Mfumo wa Korea Dzonga wu va pfune swinene vabohiwa va madzana lava nga Timbhoni ta Yehovha lava khotsiweke hileswi va alaka ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo ra vona. Njhani? Hi ku va hambanisa ni vabohiwa lava nga swigevenga.

Goza leri i vuyelo lebyi tsakisaka bya nhlangano lowu veke kona hi December 2012 exikarhi ka vayimeri va Timbhoni ta Yehovha eKorea ni mulawuri-nkulu wa Makhotso eKorea. Ntlawa wa vayimeri swin’we ni tatana loyi a karhatekeke, loyi jaha rakwe a nga ekhotsweni sweswi, va phofule ku vilela ka vona ka leswaku majaha lama nga Timbhoni ma tala ku pfaleriwa exitokisini xin’we ni vabohiwa lava khomeriweke milandzu leyikulu. Ku nga si hela tin’hweti ta ntlhanu ku khomiwe nhlangano wolowo, vabohiwa lava tlulaka 70 wa tiphesente lava nga Timbhoni va hambanisiwile ni vabohiwa van’wana ivi va pfaleriwa eswitokisini ni Timbhoni-kulobye.

Matimu ya ku khotsiwa ka lava alaka ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo ra vona. Tiko ra Korea Dzonga i khale ri khotsa Timbhoni ta Yehovha hileswi ti alaka ku ya evusocheni hinkwalaho ka ripfalo ra tona leri leteriweke hi Matsalwa. Sweswi ku ni Timbhoni leti lavaka ku ringana 600 leti khotsiweke hikwalaho ko ala ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo. Emalembeni lama tlulaka 60 lama hundzeke, Timbhoni leti tlulaka 17 000 ti gweviwile hikwalaho ko ala ku ya evusocheni—ku nga ntirho lowu nga nsindziso eka vavanuna lava nga ni malembe lama nga exikarhi ka 19 na 35.

Swi tolovelekile ku va switukulwana swo hlayanyana swa mindyangu ya Timbhoni swi khomiwa, swi gweviwa ni ku pfaleriwa tanihi swigevenga. Seungkuk Noh, Mbhoni leyi nga ya xitukulwana xa vumbirhi leyi heteke xigwevo xa yona xa malembe manharhu ekhotsweni hi 2000, xi te: “Ndzi gweveriwe ekhotsweni leri tatana a rhumeriweke eka rona loko a ha ri jaha naswona swiyimo swa khotso leri a swi si cinca ku sukela eminkarhini ya tatana.” Namuntlha xigwevo xo pfaleriwa ekhotsweni hikwalaho ko ala ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo i tin’hweti ta 18 hi xiringaniso naswona ku hava lunghiselelo leri endliweke hi tiko ra Korea Dzonga ro simeka mintirho yin’wana yo korhokela tiko leyi nga fambisaniki ni vusocha.

Ho Gyu Kang a a ri ni malembe ya 21 loko gweveriwa ku tshama ekhotsweni hileswi a aleke ku ya evusocheni. A ku ri ro sungula ku va a hambanisiwa ni ndyangu wa ka vona. U te: “A ndzi chuhile naswona ndzi karhatekile.” Yena swin’we ni jaha rin’wana va pfaleriwe ni ntlawa wun’wana wa vabohiwa lavakulu eka vona lowu a wu tekiwa hi khotso tanihi lowu nga ta ka wu nga cinci mahanyelo ya wona. Van’wana va vona a va ri vadlayi ni swirho swa tinsulavoya.

Ku sukela loko va khotsiwa ku fikela loko va ntshunxiwa, vabohiwa lava nga Timbhoni—lava hakanyingi va nga vatsongo hi malembe ku tlula vabohiwa vo tala—va va ekhombyeni ro xanisiwa enyameni ni le mintlhavekweni. Hakanyingi vabohiwa va xanisa Timbhoni leti va tshamaka swin’we na tona exitokisini, va endla leswaku swi ti tikela ku endla swiendlo swa vugandzeri bya tona, swo tanihi ku khongela ni dyondzo ya munhu hi yexe ya Bibele. Ku ringana malembe yo tala, majaha yo tala lama nga Timbhoni ma tiyiselele tingana to pfaleriwa ni swigevenga.

Ku hambanisa vabohiwa swi fambisana ni maendlelo lama tolovelekeke ematikweni yo tala. Matshalatshala ya tiko ra Korea Dzonga yo hambanisa vabohiwa vo tala lava nga Timbhoni ni swigevenga swi fambisana ni milawu ya misava hinkwayo ya ndlela yo khoma vabohiwa yo tanihi leyi tsariweke eka Xiyenge 8 xa UN Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners. Tiko ra Korea Dzonga ri landzela xikombiso lexi vekiweke emalembeni ya 20 lama hundzeke hi tiko ra Greece leri nga xirho xa Nhlangano wa Matiko ya Yuropa loko Ndzawulo ya yona ya Vusirheleri ni Vululami bya Tiko yi pasise milawu ya leswaku Timbhoni leti alaka ku ya evusocheni hinkwalaho ka ripfalo ra tona ti hambanisiwa hi ku helela ni vabohiwa van’wana. Hi 1992, Ndzawulo ya Vusirheleri bya Tiko yi hundzule kampa ya masocha eSindos le Thessalonica, yi va khotso leri a ku ta pfaleriwa Timbhoni ta Yehovha ntsena. Xiviko xin’wana xi vule leswaku “ku anakanyela loku kombisiweke hi Ndzawulo ya Vusirheleri bya Tiko hikwalaho ka xiyimo lexi nga tolovelekangiki xa vabohiwa [lava nga Timbhoni ta Yehovha],” ku endle leswaku ku tekiwa xiboho xo hambanisa vabohiwa lava nga Timbhoni ni ku va pfalela ekhotsweni rin’we. Greece yi tshike ku khotsa Timbhoni leti alaka ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo ra tona hi 1998.

Kutani ku va tiko ra Korea Dzonga ri hambanise vabohiwa vo tala lava nga Timbhoni ni vabohiwa van’wana, na rona ri kombisa ku anakanyela majaha lama khotsiwaka hikwalaho ka khomelela eka tidyondzo ta vukhongeri leti dzikeke etimbilwini ta vona. * Tikampa ni makhotso yo hlayanyana lama nga ni nhlayo leyi tlakukeke ya Timbhoni ma swi kotile ku tirhisa goza leri, ma endla leswaku vabohiwa lava khotsiweke hikwalaho ka ripfalo ma tshama endhawini leyi sirhelelekeke. Malunghana ni vuyelo lebyi tisiwaka hi ku hambanisa vabohiwa, mubohiwa un’wna loyi a nga Mbhoni eKhotsweni ra Gunsan u ri: “Hi ntshunxekile eka minkucetelo yo biha yo fana ni ku tikhoma ko biha ni mavulavulelo ya nhlambha. Hi nga tsakela mabulo lamanene ya timhaka ta moya ni Timbhoni-kulorhi.”

Mhaka leyi nga siki ntlhantlhiwaka malunghana ni ku xixima xiboho xo ala ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo. Hambileswi goza leri tekiweke hi tiko ra Korea Dzonga sweswinyana ro hambanisa vabohiwa lava nga Timbhoni ri bumabumeriwaka swinene, tiko a ri si xi landzela xikombiso lexi vekiweke hi matiko man’wana lama tlhantlheke mhaka leyi khale swinene. Hi xikombiso, tiko ra Greece ri nyike lava alaka ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo ra vona mintirho yin’wana yo korhokela tiko ku sukela hi 1997. Eku sunguleni tiko ra Jarimani ri nyike lava alaka ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo ra vona mintirho yin’wana yo korhokela tiko kambe sweswi a va ha boheki ku endla mintirho yoleyo hi mpfhuka yi herise nawu wo hlawula vanhu ku ya evusocheni 2011. Tiko ra Taiwan ri simeke nawu wo endla mintirho yin’wana yo korhokela tiko lowu tirhaka eka lava alaka ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo hi 2000.

Majaha lama nga Timbhoni ni mindyangu ya ka vona eKorea Dzonga va tshemba leswaku tiko ra ka vona ri ta yi simeka na rona milawu leyi tirhisiwaka hi matiko yo tala namuntlha leyi xiximaka mfanelo ya xisekelo ya munhu ya ku va ni ntshunxeko wa ripfalo.