1-2. I yini leswi hi faneleke hi ya emahlweni hi swi endla endzhaku ka loko hi khuvuriwile? Hlamusela.

 XANA u ri basisa kangani kaya ra wena? Kumbexana loko u nga si sungula ku tshama endlwini ya wena u rhange hi ku yi basisa. Kambe ku ta endleka yini loko u tshika ku yi basisa? Ritshuri ni thyaka swi nga sungula ku pakelana. Leswaku kaya ra wena ri tshama ri basile, u fanele u ri basisa mikarhi hinkwayo.

² Hi fanele hi endla leswi fanaka loko swi ta eka vumunhu bya hina ni ndlela leyi hi ehleketaka hayona. I ntiyiso leswaku loko hi nga si khuvuriwa hi kulule hi n’watseka leswaku hi cinca vumunhu bya hina leswaku hi “[tibasisa] eka swilo hinkwaswo leswi thyakisaka nyama ni moya.” (2 Kor. 7:1) Kambe endzhaku ka loko hi khuvuriwile, hi fanele hi yingisa ndzayo ya muapostola Pawulo leyi nge: “Mi ya emahlweni mi endliwa lavantshwa.” (Efe. 4:23) Hikwalahokayini hi fanele hi ya emahlweni hi tilulamisa? Hikuva ritshuri ni thyaka ra misava leyi, swi nga hatla swi pakelana endzeni ka hina. Leswaku sweswo swi nga endleki eka hina ni ku ya emahlweni hi amukeleka eka Yehovha, nkarhi ni nkarhi hi fanele hi kambisisa ndlela leyi hi ehleketaka hayona, vumunhu bya hina ni leswi hi swi navelaka.

3. Swi vula yini ku “cinca ndlela leyi [u] anakanyaka ha yona”? (Varhoma 12:2)

³ Hi fanele hi endla yini leswaku hi cinca ndlela leyi hi anakanyaka hayona? (Hlaya Varhoma 12:2.) Xiga xa Xigriki lexi hundzuluxeriweke xi va “cinca ndlela leyi mi anakanyaka ha yona” xi nga  tlhela xi hundzuluxeriwa xi vula “ku pfuxeta mianakanyo ya n’wina.” Hikwalaho, a swi enelanga ku cinca swilo switsongo evuton’wini bya hina. Ematshan’weni ya sweswo, hi fanele hi tikambisisa leswaku hi vanhu va njhani ivi hi cinca loko swi fanerile leswaku hi ta kota ku hanya hi milawu ya Yehovha hilaha hi nga kotaka hakona. Hi fanele hi ya emahlweni hi endla sweswo.

4. Hi nga endla yini leswaku hi nga titwananisi ni misava leyi?

⁴ Loko hi nga ha ri na xidyoho, mikarhi hinkwayo hi ta swi kota ku tsakisa Yehovha eka hinkwaswo leswi hi swi endlaka. Kambe sweswi, hi fanele hi tirha hi matimba leswaku hi n’wi tsakisa. Xiya leswaku eka Varhoma 12:2, Pawulo u vula leswaku hi fanele hi cinca ndlela leyi hi anakanyaka hayona leswaku hi ta kota ku tiva leswi Xikwembu xi lavaka hi swi endla. Ematshan’weni yo titwananisa ni misava leyi, hi fanele hi rhanga hi tikambisisa leswaku hi tiyimisele ku fikela kwihi ku pfumela ku lawuriwa hi mianakanyo ya Xikwembu, ku nga ri ya misava yi kucetela swiboho swa hina ni leswi hi lavaka ku swi fikelela.

5. I yini lexi nga hi pfunaka ku kambela ndlela leyi hi ehleketaka hayona mayelana ni ndlela leyi siku ra Yehovha ri tshineleke hayona? (Vona xifaniso.)

⁵ Xiya xikombiso. Yehovha u lava hi “anakanyisisa hi siku ra [yena].” (2 Pet. 3:12) Tivutise: ‘Xana ndlela leyi ndzi hanyaka hayona yi kombisa leswaku ndza swi twisisa leswaku makumu ya misava leyi ma kwala nyongeni? Xana swiboho swa mina loko swi ta eka dyondzo ni ntirho swi kombisa leswaku ku tirhela Yehovha i nchumu wa nkoka evuton’wini bya mina? Xana ndza n’wi tshemba Yehovha leswaku u ta khathalela mina ni ndyangu wa mina kumbe ndzi tshamela ku vilela hi swilo swa misava leyi?’ Ehleketa ndlela leyi Yehovha a tsakaka hayona loko a hi vona hi wa hi pfuka leswaku hi endla ku rhandza kakwe eka hinkwaswo leswi hi swi endlaka.—Mat. 6:25-27, 33; Filp. 4:12, 13.

6. I yini leswi hi faneleke hi ya emahlweni hi swi endla?

 ⁶ Nkarhi ni nkarhi hi fanele hi kambisisa ndlela leyi hi anakanyaka hayona ivi hi cinca loko swi fanerile. Pawulo u byele Vakorinto a ku: “Tshamani mi ri karhi mi tikambela ku vona loko ma ha ri eripfumelweni; tshamani mi ri karhi mi tikombisa leswi mi nga swona.” (2 Kor. 13:5) Ku va “eripfumelweni” a swo vula ntsena ku ya etinhlengeletanweni ta vandlha ni ku chumayela nkarhi ni nkarhi. Swi tlhela swi katsa ni ndlela leyi hi ehleketaka hayona, leswi hi swi navelaka ni swikongomelo swa hina. Kutani hi fanele hi cinca ndlela leyi hi anakanyaka hayona hi ku hlaya Rito ra Xikwembu, hi dyondza ku anakanya ku fana na Yehovha ni ku endla hinkwaswo leswi lavekaka leswaku hi hanya hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka yena.—1 Kor. 2:14-16.

7. Hi ku ya hi Vaefesa 4:31, 32, I yini swin’wana leswi hi faneleke hi swi endla naswona hikwalahokayini sweswo swi nga ha tikaka?

⁷ Hlaya Vaefesa 4:31, 32. A swo helela eka ku va hi cinca ndlela leyi hi ehleketaka hayona ntsena kambe hi fanele hi “ambala vumunhu lebyintshwa.” (Efe. 4:24) Hi fanele hi tirha hi matimba. Eka swilo leswi hi faneleke hi swi tshika, hi fanele hi kulula hi n’watseka leswaku hi tshika ku va ni xikhomela, ku hlundzuka ni vukarhi. Hikwalahokayini ku endla leswi swi nga ha tikaka? Hikuva swi nga ha va swi dzime timitsu etimbilwini ta hina. Hi xikombiso, Bibele yi vula leswaku vanhu van’wana va “[tala] ku hlundzuka” ni ku ‘hatla va kariha.’ (Swiv. 29:22) Swi nga ha lava hi tshamela ku endla swo karhi leswaku hi kota ku lawula mikhuva leyi dzimeke timitsu hambiloko se hi khuvuriwile, hilaha ntokoto lowu landzelaka wu nga ta swi kombisa hakona.

8-9. Ntokoto wa Stephen wu swi kombisa njhani leswaku hi fanele hi ya emahlweni hi hluvula vumunhu bya khale?

⁸ Makwerhu la vuriwaka Stephen a a nga swi koti ku tikhoma loko a hlundzukile. U ri: “Hambiloko se ndzi khuvuriwile, a ndzi fanele ndzi tirha hi matimba leswaku ndzi tshika ximbilwambilwana. Hi xikombiso, siku rin’wana loko ndzi chumayela hi yindlu ni yindlu, ndzi tsutsumise xigevenga lexi a xi yive rhadiyo ya movha wa mina. Loko ndzi ri kusuhi ni ku xi khoma, xi yi cukumetele ehansi ivi xi baleka. Loko ndzi byela van’wana hi mhaka leyi, makwerhu un’wana wa xinuna loyi a hi ri na yena u ndzi vutisile a ku: ‘Stephen, loko a wu xi khomile xigevenga lexi a wu ta xi endla yini?’ Xivutiso xolexo xi ndzi endle ndzi swi xiya leswaku ndza ha fanele ndzi tikarhatela ku hanya hi ndlela yo rhula.” b

⁹ Hilaha ntokoto wa Stephen wu swi kombisaka hakona, vumunhu byo biha byi nga ha humelela hi nga swi rindzelanga hambiloko hi ehleketa leswaku se hi byi tshikile. Loko sweswo swi endleka eka wena, u nga heli matimba kumbe u tibyela leswaku se u tsandzekile. Hambi ku ri muapostola Pawulo u pfumerile, u te: “Loko ndzi lava ku endla swilo leswinene, leswo biha swi kona eka mina.” (Rhom. 7:21-23) Vakreste hinkwavo va boheka ku langutana ni mikhuva yo biha leyi tshamelaka ku vuyavuya evuton’wini bya vona ku fana ni ritshuri ni thyaka leswi fumbelanaka emakaya ya hina. Hi fanele hi tikarhatela ku tshama hi basile. Hi nga swi endlisa ku yini sweswo?

10. Hi nga lwisana njhani ni mikhuva yo biha? (1 Yohane 5:14, 15)

¹⁰ Khongela eka Yehovha u n’wi byela hi mukhuva wo biha lowu ku karhataka, u tiyiseka leswaku u ta ku twa ni ku tlhela a ku pfuna. (Hlaya 1 Yohane 5:14, 15.) Hambileswi Yehovha a nga taka a nga wu susi mukhuva wolowo hi singita, u ta ku nyika matimba leswaku wu nga ku hluli. (1 Pet. 5:10) Kambe sweswi, endla swilo hi ku pfumelelana ni swikhongelo swa wena hi ku nga endli swilo leswi nga ta endla swi ku tikela ku tshika vumunhu bya khale. Hi xikombiso, tiyiseka leswaku a wu hlaleli tifilimi, minongonoko ya thelevhixini kumbe ku hlaya switori leswi ndhundhuzelaka  mikhuva leyi u lavaka ku yi tshika. Nakambe papalata ku ehleketa hi ku navela ko biha.—Filp. 4:8; Kol. 3:2.

11. Hi fanele hi endla yini leswaku hi ya emahlweni hi ambala vumunhu lebyintshwa?

¹¹ Hambileswi u tshikeke vumunhu bya khale, i swa nkoka ku ambala lebyintshwa. U nga swi endlisa ku yini sweswo? Tiyimisele ku tekelela Yehovha loko u ri karhi u dyondza hi vumunhu byakwe. (Efe. 5:1, 2) Hi xikombiso, loko u hlaya hi mhaka yo karhi eBibeleni leyi kombisaka ndlela leyi Yehovha a rivalelaka hayona tivutise leswi, ‘Xana ndza va rivalela van’wana?’ Loko u hlaya hi ndlela leyi Yehovha a va twelaka vusiwana hayona lava hluphekaka, tivutise, ‘Xana na mina ndza va twela vusiwana vamakwerhu lava hluphekaka naswona xana swiendlo swa mina swa swi kombisa sweswo?’ Yana emahlweni u cinca ndlela leyi u anakanyaka hayona hi ku ambala vumunhu lebyintshwa naswona u nga tiheleli mbilu loko u ri karhi u endla tano.

12. Xana Bibele yi n’wi pfune njhani Stephen leswaku a cinca?

¹² Stephen loyi hi buleke ha yena u xiye leswaku se a a ri karhi a ambala vumunhu lebyintshwa hakatsongotsongo. U ri: “Ku sukela loko ndzi khuvuriwile, ndzi langutane ni swiyimo swo tala leswi ndzi ringeke leswaku ndzi hlundzuka. Ndzi dyondze ku fambela ekule ni vanhu lava ndzi pfukaka. Vanhu vo tala ku katsa ni nsati wa mina, va ndzi bumabumerile hikwalaho ka ndlela leyi ndzi langutaneke ha yona ni swiyimo sweswo. Hambi ku ri mina ndzi ti hlamarile! A ndzi ti bi xifuva hikwalaho ka sweswo. Kambe leswi ko va swikombiso swa leswaku Bibele yi ni matimba ya ku hundzula vanhu.”

13. I yini leswi nga ta hi pfuna leswaku hi va ni ku navela lokunene? (Vagalatiya 5:16)

¹³ Hlaya Vagalatiya 5:16. Yehovha u hi nyika moya wakwe wo kwetsima leswaku hi kota ku endla leswinene. Loko hi dyondza Rito ra Xikwembu, hi va hi pfumelela moya lowo kwetsima leswaku wu hi kongomisa. Nakambe hi kuma moya lowo kwetsima loko hi ya etinhlengeletanweni ta vandlha. Loko hi ri etinhlengeletanweni teto, hi kota ku va ni vamakwerhu lava ku fana na hina va tirhaka hi matimba leswaku va endla leswinene naswona sweswo swa khutaza. (Hev. 10:24, 25; 13:7) Loko hi khongela eka Yehovha hi timbilu ta hina hinkwato ni ku n’wi kombela leswaku a hi pfuna hi lwisana ni mikhuva yo biha, u ta hi nyika moya wakwe lowo kwetsima leswaku wu hi nyika matimba yo ya emahlweni hi lwa. Hambileswi ku endla swilo leswi swi nga taka swi nga endli leswaku ku navela ko biha loku hi nga na kona ku hela, swi ta hi pfuna leswaku hi papalata ku enerisa ku navela koloko. Hilaha Vagalatiya 5:16 yi vulaka hakona, lava fambaka hi moya lowo kwetsima “a [va] nge endli leswi naveriwaka hi miri lowu dyohaka.”

14. Hikwalahokayini swi ri swa nkoka ku ya emahlweni hi tikarhatela ku va ni ku navela lokunene?

¹⁴ Loko hi sungule ku endla swilo leswi nga ta hi pfuna hi va ni vuxaka lebyinene na Yehovha, i swa nkoka leswaku hi nga tshiki ku swi endla ni ku ya emahlweni hi navela ku endla leswinene. Hikwalahokayini? Hikuva valala va hina va tshama va ri karhi va hi hlasela. Un’wana wa valala volavo, i ndzingo lowu hi ringaka leswaku hi endla swo biha. Hambiloko se hi khuvuriwile hi nga ha tikuma hi navela ku endla swilo leswi hi faneleke hi swi papalata, leswi katsaka ku gembula, ku dakwa kumbe ku hlalela swifaniso leswi pfuxaka ku navela timhaka ta masangu. (Efe. 5:3, 4) Makwerhu loyi a ha riki muntshwa u ri: “Nchumu wun’wana wo tika swinene lowu a ndzi fanele ndzi lwisana na wona a ku ri ku rhandza vanhu va rimbewu ro fana ni ra mina. A ndzi ehleketa leswaku ndzi ta tshika ku titwa hi ndlela yoleyo kambe a swi vanga tano.” I yini leswi nga ku pfunaka loko u ri na ku navela ko biha loku nga ni matimba?

15. Hikwalahokayini swi khutaza ku tiva leswaku ku navela ko biha a ku ‘hambananga ni loku welaka vanhu van’wana’? (Vona xifaniso.)

 ¹⁵ Loko u ri karhi u lwisana ni ku navela ko biha loku vonakaka swi tika ku ku hlula, tsundzuka leswaku a wu wexe. Bibele yi ri: “A mi si weriwa hi ndzingo lowu hambaneke ni lowu welaka vanhu van’wana.” (1 Kor. 10:13a) Bibele yin’wana yi hundzuluxele ndzimana leyi hi ndlela leyi: “A mi si weriwa hi ndzingo loko wu nga ri lowu tolovelekeke evanhwini.” Marito lawa a ma byeriwa Vakreste vaxinuna ni vaxisati lava a va tshama eKorinto. Van’wana khale a va oswa, va rhandzana ni va rimbewu ro fana ni ra vona kasi van’wana a va ri swidakwa. (1 Kor. 6:9-11) Xana u ehleketa leswaku endzhaku ka loko va khuvuriwile, ku navela ko biha loku a va ri na kona ku nambe ku nyamalala? Nikatsongo. I ntiyiso leswaku hinkwavo a va ri Vakreste lava hlawuriweke kambe a va ha swi endla swihoxo. Swi le rivaleni leswaku mikarhi yin’wana ku navela ko biha a ku pfa ku vuyavuya naswona a va boheka ku lwisana na kona. Sweswo swi fanele swi hi khutaza. Hikwalahokayini? Hikuva swi kombisa leswaku ku navela kun’wana ni kun’wana ko biha loku u lwisanaka na kona, un’wana u tshame a lwisana na kona naswona u ku hlurile. Hakunene, u nga swi kota ku tshama u ri ni “ripfumelo ro tiya, [u] tiva leswaku maxangu lama fanaka ma va wela vamakwenu hinkwavo emisaveni hinkwayo.”—1 Pet. 5:9.

16. Hi fanele hi papalata ku tibyela yini naswona hikwalahokayini?

¹⁶ Papalata ku tibyela leswaku a nga kona la nga twisisaka ntlhontlho lowu u langutaneke na wona. Loko u ehleketa hi ndlela yoleyo, u nga ha sungula ku tibyela leswaku a ku na lexi u nga xi endlaka eka xiyimo xa wena ni leswaku a wu nge swi koti ku lwisana ni ku navela ko biha. Bibele yi vula leswi hambaneke. Yi ri: “Xikwembu xa tshembeka, a xi nge mi tshiki mi ringiwa hi ndzingo lowu mi nga ta tsandzeka ku wu tiyisela, kambe loko mi ringiwa xi ta mi nyika ndlela yo huma leswaku mi kota ku wu tiyisela.” (1 Kor. 10:13b)  Hikwalaho, hambiloko ku navela ko biha ku ri ni matimba swinene, hi nga swi kota ku ku hlula. Hi ku pfuniwa hi Yehovha, hi nga swi kota ku papalata ku endla swo biha.

17. Hambileswi hi nga taka hi nga swi koti ku endla leswaku hi nga vi na ku navela ko biha, i yini leswi hi nga kotaka ku swi lawula?

¹⁷ Mikarhi hinkwayo tsundzuka leswi: Leswi u velekiweke ni xidyoho, a wu nge swi koti ku endla leswaku u nga vi na kona ku navela ko biha. Kambe loko ku ku fikela, hatla u ku bakanya ku fana na Yosefa loyi a hatleke a balekela nsati wa Potifaro. (Gen. 39:12) U nga ku hlula ku navela ko biha!

18-19. Hi swihi swivutiso leswi hi nga tivutisaka swona loko hi ri karhi hi tikarhatela ku cinca ndlela leyi hi anakanyaka hayona?

¹⁸ Ku cinca ndlela leyi hi anakanyaka hayona i nchumu lowu hi faneleke hi wu endla nkarhi ni nkarhi leswaku hi ta kota ku endla ku rhandza ka Yehovha. Hikwalaho, nkarhi ni nkarhi tikambisise ni ku tlhela u tivutisa leswi: ‘Xana ndlela leyi ndzi endlaka swilo hayona ya swi kombisa leswaku ndza swi twisisa leswaku hi hanya emikarhini ya makumu? Xana swa vonaka leswaku ndzi le ku ambaleni ka vumunhu lebyintshwa? Xana ndzi pfumelela moya wa Yehovha wu ndzi kongomisa leswaku ndzi nga endli ku navela ka nyama?’

¹⁹ Loko u ri karhi u tikambisisa, tsaka hi leswi se u swi antswiseke ku nga ri ku langutela leswaku u endla swilo kwatsaa! Loko u vona leswaku ku na laha u faneleke u antswisa kona, u nga heli matimba. Ku ri na sweswo, yingisa xitsundzuxo lexi nga eka Vafilipiya 3:16 lexi nge: “Eka leswi se hi swi fikeleleke, a hi yeni emahlweni hi endla hi ndlela yoleyo.” Loko u endla tano, tiyiseka leswaku Yehovha u ta katekisa matshalatshala ya wena yo ya emahlweni u cinca ndlela leyi u anakanyaka hayona.