1, 2. Tlhamusela a lienzo la Maria, niku hikuyini li nga kala li nga mu nanziheli.

HI NGA alakanyela Maria na a zama ku tshamiseka hehla ka mbongola. Makunu ku wa hunza tihora na a khilele mbongola. Josefa hi yena a nga kari a koka matomu ya mbongola a yi gula vaya tikweni ga le kule ga Betlehema. Maria i lozwa xinwanana na xi ti henyahenya kambe lomu rumbyini gakwe.

² Ka xikhati lexi, a nyimba ya Maria yi wa hi ni tihweti to tala; loku gi tlhamusela lezi a nga tshamisile zona ka xikhati lexo, a Biblia gi ngalo, “i wa sikile hi nyimba.” (Luka 2:5) A xikhati lexi a patswa lowu wu nga kari wu hunza lomu masinwini, kuzilava a varimi vo kari va wa wu cuwuka va guma va ti wutisa ku hikuyini a enzako na a sikile hi nyimba. Hikuyini Maria a enzako aya wutshanwini ga le kule nguvu ni Nazareta?

3. Maria i nyikilwe xiavelo muni, niku zini hi to zi gonza ka yena?

³ Zontlhe zi sangulile tihweti to kari mahlweni, a xikhati lexi a nhanyana loyi wa muJuda a nga nyikiwa xiavelo xo hlawuleka nguvu matinwini wontlhe ya vanhu. I wa ta pswala n’wana loyi a nga wa tava Messia, a N’wana wa Nungungulu! (Luka 1:35) Laha a xikhati xa ku pswala a n’wana loye xi ngaya xi chikela, ku lo laveka lezaku a maha a lienzo lelo. Ka lienzo leli, Maria i yimisene ni zikarato zo tala zi nga ringa a kukholwa kakwe. A hi woneni lezi zi mu vunileko a ku simama a tiyile hi tlhelo ga moya.

4, 5. a) Hikuyini Josefa na Maria va yako Betlehema? b) A nayo wu humesilweko hi Kesari wu tatisile xiprofeto muni?

⁴ Josefa na Maria va wa nga hi vona voce va nga kari va enza. Kesari Augustu i wa ha hi ku humesa nayo wa xitsalela wu nga wula lezaku a vanhu vontlhe lomu tikweni gakwe va wa fanele ku ya tsalelwa lomu va nga pswaliwa kona. Xana Josefa na Maria va hlamulisile kuyini? A tlhatlhambutelo wu ngalo: “Josefa i lo suka hi le Nazareta wa le Galilea, aya Judia, a mutini wa Davida, lowu wu vitwako Betlehema, hakuva i wa hi wa yindlu ya Davida ni wa nyimba yakwe.” — Luka 2:1-4.

⁵ A nayo wa Kesari a wu no halahala wu humeswa hi xikhati lexi Maria a nga hi kusuhani ni ku pswala. A xiprofeto xi tsalilweko kwalomo ka 700 wa malembe mahlweni ka lezo xi profetile lezaku Messia i wa ta pswaliwa Betlehema. Ku wa hi ni doropa gi nga vitanwa  Betlehema gi nga hi ka pfhuka wa 11 wa tikilometro ntsena kusukela Nazareta. Hambulezo, a xiprofeto xi wa wulile hi kukongoma lezaku Messia i wa ta pswaliwa xidoropaneni xi vitwako “Betlehema Efrata.” (Gonza Mika 5:2.) Kasi ku chikela ka xidoropana lexo na va sukela Nazareta, a vaenzi va wa famba kwalomo ka 130 wa tikilometro, hi tindlela ta zitsunga, va hunza hi Samaria. Josefa i wa fanele kuya xidoropaneni lexi xa Betlehema kasi ku ya ti tsalelisa, hakuva hi kwalomo a ngango wa kokwani wakwe, Hosi Davida, wu nga hanya kona — a ngango lowu Josefa ni sati wakwe va ngata hi ka wona.

6, 7. a) Hikuyini kuzilava a lienzo la kuya Betlehema li nga karatela Maria? b) A kuva sati wa Josefa zi khumbisile kuyini a ziboho za Maria? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.)

⁶ Xana Maria i wa ta seketela a xiboho xa Josefa xa ku ingisa a nayo lowu? Phela a lienzo leli li wa nga ta mu nanzihela. Zi wonekisa ku khwatsi ku wa hi nguva ya kusangula ka wuxika, niku ku wa tolovela ku mesamesa tivula kota lezi a nguva ya ximumu yi ngaya yi gumesa. A xinwani kambe xi nga wa ta maha lezaku a lienzo leli li karata hi lezaku a xikhati lexi va nga wa ta lava ku chikela Betlehema va wa ta kwela tsunga wa hombe, wu nga hi kwalomo ka 760 wa timetro hi kutlakuka. Kuzilava a ku kwela tsunga lowo zi wa ta teka xikhati xo hunza tolovelo hakuva kota lezi Maria a nga sikile kuzilava i wa ta lava ku chika a humula makhati yo tala. A ku hunza lezo, ka xigava lexi xa nyimba, a wasati i ranza ku tshama kaya kusuhani ni ngango ni vanghana va longileko ku mu vuna loku a sangula ku lunwa. Handle ko kanakana, zi lavile kutiya-hlana kasi ku maha a lienzo leli.

 ⁷ Hambulezo, Luka i tsalile lezaku Josefa i lo suka “a ya tsalelwa zinwe na Maria.” Niku, Maria i wa “wutilwe hi yena [Josefa].” (Luka 2:4, 5) A kuva sati wa Josefa zi khumbile nguvu a ziboho za Maria. Yena i wa wona nuna wakwe kota hloko ya ngango, zonake a vumela hi mbilu yontlhe a ntiro lowu Nungungulu a mu nyikileko — wa kuva muvuni wa nuna wakwe hi ku mu seketela ka ziboho lezi a zi mahako. * Hikwalaho, i lo ti koramisa ka xiboho xi nga mahilwe hi nuna wakwe hambu lezi zi nga kala zi nga mu oloveli.

8. a) Xini xinwani kuzilava xi nga kuca Maria a kuya Betlehema na Josefa? b) A xikombiso xa Maria xi hi tiyisisa kuyini hina inyamutlha?

⁸ Xini xinwani kuzilava xi nga kuca Maria a ku ingisa? Xana i wa xi tiva a xiprofeto xa lezaku Messia i wa ta pswalelwa Betlehema? A Biblia a gi hlamuli. Za koteka ku ngha Maria a xi tivile xiprofeto lexo hakuva a kutala ka vanhu va wa xi tiva. (Mat. 2:1-7; Joh. 7:40-42) Maria i wa yi tiva khwatsi a Mitsalo. (Luka 1:46-55) Kani Maria i vumelile ku enza hi kota ya ku lava ku ingisa a nuna wakwe, nayo wa mufumo, kutani hi kota ya xiprofeto xa Jehova wutsumbu — kutani hi kota ya zigelo zontlhe lezi — a lisine hi lezaku i hi vekele xikombiso xa xi nene nguvu. Jehova wa va ranza nguvu a vanhu vo ti koramisa ni vo ingisa, kani vavanuna kutani vavasati. A xikombiso xa Maria xa hi tiyisa nguvu  kota lezi a vanhu vo tala inyamutlha va alakanyako lezaku a va faneli kuva vo ti koramisa.

9, 10. a) Zini lezi Maria na Josefa kuzilava va nga zi alakanyela a xikhati lexi va ngaya va chikela Betlehema? b) Josefa na Maria va tshamile kwihi niku hikuyini?

⁹ Kuzilava Maria i te hefu hi kutsaka a xikhati lexi a nga hoxa mahlo a wona Betlehema hi le kulenyana. Laha va nga kwela tsunga — va hunza masimu ya maoliva — ma nga wona yo gumesa ku khayelwa — kuzilava Maria na Josefa va alakanyele a matimu ya xidoropana lexo. Khwatsi hi lezi muprofeti Mika a nga zi wulile; a xidoropana lexi xi wa nga ringanelwi hi ku hlayiwa xikari ka madoropa ya Juda hi kota ya wutsongwani ga xona, hambulezo, kuve ka xidoropana xalexi ku nga pswaliwa Boazi, Naomi, na Davida. Vontlhe vanhu lavo va hanyile kwalomo ka 1.000 wa malembe mahlweni ka Josefa na Maria.

¹⁰ A xidoropana lexo xi wa tele hi vanhu. A vanwani va wa rangele Maria na Josefa, hikwalaho ku wa nga hi na wutshamu ka tiyindlu to rurela vapfhumba. * Hizalezo, va wa nga hi na pulani yinwani ahandle ka ku ya etlela rangeni. Hi nga alakanyela lezi Josefa a nga karatekisa zona a xikhati lexi a nga wona a sati wakwe na azwa a kubayisa ka hombe nguvu loku ku nga ya ku tshinga. Maria i lo sangula ku lunwa rangeni lego.

11. a) Hikuyini a vavasati va nga misaveni yontlhe va zi zwisisako khwatsi lezi Maria a zi zwileko? b) Xana Jesu “matewula” hi tindlela muni?

¹¹ A vavasati va nga misaveni yontlhe va zi zwisisa khwatsi lezi Maria a zi zwileko. Kwalomo ka 4.000 wa malembe mahlweni ka lezo, Jehova i wa profetile lezaku a vavasati vontlhe va wa tazwa a kubayisa ka hombe nguvu a xikhati lexi va pswalako n’wana hi kota ya lezi va thapelweko hi xionho. (Gen. 3:16) A ku na xikombiso xa lezaku Maria a nga ku zwangi kubayisa loko. A tlhatlhambutelo wa Luka a wu wuli zo tala xungetano hi kulunwa kakwe, wu wula ntsena ku: “I lo beleka a nisanyana wakwe wa matewula.” (Luka 2:7) Ina, i lo beleka a n’wana wakwe wa “matewula” — a n’wana wo sangula xikari ka vana vo tala va Maria, lava hi wutsongwani ga kona va nga hi ntlhanu ni vambiri. (Mar. 6:3) Kanilezi, loyi wa matewula i wa ta hambana ni vontlhe. I wa nga hi matewula yakwe basi, kanilezi i wa hi “matewula ya zivangwa zontlhe” za Jehova wutsumbu, a N’wana wa Nungungulu a belekilweko yece! — Kol. 1:15.

12. Xana Maria i mu latile kwihi a nwanana wakwe, niku xana a lisine la lezi a ranga gi nga tshamisile zona li hambanisa kuyini ni lezi zi kombiswako ka mihlakano ni zifananiso za kubelekwa ka Jesu?

¹² A tlhatlhambutelo wu tlhela wu wula a magezu lawa yo tiveka  nguvu: “I lo mu petsela dzobyeni, a mu lata xigowolweni xa tihomu.” (Luka 2:7) A mihlakano ni zifananiso lezi zi kombisako a kubelekwa ka Jesu zi hunzeleta a mhaka leyi hi ku maha ku khwatsi a ranga gi wa hi wutshamu gi nene ga ku pswalelwa kona. Kanilezi, wona lezi hakunene zi mahekileko. Maria i lo lata a nwanana wakwe lomu xigowolweni, xi nga tiriselwa ku chela zakuga za zifuyo. Alakanya lezaku a ngango wu wa tshama lomu rangeni, gi nga wutshamu legi gi nga hava moya wa wu nene ge hambu kubasa. Hakunene i kona mupswali a nga wa ta lava lezaku a nwanana wabye a pswalelwa lomu rangeni kuveni ku na ni wutshamu ginwani ga gi nene? A kutala ka vapswali va navelela a vanana vabye za zi nene nguvu. A ha ha wuli ha Maria na Josefa, vonawu va wa navelela za zi nene nguvu a N’wana wa Nungungulu!

13. a) Xana Maria na Josefa va mahile zontlhe va nga zi kota ka xiyimo lexi va nga hi ka xona hi ndlela muni? b) Xana a vapswali vo tlhariha inyamutlha va rangisa zilo muni za lisima zo fana ni lezi zi rangisilweko hi Josefa na Maria?

¹³ Hambulezo, a va yisangi kupima kabye kontlhe ka xiyimo xi nga tsakisiko lexi va nga hi ka xona; kanilezi va lo maha lezi va nga zi kota ka xiyimo lexo. Hi xikombiso, Maria i lo khatalela nwanana wakwe ha yece, a mu phutsela lomu dzoweni a guma a mu lata hi wukheta lomu xigowolweni lezaku a etlela, na a tiyiseka lezaku i hlayisekile niku a nga ta biwa hi xirami. Hambu ka xiyimo lexi xi nga tsakisiko, Maria i mahile zontlhe zi nga hi ntanwini wakwe kasi ku khatalela a n’wana wakwe. Yena na Josefa, hi wumbiri gabye, va wa zi tiva kambe lezaku a ku gonzisa a nwanana wabye a ku ranza Jehova hi zona zi nga hi za lisima nguvu ka zontlhe. (Gonza Deuteronome 6:6-8.) Inyamutlha, a vapswali vo tlhariha va rangisa a zilo lezo a xikhati lexi va wundlako a vana vabye tikweni legi gi nga nyikiko lisima a ku tirela Nungungulu.

14, 15. a) Hikuyini a varisi va nga zi lava nguvu a ku wona a nwanana? b) Zini lezi a varisi va nga maha anzhako ka ku wona Jesu lomu rangeni?

¹⁴ Hi xitshuketi, ku lova ni tsanga-tsanga yi nga colopetela a kurula ka ngango lowu. A varisi vo kari va lo tsutsumela rangeni, na va xuva nguvu ku wona a ngango lowo, nguvunguvu a nwanana. A vavanuna lava va wa tele hi kutsaka. Va wata hi kutsutsuma hi le zitsungeni lomu va nga hanya kona ni mitlhambi yabye. * A vapswali va n’wana va wa lava ku tiva lezi zi nga kari zi humelela, hikwalaho a varisi va lo va hlawutela zilo zo hlamalisa zi nga ha hi ku va mahekela. Laha xikari ka wusiku, ku lo woneka ngelosi ka vona hi xitshuketi. A wutshamu legi va nga hi ka gona gi lo tala hi kungangamela ka Jehova, zonake a ngelosi yi lo va byela lezaku Kristu, kutani Messia, i wa ha hi ku pswaliwa  le Betlehema. Va wa ta mu kuma lomu xigowolweni na a phutselwe ka dzowo. Hi kulanzela, ku lo maheka zinwani zo hlamalisa nguvu — ku lo humelela a xidlemo xa tingelosi, xi dumisa Nungungulu! — Luka 2:8-14.

¹⁵ A zi hlamalisi lezi a vavanuna lava vo ti koramisa va ngata Betlehema hi kutsutsuma! Kuzilava va khumbekile nguvu hi ku wona a xihlangi na xi etlele xigowolweni kota lezi a ngelosi yi nga va byelile. A va miyelangi ni mahungu lawo yo saseka. “Va lo hlawutela a mhaka leyi va byelilweko . . . Vontlhe lava va nga zizwa va lo hlamala hi timhaka leti ti wulawulilweko hi varisi.” (Luka 2:17, 18) Zi wonekisa ku khwatsi a varangeli va wukhongeli va wa chepeta a varisi. Kanilezi, zi la su dlunya lezaku Jehova i wa va nyika nguvu lisima a vavanuna lava vo ti koramisa ni va kholwako. Kanilezi, xana a lienzo leli la varisi li mu khumbisile kuyini Maria?

16. Xana Maria i zi kombisisile kuyini lezaku i wa ti nyika xikhati xa ku ehleketa hi lezi a nga byeliwa, niku zi komba yini hi kukholwa kakwe?

¹⁶ Handle ko kanakana, Maria i wa karele nguvu anzhako ka ku pswala n’wana, hambulezo i ingisele khwatsi zontlhe lezi a varisi va nga wula, a tlhela a “hlayisa tontlhe leto timhaka, a ti alakanyela mbilwini yakwe.” (Luka 2:19) Hakunene, a wasatana loyi i wa ti nyika xikhati xa ku ehleketa hi lezi a nga byeliwa. I wa zi tiva lezaku a mahungu lawa ya ngelosi ma wa hi ya lisima nguvu. Jehova, a Nungungulu wakwe, i wa lava lezaku a zi tiva ku a n’wana wakwe i wa hi mani, ni lisima leli a nga hi nalo. Hikwalaho, i lo maha zo hunza ku ingisela basi. I lo hlayisa timhaka tontlhe leto mbilwini yakwe, lezaku a ehleketa hi tona ka masiku, tihweti ni malembe ma nga hata. Lexi xinwe xa zilo za lisima zi nga vuna Maria a ku hlayisa a kukholwa kakwe na ku tiyile wutomini gakwe gontlhe. — Gonza Maheberu 11:1.

17. Hi nga xi pimanyisisa kuyini a xikombiso xa Maria loku zita mhakeni ya lisine la moya?

¹⁷ Xana u ta pimanyisa a xikombiso xa Maria? Jehova i tatile a Mhaka yakwe hi lisine la moya la lisima nguvu. Kanilezi, a lisine lelo li nga ta hi vuna nchumu loku hi nga li ingiseli. Hi li ingisela hi ku gonza a Biblia hi kukhanzakanya — na hi nga gi gonzi ntsena hi lezi gi nga bhuku ga gi nene — kanilezi, hi lezi gi nga Mhaka yi pimisilweko ya Nungungulu. (2 Tim. 3:16) A ku fana na Maria, hi tlhela hi hlayisa a lisine xungetano hi Jehova timbilwini ta hina ni ku li ehleketa. Loku hi ehleketa hi lezi hi gonzako lomu ka Biblia, hi alakanyela tindlela to tirisa khwatsi a wusungukati ga Jehova, hi ta nyika a kukholwa ka hina lezi zi lavekako lezaku ku kula khwatsi.

18. a) Xana Maria na Josefa va wu ingisisile kuyini a Nayo wa Mosi a xikhati lexi Jesu a nga ha hi xihlangi? b) Xana lezi Josefa na Maria va nyikeleko tempeleni zi hi byela yini xungetano hi xiyimo xabye xa timali?

¹⁸ Laha a xihlangi xi nga tlhanganyisa a 8 wa masiku, Maria na Josefa va lo xi nghenisa wukwera hi kuya hi Nayo wa Mosi, va xi chula vito ga Jesu, kota lezi va nga byelilwe. (Luka 1:31) Zonake, ka siku ga wu 40, va lo mu teka vaya tempeleni le Jerusalema, yi nga hi ka pfhuka wa 10 wa tikilometro kusukela Betlehema, va ya nyikela a miphahlo ya kubasiswa leyi a zisiwana zi nga vumelelwa ku yi nyikela hi kuya hi nayo — matuva mambiri. Kani va wile tingana hi lezi va nga kala va nga zi koti ku nyikela hi yivu ni tuva, lezi zi nga nyikelwa hi vapswali vanwani, Josefa na Maria a va tsikangi ku ingisa a Nayo, va mahile zontlhe va nga zi kota kasi ku wu ingisa. Niku va tiyisilwe nguvu a xikhati lexi va nga hi seyo. — Luka 2:21-24.

19. a) Xana Simeoni i mu nyikisile kuyini Maria a timhaka tinwani ta lisima a nga fanele ku ti hlayisa mbilwini yakwe? b) Zini lezi Ana a nga maha a xikhati lexi a nga wona Jesu?

¹⁹ A wanuna wo kari wo khosahala a nga vitwa Simeoni i lo va tshinelela zonake a byela Maria timhaka tinwani ta lisima nguvu leti a nga fanele ku ti hlayisa mbilwini yakwe, niku a moya wa ku basa wa Jehova wu wa mu kombile lezaku nwanana Jesu hi yena Muhanyisi a profetilweko. Simeoni i tlhelile a tlharihisa Maria lezaku a siku go kari i wa ta kurumeteka ku timisela a kubayisa ka hombe. I te Maria i wa ta tlhavekisa ku khwatsi i supado yi tlhavako a muhefemulo wakwe. (Luka 2:25-35) Hambu lezi a magezu lawo ma nga wa mu tlharihisa hi kuta  ka khombo, kuzilava ma mu vunile a ku timisela a xikhati lexi a khombo lego gi nga chikela, 33 wa malembe anzhako ka lezo. Hi kulanzela, a muprofeti wa xisati a nga vitwa Ana, i lo wona nwanana Jesu zonake a sangula ku kanela hi yena ka ni wihi munhu a nga rinzela a kutlhatlhiswa ka Jerusalema. — Gonza Luka 2:36-38.

20. Xana a ku yisa Jesu tempeleni le Jerusalema xive xiboho xa xi nene nguvu hi ndlela muni?

²⁰ Hakunene, a ku yisa a nwanana wabye tempeleni ya Jehova le Jerusalema, xive xiboho xa xi nene nguvu! Hakuva hi ku maha lezo, va nyikile a n’wana wabye a masangulo ma nene ya kuya tempeleni ya Jehova hi kukhanzakanya. A xikhati va nga hi seyo, va nyikile Jehova a za wuchukwana va nga hi nazo, va tlhela va kuma gonziselelo ni kutiyiswa. Handle ko kanakana, Maria i sukile tempeleni a siku lego na kukholwa kakwe ku tiyile nguvu, na mbilu yakwe yi tele hi timhaka ta moya leti a nga wa ta ti ehleketa ni ku byela vanwani.

21. Zini hi faneleko ku maha kasi a kukholwa ka hina kuya mahlweni ku kula, a ku fana ni loku ka Maria?

²¹ A zo ku saseka a ku wona a vapswali inyamutlha na va lanzela a xikombiso xakwe! Hi kutsumbeka, a vapswali va nga Timboni ta Jehova vata ni vana vabye mitlhanganweni ya wuKristu. A vapswali lavo, va nyikela lezi va zi kotako, va tiyisa a makholwa-kulobye hi magezu yabye. Loku a mitlhangano ya wuKristu yi gumesa, va huma na va tiyisilwe nguvu, va tsakile, na va hi ni timhaka to tala nguvu ta ku byela vanwani. A hi kutsakisa ka zona a kuva ni vapswali lavo! Loku hi maha lezo, a kukholwa ka hina ku taya ku kula nguvu a ku fana ni loku ka Maria.