1. Hikuyini hi faneleko ku khatalela ku gonza xungetano hi tingelosi?

ZIKHATI zinyingi a ku tiva munhu ku patsa a ku gonza zo kari xungetano hi ngango wakwe. Hi kufanana, a ku tiva Jehova Nungungulu ku patsa a ku tiva khwatsi a ngango wakwe wa tingelosi. A Biblia gi vitana a tingelosi lezaku i “vana va Nungungulu.” (Joba 38:7) Makunu, hi wihi a ntiro wa tona ka khungo ga Nungungulu? Xana tona ta maha ntiro wo kari matinwini ya vanhu? Xana a tingelosi ta khumba a wutomi ga wena? Loku ku hi lezo, hi ndlela muni?

2. Xana ti tile hi kwihi a tingelosi, niku xana tona tingani?

² A Biblia gi wulawula hi tingelosi a mazanazana ya makhati. A hi woneni a yo kari ya makhati lawo lezaku hi gonza zo tala xungetano hi tingelosi. Ti tile hi kwihi a tingelosi? A bhuku ga Va Le Kolosi 1:16 gi ngalo: “Hakuva a zilo zontlhe zi vangilwe ha yena [Jesu Kristu], le tilweni ni laha misaveni.” Hikwalaho, a zivangwa zontlhe za moya lezi zi vitwako tingelosi a xinwe ni xinwani xa zona xi vangilwe hi Jehova Nungungulu hi ku tirisa a N’wana wakwe wa matewula. Tingelosi tingani ti nga kona? A Biblia gi komba lezaku ku vangilwe mazana ya timiliyoni ya tingelosi, niku tona tontlhe ti na ni ntamu. — Tisimu 103:20. *

3. Zini lezi a bhuku ga Joba 38:4-7 gi hi byelako xungetano hi tingelosi?

 ³ A Mhaka ya Nungungulu, a Biblia, yi hi byela lezaku a xikhati lexi a misava yi nga vangiwa ha xona ‘vontlhe vana va Nungungulu va lo kanyuluka hi kutsaka.’ (Joba 38:4-7) Hikwalaho a tingelosi ti wa hi kona kaleloko na vanhu va nga se ku vangiwa, hambu ni mahlweni ka kuvangiwa ka misava. A xipanze lexi xa Biblia xi komba kambe lezaku a tingelosi ti na ni kutizwa, hakuva xona xi wula lezaku tona ti lo “yimbelela khatiginwe.” Wona lezaku “vontlhe vana va Nungungulu” va lo tsaka khatiginwe. Xikhatini lexo, a tingelosi tontlhe ti wa hi xipanze xa ngango wu nga ni wumunwe wa Jehova Nungungulu.

4. Xana a Biblia gi kombisa kuyini lezaku a tingelosi to tsumbeka ta khatala hi lezi a vanhu va zi mahako?

⁴ Kusukela xikhatini lexo zi nga kustumunya a kuvangiwa ka vanhu vo sangula, a zivangwa za moya zo tsumbeka za kombisa kukhatala ka hombe hi ngango wa vanhu lowu wu yako wu anza. Zona kambe za khatalela a kutatiseka ka khungo ga Nungungulu. (Mavingu 8:30, 31; 1 Pedro 1:11, 12) Hambulezo, hi kufamba ka xikhati a tingelosi ti wonile lezaku a kutala ka vanhu va tsikile ku tirela Muvangi wabye wa liranzo. Handle ko kanakana a tingelosi to tsumbeka ti bayisekile hi lezo. Hi ginwani tlhelo, hambu kova munhu munwe ntsena a tlhelelako ka Jehova, “ku kona kutsaka mahlweni ka tingelosi.” (Luka 15:10) Kota lezi a tingelosi ti khatalako nguvu hi kutshamiseka ka lava va tirelako Nungungulu, ha zi kota ku zwisisa a ku hikuyini Jehova a tirisileko tingelosi lezaku a tiyisa ni ku vikela malanza yakwe misaveni hi kuphindaphinda. (Maheberu 1:7, 14) Wona a zikombiso zo kari.

5. Hi zihi a zikombiso za xivuno xa tingelosi lezi hi zi kumako lomu ka Biblia?

⁵ Tingelosi timbiri ti vunile Loti, a wanuna wa kululama, ni vana vakwe va xisati lezaku va pona kulovisweni ka madoropa yo biha ya Sodoma ni Gomora hi ku va humesa handle ka wutshamu lego. (Genesisi 19:15, 16) Loku ku hunzile mazana ya malembe, muprofeti Danieli i lo hoxwa nkeleni wa tinghala,  kanilezi i lo pona a tlhela a ku ngalo: “A Nungungulu wa mina i rumele a ngelosi yakwe yi ta vala milomu ya tinghala.” (Danieli 6:22) Ka zana go sangula ga malembe Nguveni ya Hina, a ngelosi yi lo tlhatlhisa mupostoli Pedro paxweni. (Mitiro 12:6-11) A kuhunza lezo, a tingelosi ti tiyisile Jesu a kusanguleni ka wutireli gakwe misaveni. (Marku 1:13) Niku a xikhatanyana mahlweni ka kufa kakwe, ku tile ngelosi ka yena “yi ta mu tiyisa.” (Luka 22:43) A xivuno xa ngelosi leyo xa zi kota ku ngha xi tiyisile nguvu Jesu ka zikhati lezo za lisima nguvu wutomini gakwe!

6. (a) Xana a tingelosi ti vikelisa kuyini vanhu va Nungungulu inyamutlha? (b) Hi zihi ziwutiso lezi hi to zi kambisisa zalezi?

⁶ Inyamutlha, a tingelosi a ta ha woneki mahlweni ka vanhu va Nungungulu misaveni. Hambulezi ti nga wonekiko mahlweni ka vanhu, a tingelosi ta ntamu ta Nungungulu ta ha vikela vanhu vakwe, nguvunguvu hi ka timhango tontlhe ta moya. A Biblia gi ngalo: “A ngelosi ya Jehova yi gova yi ranzela lava va mu chavako, yi va tlhatlhisa.” (Tisimu 34:7) Hikuyini a magezu lawo ma faneleko ku hi tiyisa nguvu? Hi lezaku ku na ni zivangwa za moya za kubiha nguvu lezi zi lavako ku hi lovisa! Xana zona hi vamani? Zi ta hi kwihi? Xana zi zamisa kuyini a ku hi mahela kubiha? Kasi ku kuma mihlamulo ya ziwutiso lezo, a hi kambisiseni hi kuhatlisa lezi zi mahekileko kusanguleni ka vanhu.

7. Xana Satani i zi kotile ku hambukisa vanhu vangani ka Nungungulu?

⁷ Kota lezi hi zi gonzileko ka Xipimo 3 xa bhuku legi, yinwe ya tingelosi yi lo sangula ku navela a ku fumela vanwani niku hizalezo yi lo vukela Nungungulu. Anzhako ka lezo a ngelosi leyo yi lo tiviwa kota Muhlevi kutani Diyabu, Satani. (Kuvululelwa 12:9) Nzeni ka 1.600 wa malembe anzhako ka kuva a khohlisile Eva, Satani i zi kotile ku hambukisa vanhu vontlhe ka Nungungulu ahandle ka va tsongwani vo tsumbeka, vo kota Abeli, Enoki, na Noa. — Maheberu 11:4, 5, 7.

8. (a) Xana a tingelosi to kari ti lo kala ti maha madimoni hi ndlela muni? (b) Kasi ku pona a Ntalo wa le masikwini ya Noa, zini lezi a madimoni ma zi mahileko?

⁸ Le masikwini ya Noa, tinwani tingelosi ti hluwukile mahlweni  ka Jehova. Tona ti lo tsika a wutshamu ga tona ngangweni wa le tilweni wa Nungungulu, ti relela misaveni, ti ta ambala mimiri ya nyama. Hikuyini? Lomu ka Genesisi 6:2 hi gonza lezaku: “A varisanyana va Nungungulu va lo wona a vanhwana va vanhu lezaku va sasekile; va lo va teka a kuva vasati vabye ka vontlhe lava va nga va hlawula.” Kanilezi Jehova Nungungulu a nga vumelelangi a mitiro ya tingelosi leto zinwe ni kubiha loku ku humeleleko hi kota ya yona lezaku zi simama ku anza. Yena i lo tisa a ntalo wa hombe hehla ka misava lowu wu nga ta kukuleta vanhu vontlhe va kubiha kanilezi a siya malanza yakwe yo tsumbeka ntsena. (Genesisi 7:17, 23) Hi kota ya lezo, a tingelosi leti to hluwuka, kutani madimoni, ti lo kurumetwa a ku tsika mimiri ya tona ya nyama ti tlhelela tilweni kota zivangwa za moya. Tona  ti lo ya ti veka tlhelweni ga Diyabu, loyi a nga maha “hosi ya madimoni.” — Mateu 9:34.

9. (a) Zini lezi zi humeleleko madimoni a xikhati lexi ma tlheleleko tilweni? (b) Zini lezi hi to zi kambisisa xungetano hi madimoni?

⁹ A xikhati lexi a tingelosi leti ti nga ingisiko ti tlheleleko tilweni, tona a ti amukelwangi, a ku fana ni hosi ya tona, Satani. (2 Pedro 2:4) Hambulezi tona makunu ti nga zi kotiko ku ambala a mimiri ya vanhu, tona ta ha simama ku kucetela za kubiha vanhwini. Hakunene, hi ku vuniwa hi madimoni lawo, Satani i ‘khohlisa a tiko gontlhe.’ (Kuvululelwa 12:9; 1 Johani 5:19) Hi ndlela muni? A madimoni, nguvunguvu ma tirisa tindlela ti lulamiselweko ku khohlisa vanhu. (2 Va Le Korinte 2:11) A hi kambisiseni a to kari ta tindlela leto.

10. Xini wungoma?

¹⁰ Kasi ku khohlisa vanhu, a madimoni ma tirisa wungoma kutani wutumbe. A ku tira wungoma zi wula a ku ti tlhanganyisa ni madimoni, ku ngava hi kukongoma kutani hi ku tirisa a mungoma. A Biblia gi kona a wungoma gi tlhela gi hi tlharihisa lezaku hi ti tlhatlhisa ka zontlhe lezi zi yelanako na gona. (Va Le Galatia 5:19-21) A madimoni ma tirisa a wungoma hi ndlela yo fana ni leyi a varingeli va mahako hi xukwa. A muringeli i tirisa tixukwa to hambanahambana lezaku a khoma tixaka to hambanahambana ta tinjhanjhi. Hi kufanana, a mimoya ya kubiha yi tirisa tixaka to hambanahambana ta wungoma lezaku yi fumela a tixaka tontlhe ta vanhu.

11. Xini kuvumba, niku hikuyini hi faneleko ku ku potsa?

¹¹ A lixaka linwe la tixukwa li tirisiwako hi madimoni kuvumba. Xini kuvumba? A kuvumba hi ku zama ku tiva nchumu xungetano hi xikhati xi tako kutani nchumu wu nga tibyiwiko. A tixaka to kari ta kuvumba i wungoma ga ziwoningo za tilo, kuhlahluva tihlolo, kufemba, wutumbe, ni wuloyi. Hambulezi a vanhu vanyingi va alakanyako lezaku a ku tirisa kuvumba a hi mhango, a Biblia gi komba lezaku a vavumbi hakunene va tirisana ni madimoni. Hi xikombiso, a bhuku ga Mitiro 16:16-18 gi  wulawula hi “moya wa kuvumba” lowu wu nga vuna a nhwana a ku tira “kuvumba.” Kanilezi yena i lo luza a wuzikoti lego a xikhati lexi a dimoni gi nga hlongolwa ka yena.

12. Hikuyini zi nga mhango a ku zama ku wulawula ni vafileko?

¹² A yinwani ndlela leyi a madimoni ma khohlisako ha yona vanhu hi ku va kuca a ku wutisa tinguluve. A kutala ka zikhati, a vanhu lava va bayisekako hi kota ya kufa ka munhu a ranzekako va khohliswa hi maalakanyo ya hava xungetano hi lava va fileko. A mungoma wo kari a nga ha va nyika mahungu yo hlawuleka kutani a nga ha wulawula hi gezu gi fanako ni legi ga loyi a fileko. Hi kota ya lezo, a vanhu vo tala va kala va tiyiseka lezaku a vafileko va hanya hakunene niku a ku wulawula navo ku ta vuna lava va hanyako a ku timisela a kubayiseka. Kanilezi kontlhe a “kuchavelelwa” loko i wunwa niku i mhango kambe. Hikuyini? Hi lezaku a madimoni ma zi kota ku pimanyisa a gezu ga munhu a fileko ma tlhela ma nyika mahungu ma yelanako ni loyi a fileko ka mungoma. (1 Samueli 28:3-19) A kuhunza lezo, kota lezi hi zi gonzileko lomu ka Xipimo 6, a vafileko a va ha hi kona. (Tisimu 115:17) Makunu “loyi a wutisako tinguluve” i khohlisilwe  hi mimoya ya kubiha niku i lwisana ni kuranza ka Nungungulu. (Deuteronome 18:10, 11; Isaya 8:19) Hikwalaho, ti wonele u tlhela u ala a xukwa leyi yi tirisiwako hi madimoni.

13. Zini lezi a vanhu vo tala lava va tshukileko va hanya na va chava madimoni va zi kotileko ku maha?

¹³ A mimoya ya kubiha yi khohlisa vanhu yi tlhela yi va chavisa. Inyamutlha, Satani ni madimoni yakwe va zi tiva lezaku ‘a xikhati xi va saleleko xi tsongwanyani’ mahlweni ka kufuviswa kabye, niku zalezi va bihile nguvu a ku hunza kale. (Kuvululelwa 12:12, 17) Hambulezo, makume ya mazana ya vanhu va tshukileko va hanya siku ni siku na va chava mimoya leyo ya kubiha va zi kotile ku ti tlhatlhisa ka yona. Va zi mahisile kuyini? Zini lezi a munhu a zi kotako ku zi maha hambu loku yena a sina a ti enghenisile ka wungoma?

14. A ku fana ni maKristu ya le Efesusi, le ka zana go sangula ga malembe, xana hi nga zi kotisa kuyini a ku ti tlhatlhisa ka mimoya ya kubiha?

¹⁴ A Biblia gi hi komba a ndlela ya ku ala mimoya ya kubiha gi tlhela gi hi komba ni ndlela ya ku ti tlhatlhisa ka yona. Wona a xikombiso xa maKristu ya zana go sangula ga malembe lawa ma nga hanya doropeni ga le Efesusi. A yo kari ya wona ma wa tirile wungoma mahlweni ka kuva maKristu. A xikhati lexi ma bohileko ku ti tlhatlhisa ka wungoma, zini lezi ma nga maha? A Biblia gi ngalo: “Ni vanyingi lava va tirileko za wutumbe, va lo neha mabhuku yabye, va ta ma hisa mahlweni ka vontlhe.” (Mitiro 19:19) Hi ku hisa mabhuku yabye ya za wutumbe, a maKristu lawo ya maswa ma lo veka xikombiso ka lava va lavako ku ala mimoya ya kubiha inyamutlha. A vanhu lava va lavako ku tirela Jehova va na ni xilaveko xa ku ti tlhatlhisa ka zontlhe lezi zi yelanako ni wungoma. A zilo lezo zi patsa mabhuku, marevista, mafilme, zithombe, ni wucenje legi gi kucako a ntiro wa wungoma na gi wu maha wu ku khwatsi wu nene na wu tsakisa. Va fanele a ku ti tlhatlhisa kambe ka zitshungulo kutani zinwani zilo zi bohelwako ku vikela kubiha. — 1 Va Le Korinte 10:21.

15. Kasi ku ala mimoya ya kubiha, ku laveka lezaku hi maha yini?

 ¹⁵ Malembe yo kari anzhako ka ku a maKristu ya le Efesusi ma hisile a mabhuku ya wona ya za wutumbe, mupostoli Paule i ma tsalele lezi: “Hilwa . . . ni mimoya ya kubiha.” (Va Le Efesusi 6:12) A madimoni ma wa nga tlhelelangi nzhako. Wona ma wa ha zama ku kuma bhinzu. Kasike, zini zinwani lezi a maKristu lawo ma nga fanele ku zi maha? Paule i te ngalo: “Nguvunguvu hlomani a xitlhangu xa kukholwa, lexi mu ta nga zi kota ku tima ha xona a zijulu zontlhe za nzilo za loyi wa kubiha [za Satani].” (Va Le Efesusi 6:16) Loku a xitlhangu xa kukholwa ka hina xi tiyile, hi ta zi kota ku ala a mimoya ya kubiha hi kutiya. — Mateu 17:20.

16. Hi nga ku tiyisisa kuyini a kukholwa ka hina?

¹⁶ Makunu, hi nga zi kotisa kuyini a ku tiyisa a kukholwa ka hina ke? Hi nga zi kota hi ku gonza a Biblia. A kutiya ka khurisi ku khegela nguvu kutiyeni ka xiseketelo xa gona. Hi ndlela yo fana, a kutiya ka kukholwa ka hina ku khegela nguvu kutiyeni ka xiseketelo xa kona, xi nga wutivi ga lisine ga Mhaka ya Nungungulu, a Biblia. Loku hi lera ni ku gonza a Biblia siku ni siku, a kukholwa ka hina ku ta tiya. A ku fana ni khurisi go tiya, a kukholwa loko ku ta hi vikela ka kucetelo wa mimoya ya kubiha. — 1 Johani 5:5.

17. Hi zihi zinwani zilo zi lavekako kasi ku ala a mimoya ya kubiha?

¹⁷ Hi zihi zinwani zilo lezi a maKristu lawo ya le Efesusi ma nga fanele ku zi maha? Ma wa fanele kuva ni xivikelo xo tiya hakuva ma wa hanya ka doropa legi gi nga tele hi wudimoni. Hikwalaho Paule i ma byelile ku ngalo: “Khongelani zikhati zontlhe hi mikhongelo ni kukombela hi Moya.” (Va Le Efesusi 6:18) Kota lezi na hinawu hi hanyako ka tiko legi gi teleko hi wudimoni, a ku khongela ka Jehova hi mbilu yontlhe lezaku hi vikelwa hi yena ka lisima kasi ku ala a mimoya ya kubiha. Hakunene, hi fanele ku tirisa vito ga Jehova ka mikhongelo ya hina. (Mavingu 18:10) Hikwalaho, hi fanele ku simama ku khongela ka Nungungulu lezaku a hi ‘tlhatlhisa ka loyi wa kubiha,’ Satani Diyabu. (Mateu 6:13) Jehova i ta hlamula a mikhongelo leyo yi humako mbilwini. — Tisimu 145:19.

18, 19. (a) Hikuyini hi zi kotako ku tiyiseka lezaku hi ta hlula a kulwa ka hina ni zivangwa za moya za kubiha? (b) Ziwutiso muni zi to hlamuliwa lomu ka xipimo lexi xi lanzelako?

 ¹⁸ A mimoya ya kubiha ya leva, kanilezi a hi faneli ku hanya hi ku yi chava loku hi kari hi ala Diyabu na hi tshinela ka Nungungulu hi ku maha a kuranza Kakwe. (Jakobe 4:7, 8) A ntamu wa mimoya ya kubiha wa gumelwa. Yi tsayisilwe masikwini ya Noa, niku zalezi yi kongoma kulamulweni ka yona ko gumesa xikhatini xi tako. (Juda 6) Kambe, alakanya lezaku ha vikelwa hi tingelosi ta ntamu ta Jehova. (2 Tihosi 6:15-17) A tingelosi leto ti khatalela nguvu a ku hi wona na hi humelela kualeni ka mimoya ya kubiha. Hi mawulela manwani, a tingelosi to lulama ta hi tiyisa-hlana. Hikwalaho a hi tshineleni ka Jehova ni ngango wakwe wa zivangwa za moya zo tsumbeka. Ngha hi potsa kambe a tixaka tontlhe ta wungoma hi tlhela hi tirisa a wusungukati ga Mhaka ya Nungungulu xontlhe xikhati. (1 Pedro 5:6, 7; 2 Pedro 2:9) Loku hi maha lezo ha zi kota ku tiyiseka lezaku hi ta hlula a kulwa ka hina ni zivangwa za moya za kubiha.

¹⁹ Kanilezi hikuyini Nungungulu a vumelelako lezaku a mimoya yo biha yi simama kuva kona? Hikuyini yena a vumelelako lezaku a kubiha loku ku vangelako vanhu a kuxaniseka ka hombe ku simama? A ziwutiso lezo zi ta hlamuliwa lomu ka xipimo lexi xi lanzelako.