1, 2. a) Xana hi nga ha ti wutisa yini hi mipatswa ya ha hi ku chadako, niku hikuyini? b) Hi zihi a ziwutiso lezi hi to zi kambisisa ka xipimo lexi?

WA ZI ranza kuya michadweni? A votala va zi ranza, hakuva a michado yi tala ku tsakisa nguvu. U wona a patswa na wu ambalile khwatsi. Ahandle ka lezo, a tinghohe tabye to ngangamela hi kutsaka! Ka siku lego, vo hlekelela ntsena, niku va alakanyela a za zi nene xungetano hi za manziko.

² Hambulezo, hi fanele ku vumela lezaku hi ka matlhelo yo tala, a mawonela ya vanhu xungetano hi wukati a ma tsakisi nyamutlha. Hambu lezi hi va navelelako za zi nene lava va ha hi ku chadako, a zinwani zikhati hi nga ha ti wutisa lezi: ‘Xana a wukati legi gi tava ni litsako? Gi ta pinzuka?’ A mihlamulo ya ziwutiso lezo yi ta khegela ka lezaku xana a nuna ni sati va gi tsumba a wusungukati ga Nungungulu xungetano hi wukati niku va gi tirisa ke. (Gonza Mavingu 3:5, 6.) Va fanele ku maha lezo kasi va tshama liranzweni la Nungungulu. Makunu a hi yiseni kupima hina ka hlamulo wa Biblia ka ziwutiso lezi za mune zaku: Xini xi ku mahako u chada? Loku u lava ku chada, himani u faneleko ku mu hlawula kasi u chada naye? U nga ti longiselisa kuyini kasi u chada? Niku xini xi nga vunako a patswa lezaku wu simama na wu tsakile wukatini?

3. Hikuyini zi nga hiko wutlhari a ku chada hi zigelo zi nga nyawuliko?

³ A vokari va alakanya lezaku a wukati hi gona gi nga xibuka xa litsako — vaku ngalo a wu nge xalali wutomini ga wena  loku u nga chadangi. Lezo mawunwa! Jesu, loyi a nga chadangiko, i te ngalo a wugwenza xinyikiwo, a tlhela a kuca lava va zi kotako ku hanya na va hi magwenza lezaku va maha lezo. (Mateu 19:11, 12) Mupostoli Paule yenawu i wulawulile hi mabhinzu ya wugwenza. (1 Va Le Korinte 7:32-38) Ne Jesu ge hambu Paule a va vekangi nayo mhakeni leyi; hakunene, a ku beletela munhu lezaku a chada zi xaxametwa xikari ka “gonzo ya madimoni.” (1 Timote 4:1-3) Hambulezo, a wugwenza ga vuna nguvu ka lava va lavako ku tirela Jehova na va nga tsopetiswi hi nchumu. Hikwalaho, zi wa nga tava wutlhari a ku chada hi kota ya zigelo zi nga nyawuliko, zo kota ku kucetelwa hi vanghana.

4. Xana a wukati gi nene gi andlala a xiseketelo muni xa ku wundla vana?

⁴ Hi ginwani tlhelo, xana zi kona zigelo zo nyawula za kuva munhu a chada? Zi kona. A wukati gonawu xinyikiwo xa Nungungulu wa hina wa liranzo. (Gonza Genesisi 2:18.) Hikwalaho, gi na ni mabhinzu yo kari niku ga zi kota ku neha litsako. Hi xikombiso, a wukati go tiya hi gona gi nga xiseketelo xa chukwana xa wutomi ga ngango. A vanana va na ni xilaveko xa ku hanya ka wutshamu go rula na va hi ni vapswali lezaku va va wundla, ku va ranza, ku va gonzisa, ni ku va rangela. (Tisimu 127:3; Va Le Efesusi 6:1-4) Hambulezo, a ku wundla vana a hi xona xoce a xigelo xa kuva munhu a chada.

5, 6. a) Hi kuwula ka Mutshawuteli 4:9-12, hi wahi a mabhinzu ya lisine ya wunghana go tiya? b) Xana a wukati gi nga fananisa kuyini ni gota gi petsilweko kunharu?

⁵ Wona a mutsalo-tshinya wa xipimo lexi zinwe ni mongo wa magezu ya wona yaku: “A vambiri va chukwana ku hunza munwe, hakuva va nani nchachazelo wu nene ntirweni wabye; hakuva loku munwe awa, munwani i ta vuxa munghana wakwe; kanilezi khombo ka loyi a nga yece loku awa, na a nga hi na munwani wa ku mu vuxa. Ni kambe, loku vambiri va etlela zinwe va kufumetana; kanilezi a munwe a nga kufumelisa kuyini ke? Munwe a nga hlula loye a nga yece, kanilezi loku va hi vambiri va ta mu hlula. A gota legi gi petsilweko kunharu a gi phewuki hi kuhatlisa.” — Mutshawuteli 4:9-12.

 ⁶ A xo ranga, a timhaka leti ti wulawula nguvunguvu hi lisima la wunghana. Hakunene, a nuna ni sati va maha vanghana va hombe a ku hunza vontlhe. Kota lezi a mutsalo lowu wu zi kombako, lava va boheneko hi wukati va zi kota ku vunana, ku chavelelana, ni ku vikelana. A wukati gi tiya nguvu loku gi nga hi kubohana ka vanhu vambiri ntsena. A gota gi petsilweko kumbiri, kota lezi a vesi legi gi zi wulako, ga phewuka. Kanilezi a tihinza tinharu ti lukilweko kutani ti swulilweko zinwe ti nga ha karata a ku ti phewula. Loku a kungo ga hombe ga nuna ni sati gi hi ku xalalisa Jehova, a wukati gabye gi fana ni gota lego gi petsilweko kunharu. Jehova i maha xipanze xa lisine wukatini lego, hizalezo a kubohana kabye ka tiya nguvu.

7, 8. a) Wusungukati muni legi Paule a gi tsaleleko maKristu ya magwenza lawa ma lwako ni kunavela masango? b) Hi wahi a mawonela ya lisine lawa a Biblia gi hi nyikako xungetano hi wukati?

⁷ A wukati hi gona ntsena gi nga wutshamu legi a masango ma zi kotako ku hlengelwa. Lomu wukatini, a kuhlengelwa ka masango ku woniwa hi kufaneleko kota xibuka xa kutitsakisa. (Mavingu 5:18) Hambu loku a muswa loyi a nga gwenza a hunzile ka xikhati lexi a kunavela masango ku sangulako kuva ni ntamu, za koteka ku ngha a halwa ni kunavela loko. Loku a nga ti khomi, a kunavela loko ku nga ha mu yisa mahanyeleni ya hava kutani ma nga hlazekangiko. Paule i lo pimiselwa a ku tsalela magwenza a wusungukati legi gaku: ‘Loku va nga zi koti ku ti khoma, a va chade; hakuva i chukwana a ku chada a ku hunza a kuswa hi kunavela.’ — 1 Va Le Korinte 7:9, 36, NM; Jakobe 1:15.

⁸ Hambu kova xihi a xigelo xi kucako munhu lezaku a chada, i chukwana a chada na a zi tiva lezaku a wukati gi na ni zikarato za gona. Kota lezi Paule a zi wulisako zona, lava va chadako “va ta karateka nyameni.” (1 Va Le Korinte 7:28) Lava va chadileko va kumana ni zikarato zaku lava va nga chadangiko va nga ta kumana nazo. Hambulezo, loku u hlawula ku chada, xana u nga hungulisa kuyini a zikarato zonake u engetela a makatekwa? A yinwe ya tindlela ku hlawula khwatsi loyi u to chada naye.

9, 10. a) Xana Paule i yi fananisile kuyini a mhango ya ku bohana ni va nga kholwiko? b) Xini xi talako ku humelela loku a munhu a kanyisa wusungukati ga Nungungulu ga ku nga chadi ni a nga kholwiko?

⁹ Paule i lo pimiselwa ku tsala a tshinya ga nayo ga lisima legi gi faneleko ku tiriswa kuhlawuleni ka nuna kutani sati. I te ngalo: “Mu nga bohelwi ntsungwa [‘kanga,’NM] munwe ni va nga kholwiko.” (2 Va Le Korinte 6:14) A mufananiso wakwe wu wa seketelwa ka wutomi ga wurimo. Loku a zihari zimbiri zo hambana nguvu hi wukulu zi bohelwa a kanga yinwe, hi wumbiri ga zona zi ta xaniseka. Hi kufanana, loku a mukholwa a chada ni munhu a nga kholwiko handle ko kanakana va ta xaniseka. Loku a munwe wabye a lava ku tshama liranzweni la Jehova kuveni loyi munwani a nga khatali hi zona, a makungo yabye wutomini ma nga ta zwanana, niku zi tala ku vanga zikarato za hombe. Hikwalaho, Paule i lo kuca maKristu lezaku ma chada ‘ntsena Hosini.’ — 1 Va Le Korinte 7:39.

¹⁰ Ka zikhati zo kari, a maKristu ya magwenza maza ma alakanya lezaku i chukwana a ku bohiwa ka kanga yinwe ni va nga kholwiko a ku hunza ku simama ni xiwunza lexi ma xi zwako ka xikhati lexi. A vokari va kanyisa a wusungukati ga Biblia zonake va chada ni munhu a nga tireliko Jehova. A kutala ka zikhati, a magumo ya kona ya kubiha. A vanhu lavo va gumesa va ti wona na va chadile ni munhu loyi va nga zi kotiko ku hlengela naye zilweni za lisima nguvu wutomini. A xiwunza lexi va xi zwako hi kota ya lezo xi ngava xa hombe nguvu a ku hunza lexi va xi zwileko na va nga se chada. Lexi xi tsakisako hi lezaku ku na ni maKristu ya makume ya mazana ya magwenza lawa ma tsumbako ni ku namarela ka wusungukati ga Nungungulu mhakeni leyi. (Gonza Tisimu 32:8.) Hambu lezi ma rinzelako ku chada ka masiku ma tako, ma simama ma hi magwenza kala ma kuma nuna kutani sati xikari ka lava va khozelako Jehova Nungungulu.

11. Zini zi to ku vuna a ku hlawula nuna kutani sati wa mu nene? (Wona kambe a kwadru “ Xini nzi xi langutelako ka loyi nzi to chada naye?”)

¹¹ Hambulezo, a hi lezaku ni gihi a nanza ga Jehova go  halahala gi maha nuna kutani sati wa mu nene. Loku u kari u alakanyela ku chada, lava munhu loyi a wumunhu gakwe, mixuvo ya moya ni liranzo lakwe ka Nungungulu zi fananako ni lezi za wena. A nanza gi tsumbekileko ni go tlhariha gi humesa tinzima to tala ti wulawulako hi mhaka leyi, niku u wa ta maha khwatsi hi ku kambisisa a wusungukati lego ga lomu Mitsalweni hi kuchela-kota, u vumela lezaku gi ku rangela ka xiboho lexo xa lisima. * — Gonza Tisimu 119:105.

12. Mamahela muni xungetano hi wukati ma tolovelekileko matikweni yo tala, niku hi xihi a xikombiso xa lomu ka Biblia lexi xi nyikako wurangeli go kari?

¹² Ka matiko yo tala, zi tolovelekile ku a vapswali va hlawula munhu loyi a n’wana wabye a to chada naye. I mhaka yi vumeliwako hi votala ka midawuko leyo lezaku a vapswali hi vona va nga ni wutlhari ga hombe ni kubuva loku ku lavekako kuhlawuleni loko ka lisima. A wukati lego ga kuya hi ku lavelwa nuna kutani sati ga tala kuva go tiya, a ku fana ni lezi zi nga maheka zikhatini za kutsaliwa ka Biblia. A xikombiso xa Abrahama xa ku ruma a nanza gakwe lezaku gi ya mu lavela sati Isaka xi gonzisa vapswali lava va nga ha ranzako ku maha lezo nyamutlha. Abrahama i wa nga karatekeli mali ge hambu nduma. Wutshanwini ga lezo, i lo ti karata nguvu kasi ku mu lavela sati Isaka xikari ka vakhozeli va Jehova. * — Genesisi 24:3, 67.

13-15. a) Xana a tshinya ga nayo gi nga ka Mavingu 24:27 gi nga vunisa kuyini a jaha legi gi alakanyelako ku chada? b) Zini lezi a nhwana a nga ha mahako kasi a ti longisela ku chada?

¹³ Loku hakunene u kari u alakanyela ku chada, zi nene a ku ti wutisa lezi: ‘Xana nzi longile?’ A kuva u longile a zi khegeli  ntsena ka lezi u ti zwisako zona xungetano hi liranzo, masango, kupangalatana, kutani ku wundla vana. Wutshanwini ga lezo, ku na ni mixuvo yo kongoma leyi loyi a lavako kuva nuna kutani sati a faneleko ku chela kota ka yona.

¹⁴ A jaha legi gi lavako sati gi fanele ku alakanyela khwatsi hi tshinya legi ga nayo gaku: “Sasisa mitiro ya wena lahandle, u sasisa ni simu ga wena; zonake aka a yindlu ya wena.” (Mavingu 24:27) Xana lezo zi wula kuyini? Masikwini lawo, loku a wanuna a lava kuva ni ngango hi ku chada, i wa fanele ku ti wutisa lezi: ‘Xana nzi ti longisele a ku hlayisa ni ku seketela a sati ni vana lava kuzilava va to pswaliwa?’ A kuranga i wa fanele ku tira, a hlayisa masimu yakwe kutani timbewu. A tshinya legi ga nayo ga tira ni nyamutlha. A wanuna loyi a lavako ku chada i fanele ku ti longisela ku rwala nzhwalo wakwe. I fanele ku tira kala laha a lihanyo lakwe li vumelako. A Mhaka ya Nungungulu yi komba lezaku a wanuna loyi a nga hlayisiko a va ngango wakwe hi tlhelo ga nyama, kutizwa, ni ga moya i bihile ku hunza loyi a nga kholwiko! — Gonza 1 Timote 5:8.

¹⁵ A wasati loyi a mahako xiboho xa ku chada, yenawu o vumela ku rwala a nzhwalo wo binza. A Biblia ga dzunza a wutlhari ni matshamela yo kari lawa a sati a nga ha ma lavako a xikhati lexi a vunetelako a nuna wakwe ni xikhati lexi a hlayisako a ngango wakwe. (Mavingu 31:10-31) A vavanuna ni vavasati lava va tsutsumelako ku chada na va nga ti longiselangi ku rwala a nzhwalo wa kona, hi lisine va kombisa makangwa, va tsika ku alakanyela lezi va nga vunisako zona loyi va lavako ku chada naye. Hambulezo, a xa lisima ka zontlhe, lava va alakanyelako ku chada va fanele ku ti longisela hi tlhelo ga moya.

16, 17. Xana lava va ti longiselako ku chada va fanele ku ehleketa hi matshinya wahi ya milayo ya Biblia?

¹⁶ A ku ti longisela ku chada zi patsa a ku ehleketa hi mitiro leyi Nungungulu a nyikileko nuna ni sati. A wanuna i fanele ku zi tiva a ku zi wula yini a kuva hloko ya ngango wa wuKristu. A ntiro lowo a hi lisesa la lezaku ava munhu wa tihanyi. A ku hambana ni lezo, i fanele ku pimanyisa lezi Jesu a gi tirisisako zona a wuhloko. (Va Le Efesusi 5:23) Hi kufanana, a wasati  wa muKristu i fanele ku wu tiva khwatsi a ntiro wo dzunzeka wa sati. Xana i ta ti yimisela a ku ti veka hasi ka ‘nayo wa nuna wakwe’? (Va Le Roma 7:2) A sati i sina a hi hasi ka nayo wa Jehova ni wa Kristu. (Va Le Galatia 6:2) A wuhloko ga nuna wakwe laha ngangweni i nayo munwani. Xana i ta ti koramisa ni ku seketela a wuhloko ga wanuna a nga mbhelelangiko? Loku lezo zi nga mu xalalisi, i chukwana a nga chadi.

¹⁷ Ahandle ka lezo, a nuna kutani sati munwe ni munwani i fanele ku tshama na a longile ku khatalela a zilaveko zo hlawuleka za munghana wakwe wa wukati. (Gonza Va Le Filipi 2:4.) Paule i tsalile lezi: “Ngha na nwinawu munwe ni munwani a ranza sati wakwe kota lezi a ti ranzako wutsumbu; na yena wasati ngha ava ni xichawo [xo eta] ka nuna wakwe.” Hi ku pimiselwa hi Nungungulu, Paule i zi wonile lezaku a wanuna i na ni tora ga hombe ga kuzwa lezaku a sati wakwe wa mu kombisa xichawo xo eta. A wasati yenawo i na ni tora ga hombe ga kuzwa lezaku a nuna wakwe wa mu ranza. — Va Le Efesusi 5:21-33.

18. Hikuyini a mipatswa yi faneleko ku ti khoma xikhatini xa kugangisana?

¹⁸ Hikwalaho, a kugangisana a hi xikhati xa kuhlakana ntsena. Xikhati xa lezaku a wanuna ni wasati va gonzana kasi va wona lezaku xana zi wa tava zi nene a kuva va chada zinwe ke. Xikhati kambe xa ku ti khoma! Kota lezi a kukokana mahlo zi nga za ntumbuluko, a xiringo xa ku lava ku tshinelelana nguvu xi ngava xa hombe nguvu. Hambulezo, lava hakunene va ranzanako va ta potsa ni xihi xi nga wa ta neha khombo ga moya ka munghana wabye. (1 Va Le Tesalonika 4:6) Hikwalaho, loku u kari u gangisana ni munhu, ti khome. U ta vuneka hi tshamela lego wutomini ga wena gontlhe, ku ngava loku u chadile hambu loku u nga chadangi.

19, 20. Xana a mawonela ya muKristu xungetano hi wukati ma fanele ku hambanisa kuyini ni lawa ya votala tikweni nyamutlha? Fananisa.

¹⁹ Loku a patswa wu lava lezaku a wukati ga wona gi pinzuka, wu fanele kuva ni mawonela ma nene xungetano hi  kubohana. Lomu ka mitsheketo ni mafilimu, a kutala ka zikhati ku kombisiwa muchado kota magumo yo tsakisa lawa a vanhu va ma xuvako. Kanilezi, kuhanyeni ka lisine, a muchado a hi magumo; masangulo — kusangula ka nchumu lowu Jehova a wu mahileko lezaku wu pinzuka. (Genesisi 2:24) Lexi xi nga tsakisiko hi lezaku lawo a hi wona a mawonela ya votala tikweni nyamutlha. Ka midawuko yo kari, a vanhu va wulawula hi kuchada kota ku “boha funzu.” Za koteka ku ngha va nga zi woni lezaku a mawulela lawo ma tlhamusela khwatsi a mawonela ya votala xungetano hi wukati. Hikuyini? Hambu lezi a funzu legi gi bohilweko khwatsi gi faneleko ku tiya ni ku mbheta xikhati lexi xi lavekako, a xinwani xi lavekako nguvu ka funzu ga gi nene hi lezaku gi fanele ku bohiwa ni ku tlhatlhiwa hi kuolova.

²⁰ A votala nyamutlha va wona a wukati kota ga xikhatanyana. Va hatlisela ku chada hakuva va alakanya lezaku gi ta tatisa lezi va zi lavako, kanilezi va rinzela a ku ti tlhatlha ka gona neti zi wonekisa ku khwatsi ga binza. Hambulezo, u nga rivali lezaku a mufananiso lowu a Biblia gi wu tirisako loku gi wulawula hi xiboho xa wukati i gota. A magota kutani tingoti ti mahelweko tingalava ti fambisiwako hi matanga ti mahelwe kuva ti pinzuka, ti nga tshuki ti tlhatlhekela, hambu loku kuba bhubhutsa ga hombe. Hi kufanana, a wukati gi mahelwe ku pinzuka. U nga rivali lezaku Jesu i te ngalo: “Lexi Nungungulu a xi tlhanganyisileko, ngha xi nga hambanyiswi hi munhu.” (Mateu 19:6) Loku u chada, u fanele kuva ni mawonela yalawo xungetano hi wukati. Xana a kubohana ko tshamisa lezo ku maha lezaku a wukati giva nzhwalo? Ahihi.

21. Xana a nuna ni sati va fanele ku wonanisa kuyini, niku xini xi to va vuna a ku maha lezo?

²¹ A nuna ni sati va fanele ku wonana hi ndlela yi faneleko. Loku a munwe ni munwani wabye a lwela ku veka kupima ka matshamela ma nene ni ka mizamo ya loyi munwani, a wukati gi tava xibuka xa litsako ni kuxalala. Xana ku ti hembela a ku wula lezaku hi nga veka kupima ka hina ka matshamela ma nene ya nuna kutani sati a nga mbhelelangiko? Jehova cima a  nga hembi, niku a hi kanakani ne ni kutsongwani lezaku xontlhe xikhati i na ni mawonela ma nene hi hina. A muyimbeleli wa Tisimu i lo wutisa aku: “Loku wena Jehova u wa ta hlaya zigoho, Hosi, himani a nga wa ta yima?” (Tisimu 130:3) A vanuna ni vasati va fanele ku wonana hi ndlela leyo ya yi nene ni ku tsetselelana. — Gonza Va Le Kolosi 3:13.

22, 23. Xana Abrahama na Sara va nyikisile kuyini xikombiso xi nene ka lava va chadileko nyamutlha?

²² A wukati gi nga ha neha makatekwa yo tala a xikhati lexi  gi yako gi pinzuka malembe ni malembe. A Biblia gi hi komba a wukati ga Abrahama na Sara a xikhati lexi va nga hi patswa wu khosaheleko. A hi lezaku a wutomi gabye gi wa nga kumani ni zikarato. Alakanyela lezi Sara kuzilava a zi wonisileko zona a ku suka mutini wakwe wa wu nene wu nga hi doropeni ga Ure go ganya, na a hi kwalomo ka 60 wa malembe, a ya hanya matendeni a wutomi gakwe gontlhe. Hambulezo, i lo ti veka hasi ka wuhloko ga nuna wakwe. Kota lezi a nga hi munghana ni muvuni wa Abrahama, Sara i lo seketela Abrahama hi xichawo kasi a ziboho za nuna wakwe zi tira khwatsi. Niku a kutikoramisa kakwe ku wa nga hi ka nomu ntsena. Hambu “mbilwini yakwe,” i wa wula lezaku a nuna wa yena i hosi yakwe. (Genesisi 18:12; 1 Pedro 3:6) A xichawo xakwe hi Abrahama xi wa huma mbilwini.

²³ Kanilezi, lezo a zi wuli lezaku Abrahama na Sara va wa zwanana zilweni zontlhe. Ka siku go kari, Sara i lo nyika mawonela ma nga mu “tsanwisa nguvu” Abrahama. Hambulezo, hi ku leletelwa hi Jehova, Abrahama i lo ti koramisa a ingisa a gezu ga sati wakwe, lezi hi kugumesa zi nga neha makatekwa ngangweni wontlhe. (Genesisi 21:9-13) A vanuna ni vasati nyamutlha, hambu lava va nga ni makume ya malembe na va chadile, va nga gonza zotala ka patswa lowu wo chava Nungungulu.

24. Makati ya lixaka muni lawa ma nehako wudzunzo ka Jehova Nungungulu, niku hikuyini?

²⁴ Lomu bandleni ga wuKristu, ku na ni makume ya mazana yo tala ya makati yo tsaka — ma nga makati lawa a sati a kombisako xichawo xo eta ka nuna wakwe, na nuna a ranza ni ku dzunza a sati wakwe ni ku tira zinwe kasi va rangisa a kuranza ka Jehova zilweni zontlhe. Loku u maha xiboho xa ku chada, ngha u hlawula khwatsi loyi u ta nga chada naye, u ti longisela khwatsi kasi ku chada, u tlhela u ti karatela a kuva ni wukati ga kurula, ga liranzo, legi gi nehako wudzunzo ka Jehova Nungungulu. Loku u maha lezo, handle ko kanakana a wukati ga wena gi ta ku vuna a ku tshama liranzweni la Nungungulu.