1. Hi nga vutisiwa yini entirhweni kumbe exikolweni?

 U TITWA njhani loko mutirhikuloni kumbe xichudenikuloni xi ku vutisa hileswi u pfumelaka eka swona? Xana wa chuha? Vo tala va hina ha chuha. Kambe swivutiso swo tano swi nga hi pfuna hi tiva leswi loyi a hi vutisaka a swi ehleketaka kumbe a swi tshembaka kutani hi kuma nkarhi wo n’wi chumayela mahungu lamanene. Kambe mikarhi yin’wana munhu a nga hi vutisa hileswi a nga pfumelelaniki na hina kumbe hileswi a lavaka hi phikizana. Sweswo a swi fanelanga swi hi hlamarisa. Phela van’wana va byeriwe mavunwa hi leswi hi swi pfumelaka. (Mit. 28:22) Nakambe, hi hanya “emasikwini yo hetelela” ku nga nkarhi lowu vanhu vo tala va nga “tiyimiselangiki ku pfumelelana ni van’wana” naswona va ni “tihanyi.”—2 Tim. 3:​1, 3.

2. Hikwalahokayini hi lava ku va vanhu lava rhuleke?

² U nga ha tivutisa leswi, ‘Ndzi nga swi kotisa ku yini ku va la rhuleke ni ku va ni musa loko un’wana a ndzi tlhontlha hikwalaho ka leswi ndzi pfumelaka eka swona?’ I yini leswi nga ku pfunaka? Swi nga ku pfuna ku va la rhuleke. Munhu la rhuleke a nga hatli a hlundzuka kambe u kota ku tikhoma loko vanhu va n’wi holovisa kumbe loko a nga tiyiseki leswaku u fanele a hlamula njhani. (Swiv. 16:32) Kumbexana u nga ha vona onge sweswo swi olovile ku swi vula ku nga ri ku swi endla. I yini leswi nga ku pfunaka leswaku u va munhu la rhuleke? U nga hlamula njhani loko munhu a ku tlhontlha hikwalaho ka leswi u pfumelaka eka swona? Loko u ri mutswari, u nga va pfuna njhani vana va wena leswaku va dyondza ku lwela ripfumelo ra vona hi ndlela yo rhula? A hi voneni.

3. Hikwalahokayini ku va munhu la oloveke swi nga vuli swona leswaku u tsanile? (2 Timotiya 2:​24, 25)

³ Loko u ri munhu wo olova, a swi vuli swona leswaku u tsanile. Swi lava ku tikhoma loko u ri endzingweni. Ku olova i wun’wana wa “mihandzu ya moya lowo kwetsima.” (Gal. 5:​22, 23) Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “ku olova” mikarhi yin’wana a ri tirhisiwa ku hlamusela hanci ya nhova leyi leteriweke. Ehleketa hi hanci ya nhova leyi se yi nga ha karhatiki. A ya ha karhati kambe yi na matimba. Loko swi ta eka hina vanhu, i yini leswi nga hi pfunaka leswaku hi va vanhu vo olova kambe hi nga tsananga? Hina a hi nge swi koti ku endla tano hi ri hexe. Hi fanele hi khongelela moya wa Xikwembu, hi xi kombela leswaku xi hi pfuna hi va vanhu vo olova. Ku ni vanhu vo tala lava dyondzeke ku va vanhu vo olova. Timbhoni to tala ti hlamule hi ndlela yo rhula loko ti tlhontlhiwa hi vakaneti naswona sweswo swi tsakise vahlaleri. (Hlaya 2 Timotiya 2:​24, 25.) I yini leswi nga ku pfunaka leswaku u va munhu wo olova?

4. Hi nga dyondza yini eka ndlela leyi Isaka a a rhule hayona?

⁴ Bibele yi vulavula hi vanhu vo tala lava kombiseke leswaku i swa nkoka ku va munhu wo olova. Ehleketa hi Isaka. Loko a tshama etikweni ra Vafilista eGerara, vaakelani vakwe lava nga ni mona va pfaletele swihlovo leswi ceriweke hi malandza ya tata wakwe. Ematshan’weni yo lwela swihlovo sweswo, Isaka u rhurhise ndyangu wakwe va ya ekule ivi va fika va cela swihlovo swin’wana. (Gen. 26:​12-18) Kambe Vafilista va vule leswaku swihlovo sweswo endhawini yoleyo ka ha ri swa vona. Ni le ka xiyimo lexi, Isaka u tikhomile. (Gen. 26:​19-25) I yini leswi n’wi pfuneke leswaku a tshama a rhurile hambiloko van’wana va tiyimisele ku n’wi pfuka? A swi kanakanisi leswaku u tekelele vatswari vakwe naswona u dyondze ku va munhu wo rhula eka Abrahama na Sara loyi a a ri ni “moya wo rhula ni wo olova.”—1 Pet. 3:​4-6; Gen. 21:​22-34.

5. Hi xihi xikombiso lexi kombisaka leswaku vatswari lava nga Vakreste va nga dyondzisa vana va vona ku va vanhu vo rhula?

⁵ Vatswari lava nga Vakreste, tiyisekani leswaku na n’wina mi nga swi kota ku dyondzisa vana va n’wina va va vanhu vo olova. Twana ntokoto wa Maxence loyi a nga ni malembe ya 17. Exikolweni na le nsin’wini a a hlangana ni vanhu lava hlundzukeke. Vatswari vakwe va n’wi pfunile leswaku a va munhu la rhuleke. Va ri, “Maxence se wa swi twisisa leswaku loko u pfukiwa swi lava ku tikhoma leswaku u nga tlheriseli hi madzolonga kumbe u hlundzuka.” Lexi tsakisaka, Maxence u dyondze ku va munhu wo rhula.

6. Xikhongelo xi nga hi pfuna njhani leswaku hi va vanhu lava rhuleke?

⁶ Hi nga endla yini loko hi langutane ni xiyimo xo tika, xo fana ni loko munhu a sandza vito ra Xikwembu xa hina kumbe loko a hlekula tidyondzo ta Bibele? Hi fanele hi kombela Yehovha leswaku a hi nyika vutlhari ni moya wakwe leswaku hi hlamula hi ndlela yo rhula. Kambe ku vuriwa yini loko hi ku famba ka nkarhi hi xiya leswaku a hi hlamulanga kahle? Hi nga khongela hi mhaka yoleyo ni ku ehleketa hi ndlela leyi hi nga hlamulaka kahle hayona enkarhini lowu taka. Kutani Yehovha u ta hi nyika moya wakwe lowo kwetsima leswaku hi kota ku tikhoma ni ku va vanhu vo rhula.

7. Ku nhlokohata matsalwa yo karhi swi nga hi pfuna njhani leswaku hi lawula mavulavulelo ya hina ni loko hi ri eka swiyimo swo tika? (Swivuriso 15:​1, 18)

⁷ Ku ni tindzimana tin’wana ta Bibele leti nga hi pfunaka hi lawula mavulavulelo ya hina loko hi ri exin’weni xo tika. Moya wa Xikwembu wu nga hi tsundzuxa Matsalwa wolawo. (Yoh. 14:26) Hi xikombiso, ebukwini ya Swivuriso hi kuma leswi nga hi pfunaka ku va vanhu vo rhula. (Hlaya Swivuriso 15:​1, 18.) Buku yoleyo ya Bibele yi tlhela yi kombisa vuyelo lebyi vaka kona  loko hi tikhoma eka swiyimo swo tika.—Swiv. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Hikwalahokayini hi fanele hi ehleketisisa hi swivangelo leswi endlaka munhu a hi tlhontlha hikwalaho ka leswi hi swi pfumelaka?

⁸ Ku twisisa ku nga tlhela ku hi pfuna. (Swiv. 19:11) Munhu la twisisaka wa tikhoma loko van’wana va n’wi tlhontlha hikwalaho ka leswi a swi pfumelaka. Mikarhi yo tala loko vanhu va hi vutisa swivutiso, a va hi byeli swivangelo leswi endlaka va hi vutisa. Kutani loko hi nga si hlamula, hi endla kahle ku xiya leswaku swi nga endleka hi nga xi tivi xivangelo lexi endlaka munhu a hi vutisa xivutiso xexo.—Swiv. 16:23.

9. Gidiyoni u swi kombise njhani leswaku i munhu wo rhula ni la twisisaka loko a hlamula Vaefrayimi?

⁹ Xiya ndlela leyi Gidiyoni a hlamuleke Vaefrayimi hayona. Hi ku hlundzuka va n’wi vutisile leswaku hikwalahokayini a nga va vitananga loko a ya lwa ni valala va Vaisrayele. Xana a ku ri ni xivangelo xo karhi lexi tumbeleke lexi endleke va n’wi hlundzukela? Xana swi nga endleka va hlundzukisiwe hileswi a nga va tekelangiki enhlokweni? Swi nga ri na mhaka xivangelo xa kona, hi vutlhari Gidiyoni u va hlamule hi ndlela yo rhula. Xana ku ve ni vuyelo byihi? Bibele yi vula leswaku “a va ha n’wi karihelanga.”—Vaav. 8:​1-3.

10. I yini leswi nga ta hi pfuna hi tiva ndlela yo hlamula lava vutisaka hi leswi hi pfumelaka eka swona? (1 Petro 3:15)

¹⁰ Mutirhikulorhi kumbe xichudenikulorhi xi  nga hi vutisa hi leswi hi pfumelaka eka swona hi mhaka yo karhi. Hi ta endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi seketela leswi hi pfumelaka eka swona kambe hi ri karhi hi xixima vonelo ra muyingiseri wa hina. (Hlaya 1 Petro 3:15.) Mikarhi yo tala swa pfuna ku teka xivutiso xa munhu la hi vutisaka ku ri ndlela yo tiva leswi nga swa nkoka eka yena ematshan’weni yo ehleketa leswaku wo hi tlhontlha. Swi nga ri na mhaka xivangelo lexi endlaka munhu a vutisa hi mhaka yo karhi, hi endla kahle loko hi hlamula hi ndlela ya musa ni yo rhula. Nhlamulo ya hina yi nga n’wi endla a kambisisa leswi a swi pfumelaka. Hambiloko a hi vutisa hi ndlela yo delela kumbe hi xikongomelo xo hi poyila, hi fanele hi tiyimisela ku hlamula hi ndlela ya musa.—Rhom. 12:17.

11-12. (a) Hi nga ehleketa hi yini loko hi nga si hlamula xivutiso xo tika? (Nakambe vona xifaniso.) (b) Kombisa leswaku ku vutisa swivutiso swi nga ku pfuna njhani u kota ku yisa bulo emahlweni.

¹¹ Hi xikombiso, loko mutirhikulorhi a hi vutisa leswaku hikwalahokayini hi nga ma tlangeli masiku yo velekiwa, hi nga tivutisa leswi: Xana u vutisa sweswo hikwalaho ka leswi a ehleketaka leswaku a hi pfumeleriwi ku tiphina? Kumbe, xana u vona onge loko hi nga tlangeli masiku yo velekiwa hi ta onha vun’we lebyi vatirhi va nga na byona? Hi nga endla leswaku a verhama hi ku n’wi byela leswaku ha swi tlangela leswi a khathalaka hi vatirhikulobye ni ku n’wi tiyisekisa leswaku ha swi rhandza ku tsaka ni vatirhikulorhi. Sweswo swi nga ha pfula ndlela ya leswaku hi kota ku burisana na yena hi ntshunxekile hi leswi Bibele yi swi vulaka hi masiku yo velekiwa.

¹² Hi nga endla leswi fanaka loko vanhu va hi vutisa swivutiso swo tika. Mudyondzikuloni a nga ha vula leswaku Timbhoni ta Yehovha ti fanele ti cinca langutelo ra tona hi ti-gay. Xana u vula sweswo hileswi a nga swi twisisiki leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi vulaka hi ti-gay? Kumbe, xana u vula sweswo hi leswi a nga ni munghana kumbe xaka leri nga gay? Xana u ehleketa leswaku a hi va rhandzi vanhu lava hanyaka vutomi byebyo? Swi nga lava hi n’wi tiyisekisa leswaku ha khathala hi vanhu hinkwavo nileswaku ha yi xixima mfanelo leyi munhu a nga na yona yo tihlawulela. b (1 Pet. 2:17) Kutani hi nga n’wi hlamusela vuyelo lebyi hi byi kumaka loko hi yingisa milawu ya Bibele ya mahanyelo.

13. U nga n’wi pfuna njhani munhu la vonaka ku ri vuphukuphuku ku pfumela eka Xikwembu?

¹³ Loko hi hlangana ni munhu loyi a hi kanetaka swinene, hi nga hatliseli ku ehleketa leswaku ha swi tiva leswi a swi pfumelaka. (Tito 3:2) Hi xikombiso, ku vuriwa yini loko mudyondzikuloni a vula leswaku a swi twali ku pfumela eka Xikwembu? Xana u fanele u tibyela leswaku u tshemba dyondzo ya leswaku swilo leswi hanyaka swi lo tiendlekela (evolution) ni leswaku u tiva swo tala hi yona? Swi nga endleka ni ku ehleketa hi yona a nga si tshama a ehleketa hi yona. Ematshan’weni yo tlhutlhisana khuvi na yena hi sayense, u nga ha n’wi byela leswi a nga ta sala a ehleketa hi swona. Kumbexana u nga ha n’wi komba rungula ro karhi eka jw.org leri vulavulaka hi ntumbuluko. Swi nga endleka hi ku famba ka nkarhi a pfumela mi bula hi nhlokomhaka kumbe vhidiyo leyi kumekaka kwalaho. Loko hi hlamula hi ndlela ya xichavo swi nga ha endla a lava ku tiva swo tala hi leswi Bibele yi swi dyondzisaka.

14. Niall u yi tirhise njhani website ya hina hi ndlela leyinene ku pfuna mudyondzikulobye a tshika ku tshemba mavunwa lawa vanhu va ma vulaka hi Timbhoni ta Yehovha?

¹⁴ Muntshwa la vuriwaka Niall u tirhise website ya hina leswaku a komba vanhu leswaku leswi Timbhoni ta Yehovha ti hehliwaka ha swona i mavunwa. U ri, “Mikarhi yo tala mudyondzikulorhi a a ndzi byela leswaku a ndzi pfumeli eka sayense hileswi ndzi tshembaka buku leyi tsariweke  hi vanhu ematshanweni yo tshemba ntiyiso.” Loko mudyondzikulobye wa Niall a arile loko a ringeta ku n’wi hlamusela hi leswi a pfumelaka eka swona, Niall u n’wi kombe xiyenge lexi nge, “Sayense Ni Bibele” eka jw.org. Hi ku famba ka nkarhi, Niall u xiye leswaku mudyindzikulobye a nga va a yi hlayile nhlokomhaka yoleyo naswona se a a pfumela leswaku va bula hi ndlela leyi vutomi byi sunguleke hayona. Na wena swi nga va hilaha ku fanaka.

15. Vatswari va nga va pfuna njhani vana va vona va hlamula hi ndlela yo rhula loko lava va nghenaka na vona xikolo va sandza leswi va pfumelaka eka swona?

¹⁵ Vatswari va nga dyondzisa vana va vona ku hlamula hi ndlela yo rhula loko van’wana va va tlhontlha hikwalaho ka leswi va swi pfumelaka. (Yak. 3:13) Hi nkarhi wa vugandzeri bya ndyangu vatswari van’wana va praktisa ni vana va vona. Va bula hi leswi vana va vona va nga ha byeriwaka swona exikolweni ni ku va komba ndlela leyi va nga ha hlamulaka hayona ni ku dyondzisa vana va vona ku vulavula hi ndlela yo rhula.—Vona bokisi leri nge, “ Ku Praktisa Hi Nkarhi Wa Vugandzeri Bya Ndyangu Swi Nga Pfuna Ndyangu Wa Wena.”

16-17. Ku praktisa hi nkarhi wa vugandzeri bya ndyangu swi nga va pfuna njhani vantshwa?

¹⁶ Loko hi nkarhi wa vugandzeri bya ndyangu vatswari va burisana ni vana va vona hi swilo leswi va nga ha hlanganaka na swona exikolweni, swi ta pfuna vana leswaku va kota ku hlamusela leswi va pfumelaka eka swona hi ndlela leyi khorwisaka, ni ku tlhela va ti tiyisekisa hi voxe leswaku leswi va swi pfumelaka swa twala. Xiyenge lexi nge “Vantshwa Va Vutisa” eka jw.org xi katsa ni matluka ya xitoloveto ya vantshwa. Switoloveto leswi swi endleriwe ku pfuna vantshwa va tiyisa ripfumelo ra vona ni leswaku va tilulamisela ku hlamusela timhaka hi marito ya vona. Loko hi dyondza hi swilo leswi hi ri ndyangu, hinkwerhu  hi ta dyondza ndlela yo yimela ripfumelo ra hina hi ndlela yo rhula.

¹⁷ Muntshwa la vuriwaka Matthew u hlamusela ndlela leyi ku praktisa hi nkarhi wa vugandzeri bya ndyangu swi n’wi pfuneke hayona. Loko Matthew ni vatswari vakwe va khoma vugandzeri bya ndyangu, mikarhi yo tala va endla ndzavisiso hi tinhlokomhaka leti ku nga ha buriwaka ha tona etlilasini. Matthew u ri: “Hi ehleketa hi swiyimo leswi ndzi nga ha langutanaka na swona kutani hi praktisa leswi ndzi nga swi vulaka hi ku ya hi ndzavisiso lowu hi wu endleke. Loko ndzi swi tiva kahle swivangelo leswi endlaka ndzi pfumela nchumu wo karhi, ndza titshemba naswona swa ndzi olovela ku va la rhuleke loko ndzi hlamula vanhu.”

18. Vakolosa 4:6 yi kombisa nkoka wo endla yini?

¹⁸ Hambiloko ho hlamusela timhaka hi ndlela leyi twisisekaka ni leyi khorwisaka, vanhu van’wana a va nge swi pfumeli leswi hi swi vulaka. Kambe swi nga pfuna ku tirhisa vutlhari loko hi hlamusela leswi hi pfumelaka eka swona ni ku tlhela hi va vanhu vo rhula. (Hlaya Vakolosa 4:6.) Hi nga fanisa ku byela van’wana leswi hi pfumelaka eka swona ni ku hoxa bolo. Hi nga hoxa bolo kahle kumbe hi yi hoxa hi matimba. Loko hi yi hoxa kahle, mutlangi un’wana a nga swi kota ku yi gava ni ku tlhela a yi hoxa un’wana. Hilaha ku fanaka, loko hi tirhisa vutlhari ku hlamusela vanhu leswi hi swi pfumelaka hi ndlela yo rhula, vanhu va nga ha lava ku yingisa ni ku ya emahlweni ni bulo. I ntiyiso leswaku loko munhu a lava hi phikizana kumbe a sandza leswi hi pfumelaka eka swona, a hi boheki ku ya emahlweni hi n’wi hlamula. (Swiv. 26:4) Kambe swi nga endleka vanhu vo tala va nga vi tano, entiyisweni vo tala va nga ha lava ku yingisa.

19. I yini leswi faneleke swi endla hi lava ku va vanhu vo rhula loko hi yimela leswi hi pfumelaka eka swona?

¹⁹ Swi le rivaleni leswaku swa vuyerisa swinene loko hi tiyimisela ku va vanhu vo rhula. Khongela eka Yehovha leswaku a ku nyika matimba lama u ma lavaka leswaku u tikhoma loko u hlamula swivutiso swa vanhu lava ku tlhontlhaka kumbe loko u sapateriwa. Tsundzuka leswaku loko u hlamula hi ndlela yo rhula, swi nga pfuna leswaku mhaka yitsongo yi nga hundzuki ntshava. Loko u kombisa leswaku u xixima vayingiseri va wena ni ku tlhela u hlamula kahle, swi nga endla leswaku van’wana va vona va cinca langutelo leri va nga na rona hi hina na hi Bibele. “Tshama [u] lunghekele” ku yimelela leswi u pfumelaka eka swona, u endla tano “hi moya wo rhula ni hi xichavo lexi enteke.” (1 Pet. 3:15) Tiyimisele ku va munhu wo olova!