1-2. Hi xihi xiboho xa nkoka lexi Vayuda lava a va tshama eBabilona a va fanele va xi endla? (Ezra 1:2-4)

 HOSI yi endle xitiviso! Vayuda lava a va ri mahlonga eBabilona ku ringana malembe ya kwalomu ka 70, va tshunxiwile leswaku va tlhelela eka rikwavo eIsrayele. (Hlaya Ezra 1:2-4.) I Yehovha ntsena loyi a endleke leswaku leswi swi koteka. Hikwalahokayini hi vula tano? Hi ntolovelo Vababilona a va nga ma tshunxi mahlonga. (Esa. 14:4, 17) Kambe muti wa Babilona wu hluriwile naswona mufumi lontshwa u byele Vayuda leswaku va tshunxekile ku famba. Hikwalaho ka sweswo, Muyuda un’wana ni un’wana ngopfungopfu tinhloko ta mindyangu, a ti fanele ti endla xiboho xo tshama eBabilona kumbe leswaku ti famba ni mindyangu ya tona. Swi nga endleka a swi nga olovi ku endla xiboho xexo. Hikwalahokayini?

² Ku dyuhala ku sivele vanhu vo tala leswaku va teka riendzo leri ro tika. Nakambe leswi Vayuda vo tala a va tswaleriwe eBabilona, a va nga si tshama va tshama endhawini yin’wana. Eka vona, Israyele a ku ri tiko ra vakokwa wa vona ku nga ri ra vona. Swi vonaka onge Vayuda van’wana a va ri swigwili eBabilona kutani swi nga ha va swi va tikerile ku siya makaya ya vona lamanene kumbe mabindzu ya vona va ya tshama etikweni leri a va nga ri tolovelanga.

3. Yehovha a a ta va katekisa njhani Vayuda vo tshembeka lava tlheleleke eIsrayele?

³ Vayuda vo tshembeka a va swi tiva leswaku loko va tlhelela eIsrayele a va ta kuma mikateko yo tala. Nkateko wa nkoka swinene a wu katsa vugandzeri bya vona. Hambileswi a ku ri ni titempele to tlula 50 ta swikwembu swa mavunwa eBabilona, a ku nga ri na tempele ya Yehovha emutini wolowo. A ku nga ri na altari leyi Vaisrayele a va ta nyikela magandzelo eka yona hi ku ya hi Nawu wa Muxe naswona a ku nga ri na vaprista lava a va ta nyikela magandzelo wolawo. Ku engetela kwalaho, vanhu lava a va nga n’wi gandzeli Yehovha, lava a va nga n’wi xiximi naswona a  va nga yi yingisi milawu yakwe a va tele ngopfu ku tlula vanhu va Yehovha. Vayuda va magidi lava chavaka Xikwembu a va swi langutele emahlweni ku tlhelela eka rikwavo laha a va ta pfuxeta vugandzeri lebyi tengeke.

4. Yehovha u tshembise ku va pfuna njhani Vayuda lava a va tlhelela eIsrayele?

⁴ Riendzo leri ro tika ra ku suka eBabilona ku ya eIsrayele a ri ta teka tin’hweti ta kwalomu ka mune kambe Yehovha u tshembise leswaku a a ta susa nchumu wihi ni wihi lowu nga ha va sivelaka ku tlhelela. Esaya u tsale a ku: “Basisani ndlela ya Yehovha! Endlelani Xikwembu xa hina gondzo lerikulu leri hundzaka hi le mananga. . . . Laha ku nga ni tindhundhuma a ku levheriwe, ni misava leyi nga ni maribye yi va rivala ra le nkoveni.” (Esa. 40:3, 4) Ehleketa hi mhaka leyi: ndlela leyikulu leyi boxeketaka mananga leyi levheriweke kahle erivaleni ra le nkoveni. Vanhu a va ta swi tsakela ku famba eka yona! A swi ta va olovela swinene ku famba endleleni leyikulu leyi nga lo thwii, ematshan’weni yo gonya ni ku ehla tintshava, swintshabyana kumbe minkova. A va ta hatla va fika.

5. Xana ndlela leyikulu yo fanekisela leyi a yi suka eBabilona yi ya eIsrayele a yi thyiwe vito rihi?

⁵ Namuntlha, mapatu yo tala lamakulu ma thyiwe mavito kumbe nomboro. Ndlela leyikulu yo fanekisela leyi Esaya a tsaleke hayona na yona a yi thyiwe vito. Hi hlaya leswi: “Ku ta va ni ndlela leyikulu, ndlela leyi vitaniwaka Ndlela yo Kwetsima. Loyi a nga basangiki a nge fambi eka yona.” (Esa. 35:8) Xana xitshembiso lexi a xi vula yini eka Vaisrayele hi nkarhi wolowo? Xi vula yini eka hina namuntlha?

6. Hikwalahokayini ndlela a yi vitaniwa yo kwetsima?

⁶ “Ndlela yo Kwetsima,” leri i vito ro xonga ra ndlela leyikulu hakunene! Hikwalahokayini ndlela leyi a yi vitaniwa yo kwetsima? A ku nga ta va ni ndhawu etikweni ra Israyele leri pfuxetiweke leyi a ku ta tshama munhu “loyi a nga basangiki,” ku nga Muyuda wihi na wihi loyi a tiyimiseleke ku tikhoma ku biha, ku gandzela swifaniso kumbe ku endla swidyoho leswikulu. Vayuda lava tlheleleke eIsrayele a va ta va “vanhu vo kwetsima” eka Xikwembu xa vona. (Det. 7:6) Hambiswiritano, leswi a swi nga vuli swona leswaku lava sukeke eBabilona a va nga fanelanga va cinca mahanyelo ya vona leswaku va tsakisa Yehovha.

7. Hi kwihi ku cinca loku Vayuda van’wana a va fanele va ku endla? Vula xikombiso.

⁷ Hilaha hi swi xiyeke hakona eku sunguleni, Vayuda vo tala a va tswaleriwe eBabilona naswona swi vonaka onge vo tala se a va ehleketa ni ku hanya ku fana ni Vababilona. Endzhaku ka malembe yo tala ntlawa wo sungula wa Vuyuda wu tlhelele eIsrayele, Ezra u xiye leswaku Vayuda van’wana a va teke vavasati lava gandzelaka swikwembu swa mavunwa. (Eks. 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Hi ku famba ka nkarhi, Ndhunankulu Nehemiya u hlamale ngopfu ku kuma leswaku vana lava tswaleriweke eIsrayele a va nga ri tivi ririmi ra Vayuda. (Det. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Xana vana volavo a va ta swi kotisa ku yini ku dyondza ku rhandza Yehovha ni ku n’wi gandzela loko va nga xi twisisi Xiheveru, ku nga ririmi leri Rito ra Xikwembu a ri tsariwe ha rona? (Ezra 10:3, 44) Kutani Vayuda volavo a va fanele va endla ku cinca lokukulu kambe a swi ta va olovela ku endla tano eIsrayele laha vugandzeri lebyi tengeke a byi pfuxetiwa hakatsongotsongo.—Neh. 8:8, 9.

8. Hikwalahokayini hi fanele hi swi tekela enhlokweni namuntlha swiendlakalo leswi endlekeke khale? (Vona xifaniso xa xifunengeto.)

⁸ Van’wana va nga ha ku, ‘Sweswo swa hlamarisa kambe xana sweswo swi vula leswaku leswi humeleleke Vayuda enkarhini lowu hundzeke swi vula swo karhi eka hina namuntlha?’ Ina, hikuva hi ndlela yo karhi hi le ku fambeni  ‘eNdleleni yo Kwetsima.’ Swi nga ri na mhaka leswaku hi lava hlawuriweke kumbe va “tinyimpfu tin’wana” hi fanele hi ya emahlweni hi famba ‘eNdleleni yo Kwetsima’ leswaku hi tshama hi ri karhi hi gandzela Yehovha sweswi ni le nkarhini lowu taka loko Mfumo wa Xikwembu wu tisa mikateko laha misaveni. b (Yoh. 10:16) Ku sukela hi 1919 C.E., vanhu va timiliyoni va humile eBabilona Lonkulu, ku nga mfumo wa misava hinkwayo wa vukhongeri bya mavunwa ivi va sungula ku famba endleleni leyi yo fanekisela. A swi kanakanisi leswaku u un’wana wa vona. Hambileswi ndlela leyi yi pfuriweke emalembeni ya kwalomu ka 100 lama hundzeke, ntirho wo lunghiselela ndlela yoleyo leyikulu wu sungule khale swinene.

9. Hi ku ya hi Esaya 57:14, “Ndlela yo Kwetsima” yi lunghiseleriwe njhani?

⁹ Loko Vayuda va huma eBabilona, Yehovha u suse leswi a swi ta va kavanyeta. (Hlaya Esaya 57:14.) Ku vuriwa yini hi “Ndlela yo Kwetsima” ya manguva lawa? Eka malembe ya madzana ku nga si fika 1919, Yehovha u tirhise vanhu lava chavaka Xikwembu leswaku va basisa ndlela yo huma eBabilona Lonkulu. (Ringanisa Esaya 40:3.) Va endle ntirho wa nkoka wo basisa ndlela leswaku hi ku famba ka nkarhi swi koteka leswaku vanhu va timbilu letinene va huma eBabilona Lonkulu ivi va gandzela Yehovha swin’we ni vanhu vakwe. Xana ntirho lowu wo basisa “ndlela” a wu katsa yini? Xiya swin’wana leswi endliweke eka ntirho lowu.

10-11. Ntirho wo kandziyisa ni ku hundzuluxela Bibele wu pfunete njhani ku hangalasa vutivi lebyi nga eBibeleni? (Nakambe vona xifaniso.)

¹⁰ Ku kandziyisa. Ku fikela eka lembe ra 1450, Bibele a yi kopiwa hi voko. Ntirho wolowo a wu lava nkarhi wo tala naswona tikopi ta Bibele a ti kala ni ku tlhela ti durha swinene. Kambe loko ku ta va ku endliwe michini yo kandziyisa, ku humesiwe Tibibele to tala leti kumiweke hi vanhu vo tala.

¹¹ Ku hundzuluxela. Ku ringana malembe yo tala, Bibele a yi kumeka hi Xilatini ku nga ririmi leri a ri twisisiwa ntsena hi vanhu vo dyondzeka swi nyawula. Hambiswiritano loko ntirho wo kandziyisa wu ya wu toloveleka, vanhu lava chavaka Xikwembu va ye emahlweni va hundzuluxela Bibele hi tindzimi leti vanhu a va ti vulavula. Sweswi se vahlayi va Bibele a va kota ku vona loko leswi va dyondzisiwaka swona hi vafundhisi swi fambisana ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka.

12-13. Vula xikombiso xa ndlela leyi swichudeni swa Bibele hi va-1900 swi sunguleke ku paluxa tidyondzo ta mavunwa ta vukhongeri.

¹² Mikandziyiso leyi pfunetaka ku dyondza Bibele. Swichudeni swa Bibele leswi a swi ri ni vuxiyaxiya swi dyondze swo tala loko swi ri karhi swi hlaya Rito ra Xikwembu. Kambe vafundhisi va hlundzukile loko swichudeni swa Bibele swi sungula ku byela van’wana hi leswi a swi swi dyondza. Hi xikombiso, hi va-1900, vavanuna vo hlayanyana va timbilu letinene va sungule ku kandziyisa swiphephana leswi paluxeke tidyondzo ta mavunwa ta vukhongeri leti a ti dyondzisiwa etikerekeni.

¹³ Hi va-1835, wanuna loyi a chavaka Xikwembu loyi a vuriwaka Henry Grew u kandziyise xiphephana lexi vulavulaka hi xiyimo xa vafi. Eka xiphephana xolexo, hi ku tirhisa Matsalwa u kombise leswaku nyiko ya ku hanya hilaha ku nga heriki yi huma eka Xikwembu ku nga ri nchumu lowu hinkwerhu hi velekiwaka na wona hilaha tikereke to tala ti dyondzisaka hakona. Hi 1837 nkulukumba George Storrs u kume xiphephana lexi loko a khandziye xitimele. U xi hlayile naswona u khorwisekile leswaku u kume ntiyiso wa nkoka. U sungule ku byela van’wana leswi a swi dyondzeke. Hi 1842 u nyikele nxaxamelo wa mivulavulo leyi a yi ri ni nhlokomhaka  leyi tlhontlhaka mianakanyo leyi nge, “An Inquiry—Are the Wicked Immortal?” Jaha rin’wana leri dyondzeke eka George Storrs a ku ri Charles Taze Russell.

14. Makwerhu Russell ni vanghana vakwe va vuyeriwe njhani eka ntirho wo basisa ndlela lowu endliweke enkarhini lowu hundzeke? (Nakambe vona xifaniso.)

¹⁴ Makwerhu Russell ni vanghana vakwe va vuyeriwe njhani eka ntirho wo basisa ndlela lowu endliweke enkarhini lowu hundzeke? Loko va ri karhi va dyondza a va kota ku kambisisa swihlamusela marito, tikhokhodensi ni vuhundzuluxeri byo hambanahambana bya Tibibele lebyi a byi ri kona khale va nga si va kona. Ndzavisiso lowu endliweke hi vavanuna vo fana na Henry Grew, George Storrs ni van’wana wu va pfune swinene. Makwerhu Russell ni vanghana vakwe na vona va katsekile eka ntirho wo basisa ndlela hi ku humesa tibuku ni swiphephana swa ntsandzavahlayi leswi a swi vulavula hi Bibele.

15. Hi wihi nchumu wa nkoka lowu endlekeke hi 1919?

¹⁵ Hi 1919, vanhu va Xikwembu va humile eBabilona Lonkulu. Hi lembe rero, ku ve ni “nandza wo tshembeka ni wo tlhariha” loyi a sunguleke ku tirha leswaku vanhu va timbilu letinene va sungula ku famba ‘eNdleleni yo Kwetsima.’ (Mat. 24:45-47) Ntirho lowu vanhu vo tshembeka va wu endleke enkarhini lowu hundzeke wo basisa ndlela, wu pfune vanhu lava sunguleke ku famba endleleni yoleyo leyikulu ku dyondza swo tala hi Yehovha ni hi swikongomelo swakwe. (Swiv. 4:18) Nakambe a va fanele va hanya hi milawu ya Yehovha. Yehovha a nga langutelanga leswaku vanhu vakwe va endla ku cinca loku faneleke hi nkarhi wun’we. Ematshwan’weni ya sweswo, u basisa vanhu vakwe hakatsongotsongo. (Vona bokisi leri nge, “ Hakatsongotsongo Yehovha U Basisa Vanhu Vakwe.”) Mayana ndlela leyi hinkwerhu hi nga ta tsaka hayona loko hi kota ku tsakisa Xikwembu eka swilo hinkwaswo leswi hi swi endlaka!—Kol. 1:10.

16. Hi wihi ntirho wo lunghisa lowu a wu ri eku endliweni eka “Ndlela yo Kwetsima” ku sukela hi 1919? (Esaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Patu rin’wana ni rin’wana ri lava ku lunghisiwa nkarhi ni nkarhi. Ku sukela hi 1919, ntirho  wo basisa “Ndlela yo Kwetsima” wu ya emahlweni wu endliwa leswaku swi koteka leswaku vanhu vo tala va huma eBabilona Lonkulu. Nandza wo tshembeka ni wo tlhariha loyi a ha ku vekiwa u sungule ku tirha naswona hi 1921 u humese nkandziyiso wo pfuneta ku dyondza Bibele lowu a wu endleriwe ku pfuna vanhu lava ha ku sungulaka ku dyondza leswaku va dyondza ntiyiso wa le Bibeleni. Nkandziyiso wolowo lowu nge, The Harp of God, wu hundzuluxeriwe hi tindzimi ta 36 naswona ku endliwe tikopi ta wona ta kwalomu ka tsevu wa timiliyoni naswona vanhu vo tala va dyondze ntiyiso hi ku tirhisa wona. EMalembeni ya sweswinyana, hi ni buku leyinene yo fambisa tidyondzo ta Bibele leyi nge, Tiphine Hi Vutomi Hilaha Ku Nga Heriki! EMasikwini lawa yo hetelela, Yehovha u tirhise nhlangano wakwe ku hi phamela swakudya leswi hi tiyisaka ripfumelo leswi hi pfunaka leswaku hi ya emahlweni hi famba ‘eNdleleni yo Kwetsima.’—Hlaya Esaya 48:17; 60:17.

17-18. “Ndlela yo Kwetsima” yi kongome kwihi?

¹⁷ Loko munhu a sungula ku dyondza Bibele hi nga vula leswaku se u pfulekeriwe hi nkarhi wo famba ‘eNdleleni yo Kwetsima.’ Van’wana va famba mpfhuka wo koma ntsena ivi va suka endleleni leyi leyikulu. Kasi van’wana va tiyimisela ku famba endleleni leyi kukondza va fika emakumu. Xana hi wahi makumu wolawo?

¹⁸ “Ndlela yo Kwetsima” yi yisa lava nga ni ntshembo wo hanya etilweni “eparadeyisini ya Xikwembu” etilweni. (Nhlav. 2:7) Kasi lava nga ni ntshembo wo hanya laha misaveni, ndlela leyi leyikulu yi va yisa emakumu ka malembe ya 1 000 ya ku fuma ka Kreste laha vanhu hinkwavo va nga ta va va nga ha ri na xidyoho. Loko ku ve namuntlha u le ku fambeni endleleni yoleyo leyikulu, yana emahlweni u endla tano. U nga tshiki ku famba eka yona kukondza u fika emisaveni leyintshwa! Hi navela leswaku “tindlela ti ku basela.”