1, 2. a) Hi vamani hi faneleko ku va komba cichavo? b) Zviwutiso muni zvi to hlamuliwa ka cipimo leci?

NA WA ha hi n’wanana, kuzvilava a vapswali va wena va wa tshuka va ku ruma ku maha zvilo u kalako u nga zvi lavi. U wa va randza vapswali va wena niku u wa zvi tiva lezvaku u fanele ku va ingisa. Hambulezvo a hi contlhe cikhati u nga zvi lava ku va ingisa.

² Ha zvi tiva ku Jehovha, a Papayi wa hina, wa hi randza. Wa hi hlayisa, a hi rangela, a tlhela a hi nyika zvontlhe zvi lavekako kasi hi hanya khwatsi. Kanilezvi ka zvikhati zvin’wani i tirisa vanhu kasi ku hi rangela. Hi fanele ku kombisa cichavo ka Jehovha ni ka lava a va tirisako kasi ku hi rangela. (Mavingu 24:21) Kanilezvi hikuyini zvi tshukako zvi hi karatela ku ingisa lava va hi rangelako? Hikuyini Jehovha a lavako ku hi ingisa lava va hi rangelako? Hi nga zvi kombisisa kuyini ku hi na ni cichavo hi wuhosi gakwe? — Wona Tlhamuselo wa wu 9.

3, 4. a) Zvi mahisile kuyini a kuza hiva vanhu vo kala ku mbhelela? b) Hikuyini zvi hi karatelako a ku vhumela ku rangelwa hi van’wani?

³ Hina vanhu hi randza ku nga ingisi. Lezvo zvi sangulile a cikhati leci a vanhu vo sangula, Adhamu na Evha, va nga wonha. Hambu lezvi va nga vangiwa na va mbhelele, va no tsika ku ingisa a wuhosi ga Nungungulu, va se cica va maha vanhu vo kala ku mbhelela. Kusukela kwalaho a vanhu vontlhe va pswaliwa na va nga mbhelelangi. A ku nga mbheleli cin’we ca zvilo zvi mahako ku zvi hi karatela a ku vhumela ku rangelwa hi Jehovha kutani hi vanhu. A cin’wani hi ku lava Jehovha a va tirisako kasi ku hi rangela vonawu a va mbhelelangi. — Genesisi 2:15-17; 3:1-7; Lisimu 51:5; Va Le Roma 5:12.

⁴ Kota lezvi hi kalako hi nga mbhelelangi, hi tala kuva ni matshandza. A matshandza ma maha ku zvi karata a ku vhumela ku rangelwa hi van’wani. Hi cikombiso, le Izrayeli wa kale, Jehovha i wa hlawulile Mosi kasi ku rangela a vanhu vakwe. A Bhibhiliya gi wula lezvaku Mosi ku wa hi yena munhu wo ti koramisa nguvhu ku hundza vontlhe va nga hanya ka cikhati leco. I wa nga hi na matshandza. Kanilezvi Kora, loyi a nga hi ni malembe yo tala na a tirela Jehovha i nova ni matshandza, a chepeta Mosi, a nga vhumeli ku rangelwa hi yena. I zile a kucetela citshungu ca hombe lezvaku ci ti patsa naye va vhukela Mosi. Zvini zvi nga humelela Kora ni citshungu cakwe? Va delwe. (Mitsengo 12:3; 16:1-3, 31-35) Lomu ka Bhibhiliya ku na ni zvikombiso zvo tala zvi hi gondzisako lezvaku a matshandza ma na ni khombo. — 2 Kronekele 26:16-21; wona Tlhamuselo wa wu 10.

5. A vanhu vo kari va ci tirisisa kuyini a cikhundla cabye hi ndlela ya hava?

 ⁵ Kale ni kale, a vanhu va nga ni zvikhundla va tala ku zvi tirisa hi ndlela ya hava. (Lera Mutshawuteli 8:9.) Hi cikombiso, Sawule i wa hi munhu wa mu nene ni wo ti koramisa a cikhati leci a nga hlawuliwa hi Jehovha lezvaku ava hosi ya Izrayeli. Kanilezvi i tsikile matshandza ni ciluse zvi kula lomu mbilwini yakwe, lezvi zvi nga mu maha a lava ku daya Dhavhidha na a nga wonhangi nchumu. (1 Samueli 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Laha Dhavhidha a nga maha hosi, i nova yin’we ya tihosi ta ti nene nguvhu ti nga fuma le Izrayeli. Kanilezvi hi kufamba ka cikhati, Dhavhidha yenawu i no tirisa cikhundla cakwe hi ndlela ya hava. I no hlengela masango na Bhatexebha, a sati wa Uriya, a tlhela a zama ku fihla ciwonho cakwe hi ku dayisa Uriya yimpini. — 2 Samueli 11:1-17.

6, 7. a) A ku randza Jehovha zvi hi kuca ku maha yini? b) A cikombiso ca Jesu ci hi vhunisa kuyini ku ingisa Jehovha hambu loku zvi karata?

⁶ Hi vhumela ku rangelwa hi Jehovha hakuva ha mu randza. Hi lava ku mu tsakisa hakuva ha mu randza nguvhu ku hundza zvontlhe. (Lera Mavingu 27:11; Marku 12:29, 30.) Kusukela ka cikhati leci Adhamu na Evha va nga hanya sin’wini ga Edheni, Sathani i maha zvontlhe a zvi kotako kasi ku hi maha hi alakanya ku Jehovha a nga na fanelo ya ku hi byela lezvi hi faneleko ku maha. Kanilezvi ha zvi tiva ku o hemba. Hina hi yima ni magezu lawa yaku: “Jehovha Nungungulu wa hina, wena wa ringanelwa hi ku amukela kudhumiswa ni wudzundzo ni ntamu, hakuva hi wena u nga vanga zvilo zvontlhe.” — Kuvhululelwa 4:11.

⁷ Na wa ha hi n’wanana, kuzvilava a vapswali va wena  va ku gondzisile lezvaku u fanele ku va ingisa hambu loku u nga zvi lavi. Kota malandza ya Jehovha, hinawu zvi nga tshuka zvi hi karatela ku ingisa Jehovha. Kanilezvi hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku mu ingisa hakuva ha mu randza niku ha mu komba cichavo. Jesu i hi vekele cikombiso. I wa ingisa Jehovha hambu loku zvi karata. Hi zvona zvi nga mu maha a byela Papayi wakwe, aku: “Ku nga maheki kurandza ka mina, kanilezvi a ku maheke loku ka wena.” — Luka 22:42; wona Tlhamuselo wa wu 11.

8. Hi tihi tindlela to kari leti Jehovha a hi rangelako hi tona? (Wona kwadru “ Ingisa wusungukati.”)

⁸ Nyamutlha, Jehovha i hi rangela hi tindlela to tala. Hi cikombiso, i hi nyikile Bhibhiliya a tlhela a hi nyika madhota ya bandla. Hi kombisa cichavo hi wuhosi ga Jehovha hi ku va komba cichavo lava a va tirisako kasi ku hi rangela. Loku hi nga va ingisi, zvi fana ni loku hi nga ingisi Jehovha. A cikhati leci a vaIzrayeli va nga kala ku ingisa Mosi, a zvi mu tsakisangi Jehovha. Zvi wa ku khwatsi hi loku va no tsika ku ingisa yena. — Mitsengo 14:26, 27; wona Tlhamuselo wa wu 12.

9. Cini ci to hi kuca ku ingisa zvileletelo? Nyika cikombiso.

⁹ Loku hi kombisa cichavo hi wuhosi ga Jehovha, hi komba lezvaku ha va randza a vamakabye va hina kambe. Hi cikombiso, loku kuba cingulo, kuva ni ndambi, ku tsekatseka misava, kutani loku ku humelela timhango tin’wani ta ntumbuluko, a ntlawa wa ku lamulela timhango wu tira zvin’we hi kuzwanana kasi wu ponisa vanhu vo tala hi laha zvi kotekako hi kona. Kasi a ntlawa lowo wu tira khwatsi, ku fanele kuva ni loyi a wu rangelako niku vontlhe va fanele ku ingisa zvileletelo lezvi a va nyikako. Kanilezvi ku nga humelela yini loku a mun’we wabye a tsika ku ingisa zvileletelo, a ti mahela lezvi a zvi lavako? Hambu loku a alakanya ku lezvi a mahako o fela ku vhuna, loku a  nga ingisi zvileletelo a nga wu vangela zvikarato a ntlawa wontlhe, hambu ku wu vangela mhango ya hombe. Hi kufanana, loku hi nga ingisi a zvileletelo zva Jehovha ni zva lava a va yimisileko kasi ku hi rangela, a van’wani va ta xaniseka hi kota ya hina. Kanilezvi loku hi ingisa Jehovha, hi komba lezvaku ha va randza vamakabye niku hi kombisa cichavo hi ndlela leyi Jehovha a rangelako hi yona. — 1 Va Le Korinte 12:14, 25, 26.

10, 11. Zvini hi to bhula hi zvona zvezvi?

¹⁰ Zvontlhe lezvi Jehovha a lavako lezvaku hi maha zvi vhuna hina. Loku hi kombisa cichavo ka lava va rangelako laha ngangweni, ni lomu bandleni, ni ka tihosi ta tiko, zvi ta vhuna hina ni lava va hi rangelako. — Deuteronome 5:16; Va Le Roma 13:4; Va Le Efesusi 6:2, 3; Mahebheru 13:17.

¹¹ A ku zwisisa ku hikuyini Jehovha a lavako lezvaku hi  va komba cichavo van’wani, zvi ta hi vhuna kuva ni cichavo. A hi woneni lezvi hi nga kombisisako zvona cichavo laha ngangweni, ni lomu bandleni, ni ka vatiri va mufumo.

12. A nuna a nga kombisa kuyini lezvaku i na ni cichavo hi Jehovha?

¹² Jehovha i vangile ngango a tlhela a nyika ntiro a mun’we ni mun’wani laha ngangweni. Loku a munhu ni munhu a tiva a ntiro lowu Jehovha a mu nyikileko, a zvilo zvi ta famba khwatsi niku a ngango wontlhe wu ta vhuneka. (1 Va Le Korinte 14:33) Jehovha i vekile nuna lezvaku ava hloko ya ngango. Hi ndlela leyo, Jehovha i lava lezvaku a nuna a rangela a tlhela a hlayisa khwatsi a sati wakwe ni vana. Hikwalaho a nuna i ta ti hlamulela ka Jehovha hi lezvi a mu hlayisisako zvona a sati wakwe ni vana vakwe.  A nuna a nga muKristu i na ni lirandzo, mu nene, niku i hlayisa a ngango wakwe hi ndlela leyi Jesu a hlayisako hi yona a bandla. Loku a nuna a maha lezvo, i komba lezvaku i na ni cichavo hi Jehovha. — Va Le Efesusi 5:23; wona Tlhamuselo wa wu 13.

13. A sati a nga kombisa kuyini lezvaku i na ni cichavo hi wuhloko ga nuna wakwe?

¹³ A sati a nga muKristu yenawu i na ni ntiro wa lisima ni wo dzundzeka. A sati i vhuna a nuna wakwe lezvaku ava hloko ya yi nene ya ngango. Yena ni nuna wakwe va na ni ntiro wa ku gondzisa vana. A yin’we ya tindlela leti a sati a gondzisako hi tona vana vakwe lezvaku vava ni cichavo ku va vekela cikombiso ci nene. (Mavingu 1:8) I kombisa cichavo ka nuna wakwe a tlhela a seketela a zviboho zvakwe. Hambu loku a nga vhumeli a mawonela ya nuna wakwe ka mhaka yo kari, i tlhamusela mawonela yakwe hi ndlela ya cichavo. Loku a sati a nga muKristu a chadhile ni nuna wo kala a nga hi Kustumunyu wa Jehovha, i kumana ni zvikarato zva hombe. Kanilezvi loku a simama ku randza nuna wakwe ni ku mu komba cichavo, zvi nga tshuka zvi maha ku a nuna a navela ku tiva Jehovha ni ku mu khozela. — Lera 1 Pedro 3:1.

14. A vana va nga kombisa kuyini cichavo laha ngangweni?

¹⁴ Jehovha wa va randza nguvhu a vanana. A vanana va lava ku vhikelwa ni ku rangelwa. A vapswali va tsaka loku a vana vabye va va ingisa. Kanilezvi a ca lisima nguvhu hi ku loku va ingisa vapswali vabye va tsakisa Jehovha niku va komba lezvaku va na ni cichavo hi yena. (Mavingu 10:1) Ka mingango yo tala, a vana va wundliwa hi mupswali mun’we basi. Lezvo zvi nga mu karatela nguvhu a mupswali hambu ni vana. Kanilezvi loku a vana va ingisa a mamani wabye kutani papayi wabye, va ta hanya khwatsi. Kani a ngango lowo wu ni mupswali mun’we kutani  vontlhe va vambiri, a lisine hi ku a ku na ngango wu kalako wu nga hi na zvikarato. Kanilezvi yontlhe a mingango yi nga tsaka loku vontlhe laha ngangweni va ingisa zvileletelo zva Jehovha. Lezvo zvi dzundza Jehovha, loyi a vangileko a mingango yontlhe. — Va Le Efesusi 3:14, 15.

15. Hi nga va kombisa kuyini cichavo lava va rangelako lomu bandleni?

¹⁵ Jehovha i tirisa bandla ga wuKristu kasi ku hi rangela. I vekile Jesu lezvaku a gi rangela. (Va Le Kolosi 1:18) Jesu yenawu i yimisile a “nandza go tsumbeka ni go tlhariha” lezvaku gi hlayisa a vanhu va Nungungulu laha misaveni. (Matewu 24:45-47) Nyamutlha a “nandza go tsumbeka ni go tlhariha” i Hubye yi Fumako. A Hubye yi Fumako yi hi nyika lezvi zvi lavekako hi cikhati ca kona kasi hi tiyisa a kukholwa ka hina. A Hubye yi Fumako yi nyika zvileletelo ka madhota, ni ka malandza yo vhunetela, ni ka vawoneleli va zvipandze lezvaku va vhuna mabandla misaveni yontlhe. Vontlhe a vamakabye lava va nyikilwe ntiro wa ku hi hlayisa. Va ta ti hlamulela ka Jehovha hi lezvi va va hlayisisako zvona a vamakabye. Hikwalaho loku hi va komba cichavo a vavanuna lava, hi kombisa cichavo ka Jehovha. — Lera 1 Va Le Tesalonika 5:12; Mahebheru 13:17; wona Tlhamuselo wa wu 14.

16. Hikuyini hi nge a madhota ni malandza yo vhunetela va yimisiwa hi moya wo basa?

¹⁶ A madhota ni malandza yo vhunetela va vhuna vamakabye lezvaku va simama va tsumbekile ni kuva ni kuzwanana. Kanilezvi vonawu vanhu vo kala ku mbhelela a ku fana na hina. Makunu va hlawuliswa kuyini? A vamakabye lava va fanele kuva ni matshamela lawa ma lavekako hi kuya hi Bhibhiliya. (1 Timote 3:1-7, 12; Titusi 1:5-9)  Jehovha i tirisile a moya wo basa kasi ku vhuna a vatsali va Bhibhiliya lezvaku va tlhamusela a matshamela lawo. A madhota ma ranga hi ku khongela ka Jehovha ma kombela a moya wo basa a cikhati leci ma bhulako hi loyi ma mu alakanyelako ku ava dhota kutani nandza go vhunetela. Zvi te dlunya lezvaku a mabandla ma rangelwa hi Jesu na Jehovha. (Mitiro 20:28) A vavanuna lava va yimisilweko kasi ku hi vhuna ni ku hi hlayisa, zvinyikiwo zvi tako hi ka Nungungulu. — Va Le Efesusi 4:8.

17. Zvini lezvi a makabye wa cisati a faneleko ku maha kasi ku kombisa cichavo loku a maha mitiro ya vamakabye va cinuna?

¹⁷ Lomu bandleni ka tshuka ku nga hi na madhota kutani malandza yo vhunetela kasi ku maha mitiro yo kari. A mitiro leyo yi nga mahiwa hi vamakabye va cinuna va bhabhatisilweko, kanilezvi loku ne mun’we a nga hi kona, a makabye wa cisati a nga maha mitiro leyo. Hambulezvo i fanele ku fenengeta hloko hi dhuku kutani cihuko. (1 Va Le Korinte 11:3-10) Loku a maha lezvo i kombisa cichavo hi mawonela ya Jehovha xungetano hi lava va faneleko ku rangela laha ngangweni ni lomu bandleni. — Wona Tlhamuselo wa wu 15.

18, 19. a) Cileletelo muni hi nyikiwako ka Va Le Roma 13:1-7? b) Hi nga kombisa kuyini cichavo ka tihosi ni ka vatiri van’wani?

¹⁸ Inyamutlha Jehovha i tsika a tihosi ti fuma, hikwalaho hi fanele ku ti ingisa. Ti xaxameta vanhu ni zvilo zvin’wani kasi zvi famba khwatsi ti tlhela ti maha mitiro yi vhunako citshungu. A maKristu ma ingisa a cileletelo ci nga ka Va Le Roma 13:1-7. (Lera.) Hi kombisa cichavo ka “mufumo” hi tlhela hi ingisa a milayo ya tiko legi hi hanyako ka gona. A milayo leyo yi khumba a mingango ya  hina, manegócio ya hina, ni michumu ya hina. Hi cikombiso, ha khupa hi tlhela hi prenxera maphepha ma laviwako hi wuhosi. Kanilezvi hi ta kuyini loku a mufumo wu hi ruma ku maha zvilo zvi lwako ni milayo ya Nungungulu? Mupostoli Pedro i te ngalo: “Hi fanele ku ingisa Nungungulu a ku hundza ku ingisa vanhu.” — Mitiro 5:28, 29.

¹⁹ Contlhe cikhati hi fanele kuva ni cichavo loku hi wulawula ni mutiri wa mufumo, wo kota mulamuli kutani phoyisa. A vaswa va nga maKristu va fanele kuva ni cichavo hi vagondzisi vabye ni vatiri van’wani va cikola. Lomu hi tirako kona hi fanele kuva ni cichavo hi patrawu wa hina, hambu loku lava hi tirako navo va nga hi na cichavo. Loku hi maha lezvo, hi pimanyisa mupostoli Pawule, loyi a nga kombisa cichavo hi tihosi hambu loku zvi karata. (Mitiro 26:2, 25) Hambu loku a van’wani va hi xanisa, hina a hi tsiki a ku va komba cichavo. — Lera Va Le Roma 12:17, 18; 1 Pedro 3:15.

20, 21. Zvini zvi to maheka loku hi va komba cichavo van’wani?

²⁰ Misaveni yontlhe, a ku kala cichavo zviya zvi woneka nguvhu. Kanilezvi a vanhu va Jehovha a va tshamisangi lezvo. Hina hi ti karatela kuva ni cichavo hi van’wani. Hi ingisa a cileletelo ca mupostoli Pedro ci nge: “Dzundzani vanhu va tixaka tontlhe.” (1 Pedro 2:17) Loku hi hi ni cichavo, a vanhu va zvi wona. Jesu i hi layile, aku: “Tsikani kuwonekela ka n’wina ku woninga mahlweni ka vanhu, kasi va wona mitiro ya n’wina ya yi nene va dhumisa Papayi wa n’wina.” — Matewu 5:16.

²¹ Loku hi kombisa cichavo laha ngangweni, ni lomu bandleni, ni kun’wani, a vanhu van’wani va ta navela ku gondza hi Jehovha. Loku hi va komba cichavo van’wani, hi komba lezvaku hi na ni cichavo hi Jehovha. Lezvo zvi maha Jehovha a tsaka a tlhela a zvi wona ku ha mu randza.