1, 2. a) Tlhamusela a lipfhumba la Rute na Naomi ni hlomulo wabye. b) Xana a lipfhumba la Rute li wa hambanisile kuyini ni la Naomi?

RUTE na Naomi va zinwe ndleleni yi tsemakanyako zitsunga za Moabi. Hi vona voce xikari ka xiwula lexo xa hombe. Hi nga alakanyela Rute na a wona lezaku makunu ga phuma, zonake a cuwuka a nwingi wakwe a guma a ti wutisa ku xana zi wa nga tava chukwana a ku lavetela a wutshamu ga ku etlela ke. Yena i wa mu ranza nguvu Naomi niku i wa ta maha zontlhe zi nga hi ntanwini wakwe kasi ku mu khatalela.

² Hi wumbiri gabye va wa hi hlomulweni. Ku wa hunza malembe yo tala na Naomi a felwe hi nuna, kanilezi makunu i wa bayiseka hi kota ya kulahlekelwa kunwani ku nga ha hi ku maheka — ku nga kufa ka vana vakwe va vambiri, Kilioni na Mahloni. Rute yenawu i wa hi hlomulweni hakuva Mahloni i wa hi nuna wakwe. Yena na Naomi va waya ka wutshamu ginwe, va waya doropeni ga Betlehema le Israeli. Hambu lezi va ngaya wutshanwini ginwe, a lipfhumba leli li wa wula zilo zo hambana ka munwe ni munwani wabye. Naomi i wo tlhela kaya, kanilezi Rute i woya wutshanwini a nga gi tiviko, a tsika a maxaka yakwe, tiko gakwe, ni mikhuwo yabye yontlhe — a ku patsa ni vanungungulu vabye. — Gonza Rute 1:3-6.

3. Mihlamulo ya ziwutiso zihi leyi yi to hi vuna a ku pimanyisa a kukholwa ka Rute?

³ Xini xi kucako a wasati loyi a ha hiko muswa lezaku a maha lezo? Xana Rute i wa ta wu kumisa kuyini a ntamu kasi ku sangula wutomi giswa ni ku khatalela Naomi? A xikhati lexi hi kumako a mihlamulo ya ziwutiso lezi, hi ta wona lezi hi nga ku pimanyisisako zona a kukholwa ka Rute, a muMoabi. (Wona kambe a kwadru “ Bhuku go koma gi nga ni matimu ya wutlhari.”) Xa kusangula, a hi woneni lezi zi mahileko a vavasati lava va vambiri va teka lipfhumba leli la kuya Betlehema.

4, 5. a) Hikuyini a ngango wa Naomi wu nga rurela Moabi? b) Zikarato muni lezi Naomi a yimiseneko nazo le Moabi?

⁴ Rute i kulele Moabi, ku nga hi xitikwana xi nga hi tlhelweni ga mutsuwuka-gambo wa Bimbi Gofa. A wutshamu lego gi wa hi ga mitsunga ni tisinya titsongwani, na gi tsemakanyiwa hi mageva yo eta. A masimu ya le Moabi ma wa pfuna hambu loku le Israeli ku hi ni ndlala. Hakunene, lezo hi zona zi mahileko Rute a tiva Mahloni ni ngango wakwe.— Rute 1:1.

 ⁵ A ndlala yi nga hlasela Israeli yi mahile lezaku Elimeleki, nuna wa Naomi, a rura ni sati wakwe ni vana vakwe va vambiri tikweni gabye ga mabeleko va ya hanya le Moabi kota valuveli. A kurura loko ku wa hi xikarato kukholweni ka xiro xinwe ni xinwani xa ngango, hakuva a vaIsraeli va wa fanele ku khozela hi kukhanzakanya ka wutshamu go basa legi Jehova a nga gi hlawulile. Naomi i zi kotile ku hlayisa a kukholwa kakwe. Hambulezo, i bayisekile nguvu a xikhati lexi a nuna wakwe a ngafa. — Rute 1:2, 3.

6, 7. a) Hikuyini Naomi kuzilava a karatekileko a xikhati lexi a vana vakwe va nga chada ni vavasati va Moabi? b) Hikuyini a ndlela leyi Naomi a khomileko hi yona a vakatamwane vakwe yi dzunzekako?

⁶ Naomi i lo karateka kambe laha a vana vakwe va nga teka vavasati va Moabi. (Rute 1:4) Yena i wa zi tiva lezaku a kokwani wa tiko gabye, Abrahama, i ti karatile nguvu kasi ku lavela a n’wana wakwe Isaka a sati ka vanhu lava va nga khozela Jehova. (Gen. 24:3, 4) Anzhako ka xikhati, a Nayo wa Mosi wu lo tlharihisa a vaIsraeli lezaku va nga vumeleli a vana vabye va majaha kutani va vanhanyana a ku tekana ni vamatiko kasi a vanhu va Nungungulu va nga hambukiswi va khozela a zifananiso. — Deut. 7:3, 4.

⁷ Hambulezo, Mahloni na Kilioni va lo chada ni vavasati va Moabi. Kani Naomi i wa karatekile kutani i wa khunguvanyekile, a lisine hi lezaku i ti karatele ku khoma a vakatamwane vakwe, Rute na Orpa, hi wuxinji ni liranzo la lisine. Kuzilava i wa tsumba lezaku siku go kari vonawu va wa ta khozela Jehova a ku fana na yena. Niku, Rute na Orpa va wa mu ranza Naomi. A kuzwanana ku nene loku va nga hi nako ku va vunile a xikhati lexi va nga welwa hi makhombo. Mahlweni ka kuva a vavasati lava va vaswa vava ni vana, a vanuna vabye va lofa. — Rute 1:5.

8. Zini lezi zi kokeleko Rute ka Jehova?

⁸ Xana a wukhongeli ga Rute gi wa mu longiselele ku yimisana ni makhombo lawa? Za kanakanisa. A vaMoabi va wa khozela a vanungungulu vo tala, a nduna ya vanungungulu lavo ku wa hi Kemoxe. (Mitse. 21:29) Zi wonekisa ku khwatsi a wukhongeli ga vaMoabi gonawu gi wa tele hi tihanyi leti ti nga tolovelekile masikwini lawo, a ku patsa ni kuhisiwa ka zivanana kota miphahlo. Ni xihi lexi Rute a nga byeliwa hi Mahloni kutani Naomi xungetano hi Nungungulu wa liranzo ni tipswalo wa Israeli, Jehova, handle ko kanakana xi mu khumbile laha ka kuza a wona kuhambana xikari ka Jehova ni vanungungulu va mawunwa va Moabi. Jehova i wa fuma hi liranzo na ku nga hi hi tihanyi. (Gonza Deuteronome 6:5.) Hi kota ya ku felwa, Rute kuzilava i lo maha wunghana ga hombe na Naomi a tlhela a mu ingisela khwatsi a xikhati lexi a nga wulawula naye hi Nungungulu wa ntamu wontlhe, Jehova, mitiro yakwe yo hlamalisa, ni lezi a tirisanisako zona ni vanhu vakwe hi ndlela ya liranzo ni ya wuxinji.

9-11. a) Xiboho muni lexi Naomi, Rute na Orpa va xi mahileko? b) Hi gonza yini ka makhombo lawa ma weleko Naomi, Rute, na Orpa?

 ⁹ Naomi i wa xuva nguvu kuzwa a mahungu ya le tikweni gakwe. Ka siku go kari i zwile lezaku a ndlala a ya ha hi kona le Israeli, kuzilava hi ka muxavisi wo kari a fambafambako. Jehova i wa tlhelile a alakanya a vanhu vakwe. Makunu Betlehema i wa yelana ni tlhamuselo wa vito ga yena, waku “Muti wa zakuga.” Naomi i lo boha ku tlhelela kaya. — Rute 1:6.

¹⁰ Zini lezi Rute na Orpa va nga wa ta maha? (Rute 1:7) Anzhako ka ku felwa hi vanuna vabye va lo bohana nguvu na Naomi. Zi wonekisa ku khwatsi Rute hi yena nguvunguvu a nga kari a kokiwa nguvu hi wunene ga Naomi ni kukholwa kakwe ko tiya ka Jehova. A tinoni leti ta tinharu ti lo boha ku tlhela zinwe le Juda.

¹¹ A matimu ya Rute ma hi alakanyisa lezaku a timhango ni kufelwa za humelela vanhu vontlhe, a va va nene ni vo tsumbeka, zinwe ni vakubiha. (Mutsh. 9:2, 11) Ma hi komba kambe lezaku loku hi yimisana ni kulahlekelwa, zi tava wutlhari a ku lava a chavelelo wa vanwani — nguvunguvu ka lava va lavako a chavelelo wa Jehova, a Nungungulu loyi Naomi a nga mu khozela. — Mav. 17:17.

12, 13. Hikuyini Naomi a nga lava lezaku Rute na Orpa va tlhela mitini ya vamamani vabye wutshanwini ga ku famba naye, niku xana a vavasati lava va vaswa va hlamulisile kuyini kusanguleni?

¹² Anzhako ka ku ngha a tinoni leti ta tinharu ti fambile a pfhuka wo leha kusukela Moabi, Naomi i lo sangula ku karateka. I lo ehleketa hi vavasati lava va vambiri va vaswa va nga hi tlhelweni gakwe ni liranzo leli va li kombiseleko yena ni vana vakwe. I wa nga lavi ku va engetelela nzhwalo. Loku va wo tsika a tiko gabye va mu lanzela, zini lezi a nga wa ta va mahela le Betlehema ke?

¹³ Hi magumo, Naomi i lo ti phofula, aku: “Tlhelani! Loyi ni loyi a fambe ndlwini ya mamani wakwe, Jehova a mu hlayisa hi wuxinji, khwatsi hi lezi mu nga maha ka vamatsuva ni ka mina.” I lo kombisa kutsumba kambe ka lezaku Jehova i wa ta va chachazela hi ku va nyika a vanuna vaswa va fela ku sangula a wutomi giswa. A tlhatlhambutelo wu simama wuku, “zonake i lo va pswopswa. Va . . . rila.” Ha tekela ku zi wona lezaku hikuyini Rute na Orpa va nga mu ranza nguvu  a wasati loyi wa mu nene a nga hiko na makangwa. Hi wumbiri gabye va lo phikiza vaku: “Kokwihi, hi ta famba na wena le tikweni ga nwina.” — Rute 1:8-10.

14, 15. a) Xini xi mahileko Orpa a tlhela? b) Hikuyini Naomi a zamileko ku khongotela Rute lezaku a tlhelawu?

¹⁴ Hambulezo, Naomi a nga tekelangi ku vumela a kukurumeta kabye. I lo kombisana navo hi kutikisa lezaku zitsongwani a nga wa ta va mahela le Israeli kota lezi a nga hi hava nuna kasi ku mu hlayisa ni vana kasi va tekana navo, ge hambu kutsumba ka lezaku a xiyimo lexo xi wa ta cica. I lo va byela lezaku a ku nga zi koti kakwe a ku va hlayisa ku wa mu vangela kukarateka. Orpa i zi zwisisile lezi Naomi a nga wula. Yena i wa hi ni ngango le Moabi, mamani, ni muti wu nga mu rinzele. Hakunene, zi wa wonekisa ku khwatsi zi chukwana nguvu a kuva a simama Moabi. Hikwalaho, na a karatekile i lo pswopswa Naomi a ti tlhelela. — Rute 1:11-14.

¹⁵ Ahati Rute ke? Phela Naomi i wa byela vona vontlhe va vambiri. Hambulezo, hi gonza lezi: “Rute i lo namarela ka yena.” Kuzilava Naomi i wa simamile a famba pfhukanyana a xikhati lexi a nga pola lezaku Rute i wa mu lanza. Naomi i lo mu kawuka aku: “Katamwane, a katakuloni i tlhelile a famba kabye ni ka nungungulu wa ka kabye. Hikwalaho tlhelawu kota katakuloni!” (Rute 1:15) A magezu ya Naomi ma byela mugonzi a nchumu wo kari wa lisima. Orpa a nga tlhelangi ka va ka kabye ntsena, kanilezi ni ka ‘vanungungulu vakwe’ kambe. Orpa i wa xalala hi ku simama a khozela Kemoxe ni vanwani vanungungulu va mawunwa. Xana Rute yenawu i wa ti zwisa lezo?

16-18. a) Xana Rute i li kombisile kuyini a liranzo lo tsumbeka? b) Hi nga gonza yini ka Rute xungetano hi liranzo lo tsumbeka? (Wona kambe a zithombe za vavasati lava va vambiri.)

¹⁶ A xikhati lexi a nga guma a kuma Naomi ndleleni leyo ya xiwula,  Rute i wa xi tiva lexi a nga xi lava. Rute i wa mu ranza nguvu Naomi — zinwe ni Nungungulu loyi a nga mu tirela. Hikwalaho, Rute i te ngalo: “U nga nzi khongoteli ku ku tsika nzi tlhela. Hakuva ni kwihi laha u yako kona, minawu nzi taya; ni kwihi laha u tshamako kona, minawu nzi ta tshama laho. A vanhu va wena mbanhu va minawu; a Nungungulu wa wena i Nungungulu wa minawu. Laha u ta nga fela kona, minawu nzi ta fela laho, nzi lahliwa kwalaho. Ngha Jehova a nzi tsayisa nguvu loku nzi vumela a xilo xo kari ku nzi hambanyisa na wena, ahandle ka kufa.” — Rute 1:16, 17.

¹⁷ A magezu ya Rute ma na ni ntamu nguvu — hikwalaho, hambu lezi ma wulilweko kwalomo ka ku hunza a 3.000 wa malembe ma hunzileko a vanhu va ha ma alakanya. A magezu yakwe ma hi komba a tshamela go hlawuleka — a liranzo lo tsumbeka. A liranzo la Rute ha Naomi li wa hi lo tiya ni lo tsumbeka laha ka kuza Rute a ti yimisela ku famba ni kwihi lomu Naomi a nga wa taya kona. Ntsena a kufa hi kona ku nga wa ta va hambanyisa. A vanhu va Naomi va wa tava vanhu va yenawu, hi kumaha loko Rute i wa ti yimisele ku tsika zontlhe lezi a nga zi tiva le Moabi — a ku patsa ni vanungungulu va kona. A ku hambana na Orpa, Rute i wa zi kota ku wula hi mbilu yontlhe ku i lava lezaku Jehova, a Nungungulu wa Naomi, ava Nungungulu wakwe yenawu. *

¹⁸ Na va hi voce va vambiri, va lo simama ku famba a pfhuka lowo wa hombe kala Betlehema. Loku hi maha xiringaniso, a lipfhumba labye kuzilava li tekile viki. Handle ko kanakana a vavasati lava va chavelelene hlomulweni wabye.

19. Hi nga li pimanyisisa kuyini a liranzo lo tsumbeka la Rute, ngangweni wa hina, kuzwananeni ka hina ni vanghana, ni lomu bandleni?

¹⁹ Inyamutlha a kutala ka vanhu va yimisana ni mihlomulo. Zikhatini za hina, lezi a Biblia gi zi vitanako “zikhati za zikarato,” ha lahlekelwa hi tindlela to hambanahambana hi tlhela hi yimisana ni hlomulo. (2 Tim. 3:1) Hikwalaho, a tshamela legi hi gi kumako ka Rute ga lisima nguvu masikwini ya hina ku hunza kale. A liranzo lo tsumbeka — ku nga liranzo leli li womelelako ka nchumu wo kari, li tlhela li ala ku wu tsika — i ntamu wa hombe nguvu wu kucako vanhu ku maha za zi nene misaveni leyi yi nga munyameni. Ha li lava wukatini, ha li lava ngangweni, ha li lava lezaku hiva ni wunghana legi gi humelelako, ha li lava kambe bandleni ga wuKristu. (Gonza 1 Johani 4:7, 8, 20.) A xikhati lexi hi hlakulelako a liranzo leli, ho pimanyisa a xikombiso xo hlamalisa xa Rute.

20-22. a) Xana a wutomi ga Naomi le Moabi gi wa mu khumbisile kuyini? b) Mawonela muni ya hava lawa Naomi a nga hi nawo hi zikarato zakwe? (Wona kambe Jakobe 1:13.)

²⁰ Hakunene, a ku wula ntsena lezaku u na ni liranzo lo tsumbeka za hambana ni ku li kombisa hi mitiro. Rute ive ni lungelo ga ku kombisa a liranzo lo tsumbeka na ku nga hi ka Naomi ntsena kanilezi ni ka Nungungulu loyi a nga ti hlawulele ku mu tirela, Jehova.

²¹ Hi magumo, a vavasati lava va vambiri va lo chikela Betlehema, ku nga xidoropana xi nga kwalomo ka 10 wa tikilometro le dzongeni kusukela Jerusalema. Zi wonekisa ku khwatsi Naomi ni ngango wakwe va wa hi ni ndhumanyana xidoropaneni lexo, hakuva a vanhu vontlhe va wa wulawula hi kuwuya kabye. A vavasati va wa mu cuwuka vaku: “A hi Naomi loyi ke?” Handle ko kanakana, a malembe lawa a nga ma mbhetile Moabi ma wa mu cicile nguvu; a nghohe yakwe ni miri wakwe zi wa kombisa timbanga ta malembe lawa a nga mbheta na a xaniseka. — Rute 1:19.

²² Naomi i hlawutele lezi a nga bayisekisile zona ka maxaka ni lava va nga hi vaakelani vakwe na a nga se rura. I zile a alakanya lezaku a vito Naomi, legi gi wulako ku “Litsako la mina” gi fanele ku ciciwa giva Mara lezi zi wulako ku “Ku bava.” Mbuyangwana! A ku fana na Joba, loyi a hanyileko mahlweni kakwe, Naomi i wa kholwa lezaku Jehova Nungungulu hi yena a mu vangeleko zikarato. — Rute 1:20, 21; Joba 2:10; 13:24-26.

23. Zini lezi Rute a nga sangula ku zi alakanyela, niku i lungelo muni legi a Nayo wa Mosi wu nga nyika a zisiwana? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.)

²³ Laha a vavasati lava va vambiri va nga sangula ku hanya le Betlehema, Rute i lo tekela ku alakanyela ndlela ya chukwana ya ku ti hlayisa ni ya ku hlayisa Naomi. I lo tiva lezaku a Nayo lowu Jehova a nga nyikile a vanhu vakwe, a vaIsraeli, wu wa patsa a lulamiselo ga liranzo ga ku hlayisa zisiwana. Hi nguva ya kutshovela zi wa vumelelwa ku nghena lomu masinwini zi kutsula ni xihi xi nga siyiwa hi vatshoveli ni lezi zi nga kula lomu timbhirini ta masimu. * — Levi 19:9, 10; Deut. 24:19-21.

24, 25. Zini lezi Rute a nga maha a xikhati lexi a nga vumelelwa ku kutsula lomu masinwini ya Boazi, niku a ntiro lowo wu wa tshamisile kuyini?

 ²⁴ Xi wa hi xikhati xa kutshovelwa ka sevada, kuzilava hi hweti ya Abril hi kuya hi kalendari ga hina, zonake Rute i lo famba hi simu ni simu kasi ku wona loyi a nga wa ta mu tsika a kutsula. I lo vumelelwa ku kutsula masinwini ya wanuna a vitwako Boazi, a nga hi xiganyi xi nga hi ni mipetso yo tala tlhelo xaka ga matsuva Elimeleki, nuna wa Naomi. Hambu lezi a nayo wu nga mu nyika fanelo ya ku kutsula, Rute a nga tekelangi ku nghena lomu sinwini a kutsula; wutshanwini ga lezo, i lo kombela ku vumelelwa ka jaha legi gi nga wonelela a vatshoveli. Neti a nga vumelelwa, Rute i lo sangula ku kutsula. — Rute 1:22–2:3, 7.

²⁵ Hi nga wona Rute hi mahlo ya maalakanyo na a lanzela vatshoveli. A xikhati lexi va tsemako a sevada hi tisikela tabye, Rute i korama a rolela a zipupu va zi wisileko a tlhela a tsema lezi va zi siyeteleko, zonake a zi bohelela hi tinyanza a rwala aya lomu a to zi phophela kona. A ntiro lowo wu wa nonoka ni ku karalisa, wu wa bayisa nguvu laha a gambo gi ngaya gi hisa. Hambulezo, Rute i lo simama ku tira, a nyimanyana ntsena kasi ku ti kulula a nyuko ni kuga zakuga za wusiwana kuzilava ka nzhuti wu nga mahelwe vatiri.

26, 27. Xana Boazi i wa hi munhu wo tshamisa kuyini, niku i mu khomisile kuyini Rute?

²⁶ Kuzilava Rute i wa nga hi na kutsumba ge hambu kurinzela ka lezaku i ta tshuka a hlamaliwa, kanilezi i hlamalilwe. Boazi i lo mu wona a tlhela a wutisa a jaha legi gi nga rangela vatiri lezaku hi yena mani. Boazi, a wanuna wa kukholwa ko hlamalisa, i wa losa a vatiri vakwe — ni vokari va nga tira a siku ginwe kutani valuveli — hi magezu lawa: “Jehova ave na nwina.” Vonawu va wa mu hlamula hi magezu yo fana. A wanuna loyi wo khosahala a nga hi ni maalakanyo ya moya i lo kombisa kukhatala ka wudadani hi Rute. — Rute 2:4-7.

 ²⁷ Na a mu wona kota ‘n’wana wakwe,’ Boazi i lo kuca Rute ku simama a kutsula lomu masinwini yakwe ni ku tshama kusuhani ni malanza yakwe ya xisati lezaku a nga karatiwi hi malanza ya xinuna. I lo mu nyika zakuga hi xikhati xa ku fihlula. (Gonza Rute 2:8, 9, 14.) Kanilezi, a xa lisima ka zontlhe hi lezaku yena i lo mu dzunza ni ku mu tiyisa. Hi ndlela muni?

28, 29. a) I ndhuma muni leyi Rute a nga hi nayo? b) A ku fana na Rute, xana u nga tsutsumelisa kuyini ka Jehova kasi ku kuma wuponelo?

²⁸ Laha Rute a nga wutisa Boazi lezaku zini lezi yena, a nga hi wamatiko, a nga zi mahile kasi a ringanelwa hi wunene gakwe, Boazi i lo mu byela ku i wa zwile zontlhe lezi a nga mahele a nwingi wakwe Naomi. Kuzilava Naomi i wulawulile khwatsi hi Rute ka vavasati va Betlehema ziza zi chikela tindleveni ta Boazi. I wa zi tiva kambe lezaku Rute i wa sangulile ku khozela Jehova, hakuva i te: “Jehova a ku tlhelisele mitiro ya wena, u amukela nchachazelo wa hombe hi ka Jehova Nungungulu wa ka Israeli, loyi u tileko hasi ka tipapa takwe kasi ku ta kuma wuponelo.” — Rute 2:12.

²⁹ Handle ko kanakana a magezu lawo ma mu tiyisile nguvu Rute! Hakunene i wa tsutsumele ka tipapa ta Jehova Nungungulu kasi ku kuma wuponelo a ku fana ni vinyani gi fenengetwako hi mamani wa gona. Rute i lo bonga a kutiyisa ka Boazi zonake a simama ku tira kala gi phuma. — Rute 2:13, 17.

30, 31. Hi nga gonza yini ka Rute xungetano hi kutira, kubonga, ni liranzo lo tsumbeka?

³⁰ A kukholwa ka Rute ni mitiro yakwe ya yi nene xikombiso xa xi nene nguvu ka hontlheni masikwini lawa zi karatako ku kuma za kutihanyisa. Yena i wa nga alakanyi lezaku a vanwani va fanele ku mu mahela zilo hi lezi a nga hi noni, kanilezi i wa bonga zontlhe lezi va nga mu nyika. I wa ngawi tingana hi ntiro a nga wu maha kasi ku hlayisa a munhu loyi a nga mu ranza, hambu loku a ntiro wa kona wu hi wa nyalidede. Hi kutsaka, i lo vumela a tlhela a lanzela a wusungukati ga wutlhari xungetano hi ku tira na a hlayisekile ni vanhu va va nene. A xa lisima nguvu hi lezaku a nga rivakelwangi lomu a xivuno xakwe xa lisine xi nga huma kona — hi ka Dadani wakwe, Jehova Nungungulu.

³¹ Loku hi kombisa a kukholwa ko fana ni ka Rute hi tlhela hi lanzela a xikombiso xakwe xa kutikoramisa, hi tira hi ntamu, ni kutsaka, hi ta wona lezaku a kukholwa ka hina konawu ku ta vuna vanwani. Kanilezi, xana Jehova i mu hlayisisile kuyini Rute na Naomi? Hi ta zi kambisisa ka xipimo xi lanzelako.