Ndzi velekiwe hi 1941 eParis le Furwa, endyangwini lowu a wu nga fuwanga. A ndzi swi rhandza ku dyondza kambe loko ndzi ri ni malembe ya khume ndzi hele matimba loko ndzi khomiwa hi vuvabyi bya TB hikuva se a ndzi ta boheka ku tshama ekaya! Madokodela ma vule leswaku ndzi fanele ndzi tshama ndzi etlele leswaku ndzi nga pfatlanyi mahahu ya mina. Ndzi hete tin’hweti to hlayanyana ndzi ri karhi ndzi hlaya dikixinari ni ku yingisela minongonoko leyi a yi haxiwa hi Yunivhesiti ya le Paris eka Xiyanimoya xa Sorbonne. Loko dokodela wa mina a ndzi byela leswaku ndzi hanyile naswona ndzi nga tlhelela exikolweni, a ndzi nga ha tikoti hi ntsako. Ndzi ti byele leswi, ‘Madokodela ma endla ntirho lowunene ngopfu!’ Ku sukela kwalaho, a ndzi navela ku tshungula lava vabyaka. Nkarhi hinkwawo loko bava a ndzi vutisa leswaku ndzi lava ku va yini loko ndzi kula, a ndzi ku: “Ndzi lava ku va dokodela.” Sweswo hi swona swi endleke ndzi rhandza swa vutshunguri.

Ndyangu wa ka hina a wu ri Makhatoliki. Kambe a ndzi nga tivi nchumu hi Xikwembu naswona a ndzi ri ni swivutiso swo tala. Ndzi sungule ku tshemba leswaku ku ni Muvumbi endzhaku ko dyondzela swa vutshunguri eyunivhesiti.

Ndzi tsundzuka loko ndzi languta tisele ta swimilana eka microscope ro sungula, ndzi hlamarisiwe hi leswi tisele teto a ti swi endla loko ti twa ku hisa ni ku titimela. Nakambe ndzi xiye leswaku cytoplasm (ku nga nchumu lowu nga endzeni ka sele) ya khwanyana loko yi cheriwa munyu naswona ya kukumuka loko yi cheriwa ematini lama nga cheriwangiki nchumu. Leswi ni swin’wana swo tala leswi  endlekaka eka tisele, swi endla leswaku swivumbiwa swi kota ku hanya etindhawini to hambanahambana. Loko ndzi vona ndlela leyi sele ha yin’we yi rharhanganeke hayona, ndzi swi xiyile leswaku a swi lo tiendlekela leswaku ku va ni vutomi.

Loko ndzi endla lembe ra vumbirhi ndzi dyondzela vudokodela, ndzi vone vumbhoni byo tala bya leswaku ku ni Xikwembu. Loko hi dyondza hi swirho swa miri wa munhu, hi kambisise ndlela leyi voko ri tirhisanaka ha yona ni tintiho leswaku ti kota ku khotseka ni ku ololoka. Ndlela leyi nyama yi hlanganeke ha yona ni marhambu ni ndlela leyi swi tirhisanaka hayona ya hlamarisa swinene. Hi xikombiso, ndzi dyondze leswaku nxorhonxorho lowu hlanganisaka tinyama leti nga evokweni ni rhambu ra vumbirhi erintihweni, wa avana ivi wu va timbirhi kutani ti hingakanya ti endla buloho leri endlaka leswaku nxorhonxorho wun’wana wu ya emakumu ka rintiho. Nyama yo tiya yi hlanganisa nxorhonxorho lowu nga emarhambyini ya tintiho. Loko tintiho ta hina a ti nga endliwanga hi ndlela leyi, a ti ta tiya naswona ti tsandzeka ni ku ololoka. Sweswo swi endle ndzi vona leswaku Muendli wa miri wa munhu u tlharihile swinene.

Ndzi ye ndzi swi xiya leswaku ku ni Muvumbi loko ndzi vona ndlela leyi n’wana a velekiwaka ha yona. Ndzi dyondze leswaku loko n’wana a ha ri khwirini, u kota ku hefemula hikwalaho ka moya lowu a wu kumaka eka mhani wakwe. Sweswo swi endliwa hileswi tiphayiphi leti nga endzeni ka mahahu ya n’wana ma nga si kumaka moya. Loko ku sele mavhiki leswaku n’wana a velekiwa, mahahu ya yena ma funengetiwa hi mafurha leswaku ma lunghekela ku hefemula. Loko n’wana a velekiwa naswona a hefemula ro sungula, ku endleka nchumu wun’wana wo hlamarisa. Mbhovo lowu nga embilwini yakwe wa pfaleka leswi endlaka leswaku ngati yi khulukela emahahwini. Hi nkarhi wolowo, mafurha ma sirhelela tiphayiphi leti nga le mahahwini ya yena leswaku ti nga namarhelani hileswi ti hatlaka ti tatiwa hi moya. Hi ku hatlisa, n’wana u sungula ku ti hefemulela.

A ndzi lava ku tiva Loyi a vumbeke swilo leswi swo hlamarisa kutani ndzi sungule ku hlaya Bibele. Ndzi hlamarisiwe hi milawu ya swa rihanyo leyi Xikwembu a xi yi nyike Vaisrayele eka malembe ya 3 000, lama hundzeke. Xikwembu xi lerise Vaisrayele leswaku loko va ti rhuma va seletela thyaka ra vona, va hlamba mavoko nkarhi ni nkarhi nileswaku loyi a nga ni vuvabyi lebyi tlulelaka a tihambanisa ni van’wana. (Lev. 13:50; 15:11; Det. 23:13) I khale Bibele yi vulavule hi swilo leswi kambe van’wasayense va ha ku swi tshubula emalembeni ya sweswinyana. Ndzi tlhele ndzi xiya leswaku milawu leyi nga ebukwini ya Levhitika leyi Xikwembu xi yi nyikeke tiko ra Israyele mayelana ni timhaka ta masangu a yi va pfuna leswaku va tshama va ri ni rihanyo lerinene. (Lev. 12:1-6; 15:16-24) Ndzi hetelele hi ku tibyela leswaku Muvumbi u nyike Vaisrayele milawu leyi leswaku ku sirheleriwa vona naswona a a va katekisa loko va yi yingisa. Ndzi sungule ku tshemba leswaku Bibele yi huhuteriwe hi Xikwembu lexi vito ra xona a ndzi nga ri tivi hi nkarhi wolowo.

Loko ndza ha dyondzela vudokodela eyunivhesiti, ndzi hlangane ni ntombhi leyi vuriwaka Lydie, leyi ndzi rhandzaneke na yona. Hi cate hi 1965, loko ndzi ri ekusuhi ni ku heta tidyondzo ta mina. Hi 1971, se a hi ri ni vana vanharhu. Lydie u ndzi seketerile swinene eka ntirho wa mina ni le ku kuriseni ka vana va hina.

 Ndzi tirhe malembe manharhu exibedlhele loko ndzi nga se tipfulela tliniki ya mina. Endzhakunyana ka loko ndzi pfule tliniki, vatekani lava ndzi buleke ha vona eku sunguleni va tile leswaku ndzi ta va pfuna. Loko ndza ha lava ku tsalela nuna wa kona mirhi leyi a a fanele a yi kuma, nsati u te: “Ha ku kombela Dokodela, a hi lavi mirhi leyi nga ni ngati.” Hi ku hlamala ndzi te: “Ee! Hikwalahokayini?” A ku: “Hi Timbhoni ta Yehovha.” A ndzi nga tivi nchumu hi Timbhoni ta Yehovha ni loko va chela ngati kumbe doo! Nsati u humese Bibele ivi a ndzi komba hi ku tirhisa Matsalwa leswaku hikwalaho ka yini va nga cheli ngati. (Mit. 15:28, 29) Hiloko yena ni nuna wa yena va ndzi byela leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta swi herisa ku nga mavabyi, ku xaniseka ni rifu. (Nhlav. 21:3, 4) Hi ku hlamala ndzi te: “Leswi mi ndzi byelaka swona hi leswi a ndzi navela ku swi kuma ku sukela ndza ha ri ntsongo. Ndzi ve dokodela hileswi a ndzi lava ku hunguta mavabyi.” Leswi swi ndzi tsakise ngopfu lerova hi hete awara ni hafu ha ha bula. Endzhaku ka mabulo ya hina, a ndzi nga ha titwi ndzi ri Mukhatoliki naswona Muvumbi loyi a ndzi n’wi xixima se a ndzi swi tiva leswaku vito rakwe i Yehovha!

Ndzi hlangane ni vatekani lava kanharhu etliniki naswona mikarhi hinkwayo loko hi hlangana a hi heta awara ni ku tlula hi ri eku buleni. Ndzi va rhambe ekaya ra mina leswaku hi ta va ni nkarhi lowu eneleke wo bula hi Bibele. Hambileswi Lydie a pfumeleke ku va kona loko hi dyondza Bibele, a a nga pfumeli leswaku tidyondzo tin’wana ta Kereke ya Khatoliki a hi ntiyiso. Hikwalaho ndzi rhambe muprista ekaya ra hina. Hi kanetane hi tidyondzo ta kereke ri kala ri va vusiku, hi tirhisa Bibele. Bulo leri ri endle Lydie a swi vona leswaku Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa ntiyiso. Endzhaku ka sweswo, ndlela leyi hi rhandzaka Yehovha Xikwembu ha yona yi kurile lerova hi khuvuriwa hi 1974.

Leswi ndzi swi dyondzeke mayelana ni xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu, swi khumbe swilo leswi a ndzi swi rhangisa evuton’wini. Mina na Lydie hi rhangise ku tirhela Yehovha evuton’wini bya hina. Hi kurise vana va hina hi ku ya hi milawu ya Bibele. Hi dyondzise vana va hina ku rhandza Xikwembu ni vanhu naswona sweswo swi endle leswaku hi va ni vun’we tanihi ndyangu.—Mat. 22:37-39.

Loko hi tsundzuka ta khale, mina na Lydie swa hi hlekisa ku tsundzuka ndlela leyi vana va hina a va byi teka hayona vun’we lebyi a hi ri na byona tanihi vatswari. Vana va hina a va swi tiva leswaku ekaya ra hina hi yingisa xileriso xa Yesu lexi nge, “‘Ina’ wa n’wina a a ve ina, ‘E-e’ wa n’wina a va e-e.” (Mat. 5:37) Hi xikombiso, loko yin’wana ya tintombhi  ta hina yi ri ni malembe ya 17, Lydie a nga yi pfumelelanga leswaku yi tihumesa ni vantshwa van’wana. Un’wana wa vantshwa volavo u byele ntombhi ya hina a ku: “Loko mhani wa wena a ku alela ku famba na hina kombela bava wa wena!” Kambe ntombhi ya hina yi te: “Swa fana. Hinkwavo va yima hi rito rin’we.” Vana va hina hi tsevu ka vona va swi vonile leswaku hinkwerhu ka hina ha khomisana eku tirhiseni ka milawu ya Bibele. Hi khensa Yehovha leswi namuntlha hi nga ni ndyangu lowukulu lowu n’wi gandzelaka.

Leswi a ndzi swi rhangisa evuton’wini swi cincile kambe a ndzi lava ku tirhisa dyondzo ya mina ya swa vutshunguri ku pfuna vanhu va Xikwembu. Ndzi tirhe hi ku swi rhandza eBethele ya le Paris naswona hi ku famba ka nkarhi ndzi tirhe eBethele leyintshwa eLouviers. Ndzi tirhe eBethele malembe ya kwalomu ka 50. Eka malembe wolawo hinkwawo ndzi ma heteke ndzi tirhela eBethele, ndzi kume vanghana lavanene ngopfu lava van’wana va vona va nga ni malembe ya kwalomu ka va-90. Siku rin’wana ndzi tsake na swikunwana loko ndzi hlangana ni makwerhu loyi a a ha ku fika eBethele loyi eka malembe ya 20 lama hundzeke ndzi pfuneke mhani wakwe leswaku a n’wi veleka.

Hi ku famba ka nkarhi ndzi ye ndzi n’wi rhandza swinene Yehovha loko ndzi xiya ndlela leyi a tirhisaka nhlangano wakwe ku kongomisa ni ku sirhelela vanhu vakwe. Eku sunguleni ka va-1980, Huvo leyi Fumaka yi veke komiti leyi pfunaka madokodela ni lava tirhaka eka swa vutshunguri eUnited States leswaku va twisisa swiboho leswi tekiwaka hi Timbhoni ta Yehovha swo ala ku cheriwa ngati.

Kutani hi 1988, Huvo leyi Fumaka yi sungule ndzawulo leyintshwa eBethele leyi vuriwaka Ndzawulo ya Rungula ra Swibedlhele. Eku sunguleni ndzawulo leyi a yi langutela vamakwerhu lava nga eka Tikomiti To Vulavurisana Ni Swibedlhele eUnited States leswaku va pfuna Timbhoni ti kuma vutshunguri lebyinene. Loko endlelo leri ri sungula ku tirhisiwa ni le matikweni man’wana, eFrance ku vekiwe Tikomiti To Vulavurisana Ni Swibedlhele. Swa ndzi hlamarisa ku vona ndlela leyi nhlangano wa Yehovha wu seketelaka vamakwerhu ha yona hi rirhandzu loko va vabya!

A ndzi rhandza vudokodela ku tlula hinkwaswo. Kambe loko ndzi ri karhi ndzi kambisisa leswi ndzi swi rhangisaka evuton’wini, ndzi xiye leswaku i swa nkoka swinene ku pfuna vanhu va tiva Yehovha Xikwembu, Munyiki wa vutomi ku tlula ku va tshungula. Endzhaku ka loko ndzi hume penceni, mina na Lydie a hi heta nkarhi wo tala n’hweti ni n’hweti hi chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu hi ri maphayona. Na sweswi ha ha endla leswi hi nga swi kotaka entirhweni lowu wo ponisa vutomi.

Ndzi ya emahlweni ndzi endla leswi ndzi nga swi kotaka ku pfuna vavabyi. Kambe ndza swi tiva leswaku hambi ku ri dokodela la nga ni vuswikoti a nge swi koti ku tshungula mavabyi hinkwawo hambi ku ri ku sivela rifu. Ndzi wu langutele hi mahlongati nkarhi lowu vanhu va nga taka va nga ha twi ku vava, va nga ha vabyi naswona va nga ha fi. Ndzi ta dyondza hi ntumbuluko wa Xikwembu emisaveni leyintshwa leyi nga kwala nyongeni, ni ku tlhela ndzi dyondza hi ndlela yo hlamarisa leyi Xikwembu xi vumbeke miri wa munhu ha yona. Se ku endleke xiphemunyana xa leswi a ndzi swi navela ku sukela loko ndza ha ri ntsongo. A ndzi kanakani leswaku leswin’wana swi ta endleka ku nga ri khale!