1, 2. a) Xana Maria i losisilwe kuyini hi munhu a nga mu tiviko? b) Xiboho muni lexi Maria a nga fanele ku maha, niku xana xi cicisile kuyini a wutomi gakwe?

MARIA i lo tala hi kuhlamala, a xikhati lexi a mupfhumba loye a nga kari a nghena laha kaya kakwe. A nga mu wutisangi nchumu xungetano hi papai kutani mamani wakwe. I wa tela yena! Maria i wa tiyiseka lezaku a mupfhumba loye i wa nga hi wa lomu Nazareta. Kota lezi xi nga hi xidoropana xa xi tsongwani, a vapfhumba va wa tekela ku ti komba. Niku a mupfhumba loyi i wa hambene nguvu ni vanwani. I lo losa Maria hi ndlela yi nga tolovelekangiko, i te: “Xewe, wena loyi u kumileko thomo, a Hosi yi na wena.” — Gonza Luka 1:26-28.

² Hi yona a ndlela leyi a Biblia gi hi tivisako ha yona Maria, n’wana Heli, a nga hanya doropeni ga Nazareta wa Galilea. A Biblia gi sangula ku wulawula hi Maria ka xikhati lexi a nga fanele ku maha xiboho xa lisima nguvu. I wa lava ku chada na Josefa, a muvatli, loyi a nga hi hava titshomba kanilezi na a hi ni kukholwa ko tiya nguvu ka Nungungulu. Hikwalaho, kuzilava i alakanyile lezaku i wa tava ni wutomi ga nyalidede — a tira hi ntamu kasi ku vunetela nuna wakwe Josefa, ni ku wundla vana zinwe naye. Kanilezi, hi xitshuketi ku lota mupfhumba loyi a nga ta mu nyika xiavelo xi ngata hi ka Nungungulu, a wutihlamuleli legi gi nga wa ta cica a wutomi gakwe.

3, 4. Kasi hi mu tiva khwatsi Maria, zini hi faneleko ku zi rivala, niku hi fanele ku veka a kupima ka yini?

³ A votala va hlamala hi ku wona lezaku a Biblia a gi wulawuli nguvu hi Maria. Gi hi byela zitsongwani hi mudawuko wakwe, ni zitsongwani nguvu xungetano hi wumunhu gakwe, niku a gi wuli nchumu xungetano hi kucuwukeka kakwe. Hambulezo, lezi a Mhaka ya Nungungulu yi hi byelako ha yena zi hi byela zo tala xungetano hi matshamela yakwe.

⁴ Kasi ku tiva Maria, hi fanele ku rivakelwa a mawonela yo tala xungetano hi yena, lawa ma vuvumiswako hi wukhongeli go hambanahambana. Hi tlhela hi nga cheli kota hi zifananiso za tsanza-vahlayi zi nge zo kombisa matshamela yakwe. Hi nga cheleni kota kambe ka tigonzo to tala ta wukhongeli ti wulako a wasati loyi wo ti koramisa ku i “Mamani wa Nungungulu” ni “Muzinza wa tilo.” Makunu, na hi rivakelwe a tigonzo tontlhe leto, a hi vekeni kupima ka lezi a Biblia hakunene gi wulako hi yena. Gona gi hi vuna a ku zwisisa hi ndlela yo hlawuleka nguvu a kukholwa loku Maria a nga hi nako ni lezi hi nga ku pimanyisisako zona.

5. a) Hi nga gonza yini ka lezi Maria a nga ti zwisa zona hi malosela ya Gabrieli? b) Xigonzo muni xa lisima hi nga xi kumako ka Maria?

⁵ A mupfhumba wa Maria i wa nga hi munhu wa nyama. Ku wa hi ngelosi Gabrieli. A xikhati lexi yi nga losa Maria yiku “wena loyi u kumileko thomo,” Maria i lo “dzukiswa nguvu” hi magezu lawo a tlhela a ti wutisa ku hikuyini a losiwako hi ndlela leyo. (Luka 1:29) I wa kumile thomo ka mani? Maria i wa nga rinzeli ku kuma thomo xikari ka vanhu. Kanilezi a ngelosi yi wa wulawula hi thomo a nga gi kumile mahlweni ka Jehova Nungungulu. Lezo zi wa hi za lisima ka yena. Hambu lezi Maria a nga lava ku tsakelwa hi Nungungulu, i wa nga alakanyi hi matshanza lezaku i wa sina a tsakelwa hi Nungungulu. A xikombiso xa Maria xi hi gonzisa lezaku hi fanele ku maha zontlhe zi nga ntanwini wa hina lezaku hi tsakelwa hi Nungungulu, hi nga tshuki hi alakanya hi matshanza lezaku hi sina hi tsakelwa hi yena. Nungungulu wa venga vamatshanza, kanilezi wa ranza a tlhela a seketela lava va ti koramisako. — Jak. 4:6.

6. Xiavelo muni xo hlawuleka xi nyikilweko Maria hi ngelosi?

⁶ Maria i wa fanele kuva ni kutikoramisa loko, hakuva a ngelosi yi mu nyikile a xiavelo xo hlawuleka nguvu. Yi mu tlhamusele lezaku i wa ta pswala n’wana loyi a nga wa tava wa lisima nguvu ku hunza vontlhe vanwani vanhu va nyama. Gabrieli i te ngalo: “Hosi Nungungulu i ta mu nyika a xitshamu xa wuhosi xa Davida raru wakwe. I ta fumela yindlu ya Jakobe kala kupinzuka; a mufumo wakwe cima wu nga ta gumelwa.” (Luka 1:32, 33) Handle ko kanakana, Maria i wa xi tiva a xitsumbiso xa Nungungulu lexi a nga xi mahile ka Davida kwalomo ka ku hunza 1.000 wa malembe mahlweni — xa ku ngalo, a munwe wa vazukulu vakwe i wa ta fuma kala kupinzuka. (2 Sam. 7:12, 13) Hikwalaho, a n’wana wakwe i wa tava Messia loyi a nga sina a rinzelwe hi mazana yo tala ya malembe hi vanhu va Nungungulu!

7. a) A xiwutiso xa Maria xi hi byela yini xungetano hi yena? b) Zini lezi a vaswa inyamutlha va nga gonzako ka Maria?

⁷ A ngelosi yi tlhelile yi mu byela lezaku a n’wana wakwe i wa ta vitanwa a ku i “N’wana wa loyi a nga Hehla-Hehla.” Zi wa ta kotekisa kuyini lezaku a wasati wa nyama a pswala a N’wana wa Nungungulu? Niku, kota lezi Maria a nga kala a nga se chada na Josefa i wa ta zi kotisa kuyini ku pswala n’wana? Maria i mahile xiwutiso lexi hi kukongoma: “Zi ta mahisa kuyini lezo, lezi nzi nga tiviko wanuna?” (Luka 1:34) Wona lezaku Maria a nga vangi ni tingana ta ku wula lezaku i wa nga se etlela ni wanuna. Wutshanwini ga lezo, i wa tizwa matshanza hi lezi a nga kala a nga se etlela ni wanuna. Inyamutlha, a vaswa vo tala va zi lava nguvu a ku etlela ni wanuna kutani wasati va tlhela va tseketsela lava va nga mahiko lezo. A tiko hakunene gi cicile. Kanilezi, Jehova a nga cicangi. (Mala.  3:6) A ku fana ni masikwini ya Maria, wa nyika lisima lava va namarelako ka milayo yakwe ya mahanyela. — Gonza Maheberu 13:4.

8. Hambu lezi a nga kala a nga mbhelelangi, xana Maria i wa ta zi kotisa kuyini ku pswala n’wana wo mbhelela?

⁸ Hambu lezi a nga hi nanza go tsumbeka ga Nungungulu, Maria i wa hi munhu a nga mbhelelangiko. Makunu, i wa ta zi kotisa kuyini ku pswala n’wana wo mbhelela, a N’wana wa Nungungulu? Gabrieli i tlhamusele: “A Moya wa ku Basa wu tata hehla ka wena, ni ntamu wa loyi a nga Hehla-Hehla wu ta ku fenengeta; hikwalaho a n’wana wo basa loyi a ta nga belekiwa i ta vitanwa a N’wana wa Nungungulu.” (Luka 1:35) A ku basa zi wula “kuhlazeka.” Hi kutolovelekileko, a vanhu va nyama va hunzisela a kungambheleli kabye ni xionho ka pswalo wabye. Kanilezi, ka Maria, Jehova i wa ta maha xihlamaliso xo hlawuleka. I wa ta rurisa wutomi ga N’wana wakwe le tilweni a gi chela rumbyini ga Maria, a guma a tirisa a moya wakwe wa ku basa kasi ku “fenengeta” Maria, lezaku a nwanana a nga thapelwi hi xionho. Xana Maria i xi kholwile a xitsumbiso lexo xa ngelosi? I hlamulisile kuyini?

9. a) Hikuyini lava va kanakanelako a tlhatlhambutelo wa Maria va phazamako ke? b) Xana Gabrieli i ku tiyisisile kuyini a kukholwa ka Maria?

⁹ A vanhu vo tala, a ku patsa ni titlhari to kari ta wuKristu ga mawunwa va kanakanela a mhaka ya lezaku a wasati a kalako a nga se etlela ni wanuna wa zi kota ku pswala n’wana. Hambu lezi va gonzileko nguvu, va tsanzeka ku zwisisa lisine lo olova nguvu. Khwatsi hi lezi a zi wulileko Gabrieli, “a ku na xilo xi nga mu tsanzako Nungungulu.” (Luka 1:37) Maria i kholwile a magezu ya Gabrieli, hakuva i wa hi nhanyana wa kukholwa ka hombe. Kanilezi, a kukholwa kakwe ku wa seketelwa ka xigelo xo zwala. A ku fana ni wihi munhu a pimisako, Maria i wa lava xikombiso xi nga wa ta nyika xiseketelo a kutsumba kakwe. Kunene, Gabrieli i mu byelile zinwani kasi ku nyika xiseketelo a kukholwa kakwe. I lo sangula ku mu hlawutela hi xaka gakwe go khosahala Elizabeti, loyi a nga tiviwa cima ka kale lezaku i ngonwa. Hi xihlamaliso, Nungungulu i wa mahile lezaku a xura nyimba!

10. Hikuyini hi nga faneliko ku tsutsumela ku wula lezaku a lungelo ga Maria gi wa nga karati?

¹⁰ Makunu, zini lezi Maria a nga wa ta maha? I wa nyikilwe xiavelo ni xikombiso xa lezaku Nungungulu i wa ta maha zontlhe lezi Gabrieli a nga wula. Ngha hi nga tsutsumeli ku wula lezaku a lungelo legi gi wa nga karati. Hi tlhelo go kari, i wa sina a tsumbisilwe hi Josefa. Xana Josefa i wa ha ta zi lava ku chada naye loku a mu byela lezaku i na ni nyimba? Ka ginwani tlhelo, za koteka ku ngha a xiavelo lexi ha xoce xi wonekisile ku khwatsi wutihlamuleli go binza nguvu. I wa fanele ku rwala wutomi ga xivangwa xa lisima nguvu ku hunza zontlhe lezi Nungungulu a zi vangileko — a N’wana wakwe wo ranzeka! I wa fanele ku mu  khatalela a xikhati lexi a nga wa tava xihlangi xi nga zi kotiko ku ti vikela ni ku mu vikela tikweni legi go biha. Hakunene gi wa hi wutihlamuleli go binza!

11, 12. a) Hambu a vavanuna vo kari va ntamu ni va kukholwa ko tiya, va tshukile va zi hlamulisa kuyini a ziavelo zo binza va nga nyikilwe hi Jehova? b) A hlamulo wa Maria ka Gabrieli wu hi byela yini hi yena?

¹¹ A Biblia gi komba lezaku hambu vavanuna vo kari va ntamu ni vo tsumbeka, va tshukile va kanakana ku vumela ziavelo zo binza va nga nyikwa hi Nungungulu. A kusanguleni, Mosi i alile kuva muwulawuli wa Nungungulu hi lezi a nga hi ni manghakamela. (Ekso. 4:10) Jeremia i alakanyile lezaku i wa hi “nwanana” nguvu kasi ku vumela a ntiro lowu a nga nyikilwe hi Nungungulu. (Jer. 1:6) Niku Jona i tsutsumile xiavelo xakwe! (Jona 1:3) Ahati Maria, zini lezi a nga wa ta maha?

¹² A magezu yakwe, ma kombisako a kutikoramisa ni kuingisa, ma tiviwa hi vanhu vontlhe va kholwako. I te ngalo ka Gabrieli: “Hizona, nzi nanza ga Hosi; a zi maheke ka mina kota lezi u wulileko.” (Luka 1:38) A nanza kutani khumbi ya nhanyana yi wa hi nanza ga lahasi nguvu ku hunza wontlhe malanza, a wutomi ga gona gi wa khegela hi kumbhelela ka nwinyi wa gona. Hi zalezo Maria a nga ti zwisa zona xungetano hi Nwinyi wakwe Jehova. I wa zi tiva lezaku i wa hlayisekile mawokweni yakwe, i wa zi tiva kambe lezaku Jehova wa tsumbeka ka lava va tsumbekako kakwe, niku i wa ta mu katekisa a xikhati lexi a ti karatelako ku maha zontlhe zi nga ntanwini wakwe kasi ku tatisa a xiavelo lexi xo binza. — Tis. 18:25.

13. Loku a ku maha lezi Nungungulu a hi kombelileko zi wonekisa ku khwatsi za karata nguvu, hambu ku nga koteki, xana a xikombiso xa Maria xi nga hi vunisa kuyini?

¹³ Nungungulu wa tshuka a hi kombela ku maha zilo hi zi wonisako ku khwatsi za karata nguvu, hambu ku alakanya lezaku a hi nge zi koti ku maha. Kanilezi, lomu Mhakeni yakwe, wa hi nyika zigelo zo tala za kuva hi mu tsumba hi kumbhelela, a ku fana ni lezi Maria a nga maha. (Mav. 3:5, 6) Xana hakunene hi ta mu tsumba Jehova? Loku hi maha lezo, yena i ta hi chachazela, a hi nyika zigelo za ku simama hi tiyisa a kukholwa ka hina kakwe.

14, 15. a) Xana Jehova i mu chachazelisile kuyini Maria a xikhati lexi a nga enzela Elizabeti na Zakaria? b) Zini lezi a magezu ya Maria ma tsalilweko ka Luka 1:46-55 ma hi byelako hi yena?

¹⁴ A magezu ya Gabrieli xungetano hi Elizabeti ma wa wula zotala ka Maria. Maria i wa zi tiva lezaku Elizabeti i wa ta zi zwisisa khwatsi lezi a nga ti zwisa zona, hakuva yenawu i wa hi ka xiyimo xi nga tolovelekangiko. Maria i lo hatlisa aya tlhelweni ga le zitsungeni za tiko ga Juda, li nga hi lienzo la kwalomo ka masiku manharu kutani mune. Neti a nga nghena  mutini wa Elizabeti na mupristi Zakaria, Jehova i lo mu chachazela hi zinwani zikombiso zo khanya kasi ku tiyisa a kukholwa kakwe. A xikhati lexi Maria a nga losa Elizabeti, a xinwanana xi nga hi rumbyini ga Elizabeti xi lo tlulatlula hi kutsaka. Elizabeti i lo tala hi moya wa ku basa zonake a byela Maria ku i “nyine wa Hosi ya mina.” Nungungulu i wa tivisile Elizabeti lezaku a n’wana wa Maria i wa tava Messia, a Hosi yakwe. Tlhatakumbiri, i lo pimiselwa ku dzunza Maria hi lezi a nga kombisa kukholwa ni kuingisa, hi ku wula lezi: “U katekile wena loyi u nga kholwa.” (Luka 1:39-45) Kunene, zontlhe lezi Jehova a nga tsumbisile Maria zi wa ta tatiseka!

¹⁵ Anzhako ka lezo, Maria i lo wulawulawo. A magezu yakwe ma hlayisilwe khwatsi lomu Mhakeni ya Nungungulu. (Gonza Luka 1:46-55.) Ka mitlhatlhambutelo yontlhe yi nga lomu ka Biblia xungetano hi yena,  ka mavesi lawa hi kona a nga wulawula nguvu, niku a magezu yakwe ma hi byela zotala ha yena. A magezu yakwe ma komba lezi a nga mu bongisa zona Jehova hi lungelo ga kuva mamani wa Messia. Ma kombisa a kueta ka kukholwa kakwe a xikhati lexi a wulawulako hi Jehova kota loyi a wisako tingana lava va matshanza ni lava va ntamu kanilezi a vuna lava va ti koramisako ni zisiwana zi ti karatelako ku mu tirela. Ma tlhela ma komba lezaku i wa yi tiva khwatsi a Mhaka ya Nungungulu. Hi kuya hi xiringaniso, i kumbukile a Mitsalo ya xiHeberu a makhati yo hunza 20! *

16, 17. a) Xana Maria ni n’wana wakwe va wu kombisisile kuyini a moya lowu hi faneleko ku wu pimanyisa? b) A lienzo la Maria ka Elizabeti, li hi alakanyisa a xikatekiso muni?

¹⁶ Zi la su dlunya lezaku Maria i wa ti nyika xikhati xa ku ehleketa hi Mhaka ya Nungungulu. Hambulezo, i simamile ku ti koramisa, a hlawula ku tirisa a magezu ma tsalilweko lomu ka Biblia, wutshanwini ga ku tirisa a magezu yakwe wutsumbu. Ka siku go kari, a n’wana loyi a nga kari a kula lomu rumbyini gakwe yenawu i wa ta kombisa kutikoramisa, aku: “A gonzo ya mina a hi ya mina, kanilezi ya loyi a nzi rumileko.” (Joh. 7:16) Hi maha khwatsi hi ku ti wutisa lezi: ‘Xana nza kombisa xichawo xa hombe xo fana ni lexo hi Mhaka ya Nungungulu? Kutani nzi ranza ku maha zilo hi kuya hi mawonela ni tigonzo ta mina wutsumbu?’ Handle ko kanakana, Maria i wa hi ni mawonela ma nene.

¹⁷ Maria i lo tshama xipimo xa tihweti tinharu na Elizabeti, handle ko kanakana na va tiyisana. (Luka 1:56) A tlhatlhambutelo lowu wo tsakisa wa Biblia xungetano hi lienzo la Maria, wu hi alakanyisa a ndlela leyi a vanghana va nga ha vako xikatekiso ha yona. Loku hi hlawula a vanghana lava hakunene va ranzako a Nungungulu wa hina, a kuzwanana ka hina na yena ku ta tiya nguvu. (Mav. 13:20) Kanilezi, hi magumo, xi lo chikela a xikhati xa lezaku Maria a tlhela kaya. Zini lezi Josefa a nga wa ta mu byela loku azwa lezaku i na ni nyimba?

18. Zini lezi Maria a nga hlawutela Josefa, niku i hlamulisile kuyini?

¹⁸ Kuzilava Maria a nga rinzelangi kala a nyimba yakwe yi sangula ku woneka kasi ku byela Josefa lezaku i wa hi ni nyimba. Handle ko kanakana, i wa fanele ku mu hlawutela ha yece. Na a nga se mu hlawutela, kuzilava i ti wutisile ku xana a wanuna loyi wa mu nene, wa ku chava Nungungulu i ta maha yini a xikhati lexi a to tiva lezaku i na ni nyimba. Hambulezo, i lo mu tshinelela a mu hlawutela zontlhe zi nga mu humelele. Kota lezi u nga zi alakanyako, Josefa i lo karateka nguvu. I wa zi lava ku vumela lezi a nhwana loyi wo ranzeka a nga kari a zi wula, kanilezi zi wa wonekisa ku khwatsi Maria i wa mahile wubhayi. A Biblia a gi hi byeli lezi Josefa a nga zi pimisa, go hi byela ntsena lezaku i lo boha ku tsikana naye. Hambulezo, i wa nga lavi ku mu wisa tingana, hikwalaho i lo  alakanya ku tsikana naye na zi nga tiviwi hi vanwani. (Mat. 1:18, 19) Za koteka ku ngha Maria a bayisekile hi ku wona a kubayiseka ka Josefa. Hambu zi hi tano, Maria a nga zangarelangi Josefa hi ku kala a nga mu kholwi.

19. Xana Jehova i mu vunisile kuyini Josefa a ku maha lezi zi nga zi nene?

¹⁹ Hi wunene, Jehova i vunile Josefa a ku maha lezi zi nga hi zi nene. Na a etlele, a ngelosi ya Nungungulu yi lo mu byela lezaku a nyimba ya Maria hakunene yi wa nga tolovelekangi. Za koteka ku ngha a magezu lawo ma mu tangalisile! Makunu, Josefa i mahile lezi Maria a zi mahileko kusukela kusanguleni — Josefa i lo maha lezi Jehova a nga lava lezaku a maha. I lo chada na Maria, a tlhela a ti longisela ku rwala a wutihlamuleli go hlawuleka, ga ku khatalela a N’wana wa Jehova. — Mat. 1:20-24.

20, 21. Zini lezi a mipatswa yi chadileko kutani leyi yi lavako ku chada yi nga gonzako ka Maria na Josefa?

²⁰ A mipatswa yi chadileko — kutani leyi yi lavako ku chada — yi maha khwatsi hi ku gonza zokari ka patswa lowu wa vaswa wu hanyileko kwalomo ka 2.000 wa malembe ma hunzileko. A xikhati lexi Josefa a nga wona a sati wakwe a ha hiko muswa na a maha mitiro yo hambanahambana ni ku tatisa wutihlamuleli gakwe ga kuva mamani, handle ko kanakana i tsakile hi lezi a ngelosi ya Jehova yi nga mu rangela. Kuzilava Josefa i li wonile a lisima la ku khegela ka Jehova loku hi maha a ziboho za hombe. (Tis. 37:5; Mav. 18:13) Handle ko kanakana, i simamile ku alakanyela khwatsi a tlhela kombisa wunene a xikhati lexi a nga maha ziboho kota hloko ya ngango.

²¹ Hi tlhelo ginwani, zini hi nga gonzako ka kutiyimisela ka Maria ka ku vumela a ku chada na Josefa hambu lezi a nga mu kanakanele? Hambu lezi a kusanguleni zi nga mu karatela ku zwisisa lezi a nga mu byela, i mu tsikile a boha hi yece lezi a nga wa ta maha, hakuva hi yena a nga wa tava hloko ya ngango. Handle ko kanakana Maria i li wonile a lisima la kuva ni lihlaza-mbilu, niku lexi xigonzo xi nene inyamutlha ka vavasati va nga maKristu. Hi magumo, lezi zi humeleleko zi gonzisile Josefa na Maria a lisima la ku wulawula lisine ni ku bhula hi kutlhatlheka. — Gonza Mavingu 15:22.

22. Xive xihi a xiseketelo xa xi nene nguvu ka zontlhe xa wukati ga Maria na Josefa, niku wutihlamuleli muni gi nga va rinzele?

²² Handle ko kanakana, a patswa lowu wa wuswa wu sangulile a wukati ga wona ka xiseketelo xo tiya nguvu ku hunza zontlhe. Hi wumbiri gabye va wa mu ranza nguvu Jehova Nungungulu a ku hunza zontlhe, niku va wa lava ku mu tsakisa hi kuva vapswali va va nene ni va khatalelako khwatsi a vana vabye. Kunene, ku wa hi ni makatekwa ya hombe ma nga va rinzele — ni zikarato za hombe kambe. Va wa fanele ku wundla Jesu, loyi a nga wa ta kula ava wanuna wa lisima ka vontlhe va hanyileko laha misaveni.