1, 2. a) Zini zi nga xanisa a vanhu va Elija? b) Kukanetwa muni loku Elija a yimiseneko nako Xitsungeni xa Karmeli?

ELIJA i lo cuwukisa xidlemo xi nga zama ku noma a Xitsunga xa Karmeli. Hambu lezi gi nga kala gi nga seca khwatsi, zi wa dlunyateka lezaku a vanhu lava va wa xaniseka hi ndlala ni wusiwana. A xihala xa malembe manharu ni khihlanya xi wa va siyele zifuta.

² Xikari kabye, ku wa hi ni 450 wa vaprofeti va Baali va nga famba na va ginga hi matshanza. A vaprofeti lavo va matshanza va wa mu venga nguvu Elija, a muprofeti wa Jehova. Muzinza Jezebeli i wa dele a malanza yo tala ya Jehova, hambulezo a wanuna loyi i wa ha simama ku kona a wukhozeli ga Baali hi kutiya. Kanilezi, i wa ta simama ku maha lezo kala rini? Kuzilava a vapristi lavo va alakanyile lezaku kota lezi a nga hi yena yece i wa nga ta zi kota ku va hlula. (1 Tih. 18:4, 19, 20) Hosi Ahabi yenawu i lota, na a khilele a kareta yakwe ya wuhosi. Yenawu i wa venga Elija.

3, 4. a) Hikuyini kuzilava Elija a chavileko laha gi ngaya gica ka siku ga lisima wutomini gakwe? b) Ziwutiso muni hi to zi kambisisa?

³ Ka siku lego, Elija i wa lava ku mahekelwa hi zilo zi nga kala zi nga se mu humelela wutomini gakwe. A xikhati lexi Elija a nga wona a vanhu na va noma a Xitsunga xa Karmeli, i wa zi tiva lezaku na ku nga hi kale va wa ta zi wona hi kudlunyatekileko lezaku himani loyi a nga nyamintamu — xana hi Nungungulu kutani vanhu vo biha ke. Xana i ti zwisile kuyini laha gi ngaya gica? Kota lezi a nga “hi munhu a nga hi ni mahanyela yo kota hina,” handle ko kanakana i chavile. (Gonza Jakobe 5:17.) Hambulezo, hi nga tiyiseka hi mhaka leyi hi wutsongwani ga kona: kota lezi a nga ranzelwe hi vanhu vo kala ku kholwa, hosi yabye ya muhluwuki, ni vapristi va vadayi, Elija i alakanyile lezaku i wa hi yece.— 1 Tih. 18:22.

⁴ Kanilezi, zi mahisile kuyini a kuza a vaIsraeli vava ka xikarato lexi? Niku xana a tlhatlhambutelo lowu wu ku khumbisa kuyini wena? Wona a xikombiso xa Elija xa kukholwa, u tlhela u wona lezi xi nga hi vunisako zona inyamutlha.

5, 6. a) A vaIsraeli va wa hi yimpini muni? b) Xana Hosi Ahabi i mu zangarisisile kuyini Jehova?

⁵ Kuringana wutomi gakwe gontlhe, Elija i wonile a nchumu wa lisima lowu a vanhu vakwe ni tiko gakwe va nga hi nawo na wu nga ha khatalelwi. Hi xikhati xo leha, a vaIsraeli vo tala va wa hlawulile a wukhozeli ga  mawunwa wutshanwini ga wukhozeli go basa, va tlhela va hlawula ku khozela vanungungulu va mawunwa wutshanwini ga ku khozela Jehova Nungungulu. Masikwini ya Elija, a wukhozeli ga vanungungulu va hava gi wa anzile nguvu.

⁶ Hosi Ahabi i wa mu zangarisile nguvu Jehova. I wa chadile na Jezebeli, a n’wana wa hosi ya le Sidoni. Jezebeli i wa ti yimisele ku hangalasa a wukhozeli ga Baali tikweni gontlhe ga Israeli ni ku fuvisa a wukhozeli ga Jehova. Na zi nga seya kule, Ahabi i lo sangula ku mu seketela. I lo aka tempeli ni alati ga Baali a khizama mahlweni ka nungungulu loyi wa wuhedeni. — 1 Tih. 16:30-33.

7. a) Hikuyini a wukhozeli ga Baali gi nga bihile? b) Xungetano hi xikhati lexi a xihala xi mbhetileko masikwini ya Elija, hikuyini hi nga tiyisekako lezaku a Biblia a gi ti kaneti? (Wona kambe a  kwadru.)

⁷ Hikuyini a wukhozeli ga Baali gi nga bihile? Gi lo khohlisa Israeli, gi maha votala va tsika a Nungungulu wa lisine. Gi wa hi wukhozeli go nyenyeza gi nga tele hi tihanyi. Le tempeleni ya kona ku wa hi ni zibhayi za xinuna ni za xisati, kutikhoma ka hava hi tlhelo ga masango, ni kuhiswa ka vanana kota miphahlo. Jehova i kombisile lezi a nga ti zwisa zona hi ku rumela Elija ka Ahabi lezaku a ya mu tivisa hi xihala lexi xi nga wa tava kona kala loku a muprofeti wa Nungungulu a tivisa a kugumesa ka xona. (1 Tih. 17:1) Ku hunzile malembe yo tala na Elija a nga se ti kombekisa ka Ahabi a mu byela lezaku a tsombanyisa vanhu ni vaprofeti va Baali Xitsungeni xa Karmeli. *

8. Xana a tlhatlhambutelo wa wukhozeli ga Baali wu wula yini ka hina inyamutlha?

⁸ Kanilezi, xana a yimpi leyo yi wula yini ka hina inyamutlha? A vokari kuzilava va nga ha wula lezaku a tlhatlhambutelo wa wukhozeli ga Baali a wa ha hi wa lisima, hakuva a ha ha ranzelwangi hi titempeli ni maalati ya Baali. Kanilezi a hi faneli ku kanyisa a tlhatlhambutelo lowu hi lezi ma nga matimu ya kale ntsena. (Rom. 15:4) A gezu “Baali” gi wula ku “nwinyi” kutani “hosi.” Jehova i byelile vanhu vakwe lezaku va wa fanele ku hlawula yena kota “baali” wabye kutani nuna wabye. (Isa. 54:5) Xana a wu kholwi lezaku a vanhu va ha tirela a venyi vo hambanahambana wutshanwini ga Nungungulu Nyamintamu? Kani a vanhu va tirisa a wutomi gabye kasi ku hlongolisela mali, ntiro, kutihungata, kutitsakisa hi tlhelo ga masango, kutani ku tirela ni vahi vanungungulu vanwani va tsanza-vahlayi lava va khozelwako wutshanwini ga Jehova, vo hlawula a nwinyi wabye. (Mat. 6:24; gonza Va Le Roma 6:16.) Hi lisine, a matshamela yo tala ya wukhozeli ga Baali ma ha vuvuma nguvu inyamutlha. A ku ehleketa hi yimpi leyo ya Jehova na Baali zi nga hi vuna a ku maha xiboho xa wutlhari xungetano hi loyi hi to mu tirela.

9. a) Lezi a Xitsunga xa Karmeli makunu xi nga tshamisile zona xi wa hi ka xiyimo xa xi nene kasi ku paluxa a wukhozeli ga Baali hi ndlela muni? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.) b) Zini lezi Elija a byelileko vanhu?

⁹ Hi le hehla ka Xitsunga xa Karmeli zi wa koteka ku wona khwatsi a tiko — kusukela ka nkova wa Kixoni kala Bimbini ga Hombe (Bimbi ga Mediteraneyo) ni kusuhani nago, ni zitsunga za Lebanoni hi tlhelo ga nwalungu. * Kanilezi, laha a gambo gi nga tsuwuka ka siku legi ga lisima nguvu zi wa dlunyateka lezaku a tiko gi le kuxanisekeni ka hombe nguvu. A tiko go nona legi Jehova a nga nyikile vaIsraeli makunu gi wa nga ha pfuni nchumu. Makunu gi wa hi tiko gi nga womile hi kota ya kuhisa ka mumu, gi wa onhilwe hi wupumbu ga vanhu va Nungungulu! Laha a vanhu va nga tsombana, Elija i lo va tshinelela a va wutisa lezi: “Kala rini na ma ha yimile xikari ka maalakanyo mambiri ke? Loku Jehova a hi  Nungungulu, mu lanzeleni; ni loku Baali a hi Nungungulu, lanzelani yena!” — 1 Tih. 18:21.

10. Xana a vanhu va Elija va wa “yimile xikari ka maalakanyo mambiri” hi ndlela muni, niku lisine muni la xiseketelo va nga wa li rivele?

¹⁰ Hikuyini Elija a byelileko vaIsraeli lezaku va wa “yimile xikari ka maalakanyo mambiri?” Ihakuva va wa nga zi zwisisi lezaku va wa fanele ku hlawula xikari ka ku khozela Jehova ni ku khozela Baali. Va wa alakanya lezaku va wa zi kota ku khozela vontlhe va vambiri — va xalalisa Baali hi mikhuwo yabye yo nyenyeza va tlhela va maha zikombelo ka Jehova Nungungulu. Kuzilava va alakanyile lezaku Baali i wa ta katekisa a timbewu tabye ni mitlhambi yabye, zonake “Jehova wa tiyimpi” a va vikela tiyimpini. (1 Sam. 17:45) Va wa rivakelwe a lisine leli la xiseketelo — Jehova a nga hlengeli wukhozeli gakwe ni munhu. Yena i lava ku khozelwa yece niku i fanelwa hi lezo. Ku nga lisine leli a vanhu vo tala va simamako ku nga li zwisisi kala nyamutlha. Ni gihi wukhozeli gi mahelwako yena na gi xanganyelwe ni ginwani wukhozeli a gi amukeleki ka yena, niku ga mu swira! — Gonza Eksodusi 20:5.

11. U alakanya lezaku a magezu ya Elija Xitsungeni xa Karmeli ma nga hi vunisa kuyini a ku tlhela hi kambisisa lezi hi zi rangisako wutomini ni lezi hi khozelisako zona ke?

¹¹ Hikwalaho, a vaIsraeli va wa “yimile xikari ka maalakanyo mambiri” a ku khwatsi munhu a zamako ku famba ka tindlela timbiri hi khati ginwe. A vanhu vo tala inyamutlha va maha a xihoxo xo fana ni lexo, va tsika vanwani “vabaali” va nghena hi kutsongwani-kutsongwani wutomini gabye zonake va nga ha khozeli Nungungulu. A ku ingisa a kukhongotela ka xihatla ka Elija ka ku tsika a ku yima maalakanyweni mambiri zi nga hi vuna a ku tlhela hi kambisisa lezi hi zi rangisako wutomini ga hina ni lezi hi khozelisako zona.

12, 13. a) Xikambelo muni lexi Elija a byelileko vanhu lezaku va maha? b) Hi nga zi kombisisa kuyini lezaku hi na ni kutsumba ko fana ni loku ka Elija?

¹² Hi kulanzela, Elija i lo va nyika mawonela. Xi wa hi xikambelo xo olova lexi xi nga wa ta komba ziku dlunya lezaku himani Nungungulu wa lisine. A vapristi va Baali va wa fanele ku aka a alati, va tlhateka muphahlo; zonake va khongela ka nungungulu wabye lezaku a rumela nzilo. Elija yenawu i wa ta maha zo fana. I te ngalo kabye, “a nungungulu loye a ta nga hlamula hi nzilo, hi yena a nga Nungungulu [wa lisine.]” Elija i wa zi tiva lezaku himani a nga Nungungulu wa lisine. A kukholwa kakwe ku wa tiyile nguvu laha ka kuza a nga chavi a ku tsika a vakaneti vakwe va ranga hi vona. I lo tsika a vaprofeti va Baali va ranga va nyikela muphahlo. Va lo hlawula a nkuzi yabye va yi nyikela kota muphahlo zonake va sangula ku khongela ka Baali. * — 1 Tih. 18:24, 25.

 ¹³ Masikwini ya hina Nungungulu a nga ha mahi zihlamaliso. Hambulezo, Jehova a nga cicangi. Hi nga mu tsumba hi kumbhelela a ku fana na Elija. Hi xikombiso, loku a vokari va kaneta lezi a Biblia gi zi gonzisako, a hi chavi a ku va tsika va ranga va wula a mawonela yabye. A ku fana na Elija, hi nga tsutsumela ka Nungungulu wa lisine lezaku a lulamisa zilo. Hi maha lezo hi ku tsumba a Mhaka yakwe yi pimisilweko leyi yi mahelweko ‘ku luleka,’ na ku nga hi hina wutsumbu. — 2 Tim. 3:16.

14. Xana Elija i tseketsele a vaprofeti va Baali hi ndlela muni, niku hikuyini?

¹⁴ A vaprofeti va Baali va lo teka a muphahlo wabye va wu tlhateka laha alatini zonake va sangula ku khongela ka nungungulu wabye. Va lo kanyuluka hi kuphindaphinda vaku “O Baali, hi hlamule!” Va lo simama ku kanyuluka hi timeneti kala kuza ku hunza tihora. A Biblia gi ngalo, “kanilezi a va zwangi ni gezu ga ku hlamula.” Zonake ni hlikanhi Elija i lo sangula ku va tseketsela, a va byela lezaku kuzilava Baali a nga va hlamuli hakuva i khomekile nguvu, kutani i hambukile, hambu ku ngha a hi kuetleleni laha koza a lava ku vuxiwa. Elija i lo kuca a vakanganyisi lavo lezaku va ‘vitana nguvu.’ Handle ko kanakana, Elija i wa wona a wukhozeli ga Baali kota wupumbu, niku i wa lava lezaku a vanhu va Nungungulu va zi wonawu lezo. — 1 Tih. 18:26, 27.

15. Xana lezi zi humeleleko a vapristi va Baali zi gi kombisisa kuyini a wupumbu ga ku hlawula a nchumu wunwani lezaku wuva nwinyi wa hina wutshanwini ga Jehova?

¹⁵ Hikwalaho, a vapristi va Baali va lo pinyama nguvu va “rila hi gezu ga hombe, va ti tsemelela hi mikwana ni tikari, kala a nkhata wu xilila hehla kabye.” Hambulezo a zi sizangi! Hakuva “cima a va zwangi gezu, ne ni ku kuma hlamulo, hambu ku wona nchumu.” (1 Tih. 18:28, 29) Hakunene, ku wa nga hi na Baali. Gi wa hi wunwa ntsena gi nga vangilwe hi Satani lezaku a hambukisa vanhu ka Jehova. A lisine lo tiya hi leli, a ku hlawula a munhu munwani lezaku ava nwinyi wa hina wutshanwini ga Jehova zi hi yisa kukhunguvanyisweni, hambu tinganeni. — Gonza Tisimu 25:3; 115:4-8.

16. a) Zini lezi kuzilava a vanhu va zi alakanyileko a xikhati lexi va nga wona Elija na a aketa a alati ga Jehova Xitsungeni xa Karmeli? b) Xana Elija i zi kombisisile kuyini hi kuengetelekileko lezaku wa mu tsumba a Nungungulu wakwe?

¹⁶ Na giya kuphumeni, Elija i lo nyikela a muphahlo wakwe. I lo aketa a alati ga Jehova gi nga khungumulilwe hi valala va wukhozeli go basa. I lo tirisa a 12 wa maribye, kuzilava na a alakanyisa a vanhu vo tala va khume ga tixaka va tiko ga Israeli lezaku va wa ha fanele ku ingisa a Nayo wa Mosi lowu wu nga nyikilwe a tiko gontlhe ga Israeli. Zonake i lo teka a muphahlo wakwe a wu tlhateka laha alatini a tlhela a laya lezaku  zontlhe zi cheletelwa mati, lawa kuzilava ma nga khiwa Bimbini ga Miditeraneyo legi gi nga hi kusuhani. I zile a kela lomu mareveni ya alati kasi ku ku tata hi mati. I wa hehukisele zilo a vaprofeti va Baali, kanilezi ka Jehova i zi karatisile — hakunene i wa mu tsumba nguvu a Nungungulu wakwe. — 1 Tih. 18:30-35.

17. Xana a mukhongelo wa Elija wu zi kombisisa kuyini lezi a nga zi rangisa, niku xana hi nga xi pimanyisisa kuyini a xikombiso xakwe mikhongelweni ya hina?

¹⁷ Makunu, na zontlhe zi longiselwe, Elija i lo maha mukhongelo wo olova kanilezi wa ntamu, lowu wu kombileko zi ku dlunya lezi zi nga hi za lisima ka Elija. Xo sangula, i wa lava ku komba lezaku Jehova, na ku nga hi Baali, hi yena a nga hi “Nungungulu wa ka Israeli.” Xa wumbiri, i wa lava lezaku a vanhu va zi tiva ku yena i wa hi nanza ntsena ga Jehova; a wudzunzo gontlhe gi wa fanele kuya ka Nungungulu. Hi kugumesa, i kombisile lezaku i wa ha khatala hi vanhu vakwe, hakuva i wa xuva nguvu a ku wona Jehova na a ‘tlhelisela a timbilu tabye’ ka Yena. (1 Tih. 18:36, 37) A ku khataliseki a hlomulo lowu va nga wu vangile hi kungatsumbeki kabye, Elija i wa ha va ranza. Mikhongelweni ya hina ka Nungungulu, xana hi nga kombisa a kutikoramisa ko fana ni loko, hi karatekela a vito ga Nungungulu ni lava va lavako xivuno ke?

18, 19. a) Xana Jehova i wu hlamulisile kuyini a mukhongelo wa Elija? b) Zini lezi Elija a nga ruma vanhu ku maha, niku hikuyini a vapristi va Baali va nga kala va nga ringanelwi hi ku kombisiwa tipswalo?

¹⁸ Na Elija a nga se khongela, kuzilava a zidlemo zi ti wutisile lezaku xana Jehova i wa nga hi nungungulu wa mawunwa a ku fana na Baali ke. Kanilezi, anzhako ka mukhongelo, a va ha vangi ni xikhati xa ku kanakana. A tlhatlhambutelo wu ngalo: “A nzilo wa Jehova wu lota wu ta mbhetisa a muphahlelo wa kuhiswa, ni tihunyi ni maribye, ni misava; wu pswonga ni mati ya lomu nkeleni.” (1 Tih. 18:38) Hi nga wona a hlamulo lowu wo hlamalisa! Xana a vanhu va hlamulisile kuyini?

¹⁹ Vontlhe va lo kanyuluka vaku, “Jehova i Nungungulu! Jehova i Nungungulu” wa lisine! (1 Tih. 18:39, Tradução do Novo Mundo) Hi magumo, va li wonile a lisine. Kanilezi va wa nga se kombisa a kukholwa. Hi lisine, a ku vumela lezaku Jehova i Nungungulu wa lisine anzhako ka ku wona a nzilo na wuta hi le tilweni kota hlamulo wa mukhongelo wo kari, a hi xikombiso xo hlamalisa xa kukholwa. Elija i lo va kombela lezaku va kombisa a kukholwa kabye hi ndlela yinwani. I lo va kombela lezaku va maha lezi va nga fanele ku ngha va zi mahile malembe yo tala mahlweni ka lezo — va ingisa a Nayo wa Jehova. A Nayo wa Nungungulu wu wa wula lezaku a vaprofeti va mawunwa ni vakhozeli va zifananiso va wa fanele ku dawa. (Deut. 13:5-9) A vapristi lava va Baali va wa hi valala va Jehova Nungungulu, niku va wa lwisana ni makungo  yakwe. Xana va wa fanele ku kombisiwa tipswalo? Xana vona va wa kombisile tipswalo a vanana vo tala va nga hiko na nanzu lava va nga va hisa na va ha hanya, va hisela Baali? (Gonza Mavingu 21:13; Jer. 19:5) A vavanuna lava va wa nga ringanelwi hi ku kombisiwa tipswalo! Hikwalaho, Elija i lo laya lezaku va dawa, niku va delwe futsi.— 1 Tih. 18:40.

20. Hikuyini a kukarateka ka vahloli va timhaka va masikwini ya hina xungetano hi kudawa ka vapristi va Baali hi Elija ku nga hiko na xigelo xo zwala?

²⁰ A vasolasoli va masikwini ya hina va nga ha sola nguvu lezi a xikambelo lexi xa Xitsungeni xa Karmeli xi nga gumesisa zona. A vanhu vo kari va nga ha karateka va alakanya lezaku lava va hisekelako wukhongeli hi ndlela ya hava va nga ha tirisa a matimu lawa kasi ku yimelela a zimaho za tihanyi za wukhongeli. Niku a ya kubiha hi lawa ya ku, inyamutlha ku na ni vanhu vo tala va tihanyi va ti mahako na vaku vo hisekela wukhongeli. Kanilezi, Elija i wa nga hisekeli wukhongeli laha ka kuza a hunzeleta. I wa kari a lamulela Jehova. Tlhatakumbiri, a maKristu ya lisine ma zi tiva lezaku a ma faneli ku lanzela a xikombiso xa Elija xa ku teka tlhari ma vukela nala. Wutshanwini ga lezo, ma lanzela a nayo lowu wu nyikilweko vapizani vontlhe va Jesu wu kumekako ka magezu ya Kristu ka Pedro yaku: “Tlhelisa a supado ya wena; hakuva vontlhe lava va khomako supado va ta lobyiswa hi yona.” (Mat. 26:52) Jehova hi yena yece a to neha kululama niku xikhatini xi tako i ta tirisa a N’wana wakwe lezaku a ku neha.

21. Hikuyini a xikombiso xa Elija xi fanelako khwatsi a maKristu ya lisine inyamutlha?

²¹ A maKristu ya lisine ma na ni wutihlamuleli ga ku kombisa kukholwa hi ndlela leyi ma hanyako hi yona. (Joh. 3:16) A yinwe ya tindlela ta ku maha lezo, ku pimanyisa a vavanuna vo tsumbeka vo fana na Elija. Elija i khozele Jehova yece a tlhela a kuca vanwani a ku maha lezo. Hi kutiya, i lo paluxa kota mawunwa a wukhongeli legi Satani a gi tirisako kasi ku hambukisa vanhu ka Jehova. I lo tsumba Jehova lezaku a lulamisa zilo wutshanwini ga ku tsumba a wuzikoti gakwe ni lezi a nga zi lava. Hakunene Elija i yimelele a wukhozeli go basa. Ngha hontlheni hi pimanyisa a kukholwa kakwe!