1. Xini lexi Jesu a nga xi khanyisa ka wusiku gakwe go gumesa laha misaveni kota munhu wa nyama?

WUSIKWINI gakwe go gumesa laha misaveni kota munhu wa nyama, Jesu i lo kombisa kukarateka ka hombe hi kutshamiseka ka valanzeli vakwe xikhatini xi nga hata. I zile a khongela ka Dadani wakwe xungetano hi mhaka leyi aku: “A nzi kombeli lezaku u va susa tikweni, kanilezi lezaku u va hlayisa ka loyi wo biha. A hi va tiko, kota lezi mina nzi nga hiko wa tiko.” (Johani 17:15, 16) Ka xikombelo lexo xo huma mbilwini, Jesu i lo kombisa liranzo lakwe lo eta hi valanzeli vakwe zinwe ni lisima la magezu yakwe a nga ma byelile a vo kari vabye xikhatanyana mahlweni ka wusiku lego aku: ‘A mu va tiko.’ (Johani 15:19) Zi la su dlunya lezaku zi wa hi za lisima ka Jesu a kuva a valanzeli vakwe va ti hambanyisa ni tiko!

2. Xini a “tiko” legi Jesu a gi kumbukileko?

² A “tiko” legi Jesu a gi kumbukileko gi wula a vanhu vontlhe lava va ti hambanyisileko na Nungungulu, va fumelwako hi Satani, na va mahilwe tikhumbi ta makangwa ni moya wa matshanza lowu wu humako ka yena. (Johani 14:30; Va Le Efesusi 2:2; 1 Johani 5:19) Hakunene, “a wuxaka ni tiko [lego] mbulala ka Nungungulu.” (Jakobe 4:4) Hambulezo, xana vontlhe lava va lavako ku tshama liranzweni la Nungungulu va nga simamisa kuyini tikweni va tlhela va ti hambanyisa nago ke? Hi ta kambisisa a ntlhanu wa tindlela ti vunako mhakeni leyo: hi ku simama na hi tsumbekile ka Mufumo wa Nungungulu lowu wu rangelwako hi Kristu ni ku nga ti ngheniseli timhakeni ta politika, hi ku ala a moya wa misava, hi ku kombisa xichawo kuambaleni  ni kutisasekiseni ka hina, hi ku hanya wutomi go olova, ni ku hloma a matlhari wontlhe ya moya.

3. a) Xana Jesu i wa yi wonisa kuyini a politika ya le masikwini yakwe? b) Hikuyini ku nga wuliwako lezaku a valanzeli va Jesu va totilweko va tira kota mitsumi? (Patsa ni tlhamuselo wa lahasi.)

³ Wutshanwini ga ku hlengela timhakeni ta politika ya le masikwini yakwe, Jesu i lo veka kupima kakwe kuxumayeleni ka Mufumo wa Nungungulu — wu nga mufumo wa le tilweni wu nga hata — lowu yena a nga wa tava Hosi ya wona. (Danieli 7:13, 14; Luka 4:43; 17:20, 21) Hikwalaho, a xikhati lexi a nga hi mahlweni ka Pontiu Pilatu, a Mwamangulu wa muRoma, Jesu i zi kotile ku wula lezi: “A mufumo wa mina a hi wa misava.” (Johani 18:36) A valanzeli vakwe vo tsumbeka va pimanyisa a xikombiso xakwe hi ku seketela Kristu ni Mufumo wakwe ni ku tivisa a Mufumo lowo misaveni. (Mateu 24:14) “Hikwalaho hina hi mitsumi ya Kristu,” kota kutsala ka mupostoli Paule. “Ha mu khongotela hi kota ya Kristu, ngha mu tlhanganyiswa ni Nungungulu.” * — 2 Va Le Korinte 5:20.

4. Xana a maKristu wontlhe ya lisine ma kombisisa kuyini a kuseketela ka wona a Mufumo wa Nungungulu? (Wona a kwadru “ A maKristu yo sangula ma wa nga ti ngheniseli ka politika.”)

⁴ Hi kota ya lezi a mitsumi kutani vaembaxadori va yimelako wuhosi ga matiko-wundle, a va ngheneleli a timhaka ta matiko lawa va tirako ka wona; a va ti ngheniseli ka politika ya matiko lawo. Hambulezo, a vaembaxadori va seketela a mufumo wa tiko legi va gi yimelako. Hi zalezo zi mahekako ka valanzeli va totilweko va Kristu, lava ‘a wusumbulwa gabye gi nga le tilweni.’ (Va Le Filipi 3:20) Hakunene, hi kota ya lezi va xumayelako a Mufumo hi kuhiseka, va vunile timiliyoni ta “tiyivu tinwani” ta Kristu lezaku ti “tlhanganyiswa ni Nungungulu.” (Johani 10:16; Mateu 25:31-40) A tiyivu leti tinwani ti tira kota  mitsukano ya Kristu kuseketeleni ka vamakabye va totilweko va Jesu. Kota ntlhambi munwe wu nga ni kubohana lowu wu seketelako a Mufumo wa wuMessia, a mitlawa leyi ya yimbiri yi ti karata nguvu lezaku yi nga ti ngheniseli timhakeni ta politika. — Gonza Isaya 2:2-4.

5. Xana a bandla ga wuKristu gi hambanisa kuyini na Israeli wa kale, niku a kuhambana loko ku ti kombisa kuyini?

 ⁵ A kutsumbeka mahlweni ka Kristu a hi kona koce ku nga xigelo xa kuva a maKristu ya lisine ma nga ti ngheniseli ka politika. A ku hambana ni Israeli wa kale — loyi a nga nyikilwe tiko hi Nungungulu — hina hi vamakabye misaveni yontlhe. (Mateu 28:19; 1 Pedro 2:9) Hizalezo, loku hi wo seketela a mitlawa ya politika ya matiko ya hina, hi wa nga ta zi kota ku wulawula hi mahungu ya Mufumo ni kubohana ka hina kota maKristu hi kutlhatlheka. (1 Va Le Korinte 1:10) Ahandle ka lezo, xikhatini xa yimpi, hi wa ta ngha hilwa ni makholwa-kulori, lawa hi layiwako lezaku hi ma ranza. (Johani 13:34, 35; 1 Johani 3:10-12) Hikwalaho, Jesu i vile ni xigelo xo zwala a xikhati lexi a nga byela vapizani vakwe lezaku va tlhelisa a supado. I tlhelile a va byela lezaku ngha va ranza a valala vabye. — Mateu 5:44; 26:52; wona a kwadru “ Xana nza potsa a ku ti nghenisela ka politika?”

6. A kutihendleleta ka wena ka Nungungulu ku khumbisa kuyini a kuzwanana ka wena na Kesari ke?

⁶ Kota maKristu ya lisine, hi hendleletile a wutomi ga hina ka Nungungulu, na ku nga hi ka munhu, hlengeletano ya vanhu, kutani tiko. A papilo go ranga ka va le Korinte 6:19, 20 gi ngalo: “Nwina a mu va nwina venyi, hakuva mu xabyilwe hi tsengo.” Hikwalaho, hambu lezi va nyikako “Kesari” lezi zi nga zakwe hi ku mu kombisa xichawo, ku khupa, ni kutikoramisa, a valanzeli va Jesu va nyika “ka Nungungulu lezi zi nga za Nungungulu.” (Marku 12:17; Va Le Roma 13:1-7) Lezo zi patsa a mu kukhozela, ku mu ranza hi muhefemulo wontlhe, ni ku mu ingisa hi kutsumbeka. Loku zi laveka, va longile ku nyikela wutomi gabye hi kota ya Nungungulu. — Luka 4:8; 10:27; Gonza Mitiro 5:29; Va Le Roma 14:8.

7, 8. Xini “a moya wa misava,” niku xana a moya lowo wu ‘tirisa’ kuyini ka vanhu va nga ingisiko?

⁷ A yinwani ndlela ya kuva a maKristu ma ti hambanyisa ni tiko ku ala a moya wa gona wa kubiha. Paule i tsalile lezi: “A hi  amukelangi a moya wa misava, kanilezi a Moya lowu wu humako ka Nungungulu.” (1 Va Le Korinte 2:12) A ka va le Efesusi, yena i te ngalo: “Lezi mu nga famba ha zona kale, kukotisa a mahanyela ya misava leyi, mu lanzela a hosana ya mintamu ya lomu ndengelengeni, wu nga moya lowu wu tirako makunu ka lava va nga ingisiko.” — Va Le Efesusi 2:2, 3.

⁸ A “mintamu ya lomu ndengelengeni” a yi woneki, niku yi kuca a moya wa kungaingisi Nungungulu yi tlhela yi vuvumisa “a kunavela ka nyama, ni kunavela ka mahlo.” (1 Johani 2:16; 1 Timote 6:9, 10) A ‘ntamu’ wa moya lowo wu fumela tiko hi ku tirisa a nyama yi onhako, wumbyori ga wona, kunonoha ka wona, ni kusimama ka wona ko fana ni moya wa xiviri. Ahandle ka lezo, wu ‘tira’ ka munhu hi ku aka nzeni kakwe a matshamela yo biha, yo kota likungo, kutikulisa, makangwa, timbilu, ni mahanyela ya kutifuma ni wuhluwuki. * Hi kukomisa, hi nga wula lezaku a moya wa misava hi kutsongwani-kutsongwani wu kulisa a matshamela ya Satani timbilwini ta vanhu. — Johani 8:44; Mitiro 13:10; 1 Johani 3:8, 10.

9. Xana a moya wa misava wu nga hi nghenela mapinwini ni mbilwini hi tindlela muni?

⁹ Xana a moya wa misava wa zi kota ku zima mitsu mapinwini ni mbilwini ya wena? Ina, kanilezi ntsena loku u wu vumelela ni loku u tsika a ku ti vikela. (Gonza Mavingu 4:23.) A kutala ka zikhati wu sangula ku zima mitsu hi kutsongwani-kutsongwani, kuzilava na wu tiswa hi vanghana va wonekako ku khwatsi vanhu va va nene kanilezi, hi lisine la kona, na va nga mu ranzi Jehova. (Mavingu 13:20; 1 Va Le Korinte 15:33) Za koteka kambe a ku pswonga a moya lowo wa kubiha ka mabhuku ma kombisako zilo zi nga faneliko, masaite ya internet ya vahluwuki kutani masaite ma kombisako zithombe zo yila, zihungato zi nga hlazekangiko, ni mihlakano ya mapalisana ya hombe — hi lisine, ni ka wihi munhu kutani xilo xi vuvumisako a kupima ka Satani kutani ka tiko gakwe.

10. Hi nga wu alisa kuyini a moya wa misava?

 ¹⁰ Xana hi nga wu alisa kuyini a moya lowu wa kubiha hi tlhela hi simama liranzweni la Nungungulu? Hi nga zi kota ntsena hi ku lonzowota khwatsi a malulamiselo ya Jehova ya moya ni ku kombela a moya wa ku basa xontlhe xikhati. Jehova ngwa hombe nguvu a ku hunza Diabolus kutani tiko legi go biha gi fumelwako hi Satani. (1 Johani 4:4) Hikwalaho, za lisima nguvu a kuva hi tshinela ka Jehova hi mukhongelo!

11. Xana a moya wa misava wu yi khumbisa kuyini a milayo ya maambalela?

¹¹ A xikombiso xa moya lowu wu rangelako munhu xi tekela ku woneka ka maambalela, kutisasekisa ni ka basiselelo wakwe. Ka matiko yo tala, a milayo ya maambalela a ya ha khatalelwi ne ni kutsongwani laha ka kuza a muwulawuli wo kari wa televizawu a kuceka ku wula lezaku lokuloku a zibhayi zi nga ta ha salelwa hi nchumu wa kuambala. Hambu vanhanyana lava va kalako va nga se chikela tangeni yo nghena ndlwini va khumbiwa hi maambalela lawo — “va siya miri wabye kubaseni ni ku nga kombisi xichawo kuambaleni,” kota kuwula ka mubiko wa phepha-hungu go kari. A manwani maambalela hi lawa ya ku nga khataleli a mabohela, ku nga lezi zi kombisako a moya wa wuhluwuki ni kuvumaleka ka xichawo ge hambu kutiranza wutsumbu.

12, 13. Hi wahi a matshinya ya milayo lawa hi faneleko ku ma alakanyela loku hi lava ku ambala ni ku ti sasekisa?

¹² Kota malanza ya Jehova, hi fanele ku chela kota hi kucuwukeka ka hina; lezi zi wulako ku, hi fanele ku ambala tinguwo to hlayiseka, to basa, ti kombisako xichawo, ni ti fanelako a matshamela lawa hi nga ka wona. Ka zikhati zontlhe, a kucuwukeka ka hina ku fanele ku kombisa a “xichawo ni kutikhoma,” lezaku loku zi longoloka ni “mitiro yo saseka” zi fanela munhu wihi ni wihi — wanuna kutani wasati — ‘loyi a ti wulako lezaku wa chava Nungungulu.’ o Hakunene, a kutikarata ka hina ka hombe, a hi ku kokela kupima ka wutsumbu ga hina, kanilezi ku “ti hlayisa liranzweni la Nungungulu.” (1 Timote 2:9, 10; Juda 21) Ina, hi lava lezaku a kutibombisa ka hina ko saseka nguvu kuva ka ‘munhu loyi a fihlilweko wa mbilu, a nga ni tsengo wa hombe mahlweni ka Nungungulu.’ — 1 Pedro 3:3, 4.

¹³ Alakanya kambe lezaku a maambalela ni kutisasekisa ka hina za khumba lezi a vanwani va gi wonisako zona a wukhozeli ga lisine. A gezu ga xiGreki gi hunzuluselweko ku “xichawo”  gi wula ku hi fanele ku chela kota hi kutizwa ni mawonela ya vanwani. Hikwalaho, a kungo ga hina gi fanele kuva ku nyika lisima a tivalo ta vanwani a ku hunza lezi hi navelako ku ambalisa zona. A xa hombe ka zontlhe, hi lava ku neha wudzunzo ka Jehova ni ka vanhu vakwe ni ku ti kombisa kota malanza ya Nungungulu, na hi maha zilo “zontlhe ziva kudzunzwa ka Nungungulu.” — 1 Va Le Korinte 4:9; 10:31; 2 Va Le Korinte 6:3, 4; 7:1.

14. Xana hi fanele ku ti wutisa yini xungetano hi basiselelo ni kucuwukeka ka hina?

¹⁴ A maambalela, kutisasekisa, ni kubasa ka hina za lisima nguvu loku hi hi wutirelini ga simu kutani loku hi hi mitlhanganweni ya wuKristu. Ti wutise lezi: ‘Xana a kucuwukeka ka mina ni basiselelo wa mina za maha vanwani va alakanya za hava xungetano hi wutsumbu ga mina? A zi wisi tingana vanwani? Xana nzi alakanya lezaku lezi nzi zi ranzako hi zona zi nga za lisima nguvu a ku hunza ku ringanelwa hi ku kuma malungelo ya ntiro bandleni?’ — Tisimu 68:6; Va Le Filipi 4:5; 1 Pedro 5:6.

15. Hikuyini a Mhaka ya Nungungulu yi nga nyikiko xaxameto wa zileletelo xungetano hi maambalela, kutisasekisa, ni basiselelo ke?

¹⁵ A Biblia a gi nyiki a xaxameto wa zileletelo xungetano hi maambalela, kutisasekisa, ni basiselelo lezi a maKristu ma faneleko ku zi lanzela. Jehova a nga xuvi ku hi tsona kutlhatlheka ka lezi hi lavako ku ma tirisisa zona a maalakanyo ya hina. A ku hambana ni lezo, i lava lezaku hiva vanhu vo buva lava va  ehleketako hi matshinya ya milayo ya Biblia ni lava va ‘tirisako kupima kabye va kala va zi kota ku hambanyisa a kusaseka ni kubiha.’ (Maheberu 5:14) A xa lisima ka zontlhe, Jehova i lava lezaku hi rangelwa hi liranzo — liranzo hi Nungungulu ni muakelane. (Gonza Marku 12:30, 31.) Nzeni ka mimbhingano leyo, hi na ni mole wa hombe wa ku hlawula lezi hi xuvako ku ambalisa zona ni ku ti sasekisa. Hi na ni xikombiso xa lezo ka zidlemo zo tsaka za vanhu va Jehova lava va ambalako tinguwo ta mivala yo hambanahambana ka matshamu yo tsalangana lawa va tlhanganako ka wona misaveni.

16. Xana a moya wa misava wu hambanisa kuyini ni gonzo ya Jesu, niku ziwutiso muni hi faneleko ku ti maha?

¹⁶ A moya wa misava wa khohlisa wu tlhela wu kucetela vanhu va timiliyoni lezaku va wona mali ni titshomba kota xibuka xa litsako. Hambulezo, Jesu i te ngalo: “A wutomi ga munhu  a nga gi kumi hi wunyingi ga zilo lezi a nga nazo.” (Luka 12:15) Hambu lezi a nga kala ku vuvumisa a wutomi ga kutitsona, kutani ku nga ti khataleli ko hunza mpimo, Jesu i lo gonzisa lezaku a wutomi ni litsako la lisine zi kumiwa hi lava va ‘khatalako hi xilaveko xabye xa moya’ ni lava va hanyako wutomi go olova, legi gi taleleko ka zilo za moya. (Mateu 5:3, NM; 6:22, NM) Ti wutise lezi: ‘Xana nza zi kholwa hakunene lezi Jesu a nga zi gonzisa, kutani nza kucetelwa hi “raru wa mawunwa”? (Johani 8:44) Xana a magezu ya mina, mitiro ya mina, lezi nzi zi rangisako, ni mahanyela ya mina zi kombisa yini?’ — Luka 6:45; 21:34-36; 2 Johani 6.

17. Hlawutela a mabhinzu yo kari ma kumiwako hi lava va hanyako wutomi go olova.

¹⁷ Jesu i te ngalo: “A wutlhari gi kombisile a kululama ka gona hi mitiro ya gona.” (Mateu 11:19) Hi nga alakanyela hi mabhinzu yo kari ntsena ma kumiwako hi lava va hanyako wutomi go olova. Va kuma kuhumula ka lisine ntirweni wa Mufumo. (Mateu 11:29, 30) Va potsa kukarateka va nga wa ta ngha va hi nako niku hi ku maha loko va pona kuxaniseka ka maalakanyo ni ka kutizwa. (Gonza 1 Timote 6:9, 10.) Na va xalala hi kuva ni za kutihanyisa, vona va na ni xikhati xo tala xo tshama ni ngango wabye ni vanghana va maKristu. Kota mbhanzu wa lezo, va etlela wurongo go nanziha. (Mutshawuteli 5:12) Va ti buza hi litsako la hombe la ku nyika, va maha lezo hi ndlela yihi ni yihi va yi kotako. (Mitiro 20:35) Niku va ‘tala hi kutsumba’ va tlhela vava ni kuxalala ni kuenelelwa. (Va Le Roma 15:13; Mateu 6:31, 32) A makatekwa lawa hakunene nja lisima li nga hiko na ku pimiwa!

18. Xana a Biblia gi mu tlhamuselisa kuyini a nala wa hina, a tindlela a ti tirisako ni lixaka la yimpi leyi hi lwako?

¹⁸ Lava va ti hlayisako liranzweni la Nungungulu va vikelwa kambe ka Satani, loyi a nga laviko ntsena ku tsanzekisa maKristu kukumeni ka litsako, kanilezi a lavako ku ma tsanzekisa a wutomi ga pinzukelwa kambe. (1 Pedro 5:8) Paule i te ngalo: “A kulwa ka hina a hilwi ni nyama ni nkhata, kanilezi hilwa ni  tihosana ta mimoya, ni mintamu, ni tihosi ta munyama lowu, ni mimoya ya kubiha ya le hehla.” (Va Le Efesusi 6:12) A gezu ga xiGreki gi hunzuluselweko ku “kulwa” gi nyika maalakanyo ya lezaku a yimpi ya hina a hi ya le kule ni kule — a ku khwatsi hi loku hi fihlele nkeleni wo kari — kanilezi ya kulwa hi zibhakela. Ahandle ka lezo, a magezu lawa yaku: “tihosana,” “mintamu,” ni “tihosi” ma komba lezaku a kuvukela ka zivangwa za moya kuta hi ka hlengeletano yi xaxametilweko na yi hi ni makungo yo tiya.

19. Tlhamusela a matlhari ya moya ya muKristu.

¹⁹ Kanilezi, hambu lezi hi nga ni gome ni ku nga zi koti ku maha zontlhe, hi nga hlula yimpini leyo. Hi ndlela muni? Hi ku ‘hloma a matlhari wontlhe ya Nungungulu.’ (Va Le Efesusi 6:13) Na gi tlhamusela a matlhari lawo, a bhuku ga Va Le Efesusi 6:14-18 gi ngalo: “Hikwalaho yimani, na mu bohile ziwunu za nwina hi bhandi ga zinene, na mu ambele a xikatawu xa xiketse xa kululama, na mu ambele mikonzweni ya nwina a zilato za ivangeli ya kurula. Nguvunguvu hlomani a xitlhangu xa kukholwa, lexi mu ta nga zi kota ku tima ha xona a zijulu zontlhe za nzilo za loyi wa kubiha. Tekani a ndlhondlha ya kuhanyiswa, ni supado ya Moya, yi nga Mhaka ya Nungungulu. Khongelani zikhati zontlhe hi mikhongelo ni kukombela hi Moya.”

20. Xana a xiyimo xa hina xi hambanisa kuyini ni lexi xa musochwa wa xiviri?

²⁰ Kota lezi ma nga lulamiselo ga Nungungulu, a matlhari lawo ya moya ma ta hi vikela hakunene, loku hi tshama na hi hlomile. A ku hambana ni masochwa ya xiviri, lawa ma zi kotako kuva ni zikhati zo leha za ku humula kulwa, a maKristu ma le kulweni ku nga nyimiko ka kufa ni kuhanya loku ku to kala ku nga gumesi kala Nungungulu a lovisa a tiko ga Satani ni ku hoxa a mimoya yontlhe ya kubiha nkeleni wa lieswila. (Kuvululelwa 12:17; 20:1-3) Hikwalaho, u nga tlheleli nzhako loku ku hi lezaku ulwa ni gome kutani kunavela ko biha, hakuva hina hontlhe ha ti “tsayisa” kasi hi zi kota ku simama ku hanya hi tsumbekile ka Jehova. (1 Va Le Korinte 9:27) Hakunene, loku hi nga hi kulweni hi kona hi faneleko ku karateka!

21. Hi yihi a ndlela yinwe ntsena ya ku hlula yimpini ya hina ya moya?

 ²¹ A ku hunza zontlhe, a hi nge zi koti ku hlula yimpini leyo hi ntamu wa hina wutsumbu. Hikwalaho, Paule wa hi alakanyisa lezaku hi fanele ku khongela ka Jehova “zikhati zontlhe hi mikhongelo ni kukombela hi Moya.” Ka xikhati xalexo, hi fanele ku ingisa Jehova hi ku gonza a Mhaka yakwe ni ku hlengela ni ‘masochwa-kulori’ hi laha zi kotekako ha kona, hakuva a hi hoce kulweni loku! (Filemoni 2; Maheberu 10:24, 25) Lava va mahako zontlhe lezo hi kutsumbeka va nga ta hlula ntsena kanilezi va ta zi kota a ku yimela a kukholwa kabye hi kutiya loku ku ringiwa.

22, 23. a) Hikuyini a xikhati xontlhe hi faneleko ku tshama na hi longile a ku lwela kukholwa ka hina, niku ziwutiso muni lezi hi faneleko ku ti maha? b) Hi yihi a mhaka yi to kambisiswa ka xipimo xi lanzelako?

²² Jesu i te ngalo: “Lezi mu nga hiko va tiko, . . . a tiko ga mu venga.” (Johani 15:19) Hikwalaho, xontlhe xikhati a maKristu ma fanele ku tshama na ma longile a ku lwela kukholwa kabye, ma maha lezo hi xichawo ni kurula. (Gonza 1 Pedro 3:15.) Ti wutise lezi: ‘Nza zi zwisisa a ku hikuyini a Timboni ta Jehova a zikhati zinwani ti yimako ka lezi zi hambanako ni mawonela ya votala? A xikhati lexi nzi yimisanako ni mhaka leyo, xana nza kholwa hi kumbhelela lezaku lezi a Biblia ni nanza gi tsumbekileko va zi wulako hi zona zi faneleko? (Mateu 24:45; Johani 17:17) Niku a xikhati lexi nzi faneleko ku maha lezi zi lulamileko mahlweni ka Jehova, a nzi longangi ntsena a ku hambana ni vanwani kanilezi nzi tlhela nzi ti kulisa hi kuva nzi hambene navo?’ — Tisimu 34:2; Mateu 10:32, 33.

²³ Hambulezo, a kutala ka zikhati a kuxuva ka hina ka ku lava ku ti hambanyisa ni tiko ka ringiwa hi tindlela to khohlisa nguvu. Hi xikombiso, kota lezi zi kumbukilweko mahlweni, Diabolus i zama ku kanganyisa a malanza ya Jehova lezaku ma nghena tikweni hi ku tirisa a zihungato za tiko. Xana hi nga hlawulisa kuyini a zihungato zi hlazekileko lezi zi to hi humuta ni ku hi siya na hi hi ni livalo li basileko? A mhaka leyo yi ta kambisiswa ka xipimo xi lanzelako.