1. Hi yihi ndzayo leyi muapostola Pawulo a yi tsaleleke Vakreste kulobye? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

LOKO muapostola Pawulo a ri ekhotsweni eRhoma hi va 60-61 C.E. u tsalele Vakreste va le Kolosa papila. U va byele hi nkoka wo va “ni ku twisisa ka moya,” ku nga ku vona swilo hilaha Yehovha a swi vonaka ha kona. (Kol. 1:9) Pawulo u ye emahlweni a ku: “Leswi ndzi swi vulela leswaku ku nga vi na munhu loyi a mi hambukisaka hi timhaka to wonga. Tivoneleni: swi nga ha endleka ku va ni un’wana loyi a nga ta mi phasa hi filosofi ni vuxisi bya hava hi ku ya hi ndhavuko wa vanhu, hi ku ya hi swilo swa masungulo swa misava, ku nga ri hi ku ya hi Kreste.” (Kol. 2:4, 8) Pawulo u hlamusele leswaku ha yini mavonelo man’wana lama tolovelekeke ma ri lama hoxeke ni leswaku ha yini vanhu vo tala va rhandza ku anakanya hi ndlela yoleyo. Hi xikombiso, ku anakanya hi ndlela yoleyo swi nga ha endla leswaku munhu a titwa a tlharihile kumbe a titwa a antswa ku tlula van’wana. Xikongomelo xa papila rolero a ku ri ku pfuna vamakwerhu leswaku va papalata ku anakanya ku fana ni vanhu lava nga ni langutelo ra misava ni leswaku va tshika mikhuva yo biha.—Kol. 2:16, 17, 23.

2. Ha yini hi fanele hi kambisisa langutelo ra misava?

² Loko hi ri ni langutelo ra misava hi ta honisa milawu ya Yehovha naswona sweswo swi ta endla leswaku ripfumelo ra hina ri tsana. Namuntlha hinkwerhu, ha yi twa ndlela leyi vanhu vo tala va anakanyaka  ha yona, ku nga ha va eka thelevhixini, Internet, emintirhweni kumbe eswikolweni. Exihlokweni lexi, hi ta kambisisa leswi hi nga swi endlaka leswaku hi papalata ku va ni langutelo ra misava.

3. I yini leswi vanhu vo tala va swi vulaka naswona ha yini?

³ “Ndzi nga va munhu lonene handle ko pfumela eka Xikwembu.” Ematikweni yo tala, swi tolovelekile ku twa munhu a vula leswaku Xikwembu a xi kona naswona a nga ngheni kereke. Vanhu lava vulaka sweswo swi nga ha endleka va nga yi kambisisanga hi vuenti mhaka ya leswaku Xikwembu xi kona, kambe va tsakisiwa hi leswaku vo tilawula evuton’wini. (Hlaya Pisalema 10:4.) Van’wana va titwa va tlharihile loko va ku: “Ndzi nga hanya vutomi lebyinene handle ko pfumela eka Xikwembu.”

4. Hi nga n’wi pfuna njhani munhu loyi a vulaka leswaku a ku na Muvumbi?

⁴ Xana vanhu lava nga tshembiki leswaku ku ni Muvumbi va ni swivangelo leswi twalaka? Loko vanhu va kambisisa sayense leswaku va kuma tinhlamulo va hetelela va pfilunganyekile. Kambe ku kuma ntiyiso wa kona swi olovile. Loko miako hinkwayo yi akiwe hi vanhu, swi tano ni hi swilo leswi hanyaka na swona swilo endliwa. Hambiswiritano, tisele ti rharhangane ngopfu ku tlula yindlu yin’wana ni yin’wana hikuva tisele ti kota ku titswala. Tisele leti ti kota ku hlayisa rungula ni ku hundzisela rungula rero eka tisele leti vumbiwaka. I mani loyi a endleke tisele toleto? Bibele yi ri: “Yindlu yin’wana ni yin’wana yi akiwa hi munhu, kambe loyi a akeke swilo hinkwaswo i Xikwembu.”—Hev. 3:4.

5. Xana hi nga vula yini emhakeni ya leswaku munhu a nga swi kota ku hanya hi ndlela leyinene handle ko pfumela eka Xikwembu?

⁵ Xana hi nga ku yini hi mhaka ya leswaku munhu a nga endla leswinene hambiloko a nga pfumeli eka Xikwembu? Rito ra Xikwembu ri vula leswaku hambi ku ri vanhu lava nga pfumeriki eka Xikwembu va nga hanya hi ndlela leyinene. (Rhom. 2:14, 15) Hi xikombiso, va nga xixima ni ku rhandza vatswari va vona. Kambe xana munhu a nga swi kota ku hanya hi ndlela leyinene hi ku helela loko a nga pfumeli leswaku ku ni Muvumbi wa hina wa rirhandzu Loyi ku nga yena a vekeke milawu? (Esa. 33:22) Vanhu vo tala namuntlha va nga pfumela leswaku hikwalaho ka swiyimo leswi swo biha leswi endlekaka laha misaveni hi lava mpfuno wa Xikwembu. (Hlaya Yeremiya 10:23.) Kutani a hi fanelanga hi anakanya leswaku munhu a nga swi kota ku hanya hi ndlela leyinene handle ko pfumela eka Xikwembu ni ku yingisa milawu ya xona.—Ps. 146:3.

6. Vanhu vo tala va byi teka njhani vukhongeri?

⁶ “U nga tsaka hambiloko u nga ngheni kereke.” Vanhu vo tala va anakanya hi ndlela leyi hikuva va teka vukhongeri byi ri lebyi hundzeriweke hi nkarhi naswona byi nga pfuni nchumu. Nakambe, tikereke to tala ti endla leswaku vanhu va va ekule ni Xikwembu hi ku dyondzisa dyondzo ya tihele, hi ku lava vukhume kumbe ku vulavula hi tipolitiki etikerekeni. A swi hlamarisi leswi vanhu vo tala va anakanyaka leswaku va nga tsaka handle ko va eka vukhongeri byo karhi! Vanhu volavo va nga ha ku: “Ndza swi rhandza ku dyondza hi Xikwembu kambe a ndzi ngheni kereke.”

7. Vukhongeri bya ntiyiso byi endla leswaku hi va ni ntsako hi ndlela yihi?

⁷ Xana i ntiyiso leswaku munhu a nga tsaka handle ko va eka vukhongeri byo karhi? Entiyisweni munhu a nga tsaka loko a ri evukhongerini bya ntiyiso kambe a nge tsaki hi ku helela loko a nga ri ni vuxaka lebyi tiyeke na Yehovha, loyi a nga “Xikwembu lexi tsakeke.” (1 Tim. 1:11) Hinkwaswo leswi Xikwembu xi swi endlaka xi swi endlela ku hi pfuna. Malandza ya xona ma  tsakile hikuva ma tinyiketele eku pfuneni ka van’wana. (Mint. 20:35) Hi xikombiso, xiya ndlela leyi vukhongeri bya ntiyiso byi endleka leswaku ndyangu wu va lowu tsakeke ha yona. Vukhongeri bya ntiyiso byi dyondzisa ku kombisa xichavo ni ku xixima vanghana va vukati, ku teka vukati byi ri lebyi kwetsimaka, ku papalata vuoswi, ku kurisa vana hi ndlela leyinene ni ku kombisana rirhandzu. Hikwalaho ka sweswo ha tsaka ku va emavandlheni lama nga ni vun’we ni ku va ni vamakwerhu emisaveni hinkwayo.—Hlaya Esaya 65:13, 14.

8. Hi nga yi tirhisa njhani Matewu 5:3 ku hlamula xivutiso lexi nge, i yini lexi nga endlaka leswaku vanhu va tsaka?

⁸ Hi ri yini hi langutelo ra misava ra leswaku munhu a nga tsaka handle ko va a tirhela Xikwembu? Anakanya hi xivutiso lexi, i yini lexi endlaka leswaku vanhu va tsaka? Van’wana va tsakisiwa hi ku va ni ntirho wo karhi, ku tlanga ntlango wo karhi kumbe vuhungasi byin’wana. Van’wana va tsakisiwa hi ku khathalela mindyangu kumbe vanghana va vona. Swilo leswi hinkwaswo swa tsakisa kambe hi nga va ni xikongomelo lexinene hi vutomi naswona xi nga endla leswaku hi tsaka hilaha ku nga heriki. Ku hambana ni swiharhi hi nga swi kota ku dyondza hi Muvumbi wa hina ni ku n’wi tirhela hi ku tshembeka. Hi vumbiwe hi ri ni ku tsakela ku endla tano. (Hlaya Matewu 5:3.) Hi xikombiso, vagandzeri va ntiyiso va tsaka ni ku khutazeka loko va hlangana ni vamakwerhu eminhlanganweni va gandzela Yehovha. (Ps. 133:1) Va tiphina hi vun’we ni vamakwerhu emisaveni hinkwayo, va hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu naswona va ni ntshembo lowu tsakisaka hi vumundzuku.

9. (a) Hi rihi vonelo leri tolovelekeke hi timhaka ta masangu? (b) Ha yini Rito ra Xikwembu ri sola ku va vanhu lava nga tekanangiki va endla timhaka ta masangu?

⁹ “Swi bihe kwihi ku endla timhaka ta masangu ni munhu loyi u nga tekanangiki na yena?” Vanhu va nga ha ku: “Hi fanele hi tiphina hi vutomi. A ku na lexi nga biha hi ku endla timhaka ta masangu ni munhu loyi u nga tekanangiki na yena.” Kambe ku anakanya hi ndlela yoleyo swi hoxile. Ha yini? Hikuva Bibele yi sola ku tikhoma ko biha ka timhaka ta masangu. * (Hlaya 1 Vatesalonika 4:3-8.) Yehovha u ni mfanelo yo hi vekela milawu hikuva hi vumbiwe hi yena. Nawu wa Xikwembu wu vula leswaku i wanuna ni wansati lava tekaneke hi nawu ntsena lava nga endlaka timhaka ta masangu. Xikwembu xi hi nyika milawu hikuva xa hi rhandza naswona yi pfuna hina. Ndyangu lowu yingisaka milawu yoleyo wu va ni rirhandzu, wa xiximana naswona wa tshembana. Xikwembu xi venga lava nga yingisiki milawu ya xona hi vomu.—Hev. 13:4.

10. Mukreste a nga ku papalata njhani ku tikhoma ko biha hi timhaka ta masangu?

¹⁰ Rito ra Xikwembu ku nga Bibele ri hi dyondzisa ku papalata ku tikhoma ko biha hi timhaka ta masangu. Ndlela yin’wana yo endla sweswo i ku xiyisisa leswi hi swi langutaka. Yesu u te: “Un’wana ni un’wana la tshamelaka ku languta wansati lerova a n’wi navela, ana se u endle vuoswi na yena embilwini yakwe. Kutani, loko tihlo rero ra wena ra xinene ri ku khunguvanyisa, ri xokole u ri cukumeta ekule na wena.” (Mat. 5:28, 29) Kutani, Mukreste u ta papalata ku langutisa swilo leswi navetisaka timhaka ta masangu swin’we ni ku yingisela vuyimbeleri lebyi thyakeke. Muapostola Pawulo u tsalele Vakreste kulobye a ku: “Dlayani swirho swa miri wa n’wina . . . malunghana ni vumbhisa.” (Kol. 3:5) Ku tlula kwalaho, hi fanele hi lawula leswi hi swi anakanyaka ni leswi hi swi vulavulaka.—Efe. 5:3-5.

11. Ha yini vanhu vo tala swi va tsakisa ku va ni ntirho lowu holelaka ngopfu?

¹¹ “Ku va ni ntirho lowu holelaka ngopfu swi ta endla leswaku hi tsaka.” Vanhu vo tala va nga ha hi kucetela leswaku hi lava ntirho lowu holelaka ngopfu, lowu nga hi nyikaka ndhuma, vulawuri ni rifuwo. Leswi vanhu vo tala va rhangisaka ntirho lowu holelaka evuton’wini bya vona ni Vakreste va nga ha sungula ku va ni langutelo rero.

12. Xana ku va ni ntirho lowu holelaka ngopfu swi tisa ntsako?

¹² Xana i ntiyiso leswaku ku va ni ntirho lowu holelaka ngopfu lowu endlaka leswaku munhu a va ni vulawuri ni ndhuma swi endla leswaku a tsaka? Doo! Tsundzuka leswaku Sathana hi yena wo sungula ku va ni moya wo lava ku lawula van’wana ni ku va ni ndhuma kambe hambiswiritano a nga tsakanga. (Mat. 4:8, 9; Nhlav. 12:12) Ku va ni ntirho lowu holelaka ngopfu a swi tisi ntsako lowu hi wu kumaka loko hi pfuna van’wana leswaku va tiva Xikwembu, leswi nga ta endla leswaku va kuma vutomi lebyi nga heriki. Ku tlula kwalaho, vanhu emisaveni va talele hi moya wo phikizana naswona sweswo swi endla leswaku va va ni mavondzo. Hambiswiritano Bibele yi ri va “hlongorisa mheho.”—Ekl. 4:4.

13. (a) Hi fanele hi wu teka njhani ntirho wa ku tihanyisa? (b) Hi ku ya hi papila leri Pawulo a ri tsaleleke Vatesalonika, i yini lexi n’wi nyikeke ntsako?

¹³ I ntiyiso leswaku hi fanele hi va ni mali yo tihanyisa naswona a swi bihanga ku tirha ntirho wo tihanyisa. Kambe a ku fanelanga ku va wona wa nkoka evuton’wini. Yesu u te: “Ku hava loyi a nga vaka hlonga ra tihosi timbirhi; hikuva u ta venga yin’wana a rhandza leyin’wana, kumbe u ta namarhela yin’wana a yi langutela ehansi leyin’wana. A mi nge vi hlonga ra Xikwembu ni ra Rifuwo.” (Mat. 6:24) Loko hi rhangisa ku tirhela Yehovha ni ku dyondzisa van’wana Rito rakwe hi va ni ntsako lowukulu. Hambi ku ri muapostola Pawulo u wu kumile ntsako wolowo. Loko a ha ri ntsongo u dyondze dyondzo leyi tlakukeke ya Xiyuda kambe u kume ntsako lowukulu loko a dyondzisa vanhu rungula ra Xikwembu ni loko a vona ndlela leyi va anguleke ha yona ni ndlela leyi swi cinceke vutomi bya vona ha yona. (Hlaya 1 Vatesalonika 2:13, 19, 20.) A ku na lexi tisaka ntsako ku tlula ku dyondzisa vanhu hi Yehovha.

14. Ha yini mhaka ya leswaku vanhu va nga swi kota ku tilulamisela swiphiqo yi tsakisa vanhu vo tala?

¹⁴ “Vanhu va nga tilulamisela swiphiqo swa vona.” Langutelo leri ra misava ri nga ha twala ri tsakisa eka vo tala. Ha yini? Loko langutelo leri a ku ri ntiyiso a swi ta vula leswaku a hi lavi nkongomiso wa Xikwembu naswona a hi ta tihanyela hi ndlela leyi hi lavaka ha yona. Nakambe mhaka ya leswaku vanhu va nga swi kota ku tilulamisela swiphiqo yi nga vonaka yi ri ntiyiso hikuva hi ku ya hi mindzavisiso yin’wana yi vula leswaku tinyimpi, vugevenga, mavabyi ni vusweti swi le ku hungutekeni. Xiviko xin’wana xi te: “Xivangelo lexi endlaka leswaku vanhu va kota ku hanyisana hileswi va tiyimiseleke ku endla leswaku misava yi antswa.” Xana sweswo swi kombisa leswaku vanhu se va kume ndlela yo tlhantlha swiphiqo leswi ku nga khale swi va karhata? Leswaku hi hlamula xivutiso lexi a hi kambisiseni swiphiqo swa kona.

15. Hi swihi swiphiqo leswi vanhu va langutanaka na swona?

¹⁵ Tinyimpi: Tinyimpi timbirhi ta misava leti veke kona ti dlaye vanhu va kwalomu ka 60 wa timiliyoni kumbe ku tlula. Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, vanhu a va swi kotanga ku papalata tinyimpi. Hi 2015, nhlayo ya vanhu lava sukelaka makaya ya vona hikwalaho ka tinyimpi ni ku xanisiwa yi tlakukile yi ya eka 65 wa timiliyoni. Naswona nhlayo ya vanhu lava sukeleke makaya ya vona hi 2015 ntsena yi kwalomu ka 12,4 wa timiliyoni. Vugevenga: Hambileswi vugevenga byin’wana byi yaka byi hunguteka etindhawini tin’wana kambe vugevenga lebyi endliwaka eka Internet, ku xanisiwa emindyangwini, ni vutherorisi swi ya swi nyanya. Ku engetela kwalaho vanhu vo tala va vona onge vukanganyisi emisaveni hinkwayo byi ya byi nyanya. Vanhu va tsandzeka ku herisa vugevenga. Vuvabyi: Vuvabyi byin’wana bya tshunguleka. Kambe xiviko xin’wana xa 2013 xi vule leswaku lembe ni lembe vanhu va kaye wa timiliyoni lava nga ehansi ka malembe ya 60 va dlaya hi vuvabyi bya mbilu, vuvabyi byo oma swirho swa tlhelo rin’we, nkhensa, vuvabyi byo tsandzeka ku hefemula ni vuvabyi bya chukele. Vusweti: Hi ku ya hi Bangi Ya Misava, nhlayo ya lava nga evuswetini eAfrika ntsena yi tlakukile, hi 1990 a ku ri 280 wa timiliyoni kasi hi 2012 se a yi ri 330 wa timiliyoni.

16. (a) Ha yini ku ri Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ta lulamisa swiphiqo swa vanhu? (b) Hi yihi mikateko leyi hi nga ta yi kuma leyi kumekaka eka Esaya ni le ka Pisalema?

¹⁶ Ikhonomi ni tipolitiki swi rhangeriwa hi vanhu lava nga ni vutianakanyi. Swi le rivaleni leswaku vanhu volavo a va nge swi koti ku herisa tinyimpi, vugevenga, mavabyi ni vusweti kambe i Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga swi kotaka. Xiya leswi Yehovha a nga ta swi endlela vanhu. Nyimpi: Mfumo wa Xikwembu wu ta herisa swilo leswi vangaka tinyimpi swo tanihi vutianakanyi, vukanganyisi, ku rhandza tiko, vukhongeri bya mavunwa na Sathana hi yexe. (Ps. 46:8, 9) Vugevenga: Mfumo wa Xikwembu wu dyondzisa vanhu va timiliyoni ku rhandzana ni ku tshembana leswi Mifumo yin’wana yi nga taka yi nga swi koti. (Esa. 11:9) Vuvabyi: Yehovha u ta endla leswaku vanhu vakwe va nga ha vabyi. (Esa. 35:5, 6) Vusweti: Yehovha u ta byi herisa naswona u ta endla leswaku vanhu vakwe va n’wi tiva ni ku endla leswaku va hanya vutomi lebyi tsakisaka.—Ps. 72:12, 13.

17. U nga swi papalata njhani ku va ni langutelo ra misava?

¹⁷ Loko ku ri ni langutelo ro karhi ra misava leri u vonaka leswaku ri ringa ripfumelo ra wena, kambisisa leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka hi mhaka yoleyo u ku tlhela u bula ha yona ni makwerhu un’wana. Kambisisa leswaku ha yini langutelo rero ri tsakisa vanhu vo tala ni leswaku ha yini ri hoxile ni ndlela leyi u nga ri papalataka ha yona. Hinkwerhu hi nga tisirhelela eka langutelo ra misava loko hi yingisa xitsundzuxo lexi Pawulo a xi nyikeke vamakwerhu va le Kolosa, a ku: “Hambetani mi famba hi vutlhari eka lava nga ehandle, mi tixavela nkarhi lowunene . . . leswaku mi tiva ndlela leyi mi faneleke ku hlamula un’wana ni un’wana ha yona.”—Kol. 4:5, 6.