Muako wa Titus wu ni swifaniso swimbirhi leswi kovotliweke leswi kombisaka xiendlakalo xa nkoka lexi tivekaka swinene ematin’wini. Hambileswi muako lowu wu nga tivekiki ngopfu, wu fambisana ni vuprofeta byin’wana lebyi tsakisaka bya le Bibeleni, muako wa Titus, wu nyikela vumbhoni lebyi hlamarisaka hi ku tshembeka ka vuprofeta bya le Bibeleni.

Hi 30 C.E., Mfumo wa Rhoma se a wu fuma Britain, Gaul (leyi sweswi ku nga Furwa) ku katsa na Egipta, vanhu lava a va ri hansi ka mfumo wa Rhoma a va tiphina naswona a va hanya bya ka byandlana. Kambe a ku ri na xifundzha xin’wana lexi a xi dyisa Rhoma mbitsi ku nga, Yudiya leyi a yi ri na mpfilumpfilu.

Buku leyi nge Encyclopedia of Ancient Rome yi ri: “Tindhawu tin’wana leti a ti fumiwa hi Rhoma a ti nga ri na ku rhula ku fana na Yudiya. Vayuda a va hlundzukisiwa hi tihosi ta mfumo wa Rhoma leti a ti nga khathali hi mindhavuko ya vona kasi Varhoma a va vona vayuda va ome tinhloko naswona a va tsandzeka ku swi tiyiselela.” Vayuda vo tala a va tshemba leswaku a ku ta va ni murhangeri loyi a ta hlongola Varhoma lava a va va venga kutani tiko ra Israyele ri tlhela ri va ni ku rhula. Kambe hi 33 C.E., Yesu u vule leswaku muti wa Yerusalema a wu ta langutana ni khombo lerikulu.

Yesu u te: “U ta fikeriwa hi masiku lawa valala va wena va nga ta aka rihlampfu ra timhandzi to tontswa ri ku rhendzela naswona va ta ku rhendzela, va ku kayakayisa hi tlhelo rin’wana ni rin’wana, kutani va ta ku tlatlalata ehansi swin’we ni vana va wena lava u nga na vona, naswona a va nge siyi ribye ehenhla ka ribye rin’wana eka wena.”—Luka 19:43, 44.

Swi le rivaleni leswaku marito ya Yesu ma pfilunganye vadyondzisiwa vakwe. Endzhaku ka masiku mambirhi, loko va vona tempele ya le Yerusalema, un’wana wa vona u te: “Mudyondzisi, vona, muxaka wonghasi wa maribye ni muxaka wonghasi wa miako!” maribye man’wana ya tempele a ma lehe timitara to tlula 11, ma aname timitara ta ntlhanu ni ku ya ehenhla hi timitara tinharhu! Hambiswiritano, Yesu u va hlamule a ku: “Malunghana ni swilo leswi mi swi vonaka, ma ta masiku lawa ku nga ta ka ku nga vi na ribye leri nga ta siyiwa ehenhla ka ribye rin’wana ri nga wisiwi.”—Marka 13:1; Luka 21:6.

Yesu u ye emahlweni a ku: “Loko mi vona Yerusalema wu rhendzeriwa hi mavuthu lama goveke, swi tiveni leswaku ku lovisiwa ka wona ku tshinele. Kutani lava nga eYudiya a va balekele etintshaveni, lava nga exikarhi ka wona a va suke, lava nga etindhawini ta le handle va nga tshuki va nghena emutini.” (Luka 21:20, 21) Xana marito ya Yesu ma hetisekile?

Ku hundze malembe ya 33 Vayuda va ha koka exilogweni, va ri mahlonga ehansi ka mfumo wa Rhoma. Kambe hi 66 C.E. endzhaku ka loko Gessius Florus, mufumi wa Murhoma loyi a a fuma eYudiya, a teke mali evuhlayiselweni bya xuma etempeleni, Vayuda lava a va hlundzukile se a va kolwe hi yo oxa hi mafumelo ya Varhoma. Hi ku hatlisa, masocha ya Vayuda ma nghene  eYerusalema ma dlaya masocha ya Varhoma kutani va tintshunxa eka mfumo wa Rhoma.

Endzhaku ka tin’hweti tinharhu, masocha ya Varhoma yo tlula 30 000 lama a ma rhangeriwe hi Cestius Gallus, ma ye eYerusalema leswaku ma ya herisa ku xandzuka koloko. Hi ku hatlisa Varhoma va rhendzele muti wolowo kutani va onha khumbi ra le handle ka tempele. Kambe, handle ka xivangelo lexi twisisekaka, va tlhelele endzhaku. Vayuda lava xandzukeke a va tsake ngopfu kutani va va hlongorisile. Loko vaxandzuki va Vayuda na masocha ya Varhoma va sukile emutini, Vakreste va yingise xileriso xa Yesu xo baleka eYerusalema ivi va balekela etintshaveni ekulenyana na Nkova wa Yordani.—Matewu 24:15, 16.

Hi lembe leri landzeleke Varhoma va tlhele va rhendzela Yudiya, laha a va rhangela hi Ndhuna ya masocha Vespasian ni n’wana wakwe Titus. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi endzhaku ka loko Mufumi wa Rhoma Nero a file hi 68 C.E., Vespasian u tlhelele eRhoma a ya teka vuhosi kutani a siya masocha ya 60 000 ni n’wana wakwe Titus leswaku va sala va rhendzele Yudiya.

Hi June 70 C.E, Titus u byele masocha ya yena ku tsemelela misinya ya kwalaho leyi tirhisiweke ku aka khumbi ro rhendzela Yerusalema, leri a ri lehe tikhilomitara ta nkombo. Hi September, masocha ma teke nhundzu ya le Yerusalema kutani ma hisa muti wolowo swin’we na tempele ya kona naswona a ma siyanga ribye rin’wana ehenhla ka rin’wana hilaha Yesu a vuleke hakona. (Luka 19:43, 44) Xiviko xin’wana xa khale xi ringanyete leswaku, “vanhu va le xikarhi ka kota ni hafu ya miliyoni va file loko ku lovisiwa muti wa Yerusalema.”

Hi 71 C.E., loko Titus a tlhelele eItaliya, u hoyozeriwile hi vaaki va Rhoma. Tiko hinkwaro ri tlangele ku hlula koloko lokukulu loku a ku ri ko sungula ku va kona.

Mitshungu yi tsakile loko yi vona rifuwo ro tala eswitarateni swa Rhoma. Vanhu a va tsakisiwa hi ku vona swikepe leswi a swi phanghiwile, ku vona vanhu lava a va ri karhi va encenyeta leswi a swi humelela enyimpini ni ku vona swilo swin’wana leswi a swi tekiwe etempeleni ya le Yerusalema.

Titus u tlhandlame tata wakwe Vespasian a va hosi hi 79 C.E. Kambe, endzhaku ka malembe mambirhi, Titus u lovile swi nga rindzeriwanga. Buti wa Titus, Domitian u sale a va Hosi naswona hi ku hatlisa u ake muako wo tsundzuka Titus ha wona.

Namuntlha, Muako wa Titus wu rhandziwa hi madzana ya magidi ya vanhu lava lembe ni lembe va endzelaka eRhoma ku ya valanga. Van’wana va vona muako lowu tanihi ntirho wa mavoko wo saseka swinene, van’wana va vona wu kombisa ndlela leyi Rhoma a yi ri na matimba ha yona kasi van’wana wu va tsundzuxa ku lovisiwa ka Yerusalema ni tempele ya kona.

Hambiswiritano, lava hlayaka Bibele hi vukheta va teka Muako wa Titus wu ri wa nkoka swinene. I vumbhoni lebyi nga xiyekiki lebyi kombisaka leswaku vuprofeta bya Bibele byi tshembekile, bya hetiseka naswona byi huhuteriwe hi Xikwembu.—2 Petro 1:19-21.