1. Lienzo la ku tshamisa kuyini li nga rinzele Jona, niku i wa ti zwisa kuyini hi lomu a ngaya kona?

JONA ive ni xikhati xo tala xa ku ehleketa. I wa fanele ku teka lienzo la kwalomo ka 800 wa tikilometro, li nga hi lipfhumba la kwalomo ka hweti kutani ku hunza hi milenge. A kusangula i wa fanele ku hlawula ndlela yo famba hi yona: Xana i wa ta hlawula ndlela yo hatlisa kutani i wa ta hlawula leyi yi nga hiko na zikarato zo tala kanilezi na yi djikadjika? Hi kulanzela i wa fanele ku khoma ndlela a famba, a tsemakanya mikova ni zitsunga zo tala. I wa fanele ku renzeleka a Xiwula xa hombe xa Siria, a tlhatuka micongo ya hombe yo kota Eufrate, a tlhela a kombela ku etlela mitini ya vanhu a nga va tiviko yi nga hi madoropeni ni zidoropaneni za Siria, Mesopotamia, ni Assiria. Laha Jona a ngaya a chikela Niniva, a kuchava kakwe ku lo engetela.

2. Xana Jona i zi tivisile kuyini lezaku i wa nga zi koti ku tsutsuma a xiavelo xakwe?

² Ku wa hi ni nchumu wunwe lowu Jona a nga wu tiva khwatsi: I wa nga ta zi kota ku tsutsuma a xiavelo xakwe. I wa zamile ku maha lezo xikhatini xi hunzileko. Kota lezi hi nga zi wona ka xipimo xa ha hi ku hunzako, hi lihlaza-mbilu Jehova i gonzisile Jona hi ku tirisa bhubhutsa lomu bimbini ni kuponisiwa kakwe ko hlamalisa hi njhanjhi ya hombe. Anzhako ka masiku manharu, a njhanjhi yi lo ya hlata Jona muhanzeni na a ha hanya, niku lezo zi mu khumbile nguvu. — Jona, zip. 1, 2.

3. I tshamela muni legi Jehova a gi kombisileko ka Jona, hambulezo xiwutiso muni xi vukako?

³ A xikhati lexi Jehova a nga ruma Jona a kuya Niniva hi khati ga wumbiri, a muprofeti loyi i lo ingisa a teka lienzo lo leha la kuya mutsuwuka-gambo. (Gonza Jona 3:1-3.) Kanilezi, anzhako ka ku kawukiwa hi Jehova, xana Jona i cicile hi kumbhelela? Hi xikombiso, Jehova i mu mahele wuxinji, a nga mu tsikangi a mbombomela lomu bimbini, a nga mu  tsayisangi hi kota ya kuhluwuka kakwe, niku i mu nyikile a lungelo ginwani ga ku tatisa a xiavelo xakwe. Anzhako ka zontlhe lezi, xana Jona i gonzile ku mahela wuxinji vanwani? A zikhati zo tala za karata ka vanhu va nga mbhelelangiko a ku gonza ku maha wuxinji. A hi woneni lezi hi nga zi gonzako ka yimpi leyi yi lwilweko hi Jona.

4, 5. Hikuyini Jehova a wulileko lezaku ‘Niniva i muti lowu wa hombe,’ niku lezo zi hi gonzisa yini xungetano hi yena?

⁴ Jona i wa nga hi na mawonela ya Jehova xungetano hi Niniva. Hi gonza lezi: “A muti wa Niniva wu [wa] hi wa hombe nguvu.” (Jona 3:3) A tlhatlhambutelo wa Jona wu bika makhati manharu laha Jehova a nga wula lezaku ‘Niniva i muti lowu wa hombe.’ (Jona 1:2; 3:2; 4:11) Hikuyini a doropa legi gi nga hi ga hombe kutani ga lisima mahlweni ka Jehova?

⁵ A doropa ga Niniva gi wa hi ga kale, gi wa hi ginwe ga madoropa yo sangula lawa ma akilweko hi Nimrode anzhako ka Ntalo. Gi wa hi ga hombe nguvu, niku zi wonekisa ku khwatsi gi wa hi ni  zidoropana zinwani zo tala xikari ka gona, hikwalaho gi wa tsemakanyiwa hi masiku manharu. (Gen. 10:11; Jona 3:3) Niniva i wa hi ni titempeli ta hombe to hlamalisa, makhurisi yo tiya nguvu ni miako yinwani yo saseka. Kanilezi, lezo a hi zona zi nga gi maha giva ga lisima ka Jehova Nungungulu. Lexi xi nga hi xa lisima ka yena vanhu. Niniva i wa hi ni vaaki vo tala nguvu loku a fananiswa ni madoropa manwani ya xikhatini lexo. Hambu lezi va nga bihile, Jehova i wa khatala hi vona. Jehova i ranza vanhu hi munwe munwe niku i lava lezaku va ti sola va tlhela va gonza ku maha za zi nene.

6. a) Hikuyini kuzilava Jona a chavileko a xikhati lexi a nga nghena doropeni ga Niniva? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.) b) Hi gonza yini xungetano hi Jona ka ntiro wa kuxumayela lowu a wu mahileko?

⁶ A xikhati lexi Jona a nga nghena Niniva, kuzilava i chavile nguvu laha a nga wona a vanhu vo tala nguvu va nga akile lomo. * I lo famba siku gontlhe, a lavetela lomu ku nga tele nguvu vanhu lezaku a sangula ku kanela a mahungu yakwe. Xana i wa ta wulawulisa kuyini navo? Xana i wa sina a xi tiva a xiAssiria? Kutani Jehova i lo mu maha a wulawula a lirimi lelo hi xihlamaliso? A hi zi tivi. Kuzilava Jona i kanele a mahungu yakwe hi lirimi lakwe la xiHeberu zonake munwani a hunzulusela lezaku zi zwiwa hi vaNiniva. Na ku nga khataliseki lezi a nga mahisa zona, a lisine hi lezaku a mahungu yakwe ma wa nga karati a ku ma zwisisa niku kuzilava ma wa nga wulelwi ku mu maha a tsakelwa hi vanhu: “Ka ha sele 40 wa masiku, zonake Niniva i ta hahlulwa.” (Jona 3:4) Hi kutiya, i lo simama ku phindaphinda a mahungu lawo. Hi ku maha lezo, i kombisile a kutiya ka hombe nguvu ni kukholwa, ku nga matshamela lawa inyamutlha ma lavekako nguvu ka maKristu ku hunza tinguva tontlhe.

7, 8. a) Xana a vanhu va Niniva va ma hlamulisile kuyini a mahungu ya Jona? b) Zini lezi a hosi ya Niniva yi nga maha laha yi ngazwa a mahungu ya Jona?

⁷ A vaNiniva vo tala va lo nyima kasi kuzwa lezi Jona a nga kari a wula. Handle ko kanakana i alakanyile lezaku a vanhu va wa ta mu zangarela va tlhela va mu xanisa. Wutshanwini ga lezo, ku lo maheka zilo zo hlamalisa. A vanhu va lo ingisa! A mahungu yakwe ma lo hangalaka hi kuhatlisa. Hi xikhatanyana, a doropa gontlhe gi wa kari gi wulawula hi xiprofeto xa Jona xa kuloviswa. (Gonza Jona 3:5.) A ziganyi ni zisiwana, lava va ntamu ni va gome, a vanana ni vahombe,  va lo ti sola. Va lo ti tsona zakuga. A mahungu ya lezaku a vanhu va wa kari va ti sola ka zionho zabye ma lo chikela tindleveni ta hosi.

⁸ Laha yi ngazwa a mahungu ya Jona a hosi yonawu yi lo ti sola. Na yi kombisa ku chava Nungungulu, yi lo suka xitshanwini xa yona xa wuhosi, yi tlhatlha tinguwo ta wuhosi, yi boha tinguwo ta xirilo a ku fana ni vanhu vanwani yi tlhela yi “tshama lomu khumeni.” A hosi ni tihosana va lo yimisa nayo wa kupfhunga. Yi lo laya vontlhe lezaku va ambala a tinguwo ta xirilo, a ku patsa ni zifuyo. * Hi kutikoramisa yi lo vumela lezaku a vanhu va yona va wa hi ni nanzu hi kota ya kubiha ni tihanyi leti va nga kari va maha. Na yi kombisa kutsumba ka lezaku a Nungungulu wa lisine i wa ta va mahela wuxinji loku a wona a kutisola kabye, a hosi yi te ngalo: “Kutani Nungungulu i ta hunzuluka, a tlhela a tsika a zanga yakwe yo tshisa, kasi hi nga lovi.” — Jona 3:6-9.

9. A vasolasoli va timhaka va kanakanela mhaka yihi xungetano hi vaNiniva, kanilezi hi zi tivisa kuyini lezaku vo phazama?

⁹ A vasolasoli vo kari va timhaka va kanakanela a mhaka ya lezaku a vaNiniva va ti solile hi kuhatlisa laha va ngazwa a mahungu ya Jona. Kanilezi, a titlhari ta timhaka ta Biblia ti wula lezaku ka vanhu va xikhatini xa kale, lava va nga kholwa ni ku chava wuloyi, na va hi va ku cica kwalaha ni kwalaha, a kucica ko khwatsi hi loko a ku kanakanisi. Tlhatakumbiri, ha zi tiva lezaku lezi a vasolasoli lavo va zi kanakanelako a zi na xigelo hakuva anzhako ka xikhati Jesu wutsumbu i wulawulile hi kutisola ka vaNiniva. (Gonza Mateu 12:41.) Jesu i wa zi tiva khwatsi lezo, hakuva i wa kari a hanya le tilweni a xikhati lexi a zilo lezi zi nga maheka. (Joh. 8:57, 58) A lisine hi leli, a hi faneli ku tshuka hi alakanya lezaku a zi koteki lezaku a vanhu va ti sola — hambu loku hi va wonisa ku khwatsi va tlanyele. Hi Jehova basi a zi kotako ku tiva lezi zi nga mbilwini ya munhu.

10, 11. a) Zini lezi Jehova a nga maha laha a nga wona lezaku a vaNiniva va ti solile? b) Hikuyini hi nga tiyisekako lezaku a xiboho xa Jehova xa kulamula vaNiniva xi wa nga hi kuphazama?

¹⁰ Zini lezi Jehova a nga maha laha a nga wona lezaku a vaNiniva va ti solile? Anzhako ka xikhati, Jona i tsalile lezi: “Laha Nungungulu  a nga wona hi mitiro yabye, lezaku va hunzulukile ndleleni yabye ya kubiha, i lo hunzuluka a tlhelisa a khombo legi a nga wulile lezaku i ta va rumela gona, a nga ha gi wiseli hehla kabye.”— Jona 3:10.

¹¹ Xana lezo zi wula lezaku Jehova i no phazama a xikhati lexi a nga boha ku lovisa a vaNiniva? Ahihi. A Biblia gi wula lezaku a kululama ka Jehova ku mbhelele. (Gonza Deuteronome 32:4.) Jehova i wa nga hi na xigelo xa ku simama a zangarela a vaNiniva. I wonile kucica ka vanhu lavo a tlhela a wona lezaku ku wa nga ha hi na xilaveko xa ku va tsayisa. Lexi xi wa hi xikhati xa ku va mahela wuxinji.

12, 13. a) Xana Jehova i zi kombisisile kuyini lezaku i Nungungulu wa kuringanisela, wa ku ti zwananisa ni xiyimo ni wa wuxinji? b) Hikuyini a xiprofeto xa Jona xi nga kala xi nga hi xa mawunwa?

¹² Jehova a hi Nungungulu wo nonoha, a nga khataliko ni wa tihanyi kota lezi a kutala ka zikhati zi wuliwako hi varangeli va wukhongeli. A ku hambana ni lezo, yena i Nungungulu wa kuringanisela, wa ku ti zwananisa ni xiyimo, niku i na ni wuxinji. Loku a boha ku tsayisa vaonhi, i ranga hi ku tirisa a vayimeli vakwe va laha misaveni lezaku va va tlharihisa, hakuva i xuva nguvu ku wona a muonhi na a maha lezi a vaNiniva va nga maha — va ti solileko va tlhela va cica a tindlela tabye. (Ezek. 33:11) Jehova i te ngalo ka muprofeti wakwe Jeremia: “A xikhati xo kari nzi nga wulawula nzi vukela a tiko ni mufumo, lezaku nzi ta wu tsuwula, ni ku khungumula ni ku wu lovisa; kanilezi loku a tiko legi nzi wulawulileko ha gona, gi hunzuluka kubiheni ka gona, minawu nzi ta hunzuluka nzi tsika a khombo legi nzi nga xuvile a ku gi mahela.” — Jer. 18:7, 8.

¹³ Xana a xiprofeto xa Jona xi wa hi xa mawunwa? Ahihi; hakuva xi tatisile a kungo ga xona gi nga hi ku tlharihisa vanhu. A xitlharihiso lexo xi wa seketelwa ka mahanyela yo biha ya vaNiniva, niku hi kota ya xona va lo cica. Loku a vaNiniva va wo tlhela va maha lezi zi bihileko, Nungungulu i wa ta va tsayisa. Lezo hakunene zi mahekile anzhako ka xikhati. — Zef. 2:13-15.

14. Xana Jona i ti zwisile kuyini hi kota ya wuxinji ga Jehova ka vaNiniva?

¹⁴ Xana Jona i ti zwisisile kuyini a xikhati lexi a kulamula ku nga kala kuta hi xikhati lexi a nga xi rinzele? Hi gonza lezi: “Jona i lo tsanwa nguvu, a zangara.” (Jona 4:1) Jona i zile a maha mukhongelo wu zwalisako ku khwatsi i wo kawuka Nungungulu! Jona i wulile lezaku i wa fanele ku ngha a tshamile kaya kakwe, le tikweni gakwe. I engetile aku i wa zi tiva lezaku Jehova i wa nga ta lovisa vaNiniva, hizalezo zi nga mu maha a tsutsuma aya Tarxixi. I lo guma a kombela kufa, a wula lezaku a kufa zi chukwana nguvu ku hunza ku hanya. — Gonza Jona 4:2, 3.

15. a) Zini lezi kuzilava zi nga maha Jona a karateka ni ku zangara? b) Xana Jehova i mu khomisile kuyini a muprofeti wakwe a nga karatekile?

 ¹⁵ Kasi Jona i wa karateka nguvu hi kota ya yini? A zi koteki a ku tiva zontlhe lezi zi nga hi hlokweni yakwe, kanilezi lezi hi zi tivako hi lezaku Jona i wa kanele mahlweni ka vanhu vontlhe lezaku Niniva i ta loviswa. Va kholwile lezi a nga zi wula. Kanilezi, a kulovisa a ku tangi. Xana i wa chava lezaku a vanhu va ta mu tseketsela va mu wula muprofeti wa mawunwa ke? A hi zi tivi, a lisine hi lezaku a nga tsakangi hi ku wona a vanhu na va ti sola kutani hi ku wona Jehova na a va mahela wuxinji. Zi wonekisa ku khwatsi i lova ni xiviti xa hombe nguvu, a ti tsetsa yena wutsumbu a tlhela a alakanya lezaku a vito gakwe gi wa ta chakiswa. Kanilezi, zi te dlunya lezaku a Nungungulu wa Jona wa tipswalo i wa ha wona za zi nene ka muprofeti wakwe a nga karatekile. Wutshanwini ga ku tsayisa Jona hi ku nga kombisi kakwe xichawo, Jehova i lo mu maha xiwutiso xinwe xo olova lezaku a ti hlola: “Xana zi ku sasekela a ku zangara ke?” (Jona 4:4) Xana Jona i hlamulile? A Biblia a gi kombi lezaku i hlamulile.

16. Xana a vokari a va vumelelani na Nungungulu ka zilo muni, niku xigonzo muni hi nga xi kumako ka xikombiso xa Jona?

¹⁶ Za olova a ku tsutsumela ku lamula Jona hi kota ya tshamela gakwe, kanilezi hi fanele ku alakanya lezaku zi tolovelekile ku a vanhu va nga mbhelelangiko va nga vumelelani na Nungungulu. A vokari va alakanya lezaku Jehova i wa fanele ku ngha a nga vumelelangi a khombo go kari, kutani ku i wa fanele ku ngha a tekele ku lovisa vaonhi, kutani ku i wa fanele ku ngha a lovisile kale a mafambisela wontlhe lawa ya zilo. A xikombiso xa Jona xi hi alakanyisa lezaku loku hi nga vumelelani na Nungungulu, lexi xi faneleko ku lulamisiwa xontlhe xikhati mawonela ya hina — na ku nga hi lawa Yakwe.

17, 18. a) Zini lezi Jona a nga maha anzhako ka ku suka Niniva? b) A zihlamaliso za Jehova xungetano hi khungu zi mu khumbisile kuyini Jona?

¹⁷ Na a rerekile mbilwini, a muprofeti loyi i lo suka Niniva, kanilezi wutshanwini ga kuya kaya, i loya zitsungeni zi nga hi ka tlhelo ga mutsuwuka-gambo wa doropa. I lo ya aka a nzhuti wa wutsongwani a tshama a rinzela — a cuwukela a doropa ga Niniva. Kuzilava i wa ha tsumba lezaku a doropa gi ta loviswa. Xana Jehova i wa ta mu gonzisisa kuyini a wanuna loyi wa mbilu ya ribye a ku kombisa a wuxinji?

¹⁸ Laha wusikwini, Jehova i lo milisa khungu. Laha Jona a nga vuka a wona a sinya leyi yo saseka, ya matluka ya hombe ma nga hi nzhuti wa wu nene nguvu a ku hunza lowu a nga wu akile, i lo tsaka  nguvu. “Jona i lo tsakela nguvu” a sinya leyo, kuzilava na a alakanya lezaku yi wa hi xikombiso xa makatekwa ni kuamukeleka ka Nungungulu. Kanilezi, Jehova i wa lava ku maha za hombe ka Jona zo hunza ku mu vikela ka mumu ni ka zanga yakwe yo kala xigelo. I wa lava ku khumba a mbilu ya Jona. Hikwalaho, Nungungulu i lo maha zihlamaliso zinwani. I lo rumela a pungwani wu ta daya sinya. Hi kulanzela i lo rumela “mheho yo hisa ya Wuca” kala Jona a “titivala” hi kota ya kuhisa. Jona i lo tlhela a tsuva a kombela kufa. — Jona 4:6-8.

19, 20. Xana Jehova i pimisanisile kuyini na Jona mhakeni ya khungu?

¹⁹ Jehova i lo tlhela a wutisa Jona lezaku i wa hi ni xigelo xa ku zangara ke, ka khati legi, hi kota ya kufa ka khungu. Wutshanwini ga ku ti sola, Jona i lo ti yimelela aku: “Ina, nzi maha khwatsi hi ku zangara ni ku kala nzifa.” Makunu xi wa chikele a xikhati xa lezaku Jehova a mu gonzisa ku kombisa wuxinji. — Jona 4:9.

²⁰ Nungungulu i lo pimisana na Jona, a mu byela lezaku yena i wa zwela wusiwana a sinya yi ti mileleko ni wusiku ya ku kala a nga yi byalangi ge hambu ku yi kulisa. Zonake Nungungulu a gemeta hi ku mu wutisa lezi: “Mina ngha nzi nga tsetsi Niniva, a muti lowu wa hombe, lowu wu nga ni tsengo wa 120.000 wa vanhu va hlamusa,  lava va nga zi tiviko a ku hambanyisa a woko gabye ga xinene ni le’ga xibhabha, ni zifuyo le’zo tala ke?” — Jona 4:10, 11. *

21. a) Mufananiso muni wu tirisilweko hi Jehova kasi ku gonzisa Jona? b) Xana a tlhatlhambutelo wa Jona wu nga hi vunisa kuyini a ku ti hlola hi kutsumbekileko?

²¹ Xana wa zi zwisisa hakunene lezi Jehova a nga zi wula hi mufananiso lowu? Jona i wa nga mahangi nchumu kasi ku khatalela a sinya leyo. Kanilezi, Jehova i wa hi Xibuka xa wutomi ga vaNiniva lavo niku hi yena a nga kari a va khatalela, hi yena a nga vanga zivangwa zontlhe lezi zi nga laha misaveni. Makunu, Jona i wa zi kotisa kuyini ku nyika lisima la hombe a sinya ku hunza a wutomi ga 120.000 wa vanhu ni zifuyo zabye ke? Xana a hi lezi Jona a nga tsikile kupima kakwe ku fumelwa hi makangwa? Phela Jona i tsetsile a sinya leyo hi lezi ntsena yi nga kari yi mu vuna yena wutsumbu. Xana a zanga yakwe hi Niniva yi wa nga vangiwi hi zigelo za makangwa — kuxuva ka matshanza ka ku lava ku vikela a vito gakwe, ni ku komba lezaku lezi a nga kanela zi wa hi lisine? A matimu ya Jona ma nga hi vuna a ku hlola a wutsumbu ga hina hi kutsumbekileko. Himani xikari ka hina a kalako a nga hi na kubyekelela ka makangwa? Hi fanele ku mu bonga nguvu Jehova hi lezi hi lihlaza-mbilu a hi gonzisako ku khatala nguvu hi vanwani ku hunza hina wutsumbu, ku zwela wusiwana ni kuva ni wuxinji — a ku fana na yena!

22. a) Xana Jona i khumbisilwe kuyini hi gonziselelo ya wutlhari ya Jehova xungetano hi wuxinji? b) Xigonzo muni lexi hontlheni hi faneleko ku xi gonza?

²² A xiwutiso xi seleko hi lexi, Xana Jona i gonzile zokari ka zontlhe lezi zi mu humeleleko? A bhuku ga Biblia gi nga ni vito gakwe gi gumesa hi xiwutiso xa Jehova xo kala ku hlamuliwa. A vokari va nga sola hi lezi Jona a nga kala ku xi hlamula. Kanilezi, a lisine hi lezaku a bhuku ga Jona i hlamulo wa xiwutiso lexo. A matimu ma komba lezaku hi Jona wutsumbu a nga tsala a bhuku legi gi nga ni vito gakwe. Makunu, hi nga alakanyela a muprofeti loye na a hi tikweni gakwe ga mabeleko, na a tsala a tlhatlhambutelo lowu. Hi nga wona wanuna loyi a kulileko, wo tlhariha ni wo ti koramisa na a ninginiza hloko a xikhati lexi a tlhamuselako a zihoxo zakwe, kungaingisi kakwe, ni kuala kakwe ku kombisa wuxinji? Zi la su dlunya lezaku Jona i kumile xigonzo xa lisima ka gonziselelo ya Jehova ya wutlhari. I gonzile kuva munhu wa wuxinji. Xana hinawu hi tava vanhu va wuxinji? — Gonza Mateu 5:7.