1, 2. a) I ntiro muni lowu Rute a nga kari a maha? b) Matshamela muni yo saseka lawa Rute a ma gonzileko xungetano hi Nayo wa Nungungulu ni vanhu vakwe?

RUTE i khizama laha nyanzeni ya sevada leyi a nga wungeletele a siku gontlhe. Gi wa sangula ku phuma lomu masinwini ma ranzeleko Betlehema niku a vatiri vo tala va wa kongoma nyangweni ya xidoropana lexi xi nga hi xitsungeni xi nga hi kusuhani. A hi alakanyeleni lezi Rute a nga karalisile zona anzhako ka ku tira a siku gontlhe kusukela ni mixo kala gi phuma. Hambulezo, i lo simama ku tira a phophela zipupu za sevada. Hambu lezi a ntiro wu nga binza — a siku give gi nene nguvu a ku hunza lezi a nga zi rinzele.

² Xana a zilo zi wa ta sangula ku mu chukwatela wasatana loyi wa noni? Kota lezi hi zi wonileko ka xipimo xa ha hi ku hunzako, yena i wa bohile ku simama ni nwingi wakwe, Naomi, a tsumbisa ku tshama naye a tlhela a khozela Jehova a Nungungulu wa Naomi. A vavasati lava va tinoni va wa sukile zinwe Moabi va wuya Betlehema, khalekhale Rute a muMoabi i lo gonza lezaku a Nayo wa Jehova wu wa khatalela a zisiwana zi nga hi vaIsraeli ni valuveli. I lo tlhela a wona lezaku a vanhu vo kari va Jehova lava va nga hanya hi kuyelana ni Nayo va wa kombisa hi hanyela gabye ni wunene gabye lezaku va ranza a milayo ya Jehova, niku lezo zi holisile a mbilu ya wasati loyi.

3, 4. a) Xana Boazi i mu tangalisisile kuyini Rute? b) A xikombiso xa Rute xi nga hi vunisa kuyini masikwini lawa a wutomi gi karatako?

³ A munwe wa vanhu lavo ku wa hi Boazi, a nga hi wanuna a kulileko wo ganya. Rute i wa kutsula masinwini ya wanuna loye. Ka siku lego Boazi i wa khatalele Rute hi ndlela ya wudadani. Handle ko kanakana, Rute i tsakile mbilwini yakwe a xikhati lexi a nga alakanyela a magezu yo dzunza lawa a nga byelilwe hi lezi a nga hlayisa Naomi a tlhela a hlawula ku lava wuchavelo tipapeni ta Jehova, a Nungungulu wa lisine. — Gonza Rute 2:11-14.

⁴ Hambulezo, kuzilava Rute i wa ti wutisa ku xana a wutomi gakwe gi wa ta tshamisa kuyini masikwini ma nga hata. Kota lezi a nga hi muluveli wa xisiwana, wo kala nuna ge hambu n’wana, i wa ta ti hlayisisa kuyini yena wutsumbu zinwe na Naomi malembeni ma nga hata? Xana va wa ta ti hlayisa ntsena hi zilo lezi a nga kutsula? Ahati loku yena wutsumbu a khosahala, himani a nga wa ta mu hlayisa? Loku ku hi lezaku i ti mahile a ziwutiso lezi, za zwisiseka. Masikwini lawa a wutomi gi karatako, a vokari va ti maha ziwutiso zo fana ni lezi. A xikhati lexi hi wonako lezi a kukholwa ka Rute ku mu vunisileko zona a ku  yimisana ni zikarato lezo, hi ta wona tindlela to tala ta ku mu pimanyisa.

5, 6. a) Tlhamusela lezi gi nga bhinzulisa zona a siku go sangula ga kukutsula ka Rute masinwini ya Boazi. b) Zini lezi Naomi a nga wula laha a nga wona Rute?

⁵ Laha Rute a nga mbheta ku phopha zipupu za sevada zonake a wungeletela a sevada ya kona ka wutshamu ginwe, i lo wona lezaku i wa kutsulile a xipimo xa efa ya sevada. A xijumba xakwe kuzilava xi wa peza kwalomo ka 14 wa tikilo! Za koteka ku ngha a yi bohele lomu ka nguwo a guma a rwala aya Betlehema a xikhati lexi a gambo gi nga pswitela. — Rute 2:17.

⁶ Naomi i tsakile kuzilava a tlhela a hlamala hi ku wona a sevada yo tala yi nga rwelwe hi Rute, a katamwane wakwe wo ranzeka. Rute kambe i wuyile ni zakuga lezi zi nga sele le masinwini, lezi Boazi a nga nyikile vatiri. Va loga zinwe a zakuga lezo. Naomi i lo mu wutisa lezi: “U kutsule kwihi nyamutlha? U wa tira kwihi? A katekiswe a munhu loye a ku amukeleko.” (Rute 2:19) Naomi i zi wonile lezaku a kuza Rute a wuya ni sevada liyani yo tala nguvu, ni zakuga, ihakuva a wokari i wa mu vunile.

7, 8. a) Naomi i wonile a wunene ga Boazi kota legi gi tako hi ka mani niku hikuyini? b) Xana Rute i li kombisisile kuyini hi kuphindaphinda a liranzo lo tsumbeka ka nwingi wakwe?

⁷ Va lo sangula ku bhula, Rute a hlawutela Naomi a wunene ga Boazi. Na a hlamaliswa hi lezo, Naomi i te ngalo: “A katekiswe hi Jehova, hakuva i mahile wuxinji ka vahanyako ni ka vafileko.” (Rute 2:20) Naomi i wa wona a wunene ga Boazi kota legi gi tako hi ka Jehova loyi a kucako a malanza yakwe lezaku ma hana a tlhela a tsumbisa ku chachazela vanhu vakwe hi wunene legi va gi kombisako. * — Gonza Mavingu 19:17.

⁸ Naomi i kucile Rute lezaku a vumela lezi Boazi a nga mu byela za ku a simama ku kutsula lomu masinwini ya yena a tlhela a gamakana ni malanza ya yena ya xisati lezaku a nga karatiwi hi malanza ya xinuna. Rute i lo ingisa a wusungukati lego a tlhela a “tshama ni nwingi wakwe.” (Rute 2:22, 23) Ka magezu lawo kambe hi wona a tshamela legi a nga tiveka nguvu hi gona — a liranzo lo tsumbeka. A xikombiso xa Rute xi nga hi kuca a ku ti wutisa lezaku xana ha nyika lisima a kubohana ka ngango, ha seketela hi  kutsumbeka a varanzekako va hina hi tlhela hi va vuna loku zi laveka ke. Xontlhe xikhati Jehova wa li wona a liranzo lo tsumbeka leli hi kombisako vanwani.

9. Zini hi nga gonzako ka Rute na Naomi xungetano hi ngango?

⁹ Xana Rute na Naomi va wa nga hi ngango wo enela? A vokari va nga ha wula lezaku a ngango wu wumbiwa hi nuna, sati, vana, vakokwani ni vanwani — hikwalaho, lezaku a ngango wu vitaniwa ngango “hakunene” wu fanele kuva ni ziro zontlhe lezaku a xinwe ni xinwani xi tatisa a wutihlamuleli ga xona. Kanilezi a xikombiso xa Rute na Naomi xi hi alakanyisa lezaku hambu a vanhu vambiri va nga woniwa kota ngango loku va khatalelana, va ranzana ni ku kombisana wunene. Xana wa wu nyika lisima a ngango lowu u nga nawo? Jesu i alakanyisile a valanzeli vakwe lezaku a bandla ga wuKristu gi ngava ngango wabye hambu ka lava va nga hiko nawo. — Mar. 10:29, 30.

10. Xana Naomi i wa lava ku mu vunisa kuyini Rute?

¹⁰ Kusukela ka kutshovelwa ka sevada hi Abril kala kutshovelweni ka tirigu hi Junho, Rute i lo simama ku kutsula lomu masinwini ya Boazi. Laha a xikhati xi ngaya xi hunza, handle ko kanakana Naomi i lo alakanyela nguvu lezi a nga wa ta maha kasi ku vuna a katamwane wakwe wo ranzeka. Na va ha hi Moabi, Naomi i wa kholwa lezaku i wa nga ta zi kota ku vuna Rute a ku kuma munwani nuna. (Rute 1:11-13) Kanilezi, makunu i wa sangula ku ehleketa hi ndlela yo hambana ni leyo. Hikwalaho i lo tshinelela Rute aku: “Nwananga, nza xuva ku ku lavela wutshamu ga ku humula ka gona.” (Rute 3:1) Masikwini lawo zi wa tolovelekile lezaku a vapswali va lavela a vana vabye a vanghana va wukati, niku hakunene Rute i wa hi n’wana ka Naomi. I wa lava ku lavela Rute a “wutshamu ga ku humula ka gona” — ku nga kutshamiseka ni kuvikelwa loku a wasati a tekilweko a zi kotako ku ti buza hi kona loku a hi ni muti ni nuna. Kanilezi zini lezi Naomi a nga wa ta maha?

11, 12. a) A xikhati lexi Naomi a nga wula lezaku Boazi mutiruli, xana i wa kari a wulawula hi lulamiselo gihi ga liranzo gi nga hi Nayweni wa Nungungulu? b) Xana Rute i gi hlamulisile kuyini a wusungukati ga nwingi wakwe?

¹¹ Laha Rute a nga wulawula hi Boazi hi khati go sangula, Naomi i te: “A munhu loyi i xaka ga hina; munwe wa” vatiruli va hina. (Rute 2:20) Zi wa wula yini lezo? Ka Nayo lowu Nungungulu a nga nyikile vaIsraeli ku wa hi ni malulamiselo ya liranzo ma nga mahelwe  mingango leyi yi nga kari yi xaniseka hi kota ya wusiwana kutani ku felwa. A wasati loyi a nga felwa hi nuna na va nga seva ni vana i wa bayiseka nguvu hakuva a vito ga nuna wakwe ni pswalo wakwe zi wa nga ta ha simama zizukulwaneni zi tako. Hikwalaho, a Nayo wa Nungungulu wu wa vumelela a makabye wa wanuna a fileko a ku chada ni noni leyi lezaku yi pswala xiga-tshomba lexi xi nga wa ta simamisa a vito ga matsuva xi tlhela xi hlayisa a tshomba ya ngango. * — Deut. 25:5-7.

¹² Naomi i lo mu tlhamusela lezi a nga lava ku mu lavisela zona nuna. A hi alakanyeleni lezi a wasati loyi wa muswa a nga hlamalisa zona a xikhati lexi a nwingi wakwe a nga mu hlawutela lezi a nga lava ku maha. A Nayo wa vaIsraeli wu wa hi wuswa ka Rute, niku hambu a mikhuwo yo tala ya wona i wa nga yi tolovelangi. Hambulezo i kombisile xichawo xa hombe ha Naomi hi ku ingisela khwatsi zontlhe lezi a nga wula. Lezi Rute a nga byeliwa ku maha hi Naomi kuzilava zi wa wonekisa ku khwatsi za wisa tingana — hambulezo Rute i vumelile. A tlhela a wula lezi hi kutikoramisa: “Nzi ta maha zontlhe lezi u nzi byelako.” — Rute 3:5.

13. Xigonzo muni hi xi kumako ka Rute xungetano hi ku vumela a wusungukati ga vanhu va kulileko? (Wona kambe Joba 12:12.)

¹³ Ka zikhati zo kari za va karatela a vaswa ku ingisa a wusungukati ga vanhu va kulileko lava va nga ni wutlhari ga kuhanya a ku hunza vona. Za olova a ku wula lezaku a vanhu va kulileko a va zi zwisisi a zikarato lezi a vaswa va yimisanako nazo. A xikombiso xo ti  koramisa xa Rute xi hi alakanyisa lezaku a ku ingisela a wutlhari ga vanhu va kulileko, lava va hi xuvelako za zi nene zi nga hi vuna nguvu. (Gonza Tisimu 71:17, 18.) Kanilezi zini lezi Naomi a nga kuca Rute ku maha, niku xana hakunene Rute i chachazelwe hi ku lanzela a wusungukati lego?

14. Xini xihulo niku xi wa tirisiswa kuyini?

¹⁴ Ka wusiku lego, Rute i loya xihulweni — laha a varimi va nga phophela kona a mavele. Va wa tala ku phophela mavele mareveni kutani hehla ka xitsunga lomu ku ngaba a mimoya ya hombe loku gi sangula ku phuma. A vatiri va wa tirisa a mafoxola ya hombe kasi ku hehera a mavele. Va wa vunjula a mavele hi mafoxola yabye ya hombe va ma hoxela hehla zonake a mungu wu famba ni moya, kuwa a mavele ya kona lahasi.

15, 16. a) Tlhamusela lezi zi nga maheka le xihulweni anzhako ka kuva Boazi a mbhetile ku wonelela ntiro wa ni gambo. b) I zi polisile kuyini Boazi lezaku Rute i wa etlele milengeni yakwe?

¹⁵ Rute i wa cuwukisela khwatsi laha a vatiri va nga kari va gumesa a ntiro wabye. Boazi i wonelele a kuphophelwa ka mavele lawa ma nga wungeletelwa maza ma maha nhulu ya hombe. Anzhako ka kuga khwatsi i lo ya etlela kusuhani ni nhulu ya mavele. Zi wa tolovelekile a ku maha lezo, kuzilava kasi ku vikela a mavele ka vayivi. Rute i mu wonile Boazi na a etlela niku makunu xi wa chikele a xikhati xa ku maha zontlhe lezi Naomi a nga mu byelile.

¹⁶ Na a gavatana xifuva, Rute i lo nyanimela aya laha Boazi a nga etlele kona. Boazi i wa etlele a wurongo ga tshongotshongo! Kota lezi Naomi a nga mu byelile, i loya mikonzweni ya Boazi a ya funungula a nguwo leyi a nga fenengele a guma a etlela kwalaho. Zonake a  rinzela. Ku lo hunza xikhati. Ka Rute a xikhati lexo xi wa fana ni pinzukelwa. Hi magumo, kwalomo xikari ka wusiku Boazi i lo sangula ku ti henyahenya. Na a rurumela hi xirami i lo ti gwimba kuzilava kasi ku tlhela a fenengela mikonzo. Kanilezi i lozwa lezaku ku wa hi ni munhu. A tlhatlhambutelo wu ngalo, ku wa hi ni “wasati a nga etlele milengeni yakwe.” — Rute 3:8.

17. Lava va wulako lezaku a zimaho za Rute zi wa nga hlazekangi va tsika ku alakanyela a zilo zihi za zimbiri?

¹⁷ Makunu Boazi i lo mu wutisa aku, “Hi wena mani?” Rute i lo hlamula, kuzilava na a rurumela aku: “Hi mina nanza ga wena Rute. Fenengeta a nanza ga wena hi nguwo ya wena, hakuva wena u xaka gi faneleko ku tirula a tshomba ya hina.” (Rute 3:9) A vatlhamuseli vo kari va masikwini ya hina va hlota tindlela ta ku wula lezaku a zimaho ni magezu ya Rute a zi hlazekangi, kanilezi va tsika ku alakanyela zilo zimbiri za lisima. Xa kusangula, lezi Rute a nga maha zi wa yelana ni mikhuwo ya xikhatini lexo, leyi a kutala ka yona yi nga tolovelekangiko masikwini ya hina. Hikwalaho zi wa tava kuphazama ka hombe nguvu a ku ecanyisa a zimaho zakwe ni mahanyela ya hava ya xikhatini xa hina. Xa wumbiri, Boazi i hlamulile hi ndlela yi dlunyatisako lezaku lezi Rute a nga maha zi wa basile niku zi wa dzunzeka.

18. Zini lezi Boazi a nga wula kasi ku tiyisa Rute niku Rute i kombisisile kuyini kutsumbeka?

¹⁸ Lezi Boazi a nga wulawulisa zona handle ko kanakana zi mu tangalisile Rute. Yena i te ngalo: “Jehova a ku katekise. U kombisile wunene ka mina ku hunza kusanguleni, hakuva a ku lanzelangi majaha yo fuma hambu ya zisiwana.” (Rute 3:10) A wunene legi Rute a nga gi kombisa “kusanguleni” ku wuliwa a liranzo lo tsumbeka la kuta na Naomi tikweni ga Israeli ni lezi a nga tlhela a mu hlayisa. Boazi i wa zi tiva lezaku a wasati wa muswa wo kota Rute zi wa mu olovela ku hlawula nuna a nga jaha, ku nga hava wa xisiwana kutani wa xiganyi. Rute i wa nga lavi ku mahela Naomi yece a za zi nene kanilezi i wa lava ku mahela kambe ni nuna wa Naomi a nga file. I wa lava ku simamisa a vito ga matsuva Elimeleki tikweni gakwe. Za olova ku wona a ku hikuyini Boazi a nga tsakiswa hi wasati loyi wo kala makangwa.

19, 20. a) Hikuyini Boazi a nga kala ku tekela ku chada na Rute? b) Xana Boazi i gi kombisisile kuyini a wunene ni kukhatala hi Rute ni wumunhu gakwe?

¹⁹ Boazi i lo engeta aku: “Makunu, nwananga, u nga chavi! Nzi ta ku mahela zontlhe lezi u zi wulako, hakuva a muti wontlhe wa vanhu va ka hina wa zi tiva lezaku wena u wasati a faneleko.” (Rute 3:11) I wa zi lava ku chada na Rute; kuzilava a nga hlamalangi hi lezi  a nga kombelwa kuva yena mutiruli wa Rute. Kanilezi, Boazi i wa hi wanuna wo lulama niku i wa nga lavi ku maha lezi zi nga tsakisa yena basi. Hikwalaho i lo byela Rute lezaku ku wa hi ni mutiruli munwani, loyi a nga hi xaka ga laha kusuhani nguvu ni nuna a nga file wa Naomi. Boazi i wa ta ranga hi ku nyika a wanuna loye a lungelo ga kuva nuna wa Rute.

²⁰ Boazi i lo khongotela Rute lezaku a simama ku etlela kala phinzulani, zonake i wa ta vuka a ti fambela na a nga woniwi hi munhu. Boazi i wa lava ku vikela a wumunhu ga Rute ni legi gakwe, kota lezi a vokari va nga wa ta alakanya lezaku va mahile wubhayi. Rute i lo tlhela a etlela milengeni ya Boazi, kuzilava na a nga ha karateki kota lezi Boazi a nga vumele a xikombelo xakwe. Zonake na ga ha phumile, Rute i lo vuka. Boazi i lo tata a nguwo leyi Rute a nga fenengele hi sevada a mu rwexa a tlhela Betlehema. — Gonza Rute 3:13-15.

21. Zini zi nga maha Rute a tiveka kota wasati wa mu nene nguvu, niku hi nga xi pimanyisisa kuyini a xikombiso xakwe?

²¹ Za koteka ku ngha Rute a tsakile nguvu a xikhati lexi a nga alakanyela a magezu ya Boazi yaku — i wa tiviwa hi vontlhe vanhu kota wasati wa mu nene nguvu. Handle ko kanakana a kutiyimisela kakwe a ku gonza xungetano hi Jehova ni ku mu tirela zi mu vunile a kuva ni ndhuma yi nene. A xinwani kambe hi lezaku i wa kombisile wunene ga hombe ni kukhatala hi Naomi ni vanhu vakwe, a ti yimisela ku gonza tindlela ni mikhuwo leyi a nga kala a nga yi tolovelangi. Loku hi pimanyisa a kukholwa ka Rute, hi ta kombisa xichawo xa hombe nguvu hi vanhu ni mikhuwo yabye. Loku hi maha lezo, hinawu hi ta tiveka kota vanhu va va nene nguvu.

22, 23. a) Zini lezi Boazi kuzilava a nga lava ku zi wula hi xinyikiwo lexi a nga nyika Rute? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.) b) Zini lezi Naomi a nga khongotela Rute ku maha?

²² A xikhati lexi Rute a nga chikela kaya, Naomi i te ngalo: “Zi mahisile kuyini, nwananga?” Kuzilava Naomi i wa lava ku tiva lezaku Rute i wa ha hi noni kutani ku i wa hi ni wokari a nga lava ku chada naye ke. Rute i lo tekela ku hlawutela a nwingi wakwe zontlhe lezi zi nga mahekile xikari ka yena na Boazi, a tlhela a komba a nwingi wakwe a sevada leyi Boazi a nga mu nyiketile. * — Rute 3:16, 17.

 ²³ Hi wutlhari, Naomi i lo khongotela Rute lezaku a tshama kaya a ngayi kukutsuleni. A tlhela a mu tiyisekisa aku: “A wanuna loyi a nga ta humula nyamutlha na a nga se mbhetisa a mhaka leyi.” — Rute 3:18.

24, 25. a) Xana Boazi i zi kombisisile kuyini lezaku i wa hi wanuna wa mu nene a nga hiko na makangwa? b) Xana Rute i katekisilwe hi tindlela muni?

²⁴ Naomi i wa nga hembi. Boazi i loya nyangweni ya doropa, laha a masingalakati ma nga tolovela ku tshama kona, a ya rinzela kala ku hunza a wanuna loyi a nga hi xaka ga laha kusuhani nguvu ni nuna wa Naomi. Mahlweni ka vakustumunyu, Boazi i lo nyika a wanuna loye a lungelo ga kuva mutiruli hi ku chada na Rute. Kanilezi a wanuna loye a nga zi lavangi hi ku chava ku lahlekelwa hi tshomba yakwe wutsumbu. Zonake mahlweni ka vakustumunyu lava va nga hi nyangweni ya doropa, Boazi i lo wula lezaku yena i wa tava mutiruli, i wa ta xava a tshomba ya Elimeleki, a nuna wa Naomi a nga file, a tlhela a chada na Rute, a noni yi nga hi sati wa Mahloni n’wana wa Elimeleki. Boazi i lo wula lezaku a ku maha lezo zi wa ta “vuxa a vito ga matsuva.” (Rute 4:1-10) Hakunene Boazi i wa hi wanuna wa mu nene a nga hiko na makangwa.

²⁵ Boazi i lo chada na Rute. Anzhako ka lezo hi gonza lezi: “Jehova a mu nyika rumbu, a pswala mufana.” A vavasati va Betlehema va lo tsaka zinwe na Naomi va tlhela va dzunza Rute hi lezi a nga khatala nguvu hi Naomi ku hunza ntlhanu wa vafana ni vambiri. Anzhako ka xikhati, a n’wana wa Rute i lova kokwani wa Hosi ya hombe Davida. (Rute 4:11-22) Davida yenawu i lova kokwani wa Jesu Kristu. — Mat. 1:1. *

26. A xikombiso xa Rute na Naomi xi hi alakanyisa yini?

²⁶ Hakunene Rute i katekisilwe nguvu, a ku fana na Naomi, loyi a nga maha yayi ya xinwanana lexo a tlhela a xi hlayisa a ku khwatsi i n’wana wakwe wutsumbu. A wutomi ga vavasati lava va vambiri xialakanyiso xo hanya xa lezaku Jehova Nungungulu wa yi wona a mizamo ya lava va mahako mitiro ya nyalidede kasi ku hlayisa mingango yabye, wa va wona kambe lava va mu tirelako hi kutsumbeka zinwe ni vanhu vakwe a va hlawulileko. Yena xontlhe xikhati wa chachazela a vanhu vo tsumbeka vo kota Boazi, Naomi na Rute.