“WANUNA loyi i xibya lexi hlawuriweke eka mina lexi nga ta yisa vito ra mina eka matiko swin’we ni le ka tihosi.” (Mint. 9:15) Hosi Yesu u vule marito lawa hi wanuna wa Muyuda loyi a hundzukeke Mukreste, loyi hi ku famba ka nkarhi a ta tiviwa tanihi muapostola Pawulo.

Un’wana wa “tihosi” teto a ku ri Nero Mufumi wa le Rhoma. U nga titwa njhani loko u boheka ku lwela ripfumelo ra wena emahlweni ka mufumi wo tano? Nilokoswiritano, Vakreste va khutaziwa ku tekelela Pawulo. (1 Kor. 11:1) Ndlela yin’wana leyi hi nga endlaka sweswo ha yona i ku tekelela ndlela leyi Pawulo a yi tirhiseke leswaku a lwela ripfumelo rakwe hi nawu.

Tiko ra Israyele a ri nyikiwe Nawu wa Muxe naswona a wu kongomisa Vayuda lava tinyiketeleke eka Xikwembu leswaku va fanele va tikhoma njhani. Endzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E., vagandzeri va ntiyiso a va nga ha boheki ku landzelela Nawu wa Muxe. (Mint. 15:28, 29; Gal. 4:9-11) Kambe, Pawulo ni Vakreste van’wana a va wu xixima Nawu; a va chumayela Vayuda lava tshamaka etindhawini tin’wana handle ko lwisana ni leswi va pfumelaka eka swona. (1 Kor. 9:20) Entiyisweni, Pawulo u ye ko tala esinagogeni leswaku a chumayela vanhu lava a va tiva Xikwembu xa Abrahama naswona u kote ku vulavula na vona hi Matsalwa ya Xiheveru.—Mint. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Vaapostola va hlawule muti wa Yerusalema tanihi ntsindza lowu ntirho wo chumayela a wu ta kongomisiwa kona. Nkarhi ni nkarhi a va dyondzisa etempeleni. (Mint. 1:4; 2:46; 5:20) Eka xiendlakalo xin’wana, Pawulo u ye eYerusalema laha a nga hetelela a pfaleriwa kona. Laha a fikeke a tilwela hi ku tirhisa nawu leswi nga endla leswaku a yisiwa eRhoma.

Xana valawuri va le Rhoma a va ta va va byi teke njhani vukhongeri bya Pawulo? Leswaku hi hlamula xivutiso xexo, i swa nkoka ku xiya ndlela leyi Varhoma a va byi teka ha yona vukhongeri. A va nga sindzisi vanhu va tinxaka tin’wana leti lawuriwaka hi mfumo wa vona leswaku va tshika vukhongeri bya vona, handle ka loko swi vonaka onge swi nga veka Mfumo ekhombyeni kumbe byi endla vanhu va tikhoma ku biha.

 Mfumo wa Rhoma a wu nyike Vayuda malunghelo yo tala. Buku leyi nge, Backgrounds of Early Christianity yi ri: “Vayuda a va tiphina hi malunghelo lawa a va nyikiwe wona hi mfumo wa Rhoma. . . . A va kota ku gandzela va ntshunxekile naswona a va nga boheki ku gandzela swikwembu swa mfumo wa Rhoma. A va tihanyela bya vona emigangeni ya vona ni ku landzela nawu wa vona.” Nakambe a va nga boheki ku va masocha. * Pawulo a a ta tirhisa nawu wa le Rhoma lowu a wu sirhelela vukhongeri bya Vayuda leswaku a lwela vukhongeri byakwe eka valawuri va le Rhoma.

Vakaneti va Pawulo va ringete hi tindlela to hambanahambana leswaku va kucetela vanhu ni valawuri leswaku va n’wi pfukela. (Mint. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Anakanya hi xiendlakalo lexi, vakulu va le vandlheni ra le Yerusalema va twe mavarivari lama a ma hangalake exikarhi ka Vayuda ya leswaku Pawulo a a chumayela “leswaku va gwinehela Muxe.” Mavarivari lawa a ma ta endla leswaku Vayuda lava ha ku hundzukaka Vakreste va ehleketa leswaku Pawulo a nga ma xiximi malunghiselelo ya Xikwembu. Nakambe huvo ya Sanedri a yi ta teka xiboho xa leswaku vukhongeri bya Vukreste i vugwinehi lebyi humaka eka vukhongeri bya Xiyuda. Loko sweswo a swi lo endleka, Vayuda lava a va tihlanganisa ni Vakreste a va ta xupuriwa. A va ta honisiwa ni ku siveriwa ku chumayela etempeleni kumbe emasinagogeni. Hikwalaho, vakulu va vandlha va byele Pawulo leswaku a kombisa loko mavarivari lawa ma nga ri ntiyiso hi ku ya etempeleni a ya endla nchumu lowu Xikwembu a xi nga sindzisi leswaku wu endliwa ni lowu nga lwisaniki ni nawu.—Mint. 21:18-27.

Pawulo u endle leswi a komberiweke swona, leswi endleke leswaku a pfulekeriwa hi nkarhi wo ‘lwela ni ku simeka mahungu lamanene hi nawu.’ (Filp. 1:7) Vayuda va hlundzukile ni ku lava ku dlaya Pawulo etempeleni. Ndhuna ya nyimpi ya Murhoma yi n’wi pfalele ekhotsweni. Loko va ha tilunghiselela ku ba Pawulo, u vule leswaku i muakatiko wa le Rhoma. Sweswo swi endle leswaku a yisiwa eKhezariya, laha a ku ri ni ntsindza wa mfumo wa Rhoma lowu a wu lawula Yudiya. Kwalaho u pfulekeriwe hi nkarhi wo chumayela valawuri hi xivindzi. Sweswo swi nga ha va swi endle leswaku vanhu lava a va nga tivi swo tala hi vukhongeri bya Vakreste va byi tiva ku antswa.

Mintirho ndzima 24 yi hlamusela leswi endlekeke eka Pawulo loko a tengisiwa hi Felikisi ndhunankulu ya Murhoma ya le Yudiya, loyi se a tiva swo karhi hi vukhongeri bya Vakreste. Vayuda va vule leswaku Pawulo u tlule nawu wa le Rhoma kanharhu. Va vule leswaku a endla leswaku ku va ni ku avana exikarhi ka Vayuda emfun’weni hinkwawo naswona a rhangela mpambukwa lowu nga ni khombo ni leswaku a ringeta ku thyakisa tempele, leyi a yi sirheleriwa hi Varhoma. (Mint. 24:5, 6) Swihehlo leswi a swi ta endla leswaku a gweveriwa rifu.

Namuntlha Vakreste va fanele va kambisisa ndlela leyi Pawulo a langutaneke ni swihehlo leswi ha yona. U rhurise mbilu a kombisa xichavo. Pawulo u tirhise Nawu ni ku hlamusela leswi vuriweke hi Vaprofeta naswona u vule leswaku u ni mfanelo yo gandzela ‘Xikwembu xa vatata wa yena.’ Leyi a ku ri mfanelo leyi nawu wa Rhoma a wu yi nyike Vayuda. (Mint. 24:14) Hi ku famba ka nkarhi, Pawulo u kote ku tilwela ni ku chumayela Porkiyo Festo, loyi a ta va ndhunankulu leyi landzela swin’we na Hosi Heroda Agripa.

Leswaku a a ta avanyisiwa hi ndlela leyinene, Pawulo u te: “Ndzi endla xikombelo eka Khezari!”—loyi a ri mufumi lonkulu hi nkarhi wolowo.—Mint. 25:11.

Hi ku famba ka nkarhi ntsumi yi byele Pawulo yi ku: “U fanele ku yima emahlweni ka Khezari.” (Mint. 27:24) Nero Mufumi wa le Rhoma u vule to ho suka loko a sungula ku fuma leswaku a nge tengi milandzu hinkwayo. Eka malembe yo sungula ya nhungu ya ku fuma kakwe, u nyike van’wana ntirho wo tenga milandzu. Buku leyi nge, The Life and Epistles of Saint Paul, yi vula leswaku loko Nero o kala a pfumela ku tengisa munhu, a a n’wi tengisela exigodlhweni xakwe, laha a a pfuniwa hi ntlawa wa vatsundzuxi lava a va ri ni ntokoto swinene.

Bibele a yi vuli loko Nero a tengise Pawulo ni ku  n’wi avanyisa hi yexe kumbe loko a rhumele munhu un’wana leswaku a n’wi tengisa ivi a n’wi byela leswi endlekeke. Ku nga khathariseki leswaku swi endlekise ku yini, swi tikomba onge Pawulo u hlamusele leswaku u gandzela Xikwembu xa Vayuda naswona u khutaze vanhu hinkwavo leswaku va xixima mfumo wa Rhoma. (Rhom. 13:1-7; Tito 3:1, 2) Swi vonaka onge Pawulo u swi kotile ku lwela mahungu lamanene emahlweni ka valawuri, kutani huvo ya Khezari yi n’wi ntshunxile.—Filp. 2:24; Film. 22.

Yesu u byele vadyondzisiwa vakwe a ku: ‘Mi ta yisiwa emahlweni ka tindhunankulu ni tihosi hikwalaho ka mina, leswaku byi va vumbhoni eka vona ni le ka matiko.’ (Mat. 10:18) I lunghelo ku yimela Yesu hi ndlela leyi. Matshalatshala lawa hi ma endlaka leswaku hi lwela mahungu lamanene ma nga endla leswaku hi hlula etihubyeni. I ntiyiso leswaku minkarhi yin’wana swiboho leswi vanhu lava nga hetisekangiki va swi endlaka a swi ‘simeki mahungu lamanene hi nawu’ hilaha ku heleleke. I Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ta herisa ku tshikileriwa ni ku khomiwa ku biha.—Ekl. 8:9; Yer. 10:23.

Ninamuntlha, loko Vakreste va lwela ripfumelo ra vona vito ra Yehovha ra vangamisiwa. Ku fana na Pawulo, hi fanele hi rhurisa mbilu ni ku vulavula hi ndlela leyi khorwisaka. Yesu u byele valandzeri vakwe leswaku a va nga ta boheka ku ‘hlela ka ha ri emahlweni ndlela leyi va nga ta tihlamulela ha yona, hikuva a a ta va nyika nomu ni vutlhari, lebyi lava lwisanaka na vona hinkwavo va nga ta ka va nga swi koti ku byi kaneta kumbe ku byi landzula.’—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Loko Vakreste va lwela ripfumelo ra vona emahlweni ka tihosi, vafumi ni valawuri, hi nkarhi wolowo va kota ku chumayela vanhu lava swi tikaka leswaku va fikeleriwa hi mahungu lamanene. Loko huvo yi teka xiboho xo yima na hina hi basisiwa vito naswona hi kota ku va ni ntshunxeko wo vulavula ni wo gandzela. Ku nga khathariseki xiboho lexi huvo yi xi tekaka, Xikwembu xa tsaka loko xi vona malandza ya xona ma ri ni xivindzi.