1, 2. Hi tihi timholovo leti boxiweke eka Genesa naswona ha yini hi fanele hi ti kambisisa?

XANA u tshame u ehleketa hi timholovo leti veke kona eka vanhu lava boxiweke eBibeleni? Eka tindzima ti nga ri tingani to sungula ta Genesa, hi hlaya hi leswaku Kayini u dlaye Avele (Genesa 4:3-8); Lameke u dlaye jaha hi leswi ri n’wi beke (Genesa 4: 23); varisi va Abrahama va holove ni varisi va Lota (Genesa 13:5-7); Agara u tivone a tlakukile eka Sara kutani Sara u hlundzukele Abrahama (Genesa 16:3-6); Iximayele u holove ni vanhu hinkwavo naswona na vona va n’wi pfukerile.—Genesa 16:12.

² Ha yini timholovo leti ti tsariwe eBibeleni? Leswaku hi dyondza eka swikombiso swa vanhu volavo lava a va nga hetisekangi naswona a va ri ni swiphiqo leswikulu. Na hina a hi hetisekangi naswona loko hi ri ni swiphiqo leswi fanaka evuton’wini, hi nga tekelela swikombiso leswinene leswi kumekaka eBibeleni ni ku papalata ku tekelela swikombiso swo biha. (Varhoma 15:4) Leswi swi nga hi pfuna leswaku hi kondletela ku rhula ni vanhu van’wana.

3. Hi ta dyondza hi yini eka xihloko lexi?

³ Exihlokweni lexi, hi ta dyondza hi leswaku ha yini hi fanele hi  lulamisa timholovo naswona hi nga swi endlisa ku yini sweswo. Hi ta tlhela hi dyondza hi milawu ya le Bibeleni leyi nga hi pfunaka ku lulamisa timholovo ni ku va ni vuxaka lebyinene na Yehovha swin’we ni vanhu van’wana.

4. Mhaka ya leswaku vanhu va fanele va tiendlela swiboho yi hangalake ku fikela kwihi naswona ku ve ni vuyelo byihi?

⁴ Sathana hi yena loyi a endlaka leswaku vanhu va avana ni leswaku va holova. Ha yini hi vula tano? Entangeni wa Edeni, Sathana u vule leswaku vanhu hinkwavo va nga swi kota ku tiendlela swiboho handle ko byeriwa hi Xikwembu. (Genesa 3:1-5) Kambe loko hi languta misava namuntlha, ha swi vona leswaku sweswo swi vanga swiphiqo. Namuntlha vanhu vo tala va vona va ri ni mfanelo yo tihlawulela eka leswinene ni leswo biha. Va tikukumuxa, va ni vutianakanyi ni moya wo phikizana naswona a va na mhaka ni leswaku swiboho swa vona swi ta va khumba njhani van’wana. Moya wo tano wu endla leswaku ku va ni timholovo. Bibele yi hi tsundzuxa leswaku loko hi hatla hi hlundzuka hi ta holova ni vanhu vo tala ni ku endla swidyoho swo tala.—Swivuriso 29:22.

5. Yesu u va dyondzise njhani vanhu ku lulamisa timholovo?

⁵ Loko Yesu a nyikela Dyondzo ya le Ntshaveni u dyondzise vadyondzisiwa vakwe ku endla ku rhula ni ku papalata timholovo, hambiloko a swi ta va koxa swo karhi. Hi xikombiso, u va byele leswaku va va ni musa, va endla ku rhula ni vanhu van’wana, va tshika ku hlundzuka, va lulamisa timholovo hi ku hatlisa ni ku rhandza valala va vona.—Matewu 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Ha yini swi ri swa nkoka ku lulamisa timholovo hi ku hatlisa? (b) I swivutiso swihi leswi vanhu hinkwavo va Yehovha va faneleke va tivutisa swona?

⁶ Namuntlha hi va hi gandzela Yehovha loko hi khongela, hi chumayela ni ku va kona eminhlanganweni. Loko hi nga endli ku rhula ni vamakwerhu, Yehovha a nge hi amukeli. (Marka 11:25) Leswaku hi va vanghana va Yehovha hi fanele hi rivalela van’wana loko va hi dyohela.—Hlaya Luka 11:4; Vaefesa 4:32.

⁷ Yehovha u lava leswaku malandza yakwe hinkwawo ma rivalelana ni ku va ni vuxaka lebyinene ni van’wana. Hi nga tivutisa swivutiso leswi: ‘Xana ndzi hatla ndzi rivalela vamakwerhu? Xana ndza swi tsakela ku va na vona?’ Loko u xiya leswaku u fanele u rivalela van’wana, khongela eka Yehovha u kombela leswaku a ku pfuna u antswisa. Tata wa hina wa le tilweni u ta yingisa ni ku tlhela a hlamula swikhongelo swo tano.—1 Yohane 5:14, 15.

8, 9. Hi fanele hi endla yini loko hi khunguvanyisiwile?

⁸ Hinkwerhu a hi hetisekangi kutani hi fanele hi langutela leswaku vanhu va ta vula kumbe ku endla swilo leswi nga ta hi khunguvanyisa. (Eklesiasta 7:20; Matewu 18:7) U ta endla yini? Hi nga dyondza dyondzo ya nkoka swinene eka ntokoto lowu landzelaka: Makwerhu wa xisati u xewete vamakwerhu vambirhi exinkhubyanini. Kambe makwerhu lowun’wana u khunguvanyisiwe hi ndlela leyi  a nga n’wi xeweta ha yona. Loko vamakwerhu lava va ri voxe, makwerhu loyi a khunguvanyisiweke u sungule ku vulavula ku biha hi makwerhu wa xisati. Hambiswiritano, makwerhu lowun’wana u tsundzuxe makwerhu la khunguvanyisiweke leswaku makwerhu lowa xisati u ni malembe ya 40 a tirhela Yehovha hi ku tshembeka ku nga khathariseki swiphiqo leswi a langutaneke na swona. A a tiyiseka leswaku makwerhu wa xisati a nga tiyimiselanga ku n’wi khunguvanyisa. Xana makwerhu loyi a khunguvanyisiweke u te yini? U te: “U tiyisile.” Kutani a swi ba hi makatla.

⁹ Ntokoto lowu wu hi dyondzisa yini? Loko munhu a hi khunguvanyisa, hi nga hlawula leswi hi nga swi endlaka. Munhu loyi a nga ni rirhandzu wa rivalela. (Hlaya Swivuriso 10:12; 1 Petro 4:8.) Loko hi khunguvanyisiwile kutani hi “swi ba hi makatla,” Yehovha wa tsaka. (Swivuriso 19:11, Bibele—Mahungu Lamanene; Eklesiasta 7:9) Kutani loko munhu wo karhi a vula kumbe ku endla nchumu wo karhi lowu ku khunguvanyisaka, tivutise: ‘Xana ndzi fanele ndzi swi ba hi makatla? Xana ndzi fanele ndzi tshamela ku ehleketa hi mhaka leyi?’

10. (a) Makwerhu un’wana wa xisati u sungule a endla yini loko a vulavuriwa ku biha? (b) Hi rihi Tsalwa leri ri n’wi pfuneke leswaku a va ni ku rhula?

¹⁰ Loko van’wana va vulavula ku biha hi hina, swi nga ha hi tikela ku swi ba hi makatla. Xiya leswi humeleleke makwerhu wa xisati loyi hi nga ta n’wi vitana Lucy, loyi a nga phayona. Van’wana evandlheni leri a hlanganyelaka eka rona va vulavule ku biha hi ntirho wakwe wa nsimu ni ndlela leyi a tirhisaka nkarhi wakwe ha yona. U twe ku vava swinene kutani u kombele mpfuno eka vamakwerhu lava wupfeke. Ku ve ni vuyelo byihi? U vule leswaku va tirhise Bibele ku n’wi pfuna leswaku a tshika ku ehleketa hi swilo swo biha leswi van’wana va swi vuleke kutani a sungula ku ehleketisisa hi Yehovha. U khutazekile ku va a hlaye Matewu 6:1-4. (Yi hlaye.) Tindzimana teto ti n’wi tsundzuxe leswaku ku tsakisa Yehovha hi swona swi nga swa nkoka ku tlula hinkwaswo. Kutani u hlawule ku swi ba hi makatla. Ni sweswi loko van’wana va vulavula ku biha hi ntirho wa yena wa nsimu, wa tsaka hi leswi a tivaka leswaku u endla leswi a nga swi kotaka ku tsakisa Yehovha.

11, 12. (a) Xana Mukreste u fanele a endla yini loko a vona onge ku ni mhaka leyi makwerhu a n’wi “hehlaka ha yona”? (b) Hi nga dyondza yini eka ndlela leyi Abrahama a lulamiseke timholovo ha yona? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

¹¹ “Hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala.” (Yakobo 3:2) A hi nge u xiya leswaku makwerhu u khunguvanyisiwe hi leswi u swi vuleke kumbe ku swi endla. U fanele u endla yini? Yesu u vule leswaku loko “u tisa nyiko ya wena ealitarini kutani u tsundzuka kwalaho leswaku ku ni mhaka leyi makwenu a ku hehlaka ha yona, siya nyiko ya wena kwalaho mahlweni ka alitari, u famba; u rhanga u ya endla ku rhula ni makwenu, kutani loko u vuya, u nyikela nyiko ya wena.” (Matewu 5:23, 24) Hikwalaho u fanele u vulavula ni makwerhu yoloye. Loko u endla tano  xikongomelo xa wena ku fanele ku ri ku endla ku rhula na yena. U fanele u amukela xihoxo xa wena naswona u nga ringeti ku n’wi sola. Ku endla ku rhula ni vamakwerhu i nchumu wa nkoka swinene.

¹² Bibele yi hlamusela ndlela leyi malandza ya Xikwembu ma nga vaka ni ku rhula ha yona loko ku pfuka timholovo. Hi xikombiso Abrahama na Lota n’wana wa makwavo wakwe a va ri ni swifuwo swo tala kutani varisi va vona va sungule ku lwela ndhawu. Leswi Abrahama a lava ku endla ku rhula u pfumelele Lota leswaku a hlawula ndhawu leyinene ngopfu. (Genesa 13:1, 2, 5-9) Mawaku xikombiso lexinene lexi a hi vekeleke xona! Xana Abrahama u lahlekeriwe hi ku helela hikwalaho ka ku hanana kakwe? Nikatsongo. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, Yehovha u tshembise Abrahama leswaku u ta n’wi katekisa hi swo tala ku tlula leswi a lahlekeriweke ha swona. (Genesa 13:14-17) Hi dyondza yini? Hambiloko ho lahlekeriwa hi swo karhi, Yehovha u ta hi katekisa loko hi lulamisa timholovo hi ndlela ya rirhandzu. ^[1]—Vona nhlamuselo ya le hansi.

13. Xana mulanguteri un’wana u endle yini loko makwerhu a nga n’wi hlamulanga kahle naswona hi nga dyondza yini eka xikombiso xakwe?

¹³ Xiya xikombiso lexi xa manguva lawa. Mulanguteri lontshwa wa ndzawulo ya nhlengeletano u fonele makwerhu un’wana a n’wi vutisa loko a ta swi kota ku tirha eka ndzawulo yoleyo. Makwerhu yoloye u n’wi hlamule hi ndlela yo biha kutani a tsema bulo na yena hileswi a ha hlundzukele khale ka mulanguteri wa ndzawulo ya nhlengeletano. Mulanguteri lontshwa a nga hlundzukanga, kambe a nga swi banga hi makatla leswi humeleleke. Endzhaku ka awara, u tlhele a fonela makwerhu yoloye a kombela leswaku va hlangana. Eka vhiki leri landzeleke, vamakwerhu lava va hlangane eHolweni ya Mfumo naswona endzhaku ko khongela eka Yehovha va vulavule awara hinkwayo. Makwerhu loyi a hlundzukeke u hlamusele leswi nga humelela exikarhi ka yena ni khale ka mulanguteri. Mulanguteri lontshwa u yingisele hi musa kutani va bula hi matsalwa lama nga pfunaka. Hikwalaho ka sweswo, va endle ku rhula ni ku tirha swin’we enhlengeletanweni. Makwerhu loyi u tsake ngopfu leswi mulanguteri yoloye a vulavuleke na yena hi ndlela ya rirhandzu ni musa.

14, 15. (a) Hi fanele hi yi tirhisa rini ndzayo leyi nga eka Matewu 18:15-17? (b) Hi wahi magoza manharhu lawa Yesu a ma boxeke naswona hi fanele hi ma tirhisa hi xikongomelo xihi?

¹⁴ Timholovo to tala leti khumbaka Vakreste vambirhi ti nga lulamisiwa handle ko katsa munhu un’wana. Kambe minkarhi yin’wana leswi a swi koteki. Swiyimo swin’wana swi nga lava leswaku ku katsiwa ni vanhu van’wana leswaku va pfuna hi ku ya hi Matewu 18:15-17. (Yi hlaye.) “Xidyoho” lexi Yesu a vulavuleke ha xona laha a ku ngo va mhaka leyi nga nyawuriki exikarhi ka Vakreste. Hi swi tiva njhani? Yesu u te loko mudyohi a nga hundzuki endzhaku ka loko makwerhu a vulavule na yena, ni le ka timbhoni tin’wana ku katsa ni vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri u fanele a khomiwa ku fana ni “munhu wa matiko ni muluvisi.” Namuntlha leswi a swi ta vula leswaku u fanele a susiwa. “Xidyoho” xa kona xi nga ha katsa swilo swo fana ni vukanganyisi kumbe ku lumbeta, kambe a xi nge katsi swidyoho swa fana ni vuoswi, vusodoma, vugwinehi ni ku gandzela swikwembu  swa hava. Swidyoho leswi swi fanele swi lulamisiwa hi vakulu.

¹⁵ Xikongomelo xa Yesu loko a nyika ndzayo leyi a ku ri ku hi komba leswaku hi nga n’wi pfuna njhani makwerhu hi rirhandzu. (Matewu 18:12-14) Hi nga yi tirhisa njhani ndzayo leyi? (1) Hi fanele hi endla ku rhula ni makwerhu handle ko katsa vanhu van’wana. Hi nga ha boheka ku vulavula na yena ko hlayanyana. Kambe hi fanele hi endla yini loko ku nga ri ni ku rhula hambiloko hi vulavule na yena ko tala? (2) Hi fanele hi ya vulavula ni makwerhu ni munhu loyi a tivaka xiyimo kumbe loyi a nga ta kota ku vona xihoxo lexi endlekeke. Loko mhaka yi lulamiseka, u ta va u “kume makwenu.” Kambe loko ntsena u vulavule ni makwenu ko hlayanyana naswona mi nga swi koti ku endla ku rhula u fanele u (3) kombela mpfuno eka vakulu.

16. I yini leswi kombisaka leswaku ku yingisa ndzayo ya Yesu swi kombisa rirhandzu?

¹⁶ Hakanyingi a swi bohi ku tirhisa magoza hinkwawo lama nga eka Matewu 18:15-17. Leswi swa khutaza. Ha yini hi vula tano? Hikuva minkarhi yo tala mudyohi u xiya xihoxo xakwe kutani a xi lulamisa, kutani a swi bohi leswaku a susiwa. Makwerhu loyi a khunguvanyisiweke u fanele a rivalela makwerhu leswaku ku va ni ku rhula. Kutani ndzayo ya Yesu yi swi veka erivaleni leswaku a hi fanelanga hi hatlisela ku ya eka vakulu. Hi fanele hi kombela mpfuno eka vakulu endzhaku ka loko hi landzele magoza mambirhi yo sungula ni loko ku ri ni vumbhoni lebyi khomekaka bya leswaku makwerhu u hi dyoherile.

17. I mikateko yihi leyi hi nga ta tiphina ha yona loko hi “[lwela] ku kuma ku rhula” ni vamakwerhu?

¹⁷ Leswi hi nga hetisekangiki, hi ta ya emahlweni hi khunguvanyisa van’wana. Mudyondzisiwa Yakobo u tsale leswi: “Loko mani na mani a nga va khunguvanyisi van’wana hi rito, loyi i munhu la hetisekeke, la kotaka ku lawula ni miri wakwe hinkwawo.” (Yakobo 3:2) Leswaku hi lulamisa timholovo hi fanele hi tikarhatela “ku kuma ku rhula, [hi] ku landzelela.” (Pisalema 34:14) Loko hi ya emahlweni hi endla ku rhula ni vamakwerhu hi ta va ni vuxaka lebyinene na vona naswona hi ta va ni vun’we. (Pisalema 133:1-3) Nchumu wa nkoka swinene hi ta va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha, “Xikwembu lexi nyikaka ku rhula.” (Varhoma 15:33) Hi ta tiphina hi mikateko leyi hinkwayo loko hi lulamisa timholovo hi rirhandzu.