1, 2. a) Hi yihi a yimpi leyi hi yimisanako nayo xungetano hi wuhosi? b) Ziwutiso muni hi to wulawula hi zona?

WA TSHUKA u wona lezi a nwanana wa mu tsongwani a mahako loku a byeliwa ku maha nchumu lowu hakunene a nga wu laviko? U nga ha wona a kulwa ka maalakanyo ya mufanyana loye hi ka kutsuva ka nghohana yakwe. Izwa a gezu ga mupswali wakwe, niku wa zi tiva lezaku i fanele ku kombisa xichawo ka mupswali. Kanilezi mhakeni leyi, yena o kala a nga zi lavi ku ingisa. A kulwa loku ka maalakanyo yakwe ku fananisa a mhaka ya lisine leyi hina hontlhe hi yimisanako nayo.

² A ku kombisa xichawo ka wuhosi a hi xikhati xontlhe zi hi hehukelako. Xana a zikhati zo kari za ku karatela a ku kombisa xichawo ka lava va nga ni wufumeli go kari hehla ka wena? Loku zi hi tano, a hi wena wece u nga yimpini leyi. Hi hanya xikhatini lexi a ku kombisa xichawo ka wuhosi zi wonekisako ku khwatsi mahanyela ya lahasi nguvu. Kanilezi a Biblia gi wula lezaku hi fanele ku kombisa xichawo ka lava va nga ni wufumeli hehla ka hina. (Mavingu 24:21) Hakunene, a ku maha lezo za lisima loku hi lava ku tshama liranzweni la Nungungulu. Makunu-ke ku vuka ziwutiso zo kari. Hikuyini zi hi karatelako nguvu a ku kombisa xichawo ka wuhosi? Hikuyini Jehova a lavako lezo ka hina, niku xini xi to hi vuna a ku ingisa? Hi kugumesa, hi nga kombisisa kuyini xichawo ka wuhosi?

3, 4. A xionho ni kungambheleli zi sangulisile kuyini, niku xana a tshamela ga hina ga wuonhi gi mahisa kuyini lezaku zi hi karatela a ku ingisa wuhosi?

³ Hi kukomisa, a hi wulawuleni hi zigelo zimbiri zi mahako lezaku a ku kombisa xichawo ka lava va nga ni wufumeli zi karata.  A xo ranga, a kungambheleli ka hi hlupha; xa wumbiri, ka hlupha vanhu lava va nga ni wufumeli hehla ka hina. A xionho ni kungambheleli ka vanhu zi sangulile kale nguvu, kwale sinwini ga Edeni a xikhati lexi Adamu na Eva va nga hluwukela a wuhosi ga Nungungulu. Hikwalaho a xionho xi sangulile hi kuhluwuka. Kala nyamutlha, hi na ni kubyekelela ka mabeleko ka ku lava ku hluwuka. — Genesisi 2:15-17; 3:1-7; Tisimu 51:5; Va Le Roma 5:12.

⁴ Hi kota ya tshamela ga hina ga wuonhi, a kutikukumukisa ni matshanza zi kula ha zoce ka votala xikari ka hina, kuveni a kutikoramisa i tshamela go kala legi hi faneleko ku kulula hi nwatseka lezaku hi gi kombisa ni ku gi hlayisa. Hambu loku hi mbhetile a malembe yo tala na hi tirela Nungungulu hi kutsumbeka, hi nga tshuka hi hluliwa hi matshanza ni ku ti nonohisa tinhamu. Hi xikombiso, ehleketa hi Kora, loyi a namareleko ka vanhu va Jehova hi kutsumbeka ziyinweni zo tala zo nonoha. Hambulezo, i lo navela wufumeli ginyingi niku handle ka tingana i lo kucetela wuhluwuki mahlweni ka Mosi — a munhu wo rula a ku hunza vontlhe xikhatini lexo. (Mitsengo 12:3; 16:1-3) Alakanya kambe hi Hosi Uzzia, loyi a matshanza yakwe ma mu mahileko a nghena lomu tempeleni ya Jehova a maha ntiro wo basa lowu wu nga lumba vapristi. (2 Kronekele 26:16-21) A vavanuna lavo va lo tsayiswa hi kota ya kuhluwuka kabye. Hambu zi hi tano, a zikombiso zabye za hava zikhumbuxeto zi nga ni xivuno ka hina. Hi fanele kulwa ni matshanza lawa ma mahako lezaku zi hi karatela a ku kombisa xichawo ka wuhosi.

5. Xana a vanhu va nga mbhelelangiko va gi tirisisa kuyini a wufumeli gabye hi ndlela ya hava?

⁵ Hi tlhelo ginwani, a vanhu va nga mbhelelangiko lava va nga zikhundleni za wufumeli va kari va mbheta nguvu ntamu wa xichawo xa vanhu hi wuhosi. A votala va na ni tihanyi, va xanisa, hambu kuva ni xapi. Hakunene, a matimu ya vanhu hi wunyingi ga wona ma kombisa kutiriswa ka ntamu hi ndlela ya hava. (Gonza Mutshawuteli 8:9.) Hi xikombiso, Saule i wa hi wanuna wa mu nene ni wo ti koramisa a xikhati lexi Jehova a nga mu hlawula lezaku ava hosi. Hambulezo, i lo hluliwa hi matshanza ni xiluse; zonake a hlongolisela Davida,  a wanuna wo tsumbeka. (1 Samueli 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Hi nzhako ka xikhati Davida i lova hosi ya Israeli ya yi nene a ku hunza tontlhe, kanilezi i lo tirisa a ntamu wakwe hi ndlela ya hava a xikhati lexi a nga yiva a sati wa Uria a muHiti zonake a rumela wanuna loye a nga hiko na nanzu mahlweni ka yimpi kasi a fela ku dawa. (2 Samueli 11:1-17) Zi la su dlunya lezaku a kungambheleli ku maha vanhu zi va karatela a ku tirisa ntamu hi ndlela yi nene. Niku loku lava va nga ni wufumeli va nga chavi Jehova, va maha zo hunza mpimo. Anzhako ka ku tlhamusela lezi a vapapa vo kari va Katolika va nga yimisisa zona a tixanisa leti ti hangalakileko, a xiro xa hombe xa politika xa muNgiza xi lo tsala lezi: “A ntamu wu tala ku hohlota, ni ntamu wontlhe wu hohlota zontlhe.” Na ha ha alakanya a matimu lawa, a hi hloleni xiwutiso lexi: Hikuyini hi faneleko ku chava wuhosi?

6, 7. a) Xana a liranzo la hina ha Jehova li hi kuca ku maha yini, niku hikuyini? b) A kutikoramisa ku patsa a matshamela wahi, niku xana hi nga ku kombisisa kuyini?

⁶ A zigelo za chukwana ka zontlhe lezi zi hi mahako hi kombisa xichawo ka wuhosi zi tumbuluka ka liranzo — li nga liranzo la hina ha Jehova, vanhu-kulori, hambu hi hina venyi. Hi kota ya lezi hi ranzako Jehova a ku hunza zontlhe, hi lava ku tsakisa a mbilu yakwe. (Gonza Mavingu 27:11; Marku 12:29, 30.) Ha zi tiva lezaku a wuhosi gakwe — yi nga fanelo yakwe ya ku fuma wuakweni gontlhe — gi kari gi phikiziwa laha misaveni kusukela ka wuhluwuki le Edeni, niku a kutala ka vanhu va yima na Satani va ala a kufuma ka Jehova. Hina ha tsaka hi tlhela hi nengela hi lezi hi seketelako a wuhosi ga Jehova. A magezu ma nga ka Kuvululelwa 4:11, ma hlanganyeta a timbilu ta hina lezaku hi nga kanakani hi lexi hi faneleko ku maha. Hi nga wona a kudlunyateka ka zona lezaku Jehova hi yena Mufumeli wo faneleka wa wuako gontlhe! Hi seketela a wuhosi ga Jehova, hi vumela a kufuma kakwe wutomini ga hina siku ni siku.

⁷ A xichawo lexo xi komba ku ingisa ni ka lezi zi hi nonohelako. Hi ingisa Jehova hi kutlhatlheka hakuva ha mu ranza. Hambulezo, ku tava ni zikhati lezi a kuingisa ku to hi karatela  nguvu. Ka zikhati lezo, hina, a ku fana ni mufanyana loyi a tlhamuselweko kusanguleni, hi tava ni xilaveko xa ku gonza a kutikoramisa. Ha alakanya lezaku Jesu i lo ti koramisa a maha kuranza ka Dadani wakwe hambu ka xikhati lexi a ku maha lezo zi nga wonekisa ku khwatsi za karata nguvu. I te ngalo ka Dadani wakwe: “Na ku nga hi kuranza ka mina, kanilezi ka wena a ku maheke.” — Luka 22:42.

8. a) A kutikoramisa ka wuhosi ga Jehova nyamutlha, a kutala ka zikhati ku patsa yini, niku xini xi kombisako a kutizwa ka Jehova mhakeni leyi? b) Xini xi to hi vuna a ku ingisa wusungukati ni ku vumela ku layiwa? (Wona a kwadru “ Ingisani a varangeli va nwina.”)

⁸ Hakunene, Jehova a nga wulawuli na hina nghohe ni nghohe nyamutlha; i tirisa a Mhaka yakwe ni vanhu kota vayimeli vakwe laha misaveni. Hikwalaho, a kutala ka zikhati, hi komba lezaku ha ti koramisa ka wuhosi ga Jehova hi ku kombisa xichawo ka vanhu lavo a va yimisako, kutani a va vumelelako ku simama zikhundleni za wufumeli hehla ka hina. Loku hi wo hluwukela a vanhu lavo — hi xikombiso, hi ku ala ku vumela a wusungukati gabye ni kulaya kabye ku seketelwako ka Biblia — hi wa ta khunguvanyisa Nungungulu wa hina. A xikhati lexi a vaIsraeli va nga ngurangura ni ku hluwukela Mosi, Jehova i lo wona mitiro yabye kota leyi yi kongomiswako ka yena wutsumbu. — Mitsengo 14:26, 27.

9. Hikuyini a liranzo la hina hi vanhu-kulori li to hi kuca a ku kombisa xichawo ka wuhosi? Fananisa.

⁹ Hi kombisa xichawo kambe ka wuhosi hi kota ya ku ranza vanhu-kulori. Hi ndlela muni? Hi nga alakanyela ku ngha u hi sochwa yimpini. A kuhlula, hambu futsi a kupona ka butho, zi khegela ka kuva a sochwa ginwe ni ginwani gi tirisana ni manwani, gi ingisa, ni ku kombisa xichawo ka zileletelo za tinduna. Loku wena u wo lava ku hohlota a xaxameto lowo hi ku hluwuka, wontlhe a masochwa-kuloni handle ko kanakana ma wa tava mhangweni. Hi lisine, a tiyimpi ta vanhu ti vanga wuhohloti ga hombe misaveni nyamutlha. Kanilezi Jehova i na ni mabutho ma mahako za zi nene ntsena. A Biblia gi wulawula hi Nungungulu mazana ya makhati kota “Jehova wa tiyimpi.” (1 Samueli 1:3) Hi yena Nduna ya hlengeletano ya hombe ya zivangwa za ntamu za moya. Ka zikhati zo kari, Jehova i fananisa  a malanza yakwe ya laha misaveni ni yimpi. (Ezekieli 37:1-10) Loku hi wo hluwukela a vanhu lava Jehova a va yimisako ka wufumeli hehla ka hina, xana hi wa nga ta ngha hi veka mhangweni a masochwa-kulori ya moya ke? Loku a muKristu a hluwukela a madota lawa ma yimisilweko, a vanwani lomu bandleni va nga ha xanisekawo. (1 Va Le Korinte 12:14, 25, 26) A xikhati lexi a nwanana a hluwukako, a ngango wontlhe wu nga ha xaniseka. Hikwalaho, hi komba lezaku ha ranza vanhu-kulori hi ku vuvumisa a moya wa xichawo ni wa kutirisana.

10, 11. Xana a kuxuva ku faneleko ka kuva hi vuneka ku hi vunisa kuyini a ku ingisa wuhosi?

¹⁰ Hi kombisa xichawo kambe ka wuhosi hakuva a ku maha lezo za hi vuna. A xikhati lexi Jehova a hi kombelako lezaku hi kombisa xichawo ka wuhosi, a kutala ka zikhati i wula lezi hi vunekisako zona hi ku maha lezo. Hi xikombiso, i byela vana lezaku va ingisa a vapswali vabye kasi va hanya masiku yo tala ni kuva ni wutomi gi nene. (Deuteronome 5:16; Va Le Efesusi 6:2, 3) I hi byela lezaku hi kombisa xichawo ka madota ya bandla hakuva loku hi tsanzeka ku maha lezo hi ta wela mhangweni ya  moya. (Maheberu 13:7, 17) A tlhela a hi byela lezaku hi ingisa vafumeli va tiko kasi hi vikelwa. — Va Le Roma 13:4.

¹¹ A wu vumeli lezaku a ku tiva xigelo xa kuva Jehova a lava lezaku hi ingisa za hi vuna a ku kombisa xichawo ka wuhosi? Makunu, a hi woneni a ndlela ya ku kombisa xichawo ka wuhosi ka zipanze-tshinya zinharu wutomini ga hina.

12. Hi wihi a ntiro lowu Jehova a nyikako a nuna tlhelo papai laha ngangweni, niku xana a wanuna a nga wu tatisisa kuyini a ntiro lowo?

¹² Jehova ha yece hi yena a nga yimisa ngango. Kota lezi a nga Nungungulu wa nongameto, i xaxametile ngango lezaku wu tira khwatsi. (1 Va Le Korinte 14:33) I nyika ka nuna tlhelo papai a wufumeli kutani ntamu wa ku tira kota hloko ya ngango. A nuna i kombisa xichawo ka Hloko ya yena, Kristu Jesu, hi ku pimanyisa a ndlela leyi Jesu a nga tirisa ha yona a wuhloko gakwe ka bandla. (Va Le Efesusi 5:23) Hikwalaho, a nuna a nga faneli ku tsika a wutihlamuleli gakwe kanilezi i fanele ku gi rwala hi wununa; ge a nga faneli kuva wa tihanyi kutani wo biha timbilu kanilezi i fanele kuva munhu wa liranzo, wa kualakanyela, ni wa mu nene. I tshama na a zi tiva lezaku a wuhloko gakwe go ringanisela — a gi tshuki gi hunza a wuhosi ga Jehova.

13. Xana a sati tlhelo mamani a nga tatisisa kuyini a ntiro wakwe laha ngangweni hi ndlela yi xalalisako Jehova?

¹³ A sati tlhelo mamani i fanele ku tira kota muvuni wa nuna wakwe. Yenawu i nyikilwe wufumeli laha ngangweni, hakuva a Biblia gi  wulawula hi “nayo wa nyine wa wena.” (Mavingu 1:8) Hakunene, a wufumeli gakwe gi lahasi ka legi ga nuna wakwe. A sati a nga muKristu i kombisa xichawo ka wufumeli ga nuna wakwe hi ku mu vuna a ku tatisa a ntiro wakwe kota hloko ya ngango. A nga mu kanyisi, a nga fumeli maalakanyo yakwe, ge hambu ku mu wutlela xikhundla xakwe. A ku hambana ni lezo, wa mu seketela ni ku tirisana naye. Laha a ziboho za nuna zi nga yelaniko ni kuranza ka sati, a sati a nga ha kombisa maalakanyo yakwe hi xichawo, kanilezi a simama ku ti koramisa. Loku a nuna wakwe a nga hi muKristu, a sati a nga ha yimisana ni ziyimo zo nonoha, hambulezo, a mahanyela yakwe ya kutikoramisa ma nga ha kuca nuna wakwe lezaku a hlota Jehova. — Gonza 1 Pedro 3:1.

14. A vana va nga nehisa kuyini litsako ka vapswali vabye ni ka Jehova ke?

¹⁴ A vana va tsakisa a mbilu ya Jehova a xikhati lexi va ingisako a papai ni mamani wabye. Va neha wudzunzo ni litsako ka vapswali vabye kambe. (Mavingu 10:1) Mingangweni ya mupswali munwe, a vana va tirisa a tshinya ga nayo galegi ga ginwe ga kuingisa, na va tiva lezaku a mupswali wabye kuzilava i na  ni xilaveko xa hombe xa ku seketelwa ni kuva va tirisana naye. Mingangweni leyi a ziro zontlhe zi tatisako a wutihlamuleli legi Nungungulu a va nyikileko, ku na ni litsako ni kurula ka hombe hi kota ya lezo. Lezo zi neha wudzunzo ka Mutumbuluxi wa mingango yontlhe — Jehova Nungungulu. — Va Le Efesusi 3:14, 15.

15. a) Hi nga zi kombisisa kuyini lomu bandleni lezaku hi na ni xichawo hi wuhosi ga Jehova? b) Hi wahi a matshinya ya milayo ma nga hi vunako a ku ingisa lava va rangelako? (Wona a kwadru “ Ingisani a varangeli va nwina.”)

¹⁵ Jehova i yimisile N’wana wakwe kota Mufumeli hehla ka bandla ga wuKristu. (Va Le Kolosi 1:13) Jesu yenawu i yimisile a ‘nanza gakwe gi tsumbekileko ni go tlhariha’ lezaku gi phamela zakuga za moya ka vanhu va Nungungulu laha misaveni. (Mateu 24:45-47) A Hubye yi Fumako ya Timboni ta Jehova yi tira kota “nanza gi tsumbekileko ni go tlhariha.” Khwatsi hi lezi zi nga tshamisile zona ka mabandla ya wuKristu zaneni go sangula, a madota nyamutlha ma amukela zileletelo ni wusungukati hi ka Hubye yi Fumako, ku ngava hi kukongoma kutani hi ku tirisa a vayimeli va yona, vo kota vawoneleli lava va enzelako mabandla. A xikhati lexi hina hi munwe munwe hi kombisako xichawo ka madota ya maKristu, hi ingisa Jehova. — Gonza 1 Va Le Tesalonika 5:12; Maheberu 13:17.

16. Xana a madota ma yimisiwa hi moya wa ku basa hi ndlela muni?

¹⁶ A madota ni malanza ya wutireli a va mbhelelangi. Va hoxisa khwatsi hi hina. Hambulezo, a madota “zinyikiwo ka vanhu,” ma yimiselweko ku vuna a bandla lezaku gi tshama na gi tiyile hi tlhelo ga moya. (Va Le Efesusi 4:8) A madota ma yimiswa hi moya wa ku basa. (Mitiro 20:28) Hi ndlela muni? Hi lezaku a vavanuna lavo a kuranga va fanele ku tatisa a zileletelo lezi zi tsalilweko Mhakeni yi pimisilweko ya Nungungulu. (1 Timote 3:1-7, 12; Titusi 1:5-9) Ahandle ka lezo, a madota lawa ma kambelako a kuringanelwa ka makabye wo kari ma khongela hi mbilu yontlhe, ma kombela Jehova lezaku a ma rangela hi moya wakwe wa ku basa.

17. Mitirweni yabye ya bandla, hikuyini a vavasati va nga maKristu ka zikhati zo kari va ambalako a xifenengeto xa hloko?

¹⁷ Lomu bandleni, ku ngava ni zikhati lezi ku nga hiko na madota ni malanza ya wutireli lezaku ma maha ntiro lowu hi  fanelo wu avelwako vona, wo kota ku fambisa ntlhangano wa kuya ntirweni wa simu. Ka matshamela lawo, a vamakabye vanwani va xinuna va bapatizilweko va nga ha maha ntiro lowo. Loku ne ni lavo va nga hi kona, a vamakabye va xisati va ringanelwako va nga ha tatisa a zilaveko lezo. Kanilezi, loku a wasati a tatisa ntiro lowu hi fanelo wu avelwako a makabye wa xinuna a bapatizilweko, a makabye loye wa xisati i ambala a xifenengeto xa hloko. * (1 Va Le Korinte 11:3-10) A xileletelo lexi a xi chipisi a vavasati. A ku hambana ni lezo, xi nyika lungelo ga ku kombisa xichawo hi lulamiselo ga Jehova ga wuhloko — laha ngangweni ni lomu bandleni kambe.

18, 19. a) U nga ma tlhamuselisa kuyini a matshinya ya milayo ma xaxametilweko ka Va Le Roma 13:1-7? b) Hi kombisisa kuyini a xichawo ka vafumeli va tiko?

¹⁸ A maKristu ya lisine ma khomelela khwatsi ka matshinya ya milayo ma tsalilweko ka Va Le Roma 13:1-7. (Gonza.) A xikhati lexi u gonzako a mutsalo lowo, wa zi kota ku wona lezaku “a mufumo” lowu wu kumbukilweko laho mifumo ya tiko. Kota lezi Jehova a ha vumelelako a mifumo leyo ya vanhu lezaku yiva kona, yona yi tatisa mitiro ya lisima, yi kurumeta a kuhlayisiwa ka nayo hi mpimo wo kari yi tlhela yi nyika zontlhe lezi yi zi kotako. Hi kombisa xichawo ka vafumeli lavo hi mahanyela ya hina ya kuingisa nayo. Ha chela nguvu kota hi ku hakhela kani ku ngava mikhupo hi devako, ku tatisa hi kufaneleko a maphepha kutani mapasi lawa a mufumo wu nga ha hi lonzako, ni ku ingisa ni wihi nayo wu khumbako hina, ngango wa hina, mabhinzu, kutani titshomba ta hina. Hambulezo, a hi ti veki hasi ka vafumeli va tiko loku va hi kombela lezaku hi nga ingisi Nungungulu. A ku hambana ni lezo, hi hlamula a ku fana ni lezi a vapostoli va kale va nga maha: “Hi fanele ku ingisa Nungungulu ku hunza ku ingisa vanhu.” — Mitiro 5:28, 29; wona a kwadru “ Wuhosi ga mani nzi faneleko ku gi ingisa?”

 ¹⁹ Hi kombisa xichawo kambe ka vafumeli va tiko hi ndlela leyi hi tirisanako ha yona ni vanwani. Ka zikhati zo kari, hi nga ha tirisana hi kukongoma ni vatiri va mufumo. Mupostoli Paule i tirisene ni vafumeli vo kota Hosi Herodi Agripa na Mwamangulu Festu. A vavanuna lava va wa hi vahoxisi va hombe, kanilezi Paule i wulawulile navo hi xichawo. (Mitiro 26:2, 25) Hi pimanyisa a xikombiso xa Paule, hambu loku ku hi lezaku a mutiri wa mufumo loyi hi wulawulako naye i hosi ya hombe kutani i phoyisa ga lomu xipanzeni. Le xikoleni, a vaswa va maKristu va ti karatela ku kombisa xichawo xo khwatsi hi lexo ka vagonzisi vabye ni ka varangeli zinwe ni ka vatiri va laha xikoleni. Hakunene, a hi kombisi xichawo lexo ntsena ka lava va tsakelako lezi hi zi kholwako; hi kombisa xichawo kambe a xikhati lexi hi tirisanako ni lava va kanetako a Timboni ta Jehova. Ina, vontlhe a vangakholwiko va fanele ku zi wona lezaku hi vanhu va xichawo. — Gonza Va Le Roma 12:17, 18; 1 Pedro 3:15.

20, 21. Hi wahi a makatekwa yo kari ma kumiwako hi ku kombisa xichawo xi faneleko ka wuhosi?

²⁰ Ngha hi kombisa xichawo na hi tlhatlhekile. Mupostoli Pedro i tsalile lezi: “Dzunzani vanhu vontlhe.” (1 Pedro 2:17) Loku a vanhu va wona lezaku ha va kombisa xichawo xa lisine, kuzilava va nga khumbeka nguvu. Alakanya lezaku a tshamela legi giya gi kala nguvu. Makunu a ku gi kombisa, i yinwe ya tindlela ta ku ingisa a xileletelo xa Jesu xaku: “Ngha na kuwonekela ka nwina ku woninga mahlweni ka vanhu, kasi va wona mitiro ya nwina yo saseka, va dumisa a Raru wa nwina wa le tilweni.” — Mateu 5:16.

²¹ Tikweni legi gi nga munyameni, a vanhu va timbilu ti nene va kokelwa kuwonekeleni ka moya. Hikwalaho, loku hi kombisa xichawo laha ngangweni, lomu bandleni, ni ka lezi zi lumbako tiko hi nga koka kupima ka vokari zonake va kuceka ku famba kuwonekeleni zinwe na hina. Hi nga wona a kutsakisa ka zona! Hambu loku lezo zi nga maheki, ku na ni nchumu wo tiya. Loku hi kombisa xichawo ka vanhu hi tsakisa Jehova Nungungulu. A xinwani kambe, za hi vuna a ku simama liranzweni lakwe. Xana xi kona xa ku hunza lezo?