“TATANA,” “PAPA,” “MALUME.” Leyi i ndlela leyi vantshwa vo tala eBethele va ndzi vitanaka ha yona. Leswi ndzi nga na malembe ya 89, ndza swi rhandza ku vitaniwa hi ndlela yoleyo. Ndzi teka swikombiso swo tano swa rirhandzu tanihi yin’wana ya mikateko leyi humaka ka Yehovha hikwalaho ka leswi se ndzi nga ni malembe ya 72 eka ntirho wa nkarhi hinkwawo. Hi ku tirhisa mintokoto leyi ndzi veke na yona entirhweni wa Xikwembu, ndzi kota ku tiyisekisa vantshwa lava, ku suka embilwini ndzi ku, “Mi nga tshiki mavoko ya n’wina ma lelemela, hikuva ku ni hakelo ya xiendlo xa n’wina.”—2 Tikr. 15:7.

Vatswari va mina va rhurhele eCanada va suka eUkraine. Va fike va tshama exidorobanini xa Rossburn exifundzheni xa Manitoba. Mana wa mina wa rirhandzu u tswale vana va vafana va nhungu ni vanhwanyana va nhungu ku nga ri na mahahlwa naswona mina ndzi wa vu-14. Tatana a rhandza Bibele naswona a hamba a hi hlayela yona hi Sonto nimixo kambe a a teka vukhongeri tanihi bindzu naswona a rhandza ku endla mafenya a ku, “Ndza tivutisa leswaku i mani loyi a hakela Yesu loko a ri karhi a chumayela ni ku dyondzisa?”

Vamakwenu wa mina va nhungu, ku nga vabuti va mune ni vasesi va mune va hetelele va va Timbhoni ta Yehovha. Sesi Rose u phayone ku kondza a fa. Loko a ri kusuhi ni ku fa a tshamela ku khutaza un’wana na un’wana wa hina ku yingisa Rito ra Xikwembu hi ku vula a ku: “Ndzi lava ku mi vona emisaveni leyintshwa.” Buti wa mina Ted a chumayela hi dyondzo ya tihele. Sonto wun’wana ni wun’wana nimixo a chumayela eka xiyanimoya, a a chavisa vayingiseri vakwe hi ku va byela leswaku vadyohi va ta hisiwa endzilweni lowu nga timekiki wa tihele hilaha ku nga heriki. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi u hundzuke nandza wo tshembeka ni la hisekaka wa Yehovha.

Siku rin’wana loko ndzi vuya exikolweni hi June 1944, ndzi kume xibukwana lexi nga ni nhloko mhaka leyi nge, The Coming World Regeneration * etafuleni ra kamara ro dyela eka rona. Ndzi hlaye tluka ro sungula kutani ndzi hlaya ni ra vumbirhi naswona a ndza ha swi kotanga ku yi veka ehansi. Loko ndzi heta ku hlaya xibukwana xolexo hinkwaxo, ndzi tiendlele xiboho xo tirhela Yehovha hilaha Yesu a endleke hakona.

 Xana xibukwana xolexo a xi huma kwihi? Buti Steve u vule leswaku a endzeriwe hi vavanuna vambirhi laha kaya lava a va “xavisa” tibuku ni swibukwana. U te: “Ndzi xave xibukwana xexo hikuva a xi chipile.” Vavanuna volavo va tlhele va vuya hi Sonto lowu landzelaka. Va hi byele leswaku i Timbhoni ta Yehovha naswona va tirhisa Bibele ku hlamula swivutiso leswi vanhu va nga na swona. Sweswo a swi hi tsakisa hikuva vatswari va hina a va hi dyondzise ku xixima Rito ra Xikwembu. Vavanuna volavo va tlhele va hi byela leswaku ku nga ri khale Timbhoni a ti ta khoma nhlengeletano eWinnipeg, ku nga doroba leri sesi wa mina Elsie a tshama eka rona. Ndzi endle xiboho xo va kona eka nhlengeletano yoleyo.

Ndzi chayele bayisikiri kwalomu ka tikhilomitara ta 320 ndzi ya eWinnipeg naswona ndzi fike ndzi yima exidorobanini xa Kelwood, laha Timbhoni letiya timbirhi a ti hi endzerile a ti tshama kona. Loko ndzi ri kwalaho ndzi ye eminhlanganweni naswona ndzi kote ku tiva leswaku vandlha i yini. Ndzi tlhele ndzi xiya leswaku wanuna, wansati ni muntshwa un’wana na un’wana u fanele a endla ntirho wo chumayela hi yindlu ni yindlu hilaha Yesu a endleke hakona.

Loko ndzi ri eWinnipeg, ndzi hlangane na buti wa mina Jack, loyi a teke enhlengeletanweni a huma en’walungwini wa Ontario. Hi siku ro sungula ra nhlengeletano, makwerhu u endle xitiviso xa leswaku ku ta va ni nkarhi wa nkhuvulo. Mina na buti Jack hi endle xiboho xo khuvuriwa enhlengeletanweni yoleyo. A hi tiyimisele ku nghenela vuphayona endzhaku ko khuvuriwa. Jack u teke vuphayona loko a huma enhlengeletanweni yoleyo. A ndzi ri ni malembe ya 16 naswona a ndza ha ri exikolweni kambe eka lembe leri landzeleke na mina ndzi teke vuphayona bya nkarhi hinkwawo.

Ndzi sungule ku phayona swin’we na Stan Nicolson, exidorobanini xa Souris exifundzheni xa Manitoba. Hi ku hatlisa ndzi dyondze leswaku vuphayona a hi mikarhi hinkwayo byi olovaka. Hambileswi a hi heleriwa hi mali hakatsongotsongo kambe hi hambete hi chumayela. Siku rin’wana hi vuye ekaya nimadyambu hi huma ensin’wini hi khomiwe hi ndlala kambe a hi nga ha ri na mali. Anakanya ndlela leyi hi hlamaleke ha yona loko hi kuma saka lerikulu ra swakudya enyangweni wa hina! Ni sweswi a hi swi tivi leswaku a swi vekiwe hi mani. Madyambu wolawo hi dye kahle ku fana ni tihosi. Hakunene hi kume nkateko wolowo hi leswi hi nga tshikangiki mavoko ya hina ma lelemela! Entiyisweni, eku heleni ka nh’weti yoleyo, ntiko wa mina a wu engetelekile ku tlula rini na rini evuton’wini bya mina.

Endzhaku ka tinh’weti ti nga ri tingani, hi averiwe ku ya tirha exidorobanini xa Gilbert Plains, kwalomu ka tikhilomitara ta 240 ku ya en’walungwini wa Souris. Eminkarhini yoleyo, vandlha rin’wana na rin’wana a ri ri ni chati leyikulu leyi a yi namekiwe exitejini leyi a yi tsariwe ntirho wa nsimu wa vandlha wa nh’weti na nh’weti. Eka nh’weti leyi ntirho wa nsimu wu yeke ehansi, ndzi nyikele mbulavulo ndzi kandziyisa leswaku vamakwerhu va fanele va antswisa. Endzhaku ka minhlangano, makwerhu wa xisati la dyuhaleke la nga phayona loyi nuna wakwe a nga riki Mbhoni u ndzi byele leswi a ri karhi a tengatenga mihloti, “Ndzi ringetile kambe ndza tsandzeka ku endla leswi tlulaka leswi ndzi swi endleke.” Na mina ndzi ririle kutani ndzi kombela ku rivaleriwa.

Tanihi muntshwa un’wana na un’wana, a ndzi tshamela ku endla swihoxo kutani endzhaku ndzi titwa nandzu. Kambe ndzi dyondze leswaku ematshan’wini yo hetiwa matimba hi swihoxo swa mina, ndzi fanele ndzi dyondza eka swona. Swiendlo leswin’wana swa vutshembeki swi ta katekisiwa.

A ku ri lunghelo lerikulu eka mina tanihi muntshwa wa malembe ya 21 ku rhambiwa eka tlilasi ya vu-14 ya Xikolo xa Giliyadi leyi thwaseke hi February 1950! Kwalomu ka kotara ya swichudeni swa tlilasi ya hina swi rhumeriwe exifundzheni xa Quebec, laha ku vulavuriwaka Xifurwa eCanada laha Timbhoni ti xanisiweke swinene hikwalaho ka vukhongeri. A ndzi averiwe ku ya tirha eVal-d’Or, ku nga xidorobana lexi nga laha ku nga ni mayini wa nsuku. Siku rin’wana hi hume tanihi ntlawa hi ya eku chumayeleni eVal-Senneville ku nga matikoxikaya ya le kusuhi. Vaprista va kwalaho va hi chavisile va vula leswaku va ta hi khoma hi tihanyi loko hi nga suki endhawini ya vona hi ku tsopeta ka tihlo. Sweswo swi endle leswaku hi yisiwa  ekhoto laha mina a ndzi ri muhehliwa. Muprista u voniwe nandzu. *

Xiendlakalo xexo ni swin’wana swo tala swo fana na xona swi ve xiphemu xa “Nyimpi ya le Quebec.” Xifundzha xa Quebec a xi lawuriwa hi kereke ya Rhoma Khatoliki malembe yo tlula 300. Vafundhisi ni mitlawa ya vona ya tipolitiki va xanise Timbhoni ta Yehovha. A ku ri nkarhi wo tika naswona a hi nga talanga kambe a hi ma tshikanga mavoko ya hina ma lelemela. Vanhu va timbilu letinene va amukele rungula ra Mfumo. Ndzi ve ni lunghelo ro dyondza Bibele ni vanhu vo tala lava veke Timbhoni. Xichudeni xin’wana xa mina xa Bibele a xi ri ni ndyangu lowu nga ni swirho swa khume. Ndyangu hinkwawo wu sungule ku tirhela Yehovha. Ku kombisa ka vona xivindzi swi khutaze van’wana leswaku va tshika kereke ya Khatoliki. Hikwalaho, hi hambete hi chumayela naswona eku heteleleni hi hlurile!

Hi 1956, ndzi averiwa ku ya tirha eHaiti. Kwalaho, varhumiwa vo tala lavantshwa a va langutana ni ntlhontlho wo dyondza Xifurwa kambe vanhu a va yingisa. Murhumiwa la vuriwaka Stanley Boggus u ri: “A swi hi tsakisa ku vona vanhu va tiyimisela ku hi pfuna leswaku hi kota ku xi vulavula kahle Xifurwa.” Eku sunguleni, a ndzi titwa ndzi antswa tanihi leswi ndzi dyondzeke Xifurwa loko ndzi ri eQuebec. Kambe swi nga si ya kwihi, hi xiye leswaku vamakwerhu vo tala va kwalaho a va vulavula Xicreole xa le Haiti ntsena. Hikwalaho, leswaku hi humelela tanihi varhumiwa a hi fanele hi dyondza ririmi ra kwalaho. Hi endle tano naswona hi kume mikateko hikwalaho ka matshalatshala ya hina.

Leswaku vamakwerhu va ta vuyeriwa swinene, hi kume mpfumelelo lowu humaka eka Huvo leyi Fumaka wa leswaku hi hundzuluxela Xihondzo xo Rindza ni minkandziyiso yin’wana hi Xicreole xa le Haiti. Kutani nhlayo ya lava a va va kona eminhlanganweni yi engetelekile etikweni hinkwaro. Hi 1950, a ku ri ni vahuweleri va 99 eHaiti kambe hi 1960, nhlayo yoleyo yi engeteleke yi va vahuweleri vo tlula 800! Enkarhini wolowo, a ndzi tirha eBethele. Hi 1961, ndzi ve ni lunghelo ro fambisa Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo. Hi kote ku letela vakulu va mavandlha ya 40 ni maphayona yo hlawuleka. Enhlengeletanweni hi January 1962, hi khutaze vamakwerhu lava fanelekaka va kwalaho leswaku va ndlandlamuxa vutirheli bya vona naswona van’wana va hlawuriwe ku tirha tanihi maphayona yo hlawuleka. Sweswo swi pfunile hikuva ku sungule nkaneto hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo.

 Hi January 23, 1962, loko ka ha ku hela nhlengeletano, mina na Andrew D’Amico, hi khomiwile hi ri ehofisini ya rhavi naswona xitoko xa timagazini ta Xalamuka! ya January 8, 1962 (ta Xifurwa) xi tekiwile hi nkani. Xalamuka! yi tshahe phephahungu ra Xifurwa leri vikeke leswaku muxaka wa vungoma lowu vuriwaka voodoo wa endliwa eHaiti. Van’wana a va nga ri tsakeli rungula rolero naswona va vule leswaku rhavi ra hina ri lo ti tsalela xihloko xolexo. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani varhumiwa va hlongoriwile. * Kambe vamakwerhu va kwalaho lava leteriweke va ye emahlweni va endla ntirho lowunene. Sweswi ndzi tsaka na vona loko ndzi twa hi ku tiyisela ka vona ni ndlela leyi ripfumelo ra vona ri kuleke ha yona. Sweswi va na Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima hi Xicreole xa le Haiti, ku nga nchumu lowu a hi nga wu anakanyi.

Loko ndzi suka eHaiti, ndzi averiwe ku ya tirha tanihi murhumiwa eCentral African Republic. Endzhakunyana loko ndzi ri kwalaho, ndzi kume lunghelo ro tirha tanihi mulanguteri la fambafambaka kutani ndzi va mulanguteri wa rhavi.

Enkarhini wolowo, Tiholo ta Mfumo to tala a ti ri ta xiyimo xa le hansi. Ndzi dyondze ku kutla byanyi ni ku fulela hi byona. Vanhu a va hlamala loko va ndzi vona ndzi ri karhi ndzi endla ntirho wa mina lowuntshwa. Swi tlhele swi khutaza vamakwerhu leswaku va katseka eka ntirho wo aka ni ku lunghisa Tiholo ta vona ta Mfumo. Varhangeri va vukhongeri a va hi hleka hikuva tikereke ta vona a ti fuleriwe hi mazenge kasi Tiholo ta hina a ti fuleriwe hi byanyi. Nilokoswiritano, hi ye emahlweni hi fulela Tiholo ta hina ta Mfumo hi byanyi. Va tshike ku hi hlekula endzhaku ka loko ku ve ni xidzedze edorobankulu ra tiko, ku nga Bangui. Xi hahlule mazenge ekerekeni xi ma lahlela exitarateni. Kambe byanyi lebyi a hi fulele Tiholo ta hina ta Mfumo a byi hahlukanga. Leswaku hi kota ku wu langutela kahle ntirho wa Mfumo, hi ake hofisi leyintshwa ya rhavi ni kaya ra varhumiwa hi tinh’weti ta ntlhanu ntsena. *

Hi 1976, ntirho wo chumayela wu yirisiwile eCentral African Republic naswona ndzi averiwe ku ya tirha eN’Djamena ku nga dorobankulu ra Chad. Hambiswiritano, nchumu wo tsakisa hi leswaku loko ndzi ri kwalaho ndzi hlangane na Happy, loyi a ri phayona ro hlawuleka leri hisekaka, leri humaka eCameroon. Hi cate hi April 1, 1978. Hi nh’weti yoleyo, ku tlhekeke nyimpi ya xin’wanamanana naswona ku fana ni van’wana, na hina hi balekele edzongeni wa tiko. Loko nyimpi yi hela hi tlhelele ekaya kambe hi kume yindlu ya hina yi hundzuke xitichi xa tlawa lowu hlomeke. A hi nga lahlekeriwanga hi minkandziyiso ntsena kambe ni puma ra mucato swin’we ni tinyiko leti hi nyikeriweke tona hi siku ra mucato. Kambe a hi swi pfumelelanga sweswo swi hi heta matimba. Nilokoswiritano, a ndzi ri na nkatanga naswona hi anakanye hi mitirho leyi a hi ta yi endla.

Kwalomu ka malembe mambirhi endzhaku ka sweswo, ntirho wa hina wo chumayela eCentral African Republic wu tlhele wu va enawini. Hi tlhelele kona hi ya endla ntirho wo endzela mavandlha. Kaya ra hina a ku ri kharavhani leyi nga ni mubedo lowu petsiwaka, nkorotwana lowu khomaka tilitara ta mati ta 200, xigwitsirisi xa gasi swin’we ni xitofu xa gasi. A swi nga olovi ku tshama u ri eku fambeni. Eka riendzo rin’wana hi yimisiwe ku tlula ka 117 hi maphorisa lama sechaka.

Hakanyingi a ku hisa kwalomu ka 50 wa tidigirisi (50°C). A swi tika ku kuma mati lama ringaneke yo khuvula ha wona etinhlengeletanweni. Hikwalaho, vamakwerhu a va cela mati emilambyeni leyi omeke kutani va kelela mati hakatsongotsongo ku kondza ma ringanela nkhuvulo naswona hakanyingi vanhu a va khuvuleriwa ediron’wini.

Hi 1980 hi rhumeriwe eNigeria. Ku ringana malembe mambirhi ni hafu, a hi ri karhi hi pfuneta ku lunghiselela ku akiwa ka rhavi lerintshwa. Vamakwerhu a va xave yindlu yo veka nhundzu leyi a yi ri ni swithezi swimbirhi, leyi a yi fanele yi tlhantlhiwa kutani yi ya akiwa exitandini xa rhavi. Mixo wun’wana ndzi khandziye ehenhla swinene ka muako wolowo leswaku ndzi pfuna ku wu tlhantlha. Ninhlikanhi ndzi sungule  ku chika hi ku landza ndlela leyi ndzi khandziyeke ha yona. Kambe swilo a swi cincile tanihi leswi a ku ri karhi ku tlhantlhiwa kutani ndzi wile. Xiyimo xa mina a xi vonaka xi chavisa kambe endzhaku ka ti-X-rheyi ni ku kamberiwa, dokodela u byele Happy a ku: “U nga vileli. U lo vaviseka misiha ntsena naswona u ta hola endzhaku ka vhiki kumbe ku tlula.”

Hi 1986, hi averiwe eCôte d’Ivoire, laha a ndzi tirha tanihi mulanguteri la fambafambaka. Ntirho wolowo wu hi nghenise etikweni ra eBurkina Faso. A ndzi nga swi tivi leswaku endzhakunyana ka malembe Burkina Faso yi ta va kaya ra hina ra xinkarhana.

Ndzi suke eCanada hi 1956 kambe hi 2003 endzhaku ka malembe ya 47 ndzi tlhelele eCanada ku ya tirha eBethele kambe sweswi ndzi ri na Happy. Hi nawu a hi ri vaakatiko va le Canada kambe a hi titwa hi ri ma-Afrika.

Hi 2007, loko ndzi ri ni malembe ya 79, hi tlhelele eAfrika. Hi averiwe eBurkina Faso, laha mina a ndzi tirha eka Komiti ya Tiko. Hi ku famba ka nkarhi hofisi ya hina yi hundzuriwe hofisi ya vuhundzuluxeri leyi nga ehansi ka rhavi ra le Benin kutani hi August 2013, hi averiwe ku ya tirha eBethele ya le Benin.

Hambileswi ndzi nga ha kotiki ku endla swo tala hikwalaho ka rihanyo kambe ndza ha wu rhandza swinene ntirho wo chumayela. Eka malembe manharhu lama hundzeke hi ku pfuniwa hi vakulu lava nga ni musa ni nseketelo wa nsati wa mina, ndzi ve ni nkateko wo vona swichudeni swa mina swa Bibele swimbirhi swi khuvuriwa ku nga Gédéon na Frégis. Sweswi va tirhela Yehovha hi ku hiseka.

Hi nkarhi lowu fanaka, mina ni nsati wa mina hi rhumeriwe erhavini ra le Afrika Dzonga laha ndyangu wa Bethele wu khathalelaka rihanyo ra mina. Afrika Dzonga, i tiko ra vunkombo eAfrika leri ndzi veke ni lunghelo ro tirha eka rona. Kutani hi October 2017, hi kume nkateko lowu hlamarisaka. Hi ve ni lunghelo ro va kona loko ku nyiketeriwa yindlunkulu ya misava hinkwayo eWarwick le New York. Xolexo a ku ri xiendlakalo lexi nga rivalekiki!

Buku Ya Lembe Ya 1994 (ya Xinghezi) yi vule leswi eka tluka 255: “Eka hinkwavo lava tiyiseleke malembe yo tala entirhweni lowu, hi mi khutaza hi ku: ‘Vanani ni xivindzi naswona mi nga tshiki mavoko ya n’wina ma lelemela, hikuva ku ni hakelo ya xiendlo xa n’wina.’—2 Tikr. 15:7.” Mina na Happy hi tiyimisele ku landzela xikhutazo xolexo ni ku khutaza van’wana leswaku va endla leswi fanaka.