1, 2. a) Kucica muni loku Josefa ni ngango wakwe va yimiseneko nako? b) Mahungu muni ya hava lawa Josefa a nga kurumeteka ku byela a sati wakwe?

JOSEFA i tlhateka nzhwalo wunwani hehla ka mbongola. Gi wa ha phumile lomu Betlehema. Hi nga mu alakanyela na a cuwukacuwuka lomu matlhelweni ya xidoropana xa Betlehema a xikhati lexi a longiselako a mbongola. Handle ko kanakana i wa kari a alakanyela a lienzo lo leha li nga va rinzele, la kuya Gipite! Vanhu vambe, lirimi limbe, mikhuwo yimbe — xana a ngango wakwe wu wa ta zi kotisa kuyini a ku ti zwananisa ni kucica loko ka hombe?

² A zi mu olovelangi a ku byela a sati wakwe wo ranzeka, Maria, a mahungu lawa ya hava, kanilezi Josefa i tiyile a mu byela. I lo mu hlawutela lezi a nga byeliwa norweni, laha a ngelosi yo kari yi nga mu byela a mahungu lawa ya Nungungulu: “Herodi i ta lava a xihlangana ku xi daya.” Va wa fanele ku huma Betlehema hi kuhatlisa. (Gonza Mateu 2:13, 14.) Maria i lo karateka nguvu. Hikuyini a wokari a nga wa ta lava ku daya a xinwanana xakwe xo kala nanzu na xi nga zi koti ku ti vikela? Maria na Josefa va wa nga xi tivi a xigelo xa kona. Kanilezi, va lo tsumba Jehova zonake va ti longisela a kuya Gipite.

3. Tlhamusela lezi zi mahekileko a xikhati lexi Josefa ni ngango wakwe va nga suka Betlehema. (Tlhela u wona a xithombe.)

³ Josefa, Maria na Jesu va humile Betlehema na ga ha phumile. A vanhu va wa etlele hakuva va wa nga ma tivi a makungo ya hosi Herodi. A xikhati lexi va ngaya dzongeni, zonake a gambo gi sangula ku tsuwuka, kuzilava Josefa i wa ti wutisa ku zini zi nga wa ta va humelela kwalomo va ngaya kona. I wa ta zi kotisa kuyini a muvatli wa nyalidede a ku vikela a ngango wakwe ka Herodi na Satani? Xana xontlhe xikhati i wa ta zi kota ku hlayisa a ngango wakwe hi tlhelo ga nyama? Xana i wa ta timisela, a rwala a wutihlamuleli go binza a nyikilweko hi Jehova Nungungulu, ga ku wundla ni ku vikela a nwanana wo hlawuleka nguvu ku hunza vontlhe? Josefa i wa rinzelwe hi zikarato za hombe nguvu. A xikhati lexi hi kambisisako lezi a tatisisileko zona a wutihlamuleli gakwe hi kutsumbeka, hi ta wona lezaku hikuyini a vapswali inyamutlha — na hina hontlhe — hi faneleko ku pimanyisa a kukholwa ka Josefa.

4, 5. a) Xana a wutomi ga Josefa gi cicele magumo hi ndlela muni? b) Xana a ngelosi yo kari yi mu kucisile kuyini Josefa lezaku a zi kota ku rwala a wutihlamuleli go binza?

⁴ Kwalomo ko hunza lembe, le doropeni gakwe ga Nazareta, a wutomi ga  Josefa gi lo cicela magumo xikhatanyana nzhako ka ku wuta nwaHeli. Josefa i wa zi tiva lezaku Maria i wa ranza Jehova ni milayo yakwe ya mahanyela. Hambulezo, i lozwa lezaku i wa hi ni nyimba! I wa lava ku tsikana naye na zi nga tiviwi hi vanwani kasi a nga mu wisi tingana. * Kanilezi, a ngelosi yo kari yi lo woneka kakwe hi noro yi mu tlhamusela lezaku Maria i wa xurile nyimba hi kota ya moya wa ku basa wa Jehova. A ngelosi leyo yi lo engeta yiku a n’wana loyi Maria a to pswala i ta “hanyisa a vanhu vakwe zionhweni zabye.” Yi tlhela yi tiyisekisa Josefa yiku: “U nga chavi a ku teka Maria, a sati wa wena.” — Mat. 1:18-21.

⁵ Josefa, a wanuna wo lulama ni wo ingisa, i lo maha zalezi a ngelosi yi nga mu byela. I lo vumela ku rwala a wutihlamuleli ga hombe nguvu ga ku wundla ni ku vikela a n’wana a nga hiko wakwe — a n’wana wa lisima nguvu ka Nungungulu. Anzhako ka xikhati, hi kota ya ku ingisa a nayo wu nga humesilwe hi mufumo, Josefa ni sati wakwe wa nyimba va loya Betlehema lezaku va ya tsalelwa. Kuve kwaseyo xi nga pswaliwa kona a xinwanana.

6-8. a) Zimaho muni zi humeleleko zi nga neha kucica kunwani wutomini ga Josefa ni ga ngangwana wakwe? b) Xini xi kombako lezaku kuzilava a nyeleti liyani yi wa rumelwe hi Satani? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.)

⁶ Josefa ni ngango wakwe a va tlhelangi Nazareta. Wutshanwini ga lezo, va lo tshama Betlehema, ku nga hi pfhuka wa kwalomo ka 10 wa tikilometro kusukela Jerusalema. Va wa hi zisiwana, kanilezi, Josefa i mahile zontlhe a nga zi kota kasi ku hlayisa Maria na Jesu hi tlhelo ga nyama ni ku va vikela kambe. Na ku nga se hunza xikhati xo leha, va lo aka a ximutana xabye. Makunu, a xikhati lexi Jesu a nga hunzile laha ka wuhlangi, kanilezi na a ha hi xinwanana — kuzilava na a hi ni kuhunza lembe ginwe ntsena — hi xitshuketi a wutomi gabye gi lo cica kambe.

⁷ Ku lo chikela ntlawa wa vavanuna va nga hi vagonzi va tinyeleti, va ngata hi le Mutsuwuka-gambo, kuzilava va wata hi tikweni ga le kule nguvu ga Babuloni. Va wa lanzelele a nyeleti leyi yi nga va yisa mutini wa Josefa na Maria, niku va wa lava ku wona a nwanana loyi a nga wa tava hosi ya vaJuda. A vavanuna lavo va kombisile xichawo xa hombe nguvu.

⁸ Kani va wa zi tiva kutani ahihi, a vagonzi lava va tinyeleti va wa vekile a wutomi ga Jesu mhangweni. A nyeleti leyi va nga yi wona a yi tekelangi ku va yisa Betlehema, kanilezi yi rangile hi ku va yisa Jerusalema. * Zonake va lo ya byela Herodi a Hosi yo biha lezaku va wa hi kulaveni ka xinwanana lexi xi nga wa ta maha a hosi ya vaJuda. A mahungu lawo ma tatile a wanuna loyi hi xiluse ni zanga.

9-11. a) Hikuyini hi nga wulako lezaku ku wa hi ni mintamu ya hombe nguvu yo hunza Herodi na Satani? b) Xana a lienzo la kuya Gipite li hambanisa kuyini ni lezi zi tlhamuselwako ka mitsheketo yi nga pimiselwangiko hi Nungungulu?

⁹ Kanilezi, lexi xi tsakisako hi lezaku ku wa hi ni mintamu ya hombe nguvu yo hunza Herodi na Satani yi nga kari yi zi wona. Hi ndlela muni? A  xikhati lexi a vapfhumba lavo va nga chikela kaya ka Jesu, va mu wona va tlhela va tiva a mamani wakwe, va lo mu nyika zinyikiwo hi kuziranza, na va nga kombeli ku tlheliselwa nchumu. Za koteka ku ngha Maria na Josefa va hlamalile nguvu hi ku nyikiwa a “nzalama ni hlakati ni mira” — zi nga hi zilo za lisima nguvu! A vagonzi va tinyeleti va wa lava ku tlhela va ya byela Hosi Herodi lomu a xinwanana xi nga hi kona. Kanilezi, Jehova i lo nghenelela a mhaka leyo. Hi ku tirisa noro, Jehova i lo laya a vagonzi va tinyeleti lezaku va tlhela hi yinwani ndlela. — Gonza Mateu 2:1-12.

¹⁰ Xikhatanyana nzhako ka ku a vagonzi va tinyeleti va tlhelile, Josefa i lo nyikiwa a xitlharihiso lexi hi ngelosi ya Jehova: “Suka, u teka xihlangana ni nyine wa xona, u chavela Gipite, u ya tshama kona nzi kala nzi ku byela; hakuva Herodi i ta lava a xihlangana ku xi daya.” (Mat. 2:13) Makunu, kota lezi hi zi wonileko kusanguleni ka xipimo lexi, Josefa i lo tekela ku ingisa a xitlharihiso lexo. I wa karatekela nguvu a kuhlayiseka ka nwanana wakwe, hikwalaho i lo teka a ngango wakwe vaya Gipite. A zinyikiwo lezi va nyikilweko hi vagonzi va tinyeleti va mahedeni zi vunile Josefa a ku kuma zo hlayisa hi zona a ngango wakwe ka lienzo la kuya Gipite.

¹¹ Anzhako ka xikhati, a mitsheketo ni tikaringani ti nga pimiselwangiko hi Nungungulu zi sasekisele a lienzo la kuya Gipite, zi wula lezaku hi ndlela ya xihlamaliso mufana Jesu i komisile a pfhuka wa kuya Gipite, a valela vayivi lezaku va nga va phangi, a tlhela a laya micinzu lezaku yi korama kasi Maria, a mamani wakwe, a khaya mihanzu ya yona. * Kanilezi a lisine hi lezaku lona live lienzo lo leha, ni lo karata, la kuya wutshanwini va nga gi tiviko.

12. Zini lezi a vapswali lava va kulisako vana tikweni legi ga mhango va nga gonzako ka xikombiso xa Josefa?

¹² A vapswali va nga gonza zotala ka Josefa. I lo tekela ku tsika a ntiro wakwe a tlhela a vumela ku luza a kutshamiseka kakwe lezaku a vikela ngango wakwe ka mhango. Zi laha kubaseni lezaku i wa wona a ngango wakwe kota xinyikiwo xa lisima xi ngata hi ka Jehova. Inyamutlha, a vapswali va wundla a vana vabye tikweni legi ga mhango, a tiko legi gi teleko hi mintamu leyi yi nga kucetelako a vana vabye a ku maha zilo za kubiha, yi nga va vangelako kuxaniseka ka hombe nguvu, hambu ku va daya futsi. A zo ku dzunzeka, loku a vamamani ni vapapai va pimanyisa a xikombiso xa Josefa hi ku maha zontlhe zi nga ntanwini wabye lezaku va vikela a vana vabye ka mikucetelo leyo!

13, 14. Hikuyini Josefa na Maria va nga tlhela Nazareta lezaku va ya wundla kona a ngango wabye?

¹³ Zi wonekisa ku khwatsi a ngango a wu tshamangi nguvu le Gipite  hakuva na ku nga se hunza xikhati xo leha na va hi seyo, a ngelosi yi lo byela Josefa lezaku Herodi i wa file. Josefa i lo teka a ngango wakwe va tlhela tikweni gabye ga mabeleko. A xiprofeto xo kari xi nga tsalilwe kale xi profetile lezaku Jehova i wa ta vitana a N’wana wakwe “hi Gipite.” (Mat. 2:15) Josefa i mahile xo kari lezaku ku tatiseka a xiprofeto lexi, kanilezi, makunu i wa ta ya tshama kwihi ni ngango wakwe?

¹⁴ Josefa i wa nga mahi zilo hi matloti. I wa chava Arkelau, loyi a nga valeta Herodi, hakuva yenawu i wa bihile nguvu na a hi mudayi. Na a rangelwa hi Nungungulu, Josefa i lo teka a ngango wakwe vaya nwalungu, va tlhela tikweni gabye ga mabeleko ga Nazareta, le Galilea, gi nga hi kule nguvu ni Jerusalema ni timhango ta gona. Hi kwaseyo yena na Maria va nga wundlela kona a ngango wabye. — Gonza Mateu 2:19-23.

15, 16. Xana a ntiro wa Josefa wu wa tshamisile kuyini, niku zitiro muni lezi kuzilava a nga zi tirisa?

¹⁵ Va lo hanya a wutomi ga nyalidede niku gi wa nga olovi. A Biblia gi wula lezaku Josefa i wa hi muvatli, gi nga gezu gi songako a tindlela to hambanahambana ta ku tirisana ni mapulangu, to kota ku tsema tisinya, ku rwalela a zigodo za kona ni ku zi longisela lezaku zi tiriselwa a ku aka tiyindlu, tingalava, mabhulaho ya matsongwani, tikareta, maroda, mikanga, ni zitiro zinwani za lomu masinwini. (Mat. 13:55) Wu wa hi ntiro wa mandla wo karata. A muvatli wa zikhatini za kutsaliwa ka Biblia i wa tira kusuhani ni kotsa wa muti wakwe kutani ka yindlu yinwani yi nga akilwe kusuhani ni kaya kakwe.

¹⁶ Josefa i wa tirisa zitiro zo hambanahambana, kuzilava a zinwani i wa nyikilwe hi papai wakwe. Za koteka ku ngha a tirisile a xikwadru, prumo, jiz, bhewula, saho, mbatlu, hamela, furumawu, wura ga vavatli, tikola to hambanahambana, kuzilava ni zipikiri zo kari, hambu lezi zi nga dura nguvu xikhatini lexo.

17, 18. a) Zini lezi Jesu a nga gonza ka papai wakwe wa ku mu wundla? b) Hikuyini Josefa a nga fanele ku tira nguvu ntirweni wakwe?

¹⁷ Hi nga alakanyela mufanyana Jesu na a cuwukisela a papai wakwe wa ku mu wundla a xikhati lexi a tirako. Na a vululile khwatsi mahlo, Jesu i wa veka kupima ka zontlhe lezi a nga maha, handle ko kanakana na a hlamala a ntamu, wuzikoti, ni wutlhari ga papai wakwe. Za koteka ku ngha Josefa a sangulile ku komba a jaha gakwe lezi gi nga mahisako zona a mitiro yo hehuka yo kota ku halela mapulangu hi gwaru go woma ga njhanjhi. Kuzilava i tlhamusele Jesu a kuhambanahambana ka mapulangu lawa ma nga tirisiwa — mikuwu, mikuhlu, kutani mioliva, kasi ku wula yo kari ntsena.

¹⁸ Jesu i tivile kambe lezaku a mandla lawo ya ntamu ma nga tsema tisinya,  ma panzelela zigodo ma tlhela ma belela mapulangu hi wona ma nga kari ma tshotshota ni ku chavelela a mamani wakwe ni tinzisana takwe. Kunene, Josefa na Maria va wa hi ni ngango wa hombe wu nga patsa a 6 wa vana a ku tsika Jesu, hi wutsongwani ga kona. (Mat. 13:55, 56) Josefa i wa fanele ku tira nguvu kasi ku khatalela a vana vontlhe lavo ni ku va gisa.

19. Xana Josefa i wa zi khatalelisa kuyini a zilaveko za moya za ngango wakwe?

¹⁹ Kanilezi, Josefa i wa zi tiva lezaku a ku khatalela a zilaveko za moya za ngango wakwe hi zona zi nga hi za lisima nguvu. Hikwalaho, i lo mbheta xikhati xo tala na a gonzisa a vana xungetano hi Jehova Nungungulu ni milayo Yakwe. Yena na Maria va wa tala ku va teka va famba navo sinagogeni gi nga hi kusuhani navo, lezaku va yazwa a Nayo na wu leriwa ni ku tlhamuselwa. Kuzilava loku va huma Jesu i wa va maha a ziwutiso za talela ga cima, niku Josefa i mahile zontlhe a nga zi kota kasi ku hlamula a ziwutiso lezi zi kotekako ku ngha Jesu a vile nazo xungetano hi Jehova ni milayo yakwe. Josefa i wa famba kambe ni ngango wakwe mibuzweni ya wukhozeli yi nga mahiwa Jerusalema. Kuzilava ku wa laveka a maviki mambiri, lembe ni lembe, lezaku Josefa a famba 120 wa tikilometro a ya wona Pasika a tlhela a wuya.

20. Xana a tihloko ta mingango ya maKristu ti lanzelisa kuyini a xikombiso xi vekilweko hi Josefa?

²⁰ Inyamutlha, a tihloko ta mingango ti nga maKristu ti lanzela a xikombiso xakwe. Hambu lezi ti tirako hi kutikarata kasi ku hlayisa a mingango ya tona hi tlhelo ga nyama, ta zi tiva kambe lezaku a ku gonzisa a vana va tona hi Jehova hi zona zi nga za lisima nguvu ku hunza zontlhe. Va maha zontlhe zi nga ntanwini wabye kasi ku gonzisa a vana vabye hi Jehova le kaya va tlhela va famba navo mitlhanganweni ya bandla ni mitlhanganweni ya xipanze. A ku fana na Josefa, va zi tiva lezaku a ku na nchumu wunwani wa chukwana nguvu va nga mahelako vana vabye a ku hunza ku va gonzisa hi Jehova.

21. Xana a xikhati xa Pasika xi wa hi xikhati xo tshamisa kuyini ka ngango wa Josefa, niku hi rini laha Josefa na Maria va nga pola lezaku Jesu i wa nga hi zinwe navo?

²¹ A xikhati lexi Jesu a nga hi ni 12 wa malembe, kota tolovelo wakwe Josefa i lo teka ngango wakwe wontlhe vaya Jerusalema lezaku va yaga Pasika. Xi wa hi xikhati xa mubuzo niku a mingango ya hombe yi wa famba zinwe Jerusalema hi maruwa ma nga hi ni byanyi ni tisinya to nyuka khwatsi. A xikhati lexi yi ngaya yi chikela matshanwini yo woma ya zitsunga, ma nga hi kusuhani ni Jerusalema, a mingango yo tala yi wa yimbelela a tisimu ta kuya kukhozeleni. (Tis. 120-134) Kuzilava a doropa gi wa tala hi vanhu laha ka kuza ku vumaleka ni ko kanzihela. Anzhako ka Pasika, a mingango yi wa sangula ku tlhela kaya. Na va talelwe hi zo maha, Josefa na Maria va lo alakanya lezaku Jesu i wa patsene ni vanhu vanwani, kuzilava ni ziro zinwani za ngango. Ntsena anzhako ka ku famba a siku gontlhe, hi kona va  nga pola a lisine leli lo bayisa nguvu — Jesu i wa nga hi zinwe navo! — Luka 2:41-44.

22, 23. Zini lezi Josefa na Maria va nga maha a xikhati lexi va nga pola lezaku a mufana wabye i wa nga hi zinwe navo, niku zini lezi Maria a nga mu byela a xikhati lexi va nga mu kuma?

²² Na va karateka nguvu, va lo tlhela Jerusalema va ya lavetela Jesu matshanwini wontlhe. Hi nga alakanyela lezi va nga gi wonisa zona a doropa legi a xikhati lexi va nga famba hi lomu maruweni va vitana a n’wana wabye — gi wa ku khwatsi gi phanga, gi wa hambene nguvu ni lezi gi nga hi zona hi xikhati xa Pasika. Xana a mufana wabye i wa hi kwihi? Ka siku ga wunharu na va mu lavetela, xana Josefa i sangulile ku alakanya lezaku i wa tsanzekile ku khatalela khwatsi a xiavelo xo basa lexi Jehova a nga mu nyikile? Hi magumo, va loya tempeleni. Va lo sangula ku mu lavetela, vaza va chikela saleni ya hombe ku nga tsombene a vavanuna va gonzileko nguvu, va nga hi vagonzisi va Nayo — niku muswa Jesu i wa hi xikari kabye! Hi nga  alakanyela a kutangala loku Josefa na Maria va ku zwileko a xikhati va nga mu wona! — Luka 2:45, 46.

²³ Jesu i wa kari a ingisela a vavanuna lavo va gonzileko nguvu a tlhela a va maha ziwutiso. A vavanuna lavo va wa hlamaliswa hi kuzwisisa loku a xinwanana lexi xi nga hi nako ni mihlamulo ya xona. Kanilezi, Maria na Josefa va wa dzukile nguvu hi lezi Jesu a nga nyamalele. A tlhatlhambutelo wa Biblia wu komba lezaku Josefa a nga wulangi nchumu. Hambulezo, a magezu ya Maria ma komba lezi hi wumbiri gabye va nga ti zwisa zona. “Nwananga, u hi mahele yini a za kunghahi ke? Hi nga wona, a raru wa wena na mina hi wa ku lava na hi xaniseka.” — Luka 2:47, 48.

24. Xana a Biblia gi wu tlhamuselisa kuyini hi ndlela ya lisine a ntiro wa mupswali?

²⁴ A tlhatlhambutelo lowu wa Biblia wu komba hi ndlela ya lisine a zikarato lezi a vapswali va yimisanako nazo. Za karata a ku wundla n’wana — hambu loku a hi nwanana wo mbhelela! A kuva mupswali tikweni legi go biha zi nga vanga kukarateka ku nga tlhamuselekiko, kanilezi a vapapai  ni vamamani va nga chavelelwa hi ku tiva lezaku a Biblia ga zi tiva a zikarato lezi va yimisanako nazo.

25, 26. Xana Jesu i va hlamulisile kuyini a vapswali vakwe, niku xana Josefa i ti zwisile kuyini hi magezu ya n’wana wakwe?

²⁵ Jesu i wa tshamile tempeleni, ku nga hi kona koce laha a nga wa ta tizwa kusuhani nguvu na Jehova, a Papai wakwe wa le tilweni, na a zama ku pswonga zontlhe lezi a nga zi kota ku zi gonza. Jesu i lo hlamula vapswali vakwe hi magezu lawa ya xichawo na a hlamala hi lezi va nga kala ku tekela ku ku tiva lomu a nga hi kona: “Mu wa nzi lavela yini ke? Xana mu wa nga zi tivi lezaku nzi fanele a kuva nzi hi ndlwini ya Dadani ke?” — Luka 2:49.

²⁶ Handle ko kanakana, Josefa i ehleketile hi magezu lawo makhati yo tala. Kuzilava i wa nwayitela hi matshanza loku a ma alakanya. Hakuva hi yena a nga mahile zontlhe zi nga hi ntanwini wakwe kasi ku gonzisa a n’wana wakwe wa ku mu wundla a ku ranza Jehova Nungungulu. Hambu xikhatini lexi a nga ha hi mufana, Jesu i wa zi tiva lezi a papai wo khatala a tshamisileko zona, nguvunguvu hi kota ya wunghana legi a nga hi nago na Josefa.

27. Kota papai, i lungelo muni u nga nago, niku hikuyini u faneleko ku lanzela a xikombiso xa Josefa?

²⁷ Loku u hi papai, xana wa gi wona a lungelo ga hombe u nga nago ga ku vuna a vana va wena a ku wona lezi a papai wa liranzo ni wo khatala a tshamisileko zona? Hi kufanana, loku u hi ni vana va ku pswaliwa hi munwani mamani kutani papai, kutani vana va ku va wundla, lanzela a xikombiso xa Josefa hi ku khoma a n’wana munwe ni munwani hi ndlela ya liranzo ni yi kombako lezaku wa lisima. Vuna a vana lavo a ku tshinela ka Papai wabye wa le tilweni, Jehova Nungungulu. — Gonza  Va Le Efesusi 6:4.

28, 29. a) Zini lezi a magezu ma tsalilweko ka Luka 2:51, 52 ma hi byelako xungetano hi Josefa? b) Xana Josefa i mu vunisile kuyini a n’wana wakwe a ku kula hi wutlhari?

²⁸ Anzhako ka lezo, a Biblia gi hi byela zitsongwani nguvu xungetano hi wutomi ga Josefa, hambulezo za lisima a ku kambisisa khwatsi lezi gi wulako. Hi gonza lezaku Jesu i simamile ku “ingisa” vapswali vakwe. Hi tlhela hi gonza lezaku “Jesu i lo enzelekelana hi kutlhariha ni kukula, ni  tipswalweni mahlweni ka Nungungulu ni vanhu.” (Gonza Luka 2:51, 52.) Xana a magezu lawa ma hi byela yini hi Josefa? Ma hi byela zotala nguvu hi yena. Hi gonza lezaku Josefa i simamile ku rangela a ngango wakwe, hakuva a n’wana wakwe wo mbhelela i wa mu komba xichawo a tlhela a mu ingisa.

²⁹ Hi tlhela hi gonza lezaku Jesu i lo simama ku enzeleka hi kutlhariha ni kukula. Handle ko kanakana, Josefa i vunile Jesu lezaku a kula hi wutlhari. Xikhatini lexo, ku wa hi ni vingu ga kale ga vaJuda gi nga guma gi tsaliwa kala xikhatini xa hina. Gi ngalo, ntsena a vavanuna lava va nga hiko na xilaveko xa ku tira hi vona va zi kotako kuva titlhari hakunene, kanilezi a vavatli, varimi ni vabethi, “a va zi koti ku kanela a kululama ge hambu ku lamula; a va tshami lomu ku hlawutelwako mifananiso.” Anzhako ka xikhati, Jesu i kombile lezaku a vingu lego gi wo hemba hakuva yena i wa tlharihile nguvu. Na a ha hi mufana, makhati mangani a ngazwa a papai wakwe wa ku mu wundla, muvatli wa xisiwana, na a gonzisa hi ndlela yo zwisiseka lezi Jehova a zi wonako na zi hi zi nene ni lezi zi bihileko? Handle ko kanakana i mu zwile makhati ya tsanza-vahlayi.

30. Xana Josefa i ti vekelisile kuyini xikombiso a tihloko ta mingango inyamutlha?

³⁰ Hi wona kambe lezi Josefa a nga mu vunisa zona Jesu a ku kula hi tlhelo ga nyama. Kota lezi a nga khatalelwe khwatsi a xikhati lexi a nga ha hi nwanana, Jesu i kulile ava wanuna wa ntamu, wa ku hanya khwatsi ni wo tsaka. Hi kuengetela, Josefa i gonzisile a n’wana wakwe a kuva mutiri wa mu nene. Jesu i wa nga tiviwi ntsena kota n’wana wa muvatli, kanilezi i wa tiveka kambe kota “muvatli.” (Mar. 6:3) Hikwalaho, hi nga wula lezaku Josefa i humelele kugonziseni. Hi wutlhari, a tihloko ta mingango ti pimanyisa a xikombiso xa Josefa, hi ku khatalela a zilaveko za nyama za vana vabye ni ku tiyiseka lezaku va ta zi kota ku ti hlayisa ha voce ke.

31. a) Xana a matimu ma komba lezaku Josefa i file rini? (Wona a  kwadru.) b) Xikombiso muni lexi Josefa a hi siyeleko lezaku hi xi pimanyisa?

³¹ Anzhako ka kubapatizwa ka Jesu, na a hi ni kwalomo ka 30 wa malembe, a tlhatlhambutelo wa Biblia a wa ha wuli nchumu ha Josefa. A matimu ma komba lezaku Maria i wa hi noni a xikhati lexi Jesu a nga sangula a wutireli gakwe. (Wona a kwadru “ Xana Josefa i file rini?”) Hambulezo, Josefa i siyile xifungo xakwe — i vile xikombiso xa papai wa mu nene nguvu, i vikele a ngango wakwe a tlhela a wu hlayisa, ni ku timisela hi kutsumbeka kala afa. Ni wihi papai, ni yihi hloko ya ngango, hambu ni wihi muKristu i maha khwatsi hi ku pimanyisa a kukholwa ka Josefa.