1, 2. Zvini lezvi Bhalami a nga maha na a zama ku va nehela khombo a vanhu va Jehovha?

A MUPHASI wa tinjhanjhi iya a ya ringela kutani ku veja lomu ku nga ni tinjhanjhi leti a ti lavako. Loku a chikela i vekela a xukwa yi randziwako hi tinjhanjhi leto laha ka cimemba (civejo) a gumesa a hoxela mika (lixinda) wakwe lomu matini. I tshama a rindzela kala a njhanjhi yi phasiwa a gumesa a yi kokela handle.

² A vanhu vonawu va nga phasiwa. Hi cikombiso, a cikhati leci a vaIzrayeli va nga hi Mikoveni ya le Mowabhi, kusuhani nguvhu ni Tiko gi Tsumbisilweko, a hosi ya Mowabhi yi no tsumbisa Bhalami lezvaku yi ta mu nyika mali yo tala loku a zvi kota ku maha zvilo zvi to neha khombo ka vaIzrayeli. Hi kugumesa, Bhalami i no kuma ndlela ya ku a vaIzrayeli va ti nehela khombo ha voce. I no lava xukwa a nga wona ku yi ta phasa khwatsi. A xukwa ya kona vanhanyana va le Mowabhi. I no va rumela lomu a vaIzrayeli va nga hi kona kasi va ya kalavela a vavanuna va ka Izrayeli va wonha. — Mitsengo 22:1-7; 31:15, 16; Kuvhululelwa 2:14.

3. A xukwa ya Bhalami yi va phasisile kuyini a vaIzrayeli?

 ³ A xukwa ya Bhalami yi phasile ke? Ina, yi phasile. A vavanuna vo tala nguvhu va ka Izrayeli va no ‘maha wubhayi ni vanhanyana va Mowabhi’. Va tlhelile va khozela vanungungulu va mawunwa, a ku patsa na Bhaali-Peyori, a nungungulu wo nyenyeza wa masango. Hi kota ya lezvo, ku nofa a 24 000 wa vaIzrayeli na va hi laha mbhinganweni ni Tiko gi Tsumbisilweko. — Mitsengo 25:1-9.

4. Hikuyini a vaIzrayeli vo tala nguvhu va nga maha wubhayi?

⁴ Hikuyini a vaIzrayeli vo tala nguvhu va nga phasiwa hi ntlhamu wa Bhalami? Hi lezvi va nga kari va alakanyela ku ti tsakisa basi va rivakelwa zvontlhe lezvi Jehovha a nga va mahele. A vaIzrayeli va wa hi ni zvigelo zvo tala zva kuva va tsumbeka ka Nungungulu. Hi cikombiso, i wa va tlhatlhisile ka wukhumbi ga le Gibhite, a va hlayisa lomu ciwuleni kala va chikela khwatsi mbhinganweni wa Tiko gi Tsumbisilweko. (Mahebheru 3:12) Hambulezvo va no vhumela ku kalavelwa va maha wubhayi. Mupostoli Pawule i tsalile lezvi: “Hi nga maheni wubhayi a ku khwatsi hi vokari vabye va nga maha wubhayi.” — 1 Va Le Korinte 10:8.

5, 6. Lezvi zvi nga maheka le Mikoveni ya Mowabhi zvi hi gondzisa yini?

⁵ A ku fana ni vaIzrayeli va nga hi mbhinganweni ni Tiko gi Tsumbisilweko, hinawu hi kusuhani ni misava yiswa. (1 Va Le Korinte 10:11) A tiko nyamutlha gi gi randza nguvhu a wubhayi a ku pala ni vaMowabhi. Loku a vanhu va Jehovha va nga ti woneli vonawu va nga pimanyisa tiko. Hi lisine a xukwa leyi Sathani a phasako nguvhu hi yona wubhayi. — Mitsengo 25:6, 14; 2 Va Le Korinte 2:11; Judha 4.

⁶ Ti wutise lezvi: ‘Ndzi hlawula ku ti tsakisa zva cikhatanyana a ku hundza ku hanya misaveni yiswa kala  kupindzuka na ndzi tsakile ke?’ Makunu a hi chukwana hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi ingisa a nayo wa Jehovha, waku: “Chavani wubhayi!”? — 1 Va Le Korinte 6:18.

7, 8. a) Cini a wubhayi? b) Hi zvihi a zvikarato zvi vangiwako hi wubhayi?

⁷ A vanhu vo tala nyamutlha va na ni mahanyela ya tingana niku a va na cichavo ne ni citsongwani hi milayo ya Nungungulu xungetano hi masango. Lomu ka Bhibhiliya a wubhayi ku wuliwa a kuhlengelwa ka masango hi vanhu va kalako va nga tsalisangi muchadho hi nayo. Loku a wanuna ni wanuna kutani wasati ni wasati va hlengela masango, ni loku a munhu a hlengela masango ni cihari, zvonawu wubhayi. A ku hlengela masango ku ngava loku ko toloveleka, ku ngava ku pswopswana zviro zva wubeleki, ku hlengela masango hi le ndzhako kutani ku khomakhoma ciro ca wubeleki ca munhu mun’wani. Zva dhanisa a ku wulawula hi zvilo lezvi kanilezvi zva laveka ku hi zvi tiva khwatsi kasi hi nga mahi a zvilo lezvi Nungungulu a zvi vengako. — Wona Tlhamuselo wa wu 23.

⁸ A Bhibhiliya gi wula zviku dlunya lezvaku loku a munhu a nga tsiki ku maha wubhayi i fanele ku susiwa bandleni. (1 Va Le Korinte 6:9; Kuvhululelwa 22:15) A munhu a mahako wubhayi i ti susa lisima a tlhela a nga ha tsumbiwi hi van’wani. A wubhayi a gi na bhindzu, go vanga zvikarato basi. Gi maha munhu a tshama hi ku tizwa nandzu, a kuma nyimba yo kala a nga yi lavi, a ti vangela zvikarato ni nuna wakwe kutani sati wakwe, a kuma mababyi hambu ni kufa. (Lera Va Le Galatiya 6:7, 8.) Loku a munhu i wo nyima a alakanyela a zvikarato zvi vangiwako hi wubhayi, kuzvilava i wa nga ta maha. Kanilezvi a cikarato hi ku loku a munhu aba a zambo go sangula gi yisako  ka wubhayi a nga ha alakanyeli zvin’wani, i alakanyela a ku ti tsakisa basi. A zambo go sangula gi yisako vanhu vo tala ka wubhayi i pornografia.

9. Hikuyini a pornografia yi nga ni mhango?

⁹ A pornografia yi mahelwe ku vhuxa manyawunyawu ya masango. Nyamutlha a pornografia yi tatile tiko — yi kona lomu ka majornali, mabhuku, mimuzka, tiprograma ta televhizawu, ni lomu ka Internet. A vanhu vo tala va alakanya ku a pornografia a yi na cikarato, kanilezvi a lisine hi ku yi vanga zvikarato zva hombe. Yi maha munhu a randza masango ni ku navela mamahela ya masango yo kala ma nga hi ya ntumbuluko. Loku a munhu a sangula ku wona pornografia, i ti vangela zvikarato zvin’wani zvo kota ku hlakanisela zviro zva wubeleki kasi ku ti tsakisa hi tlhelo ga masango, ni zvikarato cikari ka yena ni nuna kutani sati wakwe, hambu ni kutlhatlha wukati.— Va Le Roma 1:24-27; Va Le Efesusi 4:19; wona Tlhamuselo wa wu 24.

10. A tshinya ga nayo gi nga ka Jakobe 1:14, 15 gi hi vhunisa kuyini kasi hi nga mahi wubhayi?

¹⁰ Zva lisima a ku zwisisa leci ci nga hi yisako ka wubhayi. A bhuku ga Jakobe 1:14, 15 gi wula lezvi: “A munhu ni munhu i ringiwa hi ku kokiwa ni ku xengiwa hi kunavela kakwe wutsumbu. Makunu loku a kunavela ku xurile nyimba ku pswala ciwonho, hi kugumesa a ciwonho ci pswala kufa.” Hikwalaho, loku hi telwa hi maalakanyo yo biha, hi fanele ku ma hlongola hi cihatla. Neti u wona zvithombe zvi vhuxako kunavela ka masango, tekela ku cuwuka reveni! Tima komputadhori kutani ku cica citichi ca televhizawu. U nga tsiki a kunavela ko biha ku ku fuma.  Hakuva loku u ku tsika, ku ta ku hlula u nga ha zvi koti ku ti khoma. — Lera Matewu 5:29, 30.

11. Jehovha a nga hi vhunisa kuyini ku hlula a maalakanyo yo biha?

¹¹ Jehovha i hi tiva khwatsi a ku hundza hina venyi. Wa zvi tiva ku a hi mbhelelangi. Kanilezvi wa zvi tiva kambe lezvaku hi nga zvi kota ku hlula kunavela ko biha. Jehovha i hi byela lezvi: “Dayani a zviro zva n’wina zva laha misaveni, lezvi zvi pswalako a wubhayi, ni kungahlazveki, ni kunavela ko nyenyeza ka masango, ni kunavela ko biha, ni wunavenave, ku nga ku khozela zvifananiso.” (Va Le Kolosi 3:5) Hambu lezvi zvi karatako a ku maha lezvo, Jehovha i na ni lihlazva-mbilu; a nga ta tsika ku hi vhuna. (Lisimu 68:19) A makabye wo kari wa jaha i no sangula ku wona a pornografia ni ku hlakanisela zviro zvakwe zva wubeleki kasi ku ti tsakisa hi tlhelo ga masango. Lava a nga gondza navo cikola va waku a zvilo lezvo a zvi bihangi, kanilezvi i te: “Zvi wonhile livhalo la mina zvi tlhela zvi ndzi peta ka  wubhayi.” I no zvi wona ku i fanele kulwa ni kunavela kakwe niku hi ku vhuniwa hi Jehovha i zvi kotile ku tsika zvilo lezvo zvo biha. Loku u telwa hi maalakanyo yo biha, kombela Jehovha lezvaku a ku nyika a “ntamu wa hombe wo hundza wa munhu” kasi ku vhikela a maalakanyo ya wena ma tshama na ma basile. — 2 Va Le Korinte 4:7; 1 Va Le Korinte 9:27.

12. Hikuyini hi faneleko ku ‘hlayisa mbilu ya hina’?

¹² Solomoni i tsalile lezvi: ‘Hlayisa mbilu ya wena ku hundza zvontlhe, hakuva yona i hlowo ya wutomi.’ (Mavingu 4:23) A “mbilu” ya hina hi lezvi hi nga tshamisa zvona hi le ndzeni, ku nga lezvi Jehovha a zvi cuwukako. Lezvi hi zvi wonako zvi nga wonha a mbilu ya hina. Joba, a munhu wo tsumbeka, i te: ‘Mina ndzi mahile civhumelwano zvin’we ni mahlo ya mina; lezvaku ndzi nga dzuki ndzi cuwuka a nhwana.’ (Joba 31:1) A ku fana na Joba, hi fanele ku ti wonela ka lezvi hi zvi cuwukako ni lezvi hi zvi alakanyelako. A ku fana ni mutsali wa tisimu, hi nga khongela ka Jehovha, hiku: ‘Hambukisa a mahlo ya mina lezvaku ma nga cuwuki lezvi zvi nga nyawuliko.’ — Lisimu 119:37.

13. Vanghana muni lava Dhina a nga hlawula?

¹³ A vanghana va hina va nga hi kuca ku maha zva zvi nene kutani zvakubiha. Loku a vanghana va hina va hanya hi milayo ya Nungungulu, va ta hi vhuna ku hinawu hi hanya hi yona. (Mavingu 13:20; lera 1 Va Le Korinte 15:33.) Lezvi zvi nga humelela Dhina zvi hi komba ku zva lisima ku hlawula vanghana va va nene. Dhina i wa hi n’wana wa Jakobe, hikwalaho i wundlilwe ka ngango wu nga khozela Jehovha. Dhina i wa nga hi cibhayi, kanilezvi  i mahile wunghana ni vanhanyana va vaKhanani va nga kala va nga khozeli Jehovha. A mawonela yabye xungetano hi masango ma wa hambene nguvhu ni ya vanhu va Nungungulu. A vaKhanani va wa tiviwa nguvhu hi wubhayi. (Levi 18:6-25) Na a hi kwaseyo ni vanghana vakwe, Dhina i no navelwa hi jaha ga muKhanani gaku hi Xekemi. Xekemi i wa dzundziwa nguvhu laha ngangweni wabye, kanilezvi i wa nga mu randzi Jehovha. — Genesisi 34:18, 19.

14. Zvini zvi nga humelela Dhina?

¹⁴ Kota lezvi Xekemi a nga mu navela nguvhu Dhina, i no mu pfinya “a mu xakela”. Ka yena zvi wa nga bihangi ku maha lezvo. (Lera Genesisi 34:1-4.) A zvilo lezvo zvo tshisa zvi nga mahiwa hi Xekemi zvi mu vangele zvikarato zvo tala Dhina ni ngango wakwe wontlhe. — Genesisi 34:7, 25-31; Va Le Galatiya 6:7, 8.

15, 16. Zvini hi faneleko ku maha kasi hi tlhariha?

¹⁵ A zvizi zvi lava ku hi maha cihoxo co fana ni leci ca Dhina kasi hi wona ku a milayo ya Jehovha ya hi vhuna. A Bhibhiliya gi ngalo: ‘Hlengela ni tlhari, u tava tlhariwo; kanilezvi loyi a mahako wunghana ni zvipumbu i ta loviswa.’ (Mavingu 13:20) Ti karatele ku zwisisa a ‘tindlela tontlhe ta zvinene’ hi ku gondza Bhibhiliya. Loku u maha lezvo, u ta pona ku xaniseka ni ku ti vangela zvikarato mahala. — Mavingu 2:6-9; Lisimu 1:1-3.

¹⁶ Kasi hiva vanhu vo tlhariha hi fanele ku gondza a Mhaka ya Nungungulu, hi khongela kakwe na hi nga se hlawula lezvi hi lavako ku maha hi tlhela hi ingisa a wusungukati ga nandza go tsumbeka ni go tlhariha. (Matewu 24:45; Jakobe 1:5) Lisine ku hontlheni a hi mbhelelangi niku ha phazama. (Jeremiya 17:9) Kanilezvi u ta kuyini loku a wokari a ku tlharihisa aku lezvi u mahako zvi ta ku  yisa ka wubhayi? U ta kwata kutani u ta ti koramisa u ingisa lezvi a ku byelako ke? — 2 Tihosi 22:18, 19.

17. Nyika cikombiso ca lezvi a maKristu man’wani ma nga hi vhunisako zvona.

¹⁷ Hi nga alakanyela lezvi: A makabye wo kari waku hi Ana i navelwa hi wanuna a tirako naye. A wanuna loye i sangula ku khatala nguvhu hi yena a tlhela a mu ramba ku paseyara naye. A wanuna loye a nga tireli Jehovha, kanilezvi i wonekisa ku khwatsi mu nene nguvhu. A makabye mun’wani wa cisati i va wona na va paseyara zvin’we a se gumesa a mu tlharihisa. Makunu i ta kuyini makabye Ana? I ta ti yimelela kutani i ta ingisa lezvi a tlharihisiwako ke? Kuzvilava makabye Ana wa mu randza Jehovha niku wa zvi lava ku maha lezvi zvi nga zvi nene. Kanilezvi loku a simama ku namanama ni wanuna loye, i komba ku a nga gi ‘chavi wubhayi’, i ‘tsumba mbilu yakwe’. — Mavingu 22:3; 28:26; Matewu 6:13; 26:41.

18, 19. Hlawutela lezvi Josefa a nga kombisa zvona ku wa gi chava wubhayi.

¹⁸ Na a ha hi jaha, Josefa i no maha khumbi le Gibhite. Na a hi seyo, i no tira kaya ka wanuna waku hi Potifare. Siku ni siku a sati wa Potifare i wa mu kombela ku va hlengela masango, kanilezvi Josefa i wa zvi tiva ku lezvo zvi bihile. Josefa i wa randza Jehovha niku i wa lava ku mu tsakisa. Hikwalaho khati ni khati legi a sati wa Potifare a nga zama ku mu kucetela, i wo ala. Kota lezvi a nga hi khumbi, i wa nga hi na ndlela ya ku halahala a suka mutini wa Potifare. Ka siku go kari a sati wa Potifare i no zama ku mu pfinya kasi va etlela zvin’we, kanilezvi Josefa i no “tsutsuma a huma handle”. — Lera Genesisi 39:7-12.

¹⁹ Josefa na a nga zvi kotangi ku ala loku i wo tshamela ku alakanyela zvilo zvo biha kutani ku ti alakanyela na a hlengela masango ni sati wa Potifare. Kanilezvi, ka Josefa a wunghana gakwe na Jehovha gi wa hi ga lisima a ku hundza zvontlhe. Josefa i no byela sati wa Potifare, aku: ‘A n’winyi wa mina . . . a nga ndzi tsimbeteli nchumu a handle ka wena, hakuva u sati wakwe. Ndzi ta mahisa kuyini loku kubiha, ndzi wonhela Nungungulu ke?’ — Genesisi 39:8, 9.

20. Hi zvi tivisa kuyini lezvaku Josefa i mu tsakisile Jehovha?

²⁰ Hambu lezvi Josefa a nga hi kule ni ngango wakwe, contlhe cikhati i wa tsumbeka ka Nungungulu, niku Jehovha i mu katekisile. (Genesisi 41:39-49) Jehovha i wa tsaka nguvhu hi kutsumbeka ka Josefa. (Mavingu 27:11) A ku ala wubhayi a zvi olovi. Kanilezvi alakanya a magezu lawa: ‘N’wina lava mu randzako Jehovha, vengani kubiha; wa londzowota a mihefemulo ya vabasileko vakwe, wa va ponisa mandleni ya vakubiha.’ — Lisimu 97:10.

21. A makabye loyi wa jaha i mu pimanyisisile kuyini Josefa?

 ²¹ Siku ni siku a vanhu va Jehovha va tiya hlanha va komba lezvaku va ‘venga kubiha, va randza zvinene’. (Amosi 5:15) Kani hi vanhu va hombe kani hi vanana, hontlheni hi nga tsumbeka ka Jehovha. A makabye wo kari wa jaha i no ringiwa cikoleni. A nhanyana wo kari i no mu kombela lezvaku a mu vhuna ku maha provha ya matematika, aku i ta mu riha hi ku hlengela masango naye. Zvini lezvi a makabye loyi a nga maha? I mahile zvo fana ni lezvi Josefa a nga maha. I ngalo: “Ndzi no tekela ku ala. A kuva ndzi tsumbekile ka Jehovha zvi ndzi vhunile ku ndzi nga ti susi lisima.” A “ku ti buza zva cikhatana” hi wubhayi zvi vanga zvikarato zvo tala ni kuxaniseka. (Mahebheru 11:25) Contlhe cikhati a ku ingisa Jehovha zvi hi maha hi tshama na hi tsakile. — Mavingu 10:22.

22, 23. Jehovha a nga hi vhunisa kuyini loku hi mahile ciwonho ca hombe?

²² Sathani i ta zama ku hi phasa hi wubhayi. Zvi lava ku hilwa nguvhu kasi a nga hi phasi. Hontlheni ha tshuka hiva ni maalakanyo yo biha. (Va Le Roma 7:21-25) Jehovha wa zvi tiva lezvo niku a nga rivali lezvaku “hina hi ntshuri”. (Lisimu 103:14) Kanilezvi, ahati loku a muKristu a mahile a ciwonho ca hombe ca wubhayi, a nga tsetselelwa ke? Ina. Loku a ti sola, Jehovha a nga mu vhuna. Nungungulu “wa tsetselela”. — Lisimu 86:5; Jakobe 5:16; lera Mavingu 28:13.

²³ Jehovha i tlhela a hi nyika “vanhu kota zvinyikiwo”, ku nga madhota lawa ma hi hlayisako hi lirandzo. (Va Le Efesusi 4:8, 12; Jakobe 5:14, 15) I hi nyikile a madhota kasi ma hi vhuna ku vhuxa a wunghana ga hina naye. — Mavingu 15:32.

24, 25. A “kupimisisa” ku nga hi vhunisa kuyini a ku nga mahi a wubhayi?

²⁴ Kasi hi hlawula lezvi zvi nga zvi nene, hi fanele ku tiva lezvi a milayo ya Jehovha yi hi vhunisako zvona. A hi lavi ku fana ni jaha legi gi kumbukiwako ka Mavingu 7:6-23. Gi wa nga hi na “kupimisisa”, hikwalaho gi no phasiwa hi xukwa ya wubhayi. A kupimisisa kutani kupima ku nene ka lisima a ku hundza ku tlhariha. Loku hi hi ni kupimisisa hi ta ti karatela ku tiva maalakanyo ya Nungungulu hi tlhela hi hanya hi wona. Tshama na u alakanya a magezu lawa ya wutlhari, yaku: ‘Loyi a lavako wutlhari wa randza muhefemulo wakwe; ni loyi a pimisisako i ta kuma makatekwa.’ — Mavingu 19:8.

²⁵ Wa kholwa futsi lezvaku a milayo ya Nungungulu yi nene? Wa kholwa hi mbilu yontlhe lezvaku a ku hanya hi milayo ya Nungungulu zvi hi nyika litsako? (Lisimu 19:7-10; Isaya 48:17, 18) Loku u kanakana, alakanyela zvilo zvontlhe zva zvi nene lezvi Jehovha a ku maheleko. ‘Ringa u wona lezvaku Jehovha mu nene.’ (Lisimu 34:8) Loku u maha lezvo, u ta mu randza nguvhu Nungungulu. Randza lezvi a zvi randzako, u venga lezvi a zvi vengako. Tshama hi ku alakanyela a zvilo zva zvi nene, ni lezvi zvi lulamileko, ni lezvi zvi basileko, ni lezvi zvi hi kucako ku randzana, ni lezvi zvi nga solekiko. (Va Le Filipi 4:8, 9) Loku u maha lezvo, u ta fana na Josefa loyi a nga vhuneka hi ku rangelwa hi wutlhari ga Jehovha. — Isaya 64:8.

26. Hi ta wulawula hi yini ka zvipimo zvi landzelako?

²⁶ Kani u chadhile kutani a wu chadhangi, Jehovha i lava lezvaku u hanya khwatsi na u tsakile. Ka zvipimo zvimbiri zvi landzelako hi ta wulawula hi lezvi zvi nga vhunako a nuna ni sati a kuva ni wukati ga gi nene.