Ndzi velekiwe hi ti 19 ta May hi 1940, edorobeni ra Amioûn, eLebanon. Endzhaku ka malembe lama landzeleke, hi rhurhele edorobeni lerikulu ra Tripoli, laha ndzi kurisiweke kona hi ndyangu lowu nga ni rirhandzu ni ntsako naswona wu rhandzaka Yehovha Xikwembu. A ndzi ri rikotse eka vana va ntlhanu ekaya, ku nga tintombhi tinharhu ni majaha mambirhi. Vatswari va mina a va nga yi teki yi ri ya nkoka mali. Xa nkoka swinene ekaya a ku ri ku dyondza Bibele, ku ya etinhlengeletanweni ta vandlha ni ku pfuna van’wana va tiva Xikwembu.

Evandlheni ra hina a ku ri ni Vakreste lava hlawuriweke vo hlayanyana. Un’wana wa vona a ku ri Michel Aboud, loyi a ku ri mufambisi wa dyondzo ya buku ya vandlha. U kume ntiyiso eNew York naswona u sungule ku chumayela eLebanon hi 1921. Ndzi tsundzuka ndlela leyi a a va xixima ni ku tlhela a va pfuna hayona vantshwa vambirhi ku nga Anne na Gwen Beavor, lava thwaseke exikolweni xa Giliyadi. Va ve vanghana va hina lavakulu. Endzhaku ka malembe yo tala, a ndzi tsake ngopfu loko ndzi hlangana na Anne eUnited States. Endzhakunyana ndzi tlhele ndzi hlangana na Gwen, loyi se a tekane na Wilfred Gooch naswona a va tirha swin’we eBethele ehofisini ya rhavi ra le London, eEngland.

Loko ndza ha ri muntshwa, a ku ri ni Timbhoni titsongo eLebanon. Kambe hi chumayele vaakelani va hina ntiyiso lowu nga eBibeleni hi ku hiseka. A hi nga tshiki ku chumayela hambiloko varhangeri va vukhongeri va hi kaneta. Ndzi tsundzuka swilo swo hlayanyana leswi hi humeleleke.

Siku rin’wana a ndzi ri karhi ndzi chumayela na sesi wa mina Sana etifuleteni. Ku humelele mufundhisi un’wana eka xithezi lexi a hi ri karhi hi chumayela eka xona. Swi tikomba onge ku na loyi a n’wi vitaneke. Mufundhisi yoleyo u fike a rhuketela sesi. U sungule ku kariha ivi a susumeta Sana eswitepisini leswi a hi yime eka swona kutani a wa a vaviseka. Un’wana loyi a swi voneke u fonele maphorisa lawa ma fikeke hi ku hatlisa kutani ma endla leswaku Sana a hatla a pfuniwa. Ma teke mufundhisi yoloye ma n’wi yisa exitichini xa maphorisa laha ma fikeke ma kuma leswaku u ni xibamu. Murhangeri wa maphorisa u n’wi vutise a ku: “Kahlekahle u yini? Xana u mufundhisi kumbe u boso ya swigevenga?”

Nakambe ndzi tsundzuka siku rin’wana leri vandlha ra ka hina a ri hirhe bazi ro hi yisa endhawini ya le kule leswaku hi ya chumayela mahungu lamanene. A hi ri karhi hi tiphina hi ku chumayela ku fikela loko mufundhisi wa kwalaho a swi twa kutani a hlengeleta ntlawa wa vanhu leswaku va ta hi hlasela. Va fike va hi rhuketela, va hi hoxetela hi maribye naswona bava u vavisekile. Ndzi tsundzuka ndzi n’wi vona a lo pyii, hi ngati exikandzeni. U tlhelele ebazini na mhani naswona hi va landze hi le ndzhaku hi chuhile. A ndzi nge swi rivali leswi mhani a swi vuleke loko a ri karhi a sulasula bava tingati, u te: “Yehovha, ndzi kombela u va rivalela. A va swi tivi leswi va swi endlaka.”

Ndzi tsundzuka ni siku rin’wana loko hi endzele maxaka ya hina laha a hi tshama kona. Loko hi fika ka va kokwana hi kume mufundhisi loyi a dumeke. Mufundhisi loyi a a swi tiva leswaku vatswari va mina i Timbhoni ta Yehovha. Hambileswi a ndzo va ni malembe ya tsevu kambe u ndzi holoverile a ku: “He jaha, hikwalahokayini u nga si khuvuriwa?” Ndzi n’wi byele leswaku ndza ha ri ntsongo naswona loko ndzi lava ku khuvuriwa, ndzi fanele ndzi yi tiva kahle Bibele ni ku va ni ripfumelo leri tiyeke. Nhlamulo ya mina yi n’wi hlundzukisile kutani a byela kokwana leswaku ndza delela.

Hambiswiritano, a hi mikarhi hinkwayo leyi a hi khomiwa hi ndlela yo biha. Hi xitalo vanhu va le Lebanon va rhandza vanhu naswona va ni malwandla. A swi hi olovela ku va chumayela naswona a hi ri ni swichudeni swo tala swa Bibele.

Loko ndza ha ri exikolweni, makwerhu un’wana loyi a humaka eVenezuela u endzele eLebanon. A a ta etinhlengeletanweni ta hina ta vandlha naswona u sungule ku rhandzana na sesi Wafa. Va hetelele va tekanile kutani va ya tshama swin’we eVenezuela. Wafa u tsalele bava mapapila a n’wi kombela leswaku hi rhurhela eVenezuela. U endle tano hileswi a hi tsundzuka swinene. Hi hetelele hi rhurhile!

 Hi fike eVenezuela hi 1953 naswona a hi tshama eCaracas, ekusuhi ni laha a ku tshama presidente. Leswi a ndza ha ri ntsongo, a swi ndzi tsakisa ku vona presidente a ri karhi a famba hi movha wa manyunyu. Kambe a swi nga va oloveli vatswari va mina ku tolovela ndhawu leyintshwa, ririmi, ndhavuko, swakudya ni maxelo. Loko hi sungula ku tolovela ndhawu yoleyo, hi weriwe hi khombo.

Bava u sungule ku vabya. Sweswo swi hi hlamarise ngopfu hikuva a a tiyile. A a nga tshameli ku vabya. Ku kumiwe leswaku u ni khensa naswona endzhaku ka sweswo u endliwe vuhandzuri. Khombo ra kona, u lovile endzhaku ka vhiki.

Swa tika ku hlamusela ndlela leyi xiyimo xolexo a xi vava hayona ekaya. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri na 13 wa malembe. A hi ri ni gome swinene naswona a hi vona onge a ha ha ri na vuyo! Swi teke nkarhi leswaku mhani a amukela leswaku nuna wakwe u lovile. Kambe a hi boheka ku amukela xiyimo ni ku ya emahlweni ni vutomi naswona hi ku pfuniwa hi Yehovha hi kote ku tiyisela. Loko ndzi ri ni malembe ya 16, ndzi pase exikolweni xa le henhla xa le Caracas, naswona a ndzi tiyimisele ku pfuna ndyangu wa ka hina.

Sesi Sana u tekane na Rubén Araujo, loyi a thwaseke exikolweni xa Giliyadi, a va tshama swin’we eVenezuela. Kambe hi ku famba ka nkarhi va rhurhele eNew York. Loko ndyangu wa ka hina wu teka xiboho xa leswaku ndzi ya eyunivhesiti, ndzi ye eyunivhesiti ya le New York naswona a ndzi tshama na sesi na sivara. A va hiseka swinene naswona va ndzi pfunile ndzi va ni vuxaka lebyinene na Yehovha. Nakambe evandlheni ra hina ra le Brooklyn ra ririmi ra Xipaniya, a ku ri ni vamakwerhu vo tala lava wupfeke. Ndzi tsake ngopfu ndzi tlhela ndzi khensa ku va ndzi hlangane na Milton Henschel na Frederick Franz, lava a va tirha eBethele ya le Brooklyn.

Loko lembe ro sungula ndzi ri eyunivhesiti ya le New York ri ri ekusuhi ni ku hela, ndzi sungule ku ehleketa hileswi a ndzi swi lava evuton’wini. Ndzi hlaye ni ku tlhela ndzi anakanyisisa hi tinhlokomhaka ta Xihondzo xo Rindza leti vulavulaka hi Vakreste lava tiyimiseleke ku tirhela Yehovha vutomi bya vona hinkwabyo. Ndzi tlhele ndzi vona ndlela leyi maphayona ni vamakwerhu va le Bethele va le vandlheni ra hina a va tsake hayona naswona a ndzi lava ku fana na vona. Kambe hi nkarhi wolowo a ndzi nga si khuvuriwa. Ndzi xiye leswaku i swa nkoka ku nyiketela vutomi bya mina eka Yehovha. Ndzi endle tano naswona ndzi khuvuriwe hi March 30, 1957.

Endzhaku ko khuvuriwa, ndzi tlhele ndzi ehleketisisa hi ku va phayona. A ndzi swi lava hi mbilu hinkwayo ku phayona kambe hi hala tlhelo a ndzi swi vona leswaku a swi nge olovi. A swi ta ndzi tikela ku phayona ndzi ri eyunivhesiti. Ndzi tsale mapapila yo tala ndzi tsalela mhani ni vamakwerhu ndzi va hlamusela leswaku se a ndzi lava ku tshika eyunivhesiti ndzi tlhelela eVenezuela ndzi ya phayona.

Hi June 1957 ndzi tlhelele eCaracas. Hambiswiritano,  ndzi swi xiyile leswaku xiyimo a xi tika ekaya. A swi lava un’wana wa hina a pfuna ku hlayisa ndyangu. Xana a ndzi to swi yini? Ndzi kume ntirho ebangi kambe a ndza ha swi navela ku phayona. Phela sweswo hi swona swi nga ndzi vuyisa ekaya. Ndzi teke xiboho xo phayona ndzi ri karhi ndzi tirha. Ndzi tirhe ebangi malembe yo tala ndzi ri karhi ndzi phayona. A ndzi tshama ndzi khomekile kambe a ndzi tsakile!

A ndzi tsake ngopfu loko ndzi tekana na Sylvia makwerhu wa xisati wo saseka loyi a rhandza Yehovha. Sylvia ni vatswari vakwe a va ha ku rhurhele eVenezuela. Hi ve ni vana vambirhi, wa jaha ni wa nhwanyana, ku nga Michel (Mike) na Samira. Ndzi sungule ku tlhela ndzi khathalela na mhani. Ndzi n’wi tekile a ta tshama na hina. Hambileswi ndzi bohekeke ku tshika ku phayona leswaku ndzi ta khathalela ndyangu wa mina, a ndza ha wu rhandza ntirho wo chumayela. Hi mikarhi yo wisa, mina na Sylvia a hi teka vuphayona byo pfuna.

Loko ndzi langutana ni xiyimo lexi ndzi mi hlamuseleke ha xona eku sunguleni ka nhlokomhaka leyi, vana va mina a va ha ri exikolweni. Swilo a swi ndzi fambela kahle naswona vanhu lava a ndzi tirha na vona ebangi a va ndzi xixima. Kambe a ndzi lava leswaku va ndzi tiva tanihi nandza wa Yehovha. Siku rero hinkwaro ndzi ehleketisise hileswi ndzi nga swi endlaka leswaku va ndzi tiva tano. Ndzi tshame ehansi ni nsati hi bula hi xiyimo xa hina xa timali. Ndzi xiye leswaku loko ndzo tshika ntirho, a ndzi ta kuma mali yo tala. Leswi a hi nga ri na swikweleti hi xiye leswaku loko ho hanya hi mali yitsongo, mali leyi a hi ri na yona a yi ta hi pfuna ku ringana nkarhi wo leha.

A swi nga ndzi oloveli ku teka xiboho xexo kambe nsati wa mina na mhani va ndzi seketele ngopfu. Kutani ndzi tlhele ndzi sungula ku phayona. A ndzi tsake ngopfu. A ku nga ha ri na lexi a xi ta ndzi kavanyeta. Swi nga si ya kwihi, ku endleke swilo leswi a hi nga swi langutelanga.

Siku rin’wana dokodela u hi byele leswaku Sylvia u tikile. Sweswo swi hi hlamarise ngopfu! A hi tsake ngopfu kambe ndzi tlhele ndzi ehleketisisa hi xiboho lexi ndzi xi tekeke xo phayona. A ndzi tivutisa loko ndzi ta swi kota ya emahlweni ndzi phayona. Hi sungule ku amukela xiyimo xa leswaku ku nga ri khale hi ta va na n’wana. A ndzi tivutisa loko ndza ha ta ya emahlweni ndzi phayona.

Endzhaku ko vulavula hi mhaka leyi, hi endle xiboho xa leswaku ndzi ya emahlweni ndzi  phayona. N’wana wa hina Gabriel u velekiwe hi April 1985. Hambiswiritano, ndzi tshike ntirho ivi ndzi sungula ku phayona hi June 1985. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi kume nkateko wo va xirho xa Komiti Ya Rhavi. Rhavi ra kona a ri nga ri eCaracas, naswona a ndzi fanele ndzi famba tikhilomitara ta 80 kambirhi kumbe kanharhu hi vhiki.

Tihofisi ta rhavi a ti ri ekusuhi na doroba ra La Victoria, kutani hi teke xiboho xo rhurhela kwalaho. Koloko a ku ri ku cinca lokukulu. Ndza wu rhandza ndyangu wa mina. Ndzi tlhela ndzi khensa nseketelo wa wona. Sesi wa mina Baha u pfumele ku khathalela mhani. Mike se a catile kambe Samira na Gabriel a va tshama na hina. Hambiswiritano, loko hi rhurhela eLa Victoria va siye vanghana va vona eCaracas. Nakambe nsati wa mina Sylvia a boheka ku tolovela ku hanya exidorobanini ematshan’wini ya doroba lerikulu. Nakambe hinkwerhu a hi fanele hi tlhela hi tolovela ku hanya endlwini leyitsongo. A swi nga olovi ku rhurha eCaracas hi ya eLa Victoria.

Kambe swilo swi tlhele swi cinca. Gabriel u catile naswona Samira u suke a ya tilavela ndhawu yakwe yo tshama. Endzhaku, mina na Sylvia hi rhambiwe ku ya tirha eBethele hi 2007, ni sweswi ha ha tirha kona. Mike mativula ya hina i nkulu naswona u phayona ni nsati wakwe Monica. Gabriel na yena i nkulu naswona u tshama eItaly ni nsati wakwe Ambra. Samira i phayona ra nkarhi hinkwawo naswona u pfuneta eBethele.

I ntiyiso leswaku a ndzi fanele ndzi endla swiboho swo tala evuton’wini bya mina. Kambe a ndzi tisoli nikatsongo. Loko a swo koteka ku tlhelela evutsongwaneni, a ndzi ta tlhela ndzi teka swiboho leswi fanaka. Ndza n’wi khensa Yehovha hikwalaho ka mitirho hinkwayo leyi ndzi yi endleke enhlanganweni wakwe. Evuton’wini bya mina ndzi swi vonile leswaku i swa nkoka ku va ni vuxaka lebyinene na Yehovha. Hambiloko swiboho leswi hi swi tekaka swi ri swikulu kumbe swi ri switsongo entirhweni wa Yehovha, u ta hi nyika ku rhula loku “tlulaka ku twisisa hinkwako.” (Filp. 4:6, 7) Mina na Sylvia ha swi rhandza ku tirha eBethele naswona Yehovha u hi katekisile hileswi a hi rhangisa ntirho wakwe.