N’wana wa wena wa mufana u ku byela leswaku wa hluphiwa exikolweni. Xana wena u ta endla yini? Xana u ta hima ehansi hi nenge u vula leswaku xikolo xi fanele xi xupula n’wana loyi a hluphaka n’wana wa wena? Xana u ta dyondzisa n’wana wa wena ku tilwela? U nga si hlamula, xiya leswi u faneleke u swi tiva hi ku hluphiwa ka vana exikolweni. a

•  I yini leswi ndzi faneleke ndzi swi tiva hi lava hluphaka vana exikolweni?

•  Ndzi nga n’wi pfuna njhani n’wananga loko a hluphiwa?

 Swi vula yini ku hluphiwa? Ku hluphiwa swi katsa ku tshamela ku biwa ni ku rhuketeriwa kumbe ku tseketseriwa. Ku hluphiwa a hi ku biwa kumbe ku rhuketeriwa kan’we ntsena.

 Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku tiva leswi ku hluphiwa swi vulaka swona: Van’wana loko va twisiwenyana ku vava va ri vo “hluphiwa.” Loko u nghenelela eka xin’wana ni xin’wana lexi endliweke n’wana wa wena hambi xi nga nyawuli, u nga ha n’wi endla a nga ha swi koti ku tlhantlha timholovo ku nga vuswikoti lebyi nga ta n’wi pfuna loko a kurile.

 Nsinya wa nawu wa Bibele: “U nga hatliseli ku hlundzukisiwa emoyeni wa wena.”—Eklesiasta 7:9.

 Ntiyiso wa mhaka hi leswaku: Hambileswi timhaka tin’wana ti lavaka leswaku u nghenelela, kambe loko u nga ngheneleli eka tin’wana, u ta pfuna n’wana wa wena leswaku a dyondza ku papalata ku hluphiwa ni ku dyondza ndlela yo titlhantlhela timholovo.—Vakolosa 3:13.

 U ta endla yini loko n’wana wa wena a ku byela leswaku u tshamela ku hluphiwa?

•   Rhiya ndleve loko n’wana wa wena a tiphofula. Ringeta ku kumisisa leswaku (1) u hluphiwa njhani nileswaku (2) hikwalaho ka yini a hluphiwa. U nga endli xiboho u nga si twa vuxokoxoko hinkwabyo. Tivutise leswi, ‘Xana ni kume vuxokoxoko hinkwabyo?’ Leswaku u byi kuma, swi nga ha lava leswaku u vulavula ni mudyondzisi wa n’wana kumbe vatswari va n’wana loyi a hluphaka n’wana wa wena.

   Nsinya wa nawu wa Bibele: “Loko munhu a angula malunghana ni mhaka yo karhi kambe a nga si yi twa, sweswo i vuphukuphuku eka yena ni ku tsongahatiwa.”—Swivuriso 18:13.

•   Loko n’wana wa wena a hluphiwa, n’wi pfune a tiva leswaku i yini leswi loko a swi vula ni ku swi endla swi nga ta endla leswaku va tshika ku n’wi hlupha kumbe va nyanya ku n’wi hlupha. Hi xikombiso, Bibele yi ri: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi, kambe rito leri tlhavaka ri pfuxa ku hlundzuka.” (Swivuriso 15:1) Ku tirihisela ku nga nyanyisa xiphiqo, swi nga endla leswaku u hluphiwa ngopfu.

   Nsinya wa nawu wa Bibele: “Mi nga tlheriseli swo biha hi swo biha kumbe ku tseketsela hi ku tseketsela.”—1 Petro 3:9.

•   Hlamusela n’wana wa wena leswaku loko a nga tlheriseli a swi vuli swona leswaku i toya. Ku ri na sweswo, swi kombisa leswaku u ni xivindzi hikuva u ala ku lawuriwa hi munhu un’wana. Hi ndlela yoleyo, a nga hlula muhluphi a nga lwanga na yena.

   Leswi swi ta n’wi pfuna ngopfu n’wana wa wena ngopfungopfu loko a hluphiwa hi ku tirhisa selfoni kumbe social media. Loko n’wana wa wena a katseka eka nyimpi ya le ka Inthanete laha va lwisanaka hi ku rhumelana marungula ya nhlambha swi ta endla leswaku muhluphi a ya emahlweni a n’wi hlupha, swi tlhela swi endla leswaku n’wana wa wena na yena a hundzuka muhluphi! Hikwalaho, mikarhi yin’wana swa antswa n’wana wa wena a nga hlamuli nchumu, phela muhluphi u lava ku hlamuriwa. Kutani loko n’wana wa wena a nga hlamuli muhluphi u ta swi vona leswaku pulani yakwe a yi tirhi kutani a tshika ku n’wi hlupha.

   Nsinya wa nawu wa Bibele: “Laha tihunyi ti nga riki kona, ndzilo wa timeka.”—Swivuriso 26:20.

•   Mikarhi yin’wana n’wana wa wena a nga papalata tindhawu leti a nga hluphiwaka eka tona. Hi xikombiso, loko a swi tiva leswaku munhu wo karhi kumbe ntlawu wu ta va wu ri kwihi a nga ha famba hi ndlela yin’wana leswaku a papalata ku hluphiwa.

   Nsinya wa nawu wa Bibele: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela, kambe la nga riki na ntokoto u ye emahlweni kutani u fanele a xupuriwa.”—Swivuriso 22:3.

 RINGETA LESWI: Pfuna n’wana wa wena a ehleketa hi leswi nga ha endlekaka. Hi xikombiso:

•  Ku nga endleka yini loko o honisa muhluphi?

•  Ku ta endleka yini loko hi xivindzi o byela muhluphi a ku, u nga endli sweswo?

•  Loko o pota muhluphi eka mathicara?

•  Xana ku va ni xinghana kumbe misavu swi nga pfuna?

 N’wi pfune hi ku ya hi ndlela leyi a hluphiwaka ha yona hikuva swiyimo a swi fani. Hikwalaho, burisana ni n’wana wa wena leswaku mi ta kuma leswi nga n’wi pfunaka. N’wi tshembise leswaku u ta n’wi seketela mikarhi hinkwayo.

 Nsinya wa nawu wa Bibele: “Nakulorhi wa ntiyiso u ni rirhandzu nkarhi hinkwawo, naswona i makwerhu la velekiweke loko ku ri ni maxangu.”—Swivuriso 17:17.