1. Hi yihi ndlela ya chukwana ya ku kuma litsako wutomini ga ngango?

JEHOVA NUNGUNGULU i lava lezaku a ngango wa wena wuva ni wutomi gi tsakisako. A Mhaka yakwe, a Biblia, yi nyika kongomiso ka xiro xinwe ni xinwani xa ngango, na gi tlhamusela a ntiro lowu Nungungulu a lavako lezaku a munwe ni munwani a wu maha. A xikhati lexi a ziro za ngango zi tatisako a mitiro ya zona maringano ni wusungukati ga Nungungulu, a mabhinzu ya kona ma tsakisa nguvu. Jesu i te ngalo: “Ku katekile nguvunguvu lava va zwako a mhaka ya Nungungulu, va yi hlayisa.” — Luka 11:28.

2. Xana a kutsaka ka ngango ku khegele laha ka kuva hi tiva yini?

² A kutsaka ka ngango ku khegele nguvunguvu laha ka ku tiva lezaku a ngango wu tumbuluxilwe hi Jehova, loyi Jesu a nga mu vitana “Dadani wa hina.” (Mateu 6:9) Yontlhe mingango laha misaveni yi kona hikwalaho ka Dadani wa hina wa le tilweni — niku yena hakunene wa zi tiva lezi zi tsakisako mingango. (Va Le Efesusi 3:14, 15) Kasike, zini lezi a Biblia gi zi gonzisako xungetano hi ntiro wa xiro xinwe ni xinwani xa ngango?

3. Xana a Biblia gi ku hlawutelisa kuyini a kusangula ka ngango wa vanhu, niku xana hi zi tivisa kuyini lezaku lezi gona gi zi wulako lisine?

³ Jehova i vangile vanhu vo sangula, Adamu na Eva, a va tlhanganyisa kota nuna ni sati. Yena i lo va veka paradiseni go saseka laha misaveni — a simu ga Edeni — ​zonake a va leletela lezaku vava ni vana. Jehova i te ngalo: “Pswalani, mu anza, mu tata misava.” (Genesisi 1:26-28; 2:18, 21-24) Lezo a hi karingani kutani tsheketo, hakuva Jesu i kombile lezaku lezi a bhuku ga Genesisi gi zi wulako xungetano hi kusangula ka wutomi ga ngango zilo za lisine. (Mateu 19:4, 5) Hambulezi hi tlhanganako ni zikarato zo tala zinwe ni lezi a wutomi gi kalako gi nga fambi kota lezi Nungungulu a nga zi lavisa zona, a hi woneni a ku hikuyini za ha kotekako ku kuma litsako ngangweni.

4. (a) Xana a xiro xinwe ni xinwani xa ngango xi nga engetelisa kuyini a litsako ngangweni? (b) Hikuyini a ku gonza xungetano hi wutomi ga Jesu ku hi ka lisima nguvu lezaku kuva ni kutsaka ngangweni?

⁴ A xiro xinwe ni xinwani laha ngangweni xi nga vuna a ku maha a wutomi ga ngango gi tsakisa hi ku pimanyisa Nungungulu kukombiseni ka liranzo. (Va Le Efesusi 5:1, 2) Hambulezo, hi nga zi kotisa kuyini a ku pimanyisa Nungungulu, kota lezi hi kalako hi nga mu woni? Ha zi kota ku gonza lezi Jehova a tirisako zona hakuva i rumele N’wana wakwe wa matewula hi le tilweni ata misaveni. (Johani 1:14, 18) A xikhati lexi a nga hi misaveni, N’wana loyi, Jesu Kristu, i pimanyisile khwatsi a Dadani wakwe wa le tilweni laha kaku a ku wona Jesu ni ku mu ingisela zi wa ku khwatsi hi kuva na Jehova ni ku Mu ingisela. (Johani 14:9) Hikwalaho, a munwe ni munwani wa hina a nga zi kota ku maha a wutomi ga ngango gi tsakisa nguvu hi ku gonza xungetano hi liranzo leli Jesu a li kombisileko ni ku lanzela xikombiso xakwe.

5, 6. (a) Xana a ndlela leyi Jesu a hlayisako ha yona a bandla yi vekisa kuyini xikombiso ka vanuna? (b) Zini lezi zi faneleko ku mahiwa kasi ku tsetselelwa a zionho?

⁵ A Biblia gi ngalo a vanuna va fanele ku hlayisa vasati vabye hi  ndlela leyi Jesu a hlayisako ha yona vapizani vakwe. Wona a xileletelo lexi xa Biblia: “Vavanuna, ranzani a vasati va nwina, kota lezi Kristu a nga ranza bandla, a ti nyikela hi kota ya gona . . . Hizalezo a vavanuna va fanele ku ranza a vasati vabye kota lezi va ranzako a mimiri yabye. Loyi a ranzako sati wakwe wa ti ranza wutsumbu. Hakuva cima a ku na ngava na munhu a nga venga a nyama yakwe; kanilezi wa yi wundla a yi tshotshota, kota lezi Kristu a mahako ka bandla.” — Va Le Efesusi 5:23, 25-29.

⁶ A liranzo leli Jesu a nga nalo hi bandla gakwe ga vapizani li veka xikombiso xo mbhelela ka vanuna. Jesu “i lo va ranza kala kugumesa,” a nyikela wutomi gakwe hi kota ya vona, hambu lezi va nga kala va nga mbhelelangi. (Johani 13:1; 15:13) Hi ndlela yo fana, a vanuna va khongoteliwa ku ngalo: “Ranzani vasati va nwina, mu nga va maheli timbiti.” (Va Le Kolosi 3:19) Zini lezi zi to vuna a nuna a ku lanzela a wusungukati lego, nguvunguvu loku sati wakwe a tala ku hoxisa ke? Yena i fanele ku alakanya lezaku yenawu wa hoxisa. Ngha a alakanya kambe lezi a faneleko ku zi maha kasi ku tsetselelwa hi Nungungulu. Makunu ke, kasi zini a faneleko ku zi maha? Yena i fanele ku tsetselela lava va mu onhelako, niku lezo zi patsa a ku tsetselela a sati wakwe. Hakunene, yenawu sati i fanele ku tsetselela lava va mu onhelako. (Mateu 6:12, 14, 15) Wa zi wona a ku hikuyini a vanhu vo kari va wulileko lezaku a wukati ga gi nene hi legi gi patsako vanhu vambiri va zi kotako ku tsetselelana hi mbilu yontlhe?

7. Zini lezi Jesu a nga kari a zi khatalela, na a nyika xikombiso xihi ka vanuna?

⁷ A vanuna kambe va maha khwatsi hi ku pima lezaku xontlhe xikhati Jesu i kombisile kukhatala hi vapizani vakwe. Yena i wa kari a khatalela a kuhluleka kabye ni zilaveko zabye za nyama. Hi xikombiso, a xikhati lexi a vapizani va nga karele yena i te ngalo: “Tanani, hiya xiwuleni, hi ya tshama hoce, kasi ma humula kutsongwani.” (Marku 6:30-32) A vasati vonawu va fanelwe hi kukhatalelwa ka hombe. A Biblia gi wula lezaku a vasati “xibya xa wukheta” lexi a vanuna va layiwako a ku xi “dzunza.” Hikuyini? Hakuva a vanuna ni vasati va hlengela zinwe ka “tipswalo ta wutomi.” (1 Pedro 3:7) A vanuna va fanele ku alakanya lezaku lexi xi mahako munhu ava wa lisima ka Nungungulu i kutsumbeka, na ku nga hi kuva wanuna kutani wasati. — Tisimu 101:6.

8. (a) Hikuyini ku wuliwako ku ngalo a nuna “loyi a ranzako sati wakwe wa ti ranza wutsumbu”? (b) Xana a kuva “nyama yinwe” zi wula yini ka nuna ni sati wakwe?

 ⁸ A Biblia gi ngalo a nuna “loyi a ranzako sati wakwe wa ti ranza wutsumbu.” Lezo zi nghaho hakuva a wanuna ni sati wakwe “a va ha hi vambiri, va hi nyama yinwe,” kota lezi Jesu a zi wulileko. (Mateu 19:6) Hikwalaho a va faneli ku hlengela masango ni vanhu vanwani. (Mavingu 5:15-21; Maheberu 13:4) Va nga zi kota ku maha lezo loku va khatalela a zilaveko za munwe ni munwani wabye. (1 Va Le Korinte 7:3-5) A xialakanyiso lexi xi lanzelako xa lisima nguvu: “Cima a ku na ngava na munhu a nga venga a nyama yakwe; kanilezi wa yi wundla a yi tshotshota.” A vanuna va fanele ku ranza vasati vabye kota lezi va ti ranzako wutsumbu, na va alakanya lezaku va ta ti hlamulela ka hloko yabye, Jesu Kristu. — Va Le Efesusi 5:29; 1 Va Le Korinte 11:3.

9. I tshamela muni ga Jesu legi gi kumbukiwako lomu ka Va Le Filipi 1:8, niku hikuyini a vanuna va faneleko ku kombisa a tshamela lego ka vasati vabye?

⁹ Mupostoli Paule i wulawulile hi “liranzo la Kristu Jesu.” (Va Le Filipi 1:8) A liranzo la Jesu li wa hi lo tsakisa, leli li nga tsakisa vavasati lava va mahileko vapizani vakwe. (Johani 20:1, 11-13, 16) Niku a vasati va na ni xilaveko xa ku ranziwa hi vanuna vabye.

10. Xana Jesu i vekisa kuyini xikombiso ka vasati?

¹⁰ A ngango i hlengeletano, niku kasi wu fela ku tira khwatsi, wu fanele kuva ni hloko. Hambu Jesu i na ni Loyi a ti koramisako ka yena kota Hloko yakwe. A “hloko ya Kristu hi Nungungulu,” kota lezi a ‘hloko ya wasati a nga nuna wakwe.’ (1 Va Le Korinte 11:3) A kutikoramisa ka Jesu ka wuhloko ga Nungungulu xikombiso xi nene, hakuva hina hontlhe hi na ni hloko leyi hi faneleko ku ti koramisa ka yona.

11. Mawonela muni lawa a sati a faneleko kuva nawo xungetano hi nuna wakwe, niku xana a mahanyela ya sati ma nga mu khumbisa kuyini?

¹¹ A vavanuna va nga mbhelelangiko va hoxisa niku zikhati zinyingi a va tatisi khwatsi a tifanelo tabye kota tihloko. Makunu ke, zini lezi a sati a faneleko ku zi maha? Yena a nga faneli ku kanyisa lezi a nuna wakwe a zi mahako ge hambu ku zama ku teka wuhloko ga nuna. A wasati i maha khwatsi hi ku alakanya lezaku a moya  wa kurula ni wa kuolova ngwa tsengo wa hombe mahlweni ka Nungungulu. (1 Pedro 3:4) Hi ku kombisa a moya lowo, a sati i ta hehukelwa a ku kombisa a kutikoramisa loku ku tsakisako Nungungulu, hambu loku a hi ka xiyimo xo karata. A ku hunza lezo, a Biblia gi ngalo a “wasati ngha ava ni xichawo ka nuna wakwe.” (Va Le Efesusi 5:33) Kanilezi ku nga kuyini loku nuna a nga vumeli Kristu kota Hloko yakwe? A Biblia ga khongotela vasati: “Ingisani vanuna va nwina; lezaku kasi hambu loku va hi kona lava va nga ingisiko mhaka, va fela ku kokiwa hi mahanyela ya vasati vabye hi handle ka mhaka; na va wona a mahanyela ya nwina ya kubasa zinwe ni xichawo.” — 1 Pedro 3:1, 2.

12. Hikuyini zi nga bihangiko a ku a sati a wula mawonela yakwe hi xichawo?

¹² Hambu loku nuna wakwe a nga hi mukholwa-kulobye, a hi ku khwatsi sati o yeyisa nuna loku, hi xichawo, a wula mawonela yo hambana ni lawa ya nuna. Za koteka a ku a mawonela ya sati ma hi ma nene, na ma hi lawa ma zi kotako ku vuna ngango loku nuna a ma ingisa. Hambu lezi Abrahama a nga kala ku zwanana ni sati wakwe, Sara, a xikhati lexi Sara a nga wula matsemela ma nene ya mhaka yo kari ya ngango, Nungungulu i lo byela Abrahama lezi: “Ingisa zontlhe lezi Sara a ku byelileko.” (Genesisi 21:9-12) Hakunene, loku nuna a songa mhaka leyi yi nga lwisaniko ni nayo wa Nungungulu, a sati i kombisa a kutikoramisa kakwe hi ku yi lanzela. — Mitiro 5:29; Va Le Efesusi 5:24.

13. (a) Zini lezi a bhuku ga Titusi 2:4, 5 gi khongotelako vavasati a kuva va zi maha? (b) Xana a Biblia gi le yini xungetano hi kuhambana ni kutlhatlha wukati?

¹³ Hi ku tatisa tifanelo takwe, a sati a nga maha zo tala kasi ku khatalela a ngango. Hi xikombiso, a Biblia gi komba lezaku a vavasati va tekilweko va fanele “ku ranza vanuna vabye ni vana vabye, vava va tlharihileko, va basileko, va ti tshamela [“va tira,” NM] makaya, va hi va nene, va ingisa a vanuna vabye.” (Titusi 2:4, 5) Kota lezi a nga ni fanelo ya sati ni mamani, a wasati loyi a mahako lezo i ta ranziwa nguvu a tlhela a kombiwa xichawo hi ngango wakwe. (Mavingu 31:10, 28) Kota lezi a wukati gi nga kupatsana ka vanhu va nga mbhelelangiko, za koteka a ku zikarato za hombe zi gumesa hi kuhambana kutani kutlhatlhiwa ka wukati. A Biblia ga vumelela kuhambana hi zigelo zo kari. Kanilezi, a kuhambana i mhaka yo binza, hakuva a Biblia gi nyika wusungukati legi: “A wasati ngha  a nga suki nuneni wakwe, . . . ni wanuna ngha a nga tsiki a sati wakwe.” (1 Va Le Korinte 7:10, 11) Ntsena loku a munwe wabye a bhaya hi kona ku nga ni xiseketelo xa Mitsalo xa ku tlhatlha wukati. — Mateu 19:9.

14. Xana Jesu i khomisile kuyini vanana, niku xilaveko muni xa vanana lexi a vapswali va faneleko ku xi enelisa?

¹⁴ Jesu i vekele vapswali a xikombiso xa xi nene hi ndlela leyi a khomileko ha yona vanana. A xikhati lexi vanwani va nga zama ku tsimbetela zivanana lezaku zi nga tshineleli Jesu, yena i te ngalo: “Vumelani a vanana a kuta ka mina, mu nga va beleteli.” A Biblia gi ngalo zonake yena “i lo va angatela, a tlhateka mandla hehla kabye, a va katekisa.” (Marku 10:13-16) Kota lezi Jesu a tshamileko xikhati xo kari ni vanana, xana wena a wu fanelangi ku maha zo fana ni lezo ni vana va wena? Vona va na ni xilaveko xa ku tshama xikhati xo leha na wena, u nga tshami navo kutsongwani. U fanele ku ti siyela xikhati xa ku va gonzisa, hakuva lezo hi zona lezi Jehova a gonzisako vapswali a kuva va zi maha. — Deuteronome 6:4-9.

15. Xana a vapswali va nga maha yini lezaku va vikela vana vabye?

¹⁵ Kota lezi a tiko legi gi yako gi biha nguvu, a vanana va na ni xilaveko xa kuva ni vapswali va to va vikela ka vanhu lava va hlotako ku va xakela hi ku hlengela navo masango. Wona ndlela leyi Jesu a  nga vikela ha yona a vapizani vakwe, lava hi liranzo a va vitanileko “vana vanga.” A xikhati lexi a nga khonwa lezaku a ya dawa, Jesu i mahile malulamiselo ya ku va ponisa. (Johani 13:33; 18:7-9) Kota mupswali, u na ni xilaveko xa ku ti wonela ka ziringo za Diyabu za ku lava ku maha kubiha a vana va wena. U fanele ku va tlharihisa na ka ha hi ni xikhati. * (1 Pedro 5:8) Lezi ku na ni timhango to tala ti zi kotako ku va onha hi tlhelo ga miri, ga moya, ni ga mahanyela.

16. Zini lezi a vapswali va zi kotako ku gonza hi ka ndlela leyi Jesu a nga tirisana ha yona ni kungambheleli ka vapizani vakwe?

¹⁶ Ka wusiku ga mahlweni ka siku legi Jesu a ngafa ha gona, a vapizani vakwe va lo kanetisana xungetano hi loyi a nga hi wa hombe  xikari kabye. Wutshanwini ga ku va bhongela, Jesu hi liranzo i lo simama a ku va khongotela hi magezu ni xikombiso. (Luka 22:24-27; Johani 13:3-8) Loku wena u hi mupswali, wa zi kota ku wona a ku u nga lanzisa kuyini a xikombiso xa Jesu ka ndlela leyi u lulekako ha yona vana va wena? Lisine lezaku vona va na ni xilaveko xa ku tsayiswa, kanilezi a kutsayiswa loko ku fanele kuta “hi nongameto,” kutani mpimo lowu wu faneleko, na ku nga hi hi zanga. U nga ta va wulawulela zilo zi “tlhavako khwatsi i supado.” (Jeremia 30:11; Mavingu 12:18) N’wana wa wena i fanele ku tsayiswa hi ndlela ya kuva a zi wona a ku hakunene i wa fanelwe hi kona. — Va Le Efesusi 6:4; Maheberu 12:9-11.

17. Xana Jesu i vekile xikombiso xo mbhelela ka vanana hi tindlela muni?

¹⁷ Xana a vanana va nga gonza zo kari ha Jesu? Ina, va nga gonza! Hi xikombiso xa yena nwinyi, Jesu i kombile a ndlela leyi a vanana va faneleko ku ingisa vapswali vabye ha yona. Yena i te ngalo: “Nza kanela kota lezi a nzi gonzisileko Dadani.” I lo engeta aku: “Xontlhe xikhati nzi maha lezi zi mu xalalisako.” (Johani 8:28, 29) Jesu i wa ingisa a Dadani wakwe wa le tilweni, niku a Biblia gi byela a vanana lezaku va ingisa vapswali vabye. (Va Le Efesusi 6:1-3) Hambu lezi Jesu a nga hi nwanana a mbheleleko, i ingisile vapswali vakwe va nyama, Josefa na Maria, lava va nga kala va nga mbhelelangi. Lezo hakunene zi nehile litsako ka ziro zontlhe za ngango wa Jesu! — Luka 2:4, 5, 51, 52.

18. Hikuyini xontlhe xikhati Jesu a ingisileko a Dadani wakwe wa le tilweni, niku himani a tsakako inyamutlha a xikhati lexi a vanana va ingisako a vapswali vabye?

¹⁸ Xana a vanana va zi kota ku kuma tindlela ta ku pimanyisa Jesu va tlhela va tsakisa vapswali vabye? Lisine a ku a vanana va nga ha alakanya lezaku za karata a ku ingisa vapswali vabye, kanilezi Nungungulu i lava lezaku vona va va ingisa. (Mavingu 1:8; 6:20) Xontlhe xikhati Jesu i wa ingisa a Dadani wakwe wa le tilweni, hambu loku a hi ka ziyimo zo karata. Ka xikhati xo kari, laha Nungungulu a nga lava lezaku Jesu a maha nchumu wo karata nguvu, Jesu i te ngalo: “Susa a gombe legi [xilaveko xo kari] ka mina.” Hambulezo, Jesu i mahile lezi Nungungulu a nga mu rumile, hakuva yena i wa zi tiva lezaku Dadani wakwe i wa yi tiva a ndlela ya  chukwana ya kuva a yi lanzela ka xiyimo lexiyani. (Luka 22:42) Hi ku gonza a ku ingisa, a vanana va ta tsakisa nguvu a vapswali vabye zinwe ni Dadani wabye wa le tilweni. * — Mavingu 23:22-25.

19. (a) Xana Satani i ringisa kuyini a vanana? (b) Xana a mahanyela ya kubiha ya vanana ma nga khumbisa kuyini a vapswali?

¹⁹ Diyabu i ringile Jesu, niku hi nga tiyiseka lezaku yena kambe i ta ringa vanana lezaku va maha za kubiha. (Mateu 4:1-10) Satani Diyabu i tirisa kutshikelelwa hi vanghana, loku ku nga ha karatako a ku ku ala. Hikwalaho, za lisima nguvu a ku vanana va nga tolovelani ni vagohi! (1 Va Le Korinte 15:33) Dina a n’wana wa Jakobe i mahile wunghana ni lava va nga kala va nga khozeli Jehova, niku lezo zi mu yisile hlomulweni wa hombe. (Genesisi 34:1, 2) Alakanyela lezi a ngango wu zi kotako ku bayisekisa zona loku a xiro xinwe xa wona xi ti nghenisa matiriseleni yo biha ya ziro za wubeleki! — Mavingu 17:21, 25.

20. Kasi kuva ni wutomi ga ngango gi tsakisako, zini lezi a xiro xinwe ni xinwani xa ngango xi faneleko ku zi maha?

²⁰ Za hehuka a ku lulamisa timhaka ta ngango loku ku tirisiwa a wusungukati ga Biblia. Hakunene, a ku tirisa a wusungukati lego hi  yona a ndlela ya chukwana ya ku kuma litsako ngangweni. Hikwalaho vanuna, ranzani vasati va nwina, mu va hlayisa hi ndlela leyi Jesu a hlayisako ha yona a bandla gakwe. Vasati, ti koramiseni ka wuhloko ga vanuna va nwina, mu lanzela a xikombiso xa wasati nene loyi ku wulawuliwako hi yena lomu ka Mavingu 31:10-31. Vapswali, gonzisani vana va nwina. (Mavingu 22:6) Vararu, ‘fumelani khwatsi a ngango wa nwina.’ (1 Timote 3:4, 5; 5:8) Na nwina vana, ingisani vapswali va nwina. (Va Le Kolosi 3:20) A ku na munhu a mbheleleko laha ngangweni, hakuva vontlhe va maha zihoxo. Hikwalaho ti tsongahateni, mu kombela ku tsetselelana.

21. Zilo muni zo tsakisa zi tova kona xikhatini xi tako, niku hi nga gi kumisa kuyini a wutomi ga ngango gi tsakisako zalezi?

²¹ Hakunene, a Biblia gi na ni wusungukati ginyingi ga lisima ni zileletelo xungetano hi wutomi ga ngango. A ku hunza lezo, gona gi hi gonzisa xungetano hi misava yiswa ya Nungungulu ni paradise gi tova kona misaveni na gi tele hi vanhu va kutsaka va khozelako Jehova. (Kuvululelwa 21:3, 4) Hakunene ku tava ni zilo zo tsakisa xikhatini xi tako! Hambu zalezi, ha zi kota kuva ni wutomi ga ngango gi tsakisako hi ku tirisa zileletelo za Nungungulu lezi zi kumekako Mhakeni yakwe, a Biblia.