A Wuhundzuluseli ga Misava Yiswa ga Mitsalo ya ciGreki ya wuKristu gi humesilwe hi ciNgiza hi 1950 niku a Bhibhiliya ga murumba ga Wuhundzuluseli ga Misava Yiswa ga Mitsalo yo Basa, hi ciNgiza, gi humesilwe hi 1961. Kusukela ka cikhati leco, a timiliyoni ta valeri hi 210 wa tirimi ni ku hundza, a ku patsa ni ciTshwa, va vhuneka hi wuhundzuluseli legi go tsumbeka ni go olova ku gi lera ga Mitsalo yo Basa.

Hambulezvo, ka 50 wa malembe ma hundzileko, a tirimi ti cicile. A Kometi ya Wuhundzuluseli ga Misava Yiswa ga Bhibhiliya yi zvi wonile na zvi hi chukwana a ku ti zwananisa ni kucica loko kasi yi khumba a timbilu ta valeri va nguva leyi. Hi cigelo leco, ka wuhundzuluseli legi, yi cicile zvotala ka vhokabhulario ni matsalela, na yi hi ni makungo lawa:

• Ku tirisa mawulawulela ya cinyan’waka ni yo olova ku ma zwisisa. Hi cikombiso, a gezu “zvinene” gi nga tshuka gi hi lahla hiku ku wuliwa a “zvilo zva zvinene”. Hikwalaho, gi vhaletilwe hi gezu “lisine” legi gi nyikako a tlhamuselo lowu wu lavekako niku hi gona gi tivekako nguvhu nyamutlha. (Johani 17:17) Hi zvalezvo zvi humeleleko ka gezu “mangabye” gi vhaletilwe hi magezu “hi nga wonani”. (Johani 11:36) A gezu “mundlukulu” gi cicilwe giva “sati wa mutsongwani”. (Genesisi 35:22) Ka wuhundzuluseli legi, a “wurembi” ka matshamu yo tala gi vhaletilwe hi “wubhayi”; a “wutumbe” gi vhaletwa hi “wudhimoni”. — Va Le Galatiya 5:19-21.

  Hi ciHebheru ni ciGreki ca kale, a gezu “mbewu” gi nga wula a mbewu ya sinya zvin’we ni pswalo wa munhu kutani vazukulu kutani mbewu ya wubeleki. Kota lezvi zvi nga tolovelekangiko hi ciTshwa a ku tirisa a gezu “mbewu” na ku wuliwa vanhu, gi vhaletilwe hi magezu ma nyikako maalakanyo ma lavekako hi kuya hi mongo wa kona. (Genesisi 1:11; 22:17; 48:4; Matewu 22:24; Johani 8:37) Ka matshamu yo tala, a gezu “pswalo” makunu gi tirisiwa laha ku wulawuliwako hi citsumbiso ci mahilweko le Edheni, ci kumekako ka Genesisi 3:15.

• Ku dlunyatisa a magezu ya Bhibhiliya. A magezu yo kari ma tirisilweko ka maBhibhiliya ma hundzileko ya Wuhundzuluseli ga Misava Yiswa hi ciNgiza a kutala ka zvikhati zvi wa lava ku maya hi ku tlhamuselwa kasi ma zwisisiwa khwatsi. Hi cikombiso, a  gezu ga ciHebheru gaku “Xeyole” ni legi ga ciGreki gaku “Hayidhesi” ma tirisiwa lomu ka Bhibhiliya kasi ku wula a cilahla ca vanhu vontlhe. A magezu lawo a ma tiviwi hi votala niku legi gaku “Hayidhesi” gi na ni mitlhamuselo yimbiri hi kota ya matiriselwa ya gona ka mitsheketo ya ciGreki. Hikwalaho, hi wumbiri ga wona ma vhaletilwe hi lezvi a vatsali va Bhibhiliya va nga zvi wula, ku nga “Cilahla”. A magezu “Xeyole” ni “Hayidhesi” makunu ma kumeka ka tlhamuselo wa magezu. — Lisimu 16:10; Mitiro 2:27.

  Ka wuhundzuluseli gi hundzileko, a gezu ga ciHebheru gaku néfesh ni ga ciGreki gaku psykhé ma wa hundzuluselwe hi ndlela yin’we maku “muhefemulo”. Kota lezvi ku nga ni mawonela yo tala ya hava xungetano hi tlhamuselo wa gezu “muhefemulo”, lezvo zvi vhunile a valeri a ku wona lezvi a vatsali va pimiselweko va Bhibhiliya va nga ma tirisisa zvona a magezu lawo ya lirimi leli ma nga tsalilwe hi lona kusanguleni. Hi kuya hi mongo, a magezu lawo ma nga wula 1) munhu, 2) wutomi ga munhu, 3) zvivangwa zvi hanyako, 4) kuxuva ni mavhalo ya munhu, kutani 5) cirumbi ka zviyimo zvin’wani. Hambulezvo, kota lezvi a matirisela lawo ya gezu “muhefemulo” ma nga tolovelekangiko hi ciTshwa, ku mahilwe ciboho ca ku hundzulusela a magezu lawo ya tirimi leti a Bhibhiliya gi nga tsalilwe hi tona kusanguleni hi kuya hi mongo lowu wu lavekako, a kutala ka zvikhati na ma hi ni tlhamuselo waku “Kutani: ‘muhefemulo’.” (Hi cikombiso, wona Genesisi 1:20; 2:7; Levhi 19:28; Lisimu 3:2; Mavingu 16:26; Matewu 6:25.) Hambulezvo, ka mavhesi yo kari ya wupowema kutani yo tiveka nguvhu, a gezu “muhefemulo” gi tsikilwe kwalaha ka vhesi, kanilezvi gi chelilwe tlhamuselo wu leletelako ka Tlhamuselo wa magezu ya Bhibhiliya kutani wu kombako mawulela man’wani. — Dhewuteronome 6:5; Lisimu 131:2; Mavingu 2:10; Matewu 22:37.

  Hi kufanana, a gezu “yiswa” gi tsikilwe laha gi wulako a ciro ca kona hi kukongoma. Hambulezvo, lomu gi tirisilweko hi ndlela yo fananisa, ko khwatsi hi ka Lisimu 7:9 ni 26:2 ni ka Kuvhululelwa 2:23, gi hundzuluselwe kota “maalakanyo ma etileko” kutani “kutizwa ka le ndzeni-ndzeni” hakuva hi wona a mongo wu lavekako, kanilezvi ku gumesile ku cheliwa a tlhamuselo wa gezu go kongoma.

  A ku fana ni ka ciHebheru ni ka ciGreki, a gezu “mbilu” hi ciTshwa gi na ni mitlhamuselo yimbiri, a wo kongoma ni wo fananisa. Hikwalaho, a kutala ka zvikhati gi tsikilwe laha ka vhesi. Hambulezvo, ka matshamu ma tsongwani laha a mongo wu kalako wu nga dlunyateki, ku tirisilwe a mawulawulela ma tekelako kuba mhaka. Hi cikombiso, ka bhuku ga Dhewuteronome, ku na ni vhesi gi nga hundzuluselwa hi ndlela leyi “kasi a nga mahi a vamakabye vakwe va tsemeka hlanha a ku fana na yena” kasi zvi tekela ku dlunyateka,  ku gumesa ku cheliwa a tlhamuselo wa lahasi wu kombako a mongo wo kongoma wu nge “a nga mahi a timbilu ta vamakabye vakwe ti nyeka a ku fana ni leyi yakwe”. (Dhewuteronome 20:8) A man’wani magezu, hi cikombiso, “mafura”, “nyama”, ni “limhondzo” ma mahilwe zvalezvo, ma hundzuluselwe hi kuya hi mongo. (Genesisi 45:18; Mutshawuteli 5:6; Joba 16:15) A yo kari ya magezu lawa ku wulawuliwa hi wona ka “Tlhamuselo wa magezu ya Bhibhiliya”.

A Bhibhiliya legi gi na ni mitlhamuselo ya lahasi. A mitlhamuselo leyo yi tshamisile lezvi:

• “Kutani” I yin’wani ndlela ya ku hundzulusela gezu hi ka ciHebheru, ciAramaiko, kutani ciGreki gi wula zvalezvi zva zvin’we. — Genesisi 1:2, tlhamuselo ka “moya”; Joxuwa 1:8, “gezu ga lahasi”.

• “Zvi nga maha na zvi wula ku” I yin’wani ndlela ya ku hundzulusela mhaka yi nyika mongo wo hambana kanilezvi wu amukelekako. — Genesisi 21:6, “hleka na mina”; Zakariya 14:21, “muKhanani”.

• “Hi kukongoma” Ku hundzulusela a mhaka hi gezu ni gezu hi ka ciHebheru, ciAramaiko, kutani ciGreki kutani hi ka mongo-tshinya wa lirimi leli a mhaka leyo yi tsalilweko hi lona kusanguleni. — Genesisi 31:55, “vazukulu”; Levhi 14:49, “ciwonho.”

• Tlhamuselo ni mahungu yo engetela Tlhamuselo wa mavito (Genesisi 3:17, “Adhamu”; Eksodhusi 15:23, “Mara”); mitlhamuselo xungetano hi tipezo ni tipimo (Genesisi 6:15, “mikono”); mahungu ma kombako a ku ku wuliwa mani (Genesisi 38:5, “Yena”); mahungu ma vhunako ma nga ka Apendise ni ka Tlhamuselo wa magezu ya Bhibhiliya. — Genesisi 37:35, “Cilahleni”; Matewu 5:22, “Gehena”.

Ka mapajina yo sangula ya wuhundzuluseli legi, ku na ni cipandze ci nge “Masemanyana ya lezvi zvi nga ka Mhaka ya Nungungulu” ci nga ni xaxameto wa tigondzo-tshinya ti nga lomu ka Bhibhiliya. Kugumeseni ka Bhibhiliya legi, neti u mbheta a bhuku ga Kuvhululelwa, u ta kuma a “Xaxameto wa mabhuku ya Bhibhiliya”, ni “Xaxameto wa magezu ya Bhibhiliya”, ni “Tlhamuselo wa magezu ya Bhibhiliya”. A Tlhamuselo wa magezu ya Bhibhiliya wu vhuna a muleri a ku zwisisa a magezu yo kari hi kuya hi lezvi ma tirisiswako zvona lomu ka Bhibhiliya. A Apendise A yi na ni zvipandzana lezvi zvi landzelako: “Matshinya ya ku hundzulusela a Bhibhiliya”, “ Matshamela  ya Bhibhiliya legi”, “Lezvi a Bhibhiliya gi nga chikelisa zvona ka hina”, “Vito ga Nungungulu ka Mitsalo ya ciHebheru”, “Vito ga Nungungulu ka Mitsalo ya ciGreki ya wuKristu”, “Tabhela: Vaphrofeti ni tihosi ta Judha ni ta Izrayeli”, ni “Zvimaho-tshinya zva wutomi ga Jesu ga laha misaveni”. A Apendise B yi na ni mimapa, ni matabhela ni man’wani mahungu ya lisima ka vagondzi va Bhibhiliya vo ti tsitsirita.

A mabhuku wontlhe ya Bhibhiliya ma sangula hi timhaka-tshinya ta cipimo cin’we ni cin’wani zvin’we ni mavhesi lawa a timhaka leto ti nga ka wona, lezvi zvi nyikako a muleri a masemanyana ya bhuku gontlhe. A koluna ya laha cikari ya pajina yin’we ni yin’wani yi na ni mareferensia ya wuhundzuluseli gi hundzileko ma kombako a mavhesi ya Bhibhiliya ma yelanako ni vhesi lego.