Eka swiboho swa mune leswi swa ha ku tekiwaka, Komiti ya Timfanelo ta Vanhu ya Nhlangano wa Matiko yi vule leswaku hulumendhe ya le Turkmenistan yi xupule vavanuna lava ripfalo ra vona ri nga va pfumeleriki ku ya enyimpini swi nga fanelanga. * Yi tlhele yi vula leswaku swiyimo swo tika leswi vangiwaka hikwalaho ko khotsiwa swi lwisana ni timfanelo tin’wana leti tiyisekisiweke hi Ntwanano wa Matiko Hinkwawo wa Timfanelo ta Vuakatiko ni ta Tipolitiki (International Covenant on Civil and Political Rights [ICCPR]). Eka swiboho leswi Komiti yi swi endleke, yi byele tiko ra Turkmenistan leswaku ri xixima nawu wa matiko wa timfanelo ta vanhu.

Hi March 2015, Komiti yi kambisise nandzu wa Zafar Abdullayev, muakatiko wa le Turkmenistan loyi a nga Mbhoni ya Yehovha. Valawuri va n’wi gweve kambirhi hikwalaho ka leswi ripfalo ra yena ri nga n’wi pfumeleriki ku ya enyimpini. Loko Nkulukumba Abdullayev a tengisiwa hi April 2009, u vule eHubyeni ya le Dorobeni ra Dashoguz leswaku hi ku dyondza Bibele, u endle xiboho xo ka a nga khomi matlhari, ku dyondza nyimpi kumbe ku seketela ntirho lowu fambisanaka ni vusocha. U tlhele a vula leswaku a a tiyimisele ku endla ntirho lowu nga fambisaniki ni vusocha. Hambiswiritano, huvo yi n’wi gweve tin’hweti ta 24 nileswaku a tshamela ku voniwa hi maphorisa * hikwalaho ko “ala ku ya evusocheni.”

Loko ka ha sele tinh’weti ta 11 leswaku a heta xigwevo xakwe, Nkulukumba Abdullayev u tlhele a ya ehubyeni leyi fanaka hikwalaho ko ala ku ya enyimpini. Xiboho xakwe xa ku nga yi enyimpini a xi cincanga. Huvo yi n’wi gweve tinh’weti ta 24 ekhotsweni.

Komiti yi gimete hi ku vula leswaku ku xupuriwa ka Nkulukumba Abdullayev kambirhi hileswi a aleke ku ya enyimpini a swi lwisana ni xitiyisekiso xa leswaku “ku hava munhu loyi a faneleke ku tlhela a voniwa nandzu lowu se a khomeriweke wona.” (Vona ICCPR Xiyenge 14, ndzimana 7.) Komiti yi tlhele yi gimeta hi ku vula leswaku swigwevo sweswo swimbirhi a swi lwisana ni “mfanelo yo vulavula hi ku ntshunxeka, ya ripfalo ni yo tihlawulela vukhongeri.”—Vona ICCPR Xiyenge 18, ndzimana 1.

Hi ku hatlisa loko a fike ekhotsweni ra le Seydi LBK-12, valawuri va le khotsweni va pfalele Nkulukumba Abdullayev a ri yexe ku ringana masiku ya khume. Loko a ri kwalaho, valanguteri va khotso va n’wi bile kutani va n’wi xanisa hi tindlela tin’wana to hambanahambana.

Exikarhi ka 2010 na 2011, vavanuna van’wana vanharhu lava nga Timbhoni, ku nga Ahmet Hudaybergenov, Mahmud Hudaybergenov na Sunnet Japparow va khotsiwile hikwalaho ko ala ku ya enyimpini. Va vike leswaku va biwe hi ndlela ya tihanyi ekhotsweni ra le Seydi naswona a va biwa hi ku phindhaphindha hi nkarhi wa ku khotsiwa ka vona.

Timbhoni leti ta mune a ti vula leswi fanaka malunghana ni swiyimo swa le khotsweni. Kwalomu ka vakhotsiwa va 40 a va pfaleriwe va tele eswitokisini leswi a swi thyake swinene naswona a va fanele va tshama ehansi tanihi leswi a ku nga ri na ndhawu yo tshama eka yona. Nivusiku, a va funengela minkumba leyi thyakeke naswona a yi nga va ringani vakhotsiwa va kwalaho.

Hi October 2015, Komiti yi endle xiboho eka milandzu ya Nkulukumba Hudaybergenov na Japparow. Malunghana ni xiboho xa yona lexi fanaka ni xa Nkulukumba Abdullayev, Komiti yi vule leswaku ndlela leyi valawuri va pfumeleleke leswaku vavanuna volavo va khomiwa ha yona yi lwisana ni mhaka ya leswaku “a ku fanelanga ku va ni munhu loyi a faneleke a khomiwa hi ndlela ya tihanyi kumbe a xanisiwa kumbe a xupuriwa hi ndlela leyi khomisaka tingana.” (Vona ICCPR Xiyenge 7.) Komiti yi tlhele yi gimeta hi ku vula leswaku swiyimo swa thyaka swo hanyela ka swona swi lwisana ni mfanelo ya vakhotsiwa ya leswaku va khomiwa hi “xichavo ni ku tlhela va xiximiwa tanihi leswi va nga vanhu.”—Vona ICCPR Xiyenge 10.

Komiti ya Timfanelo ta Vanhu ya Nhlangano wa Matiko yi xiye leswaku nawu wa le Turkmenistan wu vula leswaku vavanuna va boheka ku tsarisa ku ya enyimpini. Hambiswiritano, Komiti yi vula leswaku ICCPR yi ta pfumelela wanuna leswaku a nga yi enyimpini hi swivangelo leswi fambisanaka ni vukhongeri. Ku gweva munhu hikwalaho ka leswi a swi fambisani ni “mfanelo yo vulavula hi ku ntshunxeka, ya ripfalo ni yo tihlawulela vukhongeri.”

Swiboho swa Komiti swi boha hulumendhe ya le Turkmenistan leswaku yi “endla matshalatshala yo va vanhu va kuma mfanelo yo hlawula ku ya enyimpini, yo endla vulavisisi bya ku khomiwa ka vanhu hi ndlela ya tihanyi hi vukheta, yo va khomisa tingana” swin’we ni ku tengisa munhu loyi a voniwaka nandzu hikwalaho ko xanisa van’wana hi tindlela to hambanahambana. Komiti yi langutele leswaku hulumendhe yi hakela lava timfanelo ta vona ti nga xiximiwangiki, ku katsa ku va nyika mali ni ku susa tirhekhodo ta vona ta vugevenga byo khomiwa hikwalaho ko ala ku ya enyimpini.

Hulumendhe ya le Turkmenistan yi endle nhluvuko eka mhaka ya ku xixima lava alaka ku ya enyimpini hileswi ripfalo ra vona ri nga va pfumeleriki. Hi March 2015, yi ntshunxe Mbhoni yo hetelela leyi a yi khotsiwe hikwalaho ko kombisa mfanelo leyi.

Hambiswiritano, tiko ra Turkmenistan ri ya emahlweni ri nga va ntshunxi vakhotsiwa van’wana hikwalaho ka leswi ripfalo ra vona ri nga va pfumeriki ku ya enyimpini. Bahram Hemdemov, nhloko ya ndyangu loyi a nga Mbhoni ya Yehovha, wa ha khotsiwile. Valawuri va n’wi pfalerile loko hi hala tlhelo maphorisa ma kavanyeta minhlangano leyi a yi khomeriwa ekaya rakwe hi March 14, 2015. Huvo yi hetelele yi n’wi gweve ku tshama ekhotsweni malembe ya mune hikwalaho ka ntirho wa vukhongeri byakwe lowu a a wu endla. Sweswi nkulukumba Hemdemov u tiyisela nxaniso swin’we ni ku tshama endhawini leyi thyakeke ekampeni ya nxaniso ya le Seydi.

Timbhoni ta Yehovha ni vaakatiko hinkwavo va le Turkmenistan va swi langutele hi mahlongati ku vona hulumendhe leswaku yi endla hilaha yi boheke hakona ku xixima timfanelo ta vanhu ku katsa ni mfanelo yo vulavula hi ku ntshunxeka, ya ripfalo ni yo tihlawulela vukhongeri.