XANA xiyimo lexi xi endlekise ku yini? Inge ndzi mi chumbutela. Ndzi velekiwe hi ti 29 ta July hi 1929 kutani ndzi kulela exifundzheni xa Bulacan ePhilippines. Vutomi a byi tikanyana hikuva ikhonomi a yi wile hi nkarhi wolowo. Ku ve na nyimpi loko ndza ha ri ntsongo. Masocha ya le Japani ma hlasele tiko ra Philippines. Hambiswiritano, muganga wa ka hina a wu ri ekule, nyimpi yoleyo a yi hi khumbanga. Mahungu ya nyimpi a hi ma twa hi vanhu hikuva a hi nga ri na rhadiyo, thelevhixini kumbe phephahungu.

A ndzi ri wa vumbirhi eka vana va nhungu naswona loko ndzi ri na malembe ya nhungu vakokwana va ndzi tekile ndzi ya tshama na vona. Hambileswi a hi ri Makhatoliki, Kokwana wa xinuna a rhandza timhaka ta vukhongeri naswona a a tshama ni tibuku leti a nyikiwa tona hi vanghana vakwe. Siku rin’wana u ndzi kombe Bibele na tibuku leti a ti tsariwe hi Xitagaloga. * A ndzi swi rhandza ku hlaya Bibele ngopfungopfu tibuku ta mune ta evhangeli. Hi ku endla tano a swi ndzi endla ndzi lava ku tekelela xikombiso xa Yesu.—Yoh. 10:27.

Hi 1945 masocha ya le Japani ma tshike ku hlasela tiko ra Philippines. Hi nkarhi wolowo vatswari va mina va kombele leswaku ndzi vuya ekaya. Kokwana wa mina wa xinuna u te ndzi ya. Kutani ndzi yile.

Endzhakunyana hi December 1945, ntlawa wa Timbhoni ta Yehovha lowu a wu suka edorobeni ra Angat wu te wu ta chumayela emugangeni wa ka hina. Mbhoni yin’wana leyi kuleke yi tile ekaya kutani yi hi byela leswi Bibele yi swi vulaka hi ‘masiku yo hetelela.’ (2 Tim. 3:1-5) Yi hi rhambile leswaku hi va kona eka dyondzo ya Bibele emugangeni lowu a wu ri ekusuhinyana. Vatswari va mina a va yanga kambe mina ndzi yile. A ku ri ni vanhu va kwalomu ka 20 naswona van’wana a va vutisa swivutiso mayelana ni Bibele.

Leswi a ndzi nga swi twisisi kahle leswi a va vulavula hi swona ndzi ehlekete ku famba. Loko ndza ha ehleketa va sungule ku yimbelela risimu. Risimu rero ri ndzi tsakisile kutani a ndza ha fambanga. Endzhaku ka risimu ni xikhongelo, hinkwerhu hi rhambiwile eminhlanganweni  leyi a yi ta khomeriwa eAngat hi Sonto leyi landzelaka.

Vo tala va hina hi fambe tikhilomitara ta nhungu hi ya eminhlanganweni ekaya ra ka Cruz. Ndzi tsakisiwe hi leswaku eka vanhu va 50 lava a va ri kona a ku ri ni vana lavatsongo lava a va nyikela tinhlamulo hi timhaka leti dzikeke ta le Bibeleni. Loko se ndzi ye eminhlanganweni yo hlayanyana, Makwerhu Damian Santos loyi a ri phayona naswona a tshameke a va meyara, u ndzi rhambile leswaku ndzi ya etlela ekaya rakwe. Vusiku byebyo hi bule ngopfu hi Bibele.

Vo tala va hina hi ve Timbhoni hi ku hatlisa loko hi dyondze ntiyiso emalembeni wolawo. Loko se ndzi ye eminhlanganweni ko hlayanyana vamakwerhu va vutise mina ni van’wana va ku, “Xana ma swi lava ku khuvuriwa?” Ndzi te: “Ina, ndza swi lava.” Se a ndzi tiyimisele ku va ‘hlonga ra n’wini wa hina Kreste.’ (Kol. 3:24) Ndzi khuvuriwe ni makwerhu un’wana enkoveni lowu a wu ri ekusuhi hi ti 15 ta February hi 1946.

Hi xiye leswaku tanihi Vakreste lava khuvuriweke a hi fanele hi tekelela Yesu hi ku chumayela nkarhi ni nkarhi. Loko ndzi endla tano a swi n’wi tsakisanga papa lerova u te, “Wa ha ri ntsongo, a wu nge swi koti ku chumayela. Naswona ku va u nghenisiwe ematini a swi ku endli muchumayeri.” Ndzi n’wi byele leswaku i ku rhandza ka Xikwembu leswaku hi chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. (Mat. 24:14) Kutani ndzi tlhele ndzi ku, “Ndzi lava ku hetisisa xihlambanyo lexi ndzi xi endleke eka Xikwembu.” Sweswo hi leswi swi endleke leswaku papa a vula leswi ndzi swi vuleke eku sunguleni. Hakunene a tiyimisele ku ndzi sivela ku chumayela. A ku ri ro sungula ndzi siya swilo hinkwaswo leswaku ndzi landzela Kreste.

Ndyangu wa ka Cruz wu ndzi rhambile leswaku ndzi ya tshama na wona eAngat. Va tlhele va khutaza mina ni n’wana wa vona Nora leswaku hi va maphayona. Mina na Nora hi sungule ku phayona hi November 1, 1947. Nora u ye a ya phayona edorobeni rin’wana kambe mina ndzi ye emahlweni ndzi phayona eAngat.

Loko se ndzi ri ni malembe manharhu ndzi ri karhi ndzi phayona, makwerhu Earl Stewart wa le Bethele u nyikele nkulumo eka vanhu lava tlulaka 500 endhawini leyi nga rivala eAngat. Nkulumo yoleyo u yi nyikele hi Xinghezi naswona endzhaku ka sweswo ndzi nyikele tinhlankulu ta nkulumo ya yena hi Xitagalog. Ndzi nghene xikolo malembe ya nkombo ntsena kambe vadyondzisi va hina a va tirhisa Xinghezi. Xin’wana lexi ndzi pfuneke ku tiva Xinghezi ku antswa a ku ri hileswi a hi ri na mikandziyiso yitsongo ya Xitagalog. Kutani mikandziyiso yo tala a ndzi yi dyondza hi Xinghezi. Sweswo swi ndzi pfune leswaku ndzi kota ku hundzuluxela nkulumo yoleyo ni tin’wana hi ku famba ka nkarhi.

Hi siku leri ndzi hundzuluxeleke nkulumo ha rona, Makwerhu Stewart u byele Vandlha ra ka hina leswaku ku laveka vamakwerhu vambirhi va xinuna kumbe un’we lava nga maphayona leswaku va ta tirha eBethele. Vamakwerhu lava a va laveriwa ku ya pfuneta eBethele hi nkarhi lowu varhumiwa a va ri enhlengeletanweni leyi a yi ri ni xihloko lexi nge Theocracy’s Increase edorobeni ra New York, eU.S.A hi 1950. Ndzi ve un’wana wa vamakwerhu lava rhambiweke. Nakambe ndzi tlhele ndzi siya hinkwaswo leswi a ndzi tolovele ku swi endla leswaku ndzi ya pfuneta eBethele.

Ndzi fike eBethele hi ti 19 ta June hi 1950 kutani ndzi sungula xiavelo xa mina lexintshwa. Muako wa Bethele a ku ri yindlu leyikulu ya xikhale leyi a yi rhendzeriwe hi misinya leyikulu. A ku tele vamakwerhu va xinuna lava nga tekangiki. Nimixo a ndzi pfuneta ekhixini. Kutani ku sukela hi awara ya kaye a ndzi tirha ku ayina timpahla. A ndzi endla hilaha ku fanaka ni hi ndzhenga. Hambiloko varhumiwa va vuyile hi le nhlengeletanweni ndzi ye emahlweni ndzi tirha eBethele. A ndzi phutsela timagazini leti a ti rhumeriwa vamakwerhu hi poso naswona a ndzi pfa ndzi tirha ku amukela vaendzi; a ndzi endla hinkwaswo leswi a ndzi komberiwa ku swi endla.

Hi 1952, mina ni van’wana va tsevu lava humaka ePhilippines, a hi tsake ngopfu loko hi amukela xirhambo xo ya eka tlilasi ya vu-20 eXikolweni xa Giliyadi. Swo tala swa leswi hi swi voneke swin’we ni leswi hi hlanganeke na swona eUnited States a swi ri swintshwa naswona a swi nga tolovelekanga eka hina. Entiyisweni a swi hambane kule ni swa le mugangeni wa ka hina.

Hi xikombiso, a hi fanele hi dyondza ku tirhisa switirhisiwa swa gezi ni swin’wana leswi a hi nga swi tolovelanga. Na maxelo ya kona a ma hambane ngopfu! Siku rin’wana loko ndzi pfuka nimixo ndzi kume  leswaku hala handle ku lo paa! A ku ri ro sungula ndzi vona gamboko. Kambe xirhami xa kona a xi vuyisa ni n’wana evukatini!

Hambiswiritano, ntsako lowu a ndzi wu kuma hikwalaho ka vuleteri bya le Giliyadi wu endle leswaku ndzi rivala swiphiqo sweswo hinkwaswo. Valeteri va hina a va dyondzisa hi ndlela leyi fikelelaka mbilu. Hi dyondze ndlela yo endla ndzavisiso ni tindlela tin’wana to dyondza hi ndlela leyi vuyerisaka. Xikolo xa le Giliyadi xi ndzi pfune ku antswisa ndlela leyi ndzi rhandzaka Yehovha ha yona.

Loko se ndzi thwasile eXikolweni xa Giliyadi, ndzi averiwe ku ya va phayona ro hlawuleka swa xinkarhana eBronx eDorobeni ra New York. Hi July 1953, ndzi ye enhlengeletanweni leyi a yi ri ni xihloko lexi nge New World Society leyi a yi khomeriwe edorobeni rero. Endzhaku ka nhlengeletano ndzi tlhelele exiavelweni xa mina ePhilippines.

Vamakwerhu lava rhangelaka eBethele va te, “Sweswi u averiwe ku ya va mulanguteri wa muganga.” Sweswo a swi ta ndzi nyika lunghelo ro landzela mikondzo ya Hosi ya hina Kreste loyi a fambeke mpfhuka a ya emitini ni le swimitanini leswaku a pfuna tinyimpfu ta Yehovha. (1 Pet. 2:21) A ndzi averiwe ku ya tirha emugangeni lowu a wu ri wukulu swinene exikarhi ka xihlala xa Luzon, ku nga xona lexikulu swinene ePhilippines. Nakambe a ndzi fanele ndzi ya ni le swifundzheni swa Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac na Zambales. Leswaku u kota ku ya eka madoroba man’wana a wu fanele u hundza tintshava ta Sierra Madre. A ku nga ri na swo famba swa mani na mani leswi a swi kota ku fika etindhawini teto. Hikwalaho ka sweswo a ndzi kombela vachayeri va tilori leswaku va ndzi pfumelela ku tshama ehenhla ka timhandzi leti a va ti rhwele. Hakanyingi a va ndzi pfumelela kambe a ti gogonya swinene.

Mavandlha yo tala a ma ha ri mantshwa ma tlhela ma va matsongo hikokwalaho ndzi swi kotile ku pfuna vamakwerhu leswaku va kota ku hlela minhlangano ni ntirho wa nsimu hi ndlela leyinene.

Endzhaku ka nkarhi ndzi averiwe ku ya va mulanguteri wa muganga exifundzheni hinkwaxo xa Bicol. Xifundzha xexo a xi vumbiwa hi mintlawa leyi nga ekule ni mavandlha naswona maphayona yo hlawuleka a ma tirha nsimu leyi nga si tshamaka yi tirhiwa. Eka kaya rin’wana xihambukelo xa kona a ko va mugodi lowu ceriweke lowu a va wu hingakanye hi timhandzi timbirhi. Loko ndzi kandziye timhandzi leti, ndzi rhetemuke na tona ndzi wela emugodini. Swi ndzi tekele nkarhinyana ku ti basisa leswaku ndzi ta lunghekela mitirho yin’wana ya siku.

Loko ndzi ri eka xiavelo xexo ndzi tsundzuke Nora loyi a phayona eBulacan. Hi nkarhi wolowo se a ri phayona ro hlawuleka eDorobeni ra Dumaguete kutani ndzi n’wi endzerile. Endzhaku ka sweswo a hi tshamela ku burisana naswona hi 1956 hi catile. Vhiki ro sungula endzhaku ka mucato wa hina hi ri hete evandlheni leri nga exihlaleni xa Rapu Rapu. Hambileswi a hi  boheka ku gonya tintshava ni ku famba mpfhuka wo leha hi milenge kambe a swi hi tsakisa ku tirhela vamakwerhu etindhawini leti nga ekule hi ri vambirhi.

Endzhaku ka malembe ya mune hi ri swin’we entirhweni wa xifundzha hi rhambiwe ku ya tirha eBethele. Hikokwalaho n’wheti ya January 1960 yi ve masungulo ya ntirho lowu tekeke malembe yo tala hi ri eBethele. Nkarhi lowu ndzi wu heteke eBethele, ndzi dyondze swo tala loko ndzi tirha ni vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri lebyikulu naswona Nora u endle swiavelo swo hambanahambana eBethele.

Ndzi tlhele ndzi katekisiwa hi ku vona ku andza loku veke kona etikweni ra Philippines. Loko ndza ha ku fika eBethele ndza ha ri jaha naswona ndzi nga si teka a ko va na vahuweleri va kwalomu ka 10 000 etikweni hinkwaro. Kambe sweswi ku ni vahuweleri lava tlulaka 200 000 ePhilippines, ni madzana ya vatirhi va le Bethele lava seketelaka ntirho wo chumayela hi tindlela to hambanahambana.

Loko ntirho wu ya wu kula hi ku famba ka nkarhi, Bethele se a yi ri yitsongo swinene. Kutani Huvo leyi Fumaka yi hi kombele ku lava ndhawu leyi a hi ta aka muako lowukulu. Mina ni mulanguteri wa ntirho wo kandziyisa hi nghene hi muti ni muti ekusuhi na le Bethele hi vutisa loko ku ri ni loyi a lavaka ku xavisa xitandi. A hi kumanga loyi a xavisa xitandi, un’wana u kale a hi byele leswi: “Machayina a ma xavisi, mo xava.”

Hambiswiritano siku rin’wana, un’wana hi nga swi rindzelanga u hi byele leswaku u xavisa ndhawu yakwe hikuva yena a rhurhela eUnited States. Sweswo swi nambe swi hi pfulela nyangwa ya mikateko. Muakelani un’wana na yena u hi xavisele ndhawu yakwe a tlhela a kucetela ni van’wana ku endla tano. Hi tlhele hi kota ni ku xava ni ndhawu ya wanuna luya a nge te: “Machayina a ma xavisi.” Hi nkarhi wutsongo Bethele ya hina se a yi ri yikulu swinene. Ndzi khorwisekile leswaku Yehovha Xikwembu hi yena a endleke leswaku hi kuma ndhawu yoleyo.

Hi 1950, a ku ri mina lontsongo eBethele. Sweswi mina ni nsati wa mina hi hina lavakulu. A ndzi tisoli hi ku va ndzi pfumele ku kongomisiwa hi Hosi ya hina Kreste. Vatswari va mina va ndzi hlongorile ekaya kambe Yehovha u ndzi nyike ndyangu lowukulu wa vamakwerhu. A ndzi kanakani leswaku Yehovha u hi nyika xin’wana ni xin’wana lexi hi xi lavaka leswaku hi hetisisa xiavelo xihi na xihi. Mina na Nora hi tsake ngopfu hikwalaho ka musa lowu Yehovha a hi kombeke wona naswona hi khutaza van’wana leswaku na vona va ringa Yehovha.—Mal. 3:10.

Yesu u tshame a rhamba Matewu loyi a a vitaniwa Levhi lowa muluvisi a ku: “Vana mulandzeri wa mina.” Xana u angule njhani? ‘U siye hinkwaswo endzhaku a suka a yima, a landzela Yesu.’ (Luka 5:27, 28) Na mina ndzi endle hilaha ku fanaka naswona ndzi khutaza ni van’wana leswaku va endla tano leswaku va ta kuma mikateko yo tala.