1, 2. (a) Ku tsandzeka ku tikhoma swi nga va ni vuyelo byihi? (b) Ha yini swi ri swa nkoka ku kambisisa mfanelo ya ku tikhoma namuntlha?

MFANELO ya ku tikhoma yi huma eka Xikwembu. (Gal. 5:22, 23) I Yehovha ntsena la kotaka ku kombisa mfanelo leyi hilaha ku heleleke. Leswi vanhu va nga hetisekangiki swa va tikela ku tikhoma. Swiphiqo leswi vanhu vo tala va langutanaka na swona namuntlha swi vangiwa hi ku tsandzeka ku tikhoma. Sweswo swi nga ha endla leswaku va nga swi koti ku endla swilo hi nkarhi ni ku kavanyeteka exikolweni kumbe entirhweni. Nakambe va nga ha sungula ku va ni mavulavulelo ya nhlambha, vudakwa, madzolonga, ku dlaya vukati, ku tinghenisa eswikweletini swi nga fanelanga, ku godzomberiwa, ku khotsiwa, ntshikilelo, mavabyi lama tlulelaka hi timhaka ta masangu, ku tika handle ko tiyimisela ni swin’wana.—Ps. 34:11-14.

² Swi le rivaleni leswaku vanhu lava tsandzekaka ku tikhoma va tivangela swiphiqo hambi ku ri ku vangela van’wana. Naswona namuntlha ku tsandzeka ku tikhoma swi ya swi nyanya. Loko ku pimanisiwa vulavisisi lebyi endliweke hi va-1940 ni bya sweswinyana ku kumiwe leswaku vanhu vo tala namuntlha swi ya swi va tikela swinene ku tikhoma. Leswi a swi va hlamarisi vanhu lava hlayaka Rito ra Xikwembu hikuva Bibele yi vule ka ha ri emahlweni leswaku “emasikwini yo hetelela” vanhu va ta va “lava nga tikhomiki.”—2 Tim. 3:1-3.

3. Ha yini Vakreste va fanele va tikarhatela ku va ni mfanelo ya ku tikhoma?

³ Ha yini hi fanele hi tikarhatela ku va ni mfanelo ya ku tikhoma? A hi kambisiseni swivangelo swimbirhi. Xo sungula, ku xiyiwe leswaku  vanhu vo tala lava kotaka ku tikhoma a va na swiphiqo swo tala leswikulu. Va swi kota ku lawula ndlela leyi va titwaka ha yona ni ku endla vunghana lebyinene nakambe a va tali ku hlundzuka, ku vilela ni ku tshikileleka ku fana ni lava tsandzekaka ku tikhoma. Xa vumbirhi, leswaku hi tshama hi ri ni vuxaka lebyinene na Yehovha hi fanele hi tikarhatela ku lwisana na miringo ni ku navela ka hina ko biha. Leswi humeleleke Adamu na Evha i vumbhoni bya sweswo. (Gen. 3:6) Nakambe anakanya hi vuyelo byo vava lebyi kumiweke hi van’wana lava tsandzekeke ku kombisa mfanelo leyi ya nkoka.

4. I yini leswi nga khutazaka lava swi va tikelaka ku kombisa mfanelo ya ku tikhoma?

⁴ A nga kona munhu la nga hetisekangiki la nga kotaka ku tikhoma eka swilo hinkwaswo. Yehovha wa swi tiva leswaku mikarhi yin’wana swa ma tikela malandza yakwe ku tikhoma naswona u lava ku ma pfuna leswaku ma kota ku tikhoma. (1 Tih. 8:46-50) Leswi Yehovha a nga Munghana la nga ni rirhandzu, u tiyimisele ku pfuna hinkwavo lava mikarhi yin’wana swi pfaka swi va tikela ku tikhoma eka swiyimo swin’wana swa vutomi. Sweswi a hi kambisiseni ndlela leyi Yehovha a yi kombisaka ha yona mfanelo leyi. Kutani hi ta tlhela hi dyondza hi vanhu va le Bibeleni lava veke swikombiso leswinene ni leswo biha. Endzhaku hi ta kambisisa swiringanyeto leswi nga ta hi pfuna leswaku hi kota ku tikhoma.

5, 6. I xikombiso xihi xa ku tikhoma lexi Yehovha a hi vekeleke xona?

⁵ Yehovha u yi kombisa hilaha ku hetisekeke mfanelo ya ku tikhoma hikuva hinkwaswo leswi a swi endlaka swi hetisekile. (Det. 32:4) Kambe hina a hi hetisekanga. Hambiswiritano, leswaku hi kota ku va ni mfanelo leyi, hi fanele hi kambisisa xikombiso xa Yehovha leswaku hi kota ku n’wi tekelela. Hi le ka swiyimo swihi laha Yehovha a kombiseke mfanelo ya ku tikhoma hi ndlela leyi hlamarisaka?

⁶ Anakanya hi ndlela leyi Yehovha a kombiseke mfanelo ya ku tikhoma ha yona loko Sathana a xandzuka. Xiyimo xexo a xi fanele xi lulamisiwa. A swi kanakanisi leswaku ku xandzuka ka Sathana ku hlundzukise tintsumi to tshembeka ta Xikwembu. Swi nga ha endleka na wena u titwa hi ndlela leyi fanaka loko u anakanya hi ku xaniseka loku Sathana a ku vangeke. Hambiswiritano, Yehovha a nga hatliselanga ku teka goza emhakeni yoleyo. U yi tamele hi ndlela leyinene ngopfu mhaka yoleyo. A nga hatliselanga ku hlundzuka naswona u kombise vululami emhakeni ya ku xandzuka ka Sathana. (Eks. 34:6; Yobo 2:2-6) Ha yini? Yehovha u pfumelele leswaku ku hundza nkarhi wo karhi hikuva a nga lavi ni un’we wa hina a lova kambe “u navela leswaku [hinkwerhu hi] hundzuka.”—2 Pet. 3:9.

7. Hi dyondza yini eka xikombiso lexinene xa Yehovha?

⁷ Ndlela leyi Yehovha a yi tirhiseke ha yona mfanelo ya ku tikhoma yi hi dyondzisa leswaku i swinene ku rhanga hi anakanyisisa hi nga si vulavula kumbe ku endla swo karhi. Loko u langutane ni xiyimo lexi tikaka tinyike nkarhi wo anakanyisisa u nga si teka goza. Khongelela vutlhari lebyi nga ku pfunaka ku tiva leswi u nga swi vulaka kumbe ku endla swilo hi ndlela leyinene. (Ps. 141:3) Loko hi hlundzukile hi nga ha tikuma hi endle swilo leswi hi nga tisolaka ha swona endzhaku. Vo tala va hina hi tshame hi vulavula kumbe hi endla swilo leswi hi tisolaka ha swona!—Swiv. 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Hi kwihi laha hi nga kumaka swikombiso leswinene swa vanhu lava kombiseke mfanelo ya ku tikhoma? (b) I yini lexi pfuneke Yosefa leswaku a tikhoma loko nsati wa Potifaro a lava ku endla timhaka ta masangu na yena? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

⁸ I swikombiso swihi swa le Bibeleni leswi kombisaka leswaku hi nga swi kota ku lawula swiendlo swa hina? A swi kanakanisi leswaku u tsundzuka vanhu vo hlaya va le Bibeleni lava koteke  ku tikhoma loko va ringiwa. Un’wana wa vona i Yosefa n’wana wa Yakobe. U kombise mfanelo ya ku tikhoma hi nkarhi lowu a tirha endlwini ya Potifaro loyi a ri ndhuna ya varindzi va Faro. Nsati wa Potifaro a a veke Yosefa tihlo tanihi leswi “a ri ni xivumbeko xo saseka naswona . . . a sasekile,” kutani a a tshamela ku n’wi wonga leswaku a etlela na yena. I yini lexi pfuneke Yosefa leswaku a hlula ndzingo wolowo? A swi kanakanisi leswaku u anakanyisise hi vuyelo lebyi a byi ta va kona loko a a pfumelele ndzingo wolowo wu n’wi hlula. Siku rin’wana loko nsati wa Potifaro a anakanya leswaku u n’wi kumele ekhonweni, Yosefa u balekile. Kutani u te: “Ndzi nga byi endlisa ku yini vubihi lebyi lebyikulu ndzi dyohela Xikwembu hakunene?”—Gen. 39:6, 9; hlaya Swivuriso 1:10.

9. I yini leswi u nga swi endlaka leswaku u kota ku hlula miringo?

⁹ Xikombiso xa Yosefa xi hi dyondzisa yini? Leswaku mikarhi yin’wana swi nga lava hi balekela miringo leswaku hi nga tluli milawu ya Xikwembu. Van’wana lava sweswi va nga Timbhoni a va ri ni makolo, a va nwa ngopfu, a va dzaha, a va tirhisa swidzidziharisi, a va tikhoma ku biha hi timhaka ta masangu ni swin’wana. Hambiloko se va khuvuriwile mikarhi yin’wana va nga ha ringeka ku tlhelela eka swiendlo swa vona swa khale. Kutani loko u ringeka leswaku u tlula yin’wana ya milawu ya Yehovha tinyike nkarhi wo anakanyisisa hi vuyelo byo vava lebyi nga vaka kona loko wo tsandzeka ku hlula ndzingo wolowo. Anakanyisisa hi swiyimo leswi nga ha ku hoxaka endzingweni kutani u lava ndlela yo swi papalata. (Ps. 26:4, 5; Swiv. 22:3) Loko se u langutane ni ndzingo wolowo, khongela eka Yehovha u kombela vutlhari lebyi nga ta ku pfuna leswaku u kota ku tikhoma.

10, 11. (a) I swiyimo swihi leswi vantshwa vo tala va hlanganaka naswona exikolweni? (b) I yini lexi nga pfunaka vantshwa lava nga Vakreste ku hlula ntshikilelo wo endla swo biha?

¹⁰ Vantshwa vo tala va langutana ni ndzingo lowu fanaka ni lowu Yosefa a tshameke a langutana na wona. Anakanya hi Kim, vo tala lava a nghena na vona xikolo a va tolovele ku endla timhaka ta masangu naswona a va tibuma ha swona endzhaku ka mahelo vhiki man’wana na man’wana. Kambe, Kim a nga ri na leswi a a ta vulavula ha swona. Kim u xiye leswaku ku va la hambaneke mikarhi yin’wana a swi endla leswaku a titwa “a lahlekile ni ku va ni xivundza” naswona tintangha takwe a ti n’wi teka a ri xiphukuphuku hileswi a nga ri na jaha. Hambiswiritano, Kim a swi tiva leswaku eka vantshwa vo tala ku navela ku endla timhaka ta masangu i ndzingo lowukulu. (2 Tim. 2:22) Vadyondzikuloni a va tshamela ku n’wi vutisa loko a tshame a endla timhaka ta masangu. Sweswo swi endle leswaku a pfulekeriwa hi nkarhi wo va hlamusela xivangelo xo va a nga endli timhaka ta masangu. Ha tinyungubyisa hi vantshwa lava nga Vakreste lava tiyimiseleke ku hlula ntshikilelo wo katseka eka ku tikhoma ko biha hi timhaka ta masangu naswona Yehovha wa tinyungubyisa ha vona.

¹¹ Bibele yi boxa swikombiso swa vanhu lava tsandzekeke ku tikhoma loko swi ta etimhakeni ta masangu. Yi tlhela yi boxa vuyelo byo biha lebyi va byi kumeke hikwalaho ko tsandzeka ku tikhoma. Loko u langutane ni xiyimo lexi fanaka ni xa Kim i swinene ku anakanyisisa hi leswi humeleleke jaha leri nga tlharihangiki leri boxiwaka eka Swivuriso ndzima 7. Nakambe anakanya hi leswi Aminoni a swi endleke ni vuyelo byo biha lebyi veke kona hikwalaho ka swona. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Vatswari va nga pfuna vana va vona leswaku va va ni mfanelo ya ku tikhoma ni vutlhari loko swi ta etimhakeni ta ku rhandzana hi ku bula na vona hi marungula lawa ya Bibele eka vugandzeri bya ndyangu.

12. (a) Yosefa u endle yini loko a titwa a lava ku rila emahlweni ka vamakwavo vakwe? (b) Hi swihi swiyimo leswi nga lavaka leswaku hi tikhoma?

¹² Yosefa u tlhele a hi vekela xikombiso lexinene xa ku tikhoma ni le ka xiyimo xin’wana. Leswaku a kota ku vona loko vamakwavo va hundzukile, Yosefa u tiendle va nga n’wi tivi loko va tele ku  ta xava swakudya e-Egipta. Loko a titwa a lava ku rila, u tikhomile ivi a suka emahlweni ka vona a ya rilela etlhelo. (Gen. 43:30, 31; 45:1) Loko Mukrestekulobye kumbe xirho xa ndyangu xi nga ku khomi kahle i swinene ku tikhoma hilaha Yosefa a endleke hakona. (Swiv. 16:32; 17:27) Loko u ri ni xirho xa ndyangu lexi susiweke swi nga ha lava leswaku u tikhoma, hi ku papalata ku tihlanganisa na xona swi nga bohi. A swi olovi ku tikhoma eswiyin’weni swo tano kambe hi nga swi kota loko hi tsundzuka leswaku hi endla leswi Xikwembu xi swi rhandzaka naswona hi yingisa ndzayo ya xona.

13. Hi nga dyondza yini eka marungula lama khumbaka Hosi Davhida?

¹³ Bibele yi boxa xikombiso lexi tivekaka xa Hosi Davhida. Hambileswi a a ri ni matimba kambe u tikhomile loko Sawulo na Ximeyi va n’wi tlhontlha. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Kambe a hi mikarhi hinkwayo Davhida a koteke ku tikhoma hilaha hi swi tivaka hakona eka xidyoho lexi a xi endleke na Bati-xeba ni le ka ndlela leyi a anguleke ha yona loko Nabali a n’wi tsone swakudya. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Nilokoswiritano, hi nga kuma dyondzo ya nkoka eka Davhida. Yo sungula, lava rhangelaka vanhu va Xikwembu va fanele va tikhoma leswaku va nga byi tirhisi hi ndlela yo biha vulawuri lebyi va nyikiweke byona. Ya vumbirhi, a hi fanelanga hi tibyela leswaku a hi nge hluriwi hi miringo.—1 Kor. 10:12.

14. I xiyimo xihi lexi makwerhu un’wana a hlanganeke na xona naswona ha yini ndlela leyi hi angulaka ha yona eka xiyimo xo tano yi ri ya nkoka?

¹⁴ U nga endla yini leswaku u hambeta u kombisa mfanelo ya ku tikhoma? Anakanya hi mhaka leyi humeleleke Luigi. Movha wun’wana wu chayise movha wa Luigi hi le ndzhaku. Hambileswi muchayeri lowun’wana a ku ri yena a endleke xihoxo u sungule ku rhuketela Luigi ni ku lava ku lwa na yena. Luigi u khongerile a kombela Yehovha leswaku a n’wi pfuna a tikhoma naswona u ringete ku endla ku rhula ni muchayeri lowun’wana kambe u tsandzekile. Loko wanuna yoloye a ha rhuketela, Luigi u tsale vuxokoxoko bya ndzindzakhombo ya movha wakwe kutani a tifambela. Eka vhiki leri landzeleke loko Luigi a endla riendzo ro vuyela eka wansati un’wana, u kume leswaku nuna wakwe a ku ri muchayeri luya. Wanuna yoloye u khome hi tingana kutani a kombela ku rivaleriwa. Kutani u tlhele a kombela ku vulavula ni va khampani ya ndzindzakhombo ya movha wa Luigi leswaku wu ta kota ku hatla wu lunghisiwa. Nakambe u yingiserile loko va ri karhi va dyondza ni nsati wakwe naswona leswi a swi tweke swi n’wi tsakisile. A swi kanakanisi leswaku Luigi u wu xiyile nkoka wa ku va a tikhomile endzhaku ka nghozi yoleyo ni vuyelo lebyi a byi ta va kona loko a lo tsandzeka ku tikhoma.—Hlaya 2 Vakorinto 6:3, 4.

15, 16. Ku dyondza Bibele swi nga mi pfuna njhani wena ni ndyangu wa wena leswaku mi hlakulela mfanelo ya ku tikhoma?

¹⁵ Ku dyondza Bibele hi vukheta swi nga pfuna Vakreste leswaku va hlakulela mfanelo ya ku tikhoma. Tsundzuka leswi Xikwembu xi swi byeleke Yoxuwa loko xi ku: “Buku leyi ya nawu yi nga suki enon’wini wa wena, naswona u fanele u yi hlaya hi rito ra le hansi nhlikanhi ni vusiku, leswaku u ta hisekela ku endla hi ku landza hinkwaswo leswi tsariweke eka yona; hi kona u nga ta endla ndlela ya wena yi humelela kutani u endla hi vutlhari.” (Yox. 1:8) Xana ku dyondza Bibele hi ndlela yoleyo swi nga ku pfuna njhani leswaku u hlakulela mfanelo ya ku tikhoma?

¹⁶ Hilaha se hi swi xiyeke hakona Matsalwa ma ni rungula leri kombisaka vuyelo lebyinene lebyi vaka kona loko hi tikhoma ni vuyelo byo biha lebyi vaka kona loko hi tsandzeka ku tikhoma. Yehovha u hi tsalele wona leswaku hi ta dyondza eka wona. (Rhom. 15:4) Kutani i vutlhari ku ma hlaya, ku ma dyondza ni ku anakanyisisa ha wona. Xiya ndlela leyi u nga ma tirhisaka ha yona evuton’wini bya wena ni le ndyangwini wa wena. Kombela Yehovha a ku pfuna leswaku u tirhisa leswi  u swi dyondzaka. Loko u swi xiya leswaku ku na laha u siyekaka kona emhakeni ya ku tikhoma, u nga tiyimeleli. Khongela hi mhaka yoleyo, kutani u tikarhatela ku antswisa. (Yak. 1:5) Nakambe u nga tiyiseka leswaku ku endla ndzavisiso eka mikandziyiso ya hina leyi vulavulaka hi mhaka yoleyo swi ta ku pfuna swinene.

17. Hi tihi tindlela leti vatswari va nga va pfunaka ha tona vana va vona leswaku va va ni mfanelo ya ku tikhoma?

¹⁷ U nga va pfuna njhani vana va wena leswaku va va ni mfanelo ya ku tikhoma? Vatswari va swi tiva leswaku vana va vona a va tswariwanga va ri na yona mfanelo ya ku tikhoma. Swi tano ni hi timfanelo letin’wana leti vana va faneleke va va na tona, vatswari va fanele va va dyondzisa ni ku va vekela xikombiso lexinene. (Efe. 6:4) Kutani loko u xiya leswaku vana va wena va tsandzeka ku tikhoma, tivutise loko u va vekela xikombiso lexinene. Ku va kona nkarhi ni nkarhi ensin’wini, emihlangan’weni ya vandlha ni ku khoma vugandzerini bya ndyangu swi nga va ni vuyelo lebyinene eka vana va wena. U nga chavi ku alela vana va wena swo karhi loko swi fanerile. Yehovha u vekele Adamu na Evha swipimelo leswi a swi ta va pfuna leswaku va xixima vulawuri byakwe. Hilaha ku fanaka loko vatswari va tshinya ni ku vekela vana va vona xikombiso lexinene swi ta va dyondzisa ku tikhoma. Ku rhandza vulawuri bya Xikwembu ni ku xixima swipimelo swa xona i swilo swa nkoka leswi vatswari va nga swi dyondzisaka vana va vona.—Hlaya Swivuriso 1:5, 7, 8.

18. Ha yini hi tiyiseka leswaku ku hlawula vanghana hi vutlhari swi ta hi vuyerisa?

¹⁸ Ku nga khathariseki leswaku u mutswari kumbe e-e i swa nkoka ku hlawula vanghana hi vutlhari. Endla xinghana ni vanhu lava nga ta ku khutaza ku tikarhatela ku fikelela tipakani letinene ku nga ri lava nga ta ku hoxa ekhombyeni. (Swiv. 13:20) Vanghana lava rhandzaka Xikwembu va ta ku pfuna naswona u ta susumeteleka ku tekelela ndlela leyi va yi kombisaka ha yona mfanelo ya ku tikhoma. Swi le rivaleni leswaku loko u tikhoma hi ndlela leyinene swi ta khutaza vanghana va wena. Vuyelo lebyi u nga ta byi kuma loko u kombisa mfanelo ya ku tikhoma i ku tsakeriwa hi Xikwembu, ku tiphina hi vutomi ni ku avelana swilo leswinene ni vanhu lava u va rhandzaka.