lavana ni tindhawu teto, a hi kombiwa malwandla ni hi vanhu lava va nga ti tiviki Timbhoni. A va hi endla hi titwa hi ri ekaya naswona a va hi nyika ni swakudya.

Hi tlhela hi teka riendzo rin’wana. Ndzi hete masiku mambirhi ndzi ri exitimeleni loko ndzi suka eKampala ndzi ya edorobeni ra Mombasa eKenya, ku suka kwalaho ndzi khandziye xikepe ndzi ya eSeychelles, ku nga xin’wana xa swihlala leswi kumekaka eIndian Ocean. Ku sukela hi 1965 ku ya eka 1972, Barbara se a a famba na mina nkarhi ni nkarhi loko ndzi ya eSeychelles. Hi nkarhi wolowo a ku ri ni vahuweleri vambirhi lava a va tshama ekule na kule naswona hi ku famba ka nkarhi va vumbe ntlawa lowu eku heteleleni wu veke vandlha. Ndzi tlhele ndzi endzela vamakwerhu va le Eritrea, Ethiopia ni le Sudan.

EUganda xiyimo xa tipolitiki xi cince hi nga swi langutelanga endzhaku ka loko tiko ri sungule ku lawuriwa hi masocha. Eka malembe ya mangava lama landzeleke, ndzi vone nkoka wo yingisa xitsundzuxo lexi nge, “tlheriselani swilo swa Khezari eka Khezari.” (Mar. 12:17) Vahlapfa hinkwavo a va boheka ku ya tsarisa exitichini xa maphorisa xa le kusuhi ni laha a va tshama kona. Hi xi yingisile xileriso xexo. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani loko hi ri karhi hi chayela eKampala, hi yimisiwe hi maphorisa ndzi ri ni murhumiwa un’wana. A hi nga ha tivi ta hina! A va hi hehla hileswaku hi tinhlori kutani va hi yise exitichini xa maphorisa laha hi fikeke hi va hlamusela leswaku hi varhumiwa a hi tinhlori. Hambiloko hi va byela leswaku hi tsarisile ximfumo a va nga lavi ku twa nchumu. Va hi khomile va hi yisa exitichini xa maphorisa lexi a xi ri ekusuhi ni laha a hi tshama kona. Hi te hefu, loko phorisa leri nga hi tsarisa ri hi vona kutani ri lerisa maphorisa lawa a ma hi khomile leswaku ma hi ntshunxa!

Hi nkarhi wolowo, a hi tshama hi khome marhumbu loko masocha ma pfale ndlela, ngopfungopfu loko masocha ya kona ma dakwe ngopfu. Nkarhi ni nkarhi a hi khongela naswona a  hi titwa hi phyuphyile loko va hi pfumelela hi hundza. Khombo ra kona, hi 1973 varhumiwa hinkwavo va komberiwe ku rhurha eUganda.

Hi komberiwe ku ya chumayela eCôte d’Ivoire, ku nga tiko leri kumekaka eVupeladyambu bya Afrika. Koloko a ku ri ku cinca lokukulu: a hi fanele hi dyondza ndhavuko lowuntshwa ni ku tlhela hi sungula ku vulavula Xifurwa swin’we ni ku hanyisana ni varhumiwa lava a va huma ematikweni yo hambanahambana! Hi tlhele hi vona matimba ya Yehovha, hi ku hatlisa vanhu lava a hi va chumayela a va amukela rungula leri a hi ri chumayela. Hi swi vonile leswaku loko hi tshemba Yehovha u ta lulamisa tindlela ta hina.

Hi nga swi langutelanga madokodela ma kume leswaku Barbara u ni khensa. Hambileswi hi yeke eYuropa hi ku phindhaphindha leswaku a ya kuma vutshunguri, hi 1983 hi nambe hi swi xiya leswaku a hi nga ha ta swi kota ku ya emahlweni ni ntirho wa hina eAfrika. Sweswo swi hi hete matimba!

Loko hi ri eBethele ya le London, vuvabyi bya Barbara byi ye byi nyanya naswona eku heteleleni u lovile. Vamakwerhu eBethele va ndzi chavelerile. Vatekani van’wana va ndzi pfunile leswaku ndzi tolovela xiyimo ni ku ya emahlweni ndzi tshemba Yehovha. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi hlangane na Ann makwerhu wa xisati loyi a tirha masiku yo karhi eBethele naswona a tshameke a va phayona ro hlawuleka, loyi a a rhandza Xikwembu naswona a ri ni vuxaka lebyinene na xona. Hi 1989 hi tekanile naswona hi tirhe swin’we eBethele ku sukela kwalaho.

Ku sukela hi 1995 ku ya eka 2018, ndzi tiphinile hi ku va muyimeri wa ntsindza wa misava hinkwayo (leswi khale a swi vuriwa mulanguteri wa marhavi), ndzi endzele matiko ya kwalomu ka 60. Ndzi vone ndlela leyi Yehovha a a ma katekisa hayona malandza yakwe ehansi ka swiyimo swo hambanahambana.

Hi 2017 hi komberiwe ku endzela eAfrika. A ku ri ro sungula Ann a ya eBurundi naswona ha vumbirhi bya hina a hi tsakile loko hi vona ku andza ka vahuweleri etikweni rero! Exitarateni lexi ndzi tshameke ndzi chumayela eka xona hi 1964, sweswi ku ni kaya ra Bethele leri langutelaka vahuweleri va kwalomu ka 15 500.

Hi 2018 a ndzi nga tikoti hi ku tsaka loko ndzi kuma papila ra marhavi lawa a ndzi ta ma endzela. Rin’wana ra matiko wolawo a ku ri Côte d’Ivoire. Loko hi fika eAbidjan, entsindza wa tiko rero a swi fani ni loko ndzi ri ekaya. Loko ndzi langutisa eka buku ya tinomboro ya tinqingho ta le Bethele, ndzi kume leswaku makwerhu loyi a a tshama ekusuhi ni kamara ra vapfhumba leri a hi fikele eka rona a ndzi n’wi tiva, a ku ri makwerhu Sossou. U tshame a va mulanguteri wa doroba ra Abidjan. Kambe a ndzi hoxisile. A ku nga ri yena a ku ri n’wana wakwe.

Hakunene Yehovha u ndzi seketerile. Swiphiqo hinkwaswo leswi ndzi langutaneke na swona, swi endle ndzi swi xiya leswaku loko Yehovha hi n’wi tshemba, u ta lulamisa tindlela ta hina. Hi tiyimisele ku ya emahlweni hi famba endleni ya ku vonakala leyi yi hi yisaka emisaveni leyintshwa, laha hi nga ta tiphina hi vutomi hilaha ku nga heriki.—Swiv. 4:18.