A hi nge u endzele endhawini yo karhi naswona u lava ku komba vanghana va wena hinkwavo ndlela leyi u tiphinaka ha yona! Xana a wu ta va kombisa ku yini? Xana a wu ta

1.   va rhumela poskarata?

2.   va rhumela e-mail?

3.   veka tifotho eka Internet?

 Loko vakokwa wa wena va ha ringana na wena swi le rivaleni leswaku nhlamulo ya vona a ku ta va “A” tanihi leswi swi nga endlekaka poskarata a ko va yona ntsena yi nga tirhaka.

 Loko vatswari va wena va ha ringana na wena kumbexana a va ta hlawula “B.”

 Namuntlha, vantshwa vo tala lava kotaka ku veka tifotho eka internate va ta hlawula “C.” Xana na wena a wu ta hlawula yona? Loko swi ri tano xihloko lexi, xi ta ku pfuna leswaku u papalata makhombo man’wana.

•  U ta vuyeriwa hi yini?

•  Hi wahi makhombo lama nga kona?

•  Leswi u nga swi endlaka

•  Leswi tintangha ta wena ti swi vulaka

 Ku veka tifotho eka internet swa hatlisa. “Loko ndzi ri eka riendzo ro tsakisa ni vanghana va mina, ndzi nga swi kota ku veka tifotho leswaku van’wana va tivona hi nkarhi wolowo.”​—Melanie

 Swa olova. “Ku vona tifotho leti vanghana va mina va ti vekaka swi olova ku tlula ku tirhisa emeyili leswaku u tiva leswi endlekaka hi vona.”—Jordan

 Swi endla leswaku u tiva leswi endlekaka. “Vanghana va mina van’wana ni maxaka ya mina va tshama ekule. Loko va veka tifotho nkarhi na nkarhi ndza tilanguta kutani ndzi twa onge hiloko ndzi va vona masiku hinkwawo!”​—Karen.

 U nga veka vutomi bya wena ekhombyeni. Loko foni leyi u yi tirhisaka yi kombisa laha u tekeke tifotho u ri kona, tifotho teto ti nga vula swo tala ku tlula leswi u swi languteleke. Website ya Digital Trends yi ri: “Ku veka tifotho ni swin’wana leswi kombisaka laha u nga kona swi nga endla leswaku vanhu lava nga ni xikongomelo xo biha va kota ku ku landzelela.”

 I ntiyiso leswaku swigevenga swin’wana swi languta loko u nga ri kona ekaya. Emhakeni leyi vikiweke hi Digital Trends, swigevenga swinharhu swi tshove makaya ma 18 loko va nga ri kona ekaya. A swi swi tivisa ku yini leswaku a ku na munhu? Swi nghene eka internet swi languta leswaku va kwihi, hi ku tirhisa endlelo ra cybercasing laha munhu a tirhisaka tifotho ni rungula leri u ri tsalaka ku vona leswaku u kwihi kutani swi teke nhundzu leyi ringanaka mali yo tlula R 1 327 250.

 Vanhu va nga ha veka tifotho leti nga basangiki. Vanhu van’wana a va chavi ku veka xin’wana ni xin’wana leswaku xi voniwa hi vanhu hinkwavo. Muntshwa un’wana la vuriwaka Sarah u ri: “A wu swi tivi leswaku u ta hlangana na yini loko u languta tifotho ta vanhu lava u nga va tiviki. Swi fana ni loko u ya endhawini leyi u nga yi tiviki u nga ri na mepe. U nga hetelela u ye endhawini leyi a wu nga lavi ku ya eka yona.”

 U nga tlanga hi nkarhi. Yolanda u ri: “Swa olova ku tikuma u heta nkarhi u ri karhi u languta tifotho ta vanhu ni leswi van’wana va swi tsalaka. U nga ha tikuma u tshamela ku kamba foni ya wena u lava ku tiva leswaku se ku hoxiwe tihi letintshwa.”

 Ntombhi leyi vuriwaka Samantha na yona ya pfumela. Yi ri: “Ndzi hungute nkarhi lowu ndzi wu hetaka ndzi ri eka internet. Loko u ri na akhawunti yo veka tifotho eka internet, swi lava u kota ku tikhoma leswaku yi nga ku dyeli nkarhi.”

•   Tiyimisele ku papalata ku vona swilo leswi thyakeke. Bibele yi ri: “A ndzi nge veki nchumu lowu nga pfuniki nchumu emahlweni ka mahlo ya mina.”—Pisalema 101:3.

   “Ndzi tshamela ku languta tifotho ta vanghana va mina kambe loko va veka tifotho leti thyakeke ndza va susa leswaku va nga ha vi vanghana va mina.”​—Steven.

•   Papalata ku endla xinghana ni vanhu lava nga pfumeriki eka leswi u swi pfumelaka hikuva va nga ku hlekula. Bibele yi ri: “Mi nga xisiwi. Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.”—1 Vakorinto 15:33.

   “U nga endli xinghana ni vanhu vo karhi hikwalaho ka leswi va dumeke. Mikarhi yo tala va tsala nhlambha, ni ku veka tifotho ta vanhu lava nga ambalangiki ni swilo swin’wana leswi nyenyetsaka.”​—Jessica.

•   Pima nkarhi lowu u nga ta wu heta u hlalela tifotho ka internet u tlhela u pima leswaku ta wena u ta ti hoxa kangani. Bibele yi ri: “Tshamani mi ri karhi mi languta leswaku ndlela leyi mi fambaka ha yona a yi fani ni ya lava nga tlharihangiki kambe yi fana ni ya vanhu vo tlhariha, mi tixavela nkarhi lowunene.”—Vaefesa 5:15, 16.

   “Ndza va susa vanhu lava tshamelaka ku hoxa tifotho ku tlula mpimo leswaku va nga vi vanghana va mina. Hi xikombiso, u kuma munhu a teke tifotho ta 20 ta xiphambati xa humba eribuweni ra lwandle ivi a ti veketela hinkwato eka internet. Heyi, phela swi dya nkarhi ku langutana na tona!”—Rebekah

•   Tiyiseka leswaku tifotho leti u ti vekaka a ti ku endli u vonaka onge wa tivona. Pawulo wa le Bibeleni u tsale a ku: “Ndzi byela un’wana ni un’wana kwalaho exikarhi ka n’wina leswaku a nga tiehleketeleli ku tlula mpimo lowu a faneleke ku tiehleketelela ha wona.” (Varhoma 12:3) U nga tibyeli leswaku tifotho ta wena ti ta va tsakisa ngopfu vanghana va wena lerova va nga lavi ni ku veka tifoni ta vona ehansi.

   “Van’wana va tshamela ku veketela tifotho ta tiselfi. Phela loko mina na wena hi ri vanghana ndza swi tiva leswaku u languteka njhani, a ndzi lavi u tshamela ku ndzi tsundzuxa leswaku hi mina loyi!”​—Allison.