A milayo ya Nungungulu yi seketelwa ka matshinya yakwe ya milayo. A matshinya lawo ya milayo lisine la tshinya hi li kumako lomu ka Bhibhiliya. Ma hi vhuna ku zwisisa a kupima ka Nungungulu ni lezvi a zvi wonisako zvona a zvilo. A matshinya ya milayo ma hi vhuna ku maha zviboho zva zvi nene wutomini ni ku maha lezvi zvi nga zvi nene. Ma hi vhuna nguvhu ka zviyimo lezvi ku kalako ku nga hi na nayo wo kongoma wa Nungungulu.

▸ Cipimo 1, ndzimana 8

A ku ingisa Jehovha zvi wula ku vhumela a ku maha lezvi a hi byelako. Jehovha i lava ku hi mu ingisa hi ku mu randza. (1 Johani 5:3) Loku hi randza Nungungulu hi tlhela hi mu tsumba, hi ta landzela a wusungukati gakwe ka zviyimo zvontlhe. Hi ta mu ingisa hambu loku zvi karata. A ku ingisa Jehovha zva hi vhuna, hakuva i hi gondzisa lezvi hi nga kumisako zvona wutomi ga gi nene zvezvi a tlhela a tsumbisa ku hi nyika makatekwa ya talela ga cima cikhatini ci tako. — Isaya 48:17.

▸ Cipimo 1, ndzimana 10

Jehovha i nyikile a mun’we ni mun’wani a kutlhatlheka ku hlawula, kutani ku i hi mahile hi ndlela ya ku hi zvi kota ku hlawula. A nga hi vangangi na hi fana ni michini. (Deuteronome 30:19; Joxua 24:15) Hi nga tirisa a kutlhatlheka ka hina kasi ku hlawula ku maha zva zvi nene. Kanilezvi loku hi nga ti woneli, hi ta maha zviboho zva wupumbu. A kuva hi tlhatlhekile ku hlawula zvi wula ku hi fanele ku ti hlawulela hi hoce a ku tsumbeka ka Jehovha ni ku komba lezvaku hakunene ha mu randza.

▸ Cipimo 1, ndzimana 12

Jehovha i hi vekela milayo ya mahanyela, kutani zvileletelo xungetano hi lezvi hi faneleko ku hanyisa zvona ni lezvi hi faneleko ku maha.  A Bhibhiliya gi hi komba a milayo leyo ni lezvi yi nga hi vhunisako zvona ku hanya wutomi ga gi nene. (Mavingu 6:16-19; 1 Va Le Korinte 6:9-11) A zvileletelo lezvo zvi hi vhuna ku tiva lezvi Nungungulu a zvi wonako na zvi hi zvi nene kutani na zvi bihile. Zvi tlhela zvi hi vhuna ku tiva ku kombisa lirandzo, ni ku maha zviboho zva zvi nene, ni ku khoma khwatsi van’wani. Hambu lezvi a tiko gi yako gi amukela mahanyela ya biha, a milayo ya Jehovha ya mahanyela a yi cici. (Deuteronome 32:4-6; Malaki 3:6) A ku landzela milayo leyo zva vhikela miri wa hina ni mbilu ya hina.

▸ Cipimo 1, ndzimana 17

A livhalo i nchumu wa le ndzeni wu hi vhunako ku hambanisa zva zvi nene ni zva ku biha. Jehovha i nyikile livhalo a mun’we ni mun’wani wa hina. (Va Le Roma 2:14, 15) Kasi a livhalo la hina li tira khwatsi, hi fanele ku li gondzisa hi ku tirisa milayo ya Jehovha ya mahanyela. Loku hi maha lezvo, li ta hi vhuna ku maha zviboho zvi tsakisako Nungungulu. (1 Pedro 3:16) A livhalo la hina li nga hi tlharihisa loku hi lava ku maha zvilo zva wupumbu, kutani ku hi maha hi tizwa nandzu loku hi mahile zvilo zva ku biha. Li nga tshuka li mbhela ntamu, kanilezvi hi ku vhuniwa hi Jehovha li nga tlhela li tiya kambe. A livhalo li nene li hi nyika kurula ka maalakanyo ni kuxalala ka mbilu.

▸ Cipimo 2, ndzimana 3

A ku chava Nungungulu zvi wula ku mu randza ni ku mu komba cichavo ca hombe laha ka kuza hi nga lavi ku maha nchumu wu to mu khunguvanyisa. A ku chava Nungungulu zvi hi vhuna ku maha zva zvi nene ni ku potsa ku maha zva kubiha. (Tisimu 111:10) Zvi hi kuca ku ingisa zvontlhe lezvi Jehovha a hi byelako. Zvi hi vhuna ku kombisa cichavo ca hombe hi yena, hi maha lezvi hi nga mu tsumbisa. A ku chava Nungungulu zvi khumba lezvi hi zvi pimisako, ni lezvi hi khomisako zvona van’wani, ni lezvi hi mahako siku ni siku.

▸ Cipimo 2, ndzimana 9

A ku ti sola zvi patsa kubayiseka hi kuva u mahile nchumu wo biha. Lava va randzako Nungungulu va bayiseka nguvhu loku va pola ku va mahile zvilo zvi lwako ni milayo yakwe ya mahanyela. Loku hi maha nchumu wo biha, hi fanele ku kombela Jehovha lezvaku a hi tsetselela hi ku tirisa hakhelo ya ku tlhatlhisa ya Jesu. (Matewu 26:28; 1 Johani 2:1, 2) Loku hi ti sola zva lisine hi tlhela hi nyima ku maha zva ku biha, hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha i ta hi tsetselela. A zva ha lavi ku hi simama hi tizwa nandzu hi kota ya lezvi hi nga maha ka cikhati ci hundzileko. (Tisimu 103:10-14; 1 Johani 1:9; 3:19-22) Hi fanele ku ti karatela ku gondza hi zvihoxo zva hina, hi susa maalakanyo ya hava, hi tlhela hi hanya hi milayo ya Jehovha ya mahanyela.

▸ Cipimo 2, ndzimana 18

Loku a munhu a mahileko ciwonho ca hombe a nga ti soli a tlhela a ala ku hanya hi milayo ya Jehovha, a nga ha ringanelwi kuva ciro ca bandla. I fanele ku susiwa bandleni. Loku munhu a susiwa bandleni, a ha ha gelani naye, ne a ha ha angulani naye. (1 Va Le Korinte 5:11; 2 Johani 9-11) A ku susa muwonhi bandleni zvi vhikela vito ga Jehovha ni bandla. (1 Va Le Korinte 5:6) Ahandle ka lezvo, loku munhu a susiwa i kuma kulaya loku ku nga mu vhunako lezvaku a ti sola kasi a tlhelela ka Jehovha. — Luka 15:17.

▸ Cipimo 3, ndzimana 19

Jehovha wa hi randza niku i lava ku hi vhuna. Hi cigelo leco, i hi nyika wurangeli ni wusungukati hi ku tirisa Bhibhiliya ni vanhu lava va mu randzako. Kota vanhu vo kala ku mbhelela, ha ci lava nguvhu a civhuno leco. (Jeremia 17:9) Loku hi ingisa lava a va tirisako kasi ku hi rangela, hi komba lezvaku hi na ni cichavo hi yena niku hi lava ku mu ingisa.— Mahebheru 13:7.

▸ Cipimo 4, ndzimana 2

Kota vanhu vo kala ku mbhelela, zva olova ku hiva ni matshandza ni ku ti lavela zva hina basi. Kanilezvi Jehovha i rindzela ku hiva vo ti koramisa. A kutala ka zvikhati, hi sangula ku gondza ku ti koramisa loku hi ti fananisa na Jehovha, hakuva lezvo zvi hi vhuna ku wona lezvaku hi va tsongwani nguvhu. (Joba 38:1-4) A nchumu wun’wani wa lisima nguvhu laha ka ku ti koramisa, ku gondza ku alakanyela van’wani ni lezvi zvi nga zvi nene ka vona ku hundza hina venyi. A kutala ka zvikhati, a matshandza ma maha munhu a ti wona na a hi chukwana ku hundza van’wani. A munhu wa ku ti koramisa wa ti hlola wutsumbu a wona lezvi a zvi kotako ni lezvi a zvi tsandzekako. A nga chavi ku vhumela a zvihoxo zvakwe, ku kombela rivalelo, ni ku vhumela mawonela ni wusungukati. A munhu wa ku ti koramisa i tsumba Jehovha, a landzela a wurangeli gakwe. — 1 Pedro 5:5.

▸ Cipimo 4, ndzimana 4

A wuhloko i fanelo ya ku nyika milayo ni ku maha zviboho. Jehovha hi yena a nga ni wuhloko ga hombe ku hundza vontlhe le tilweni ni laha misaveni. Kota lezvi ku nga yena a nga vanga zvilo zvontlhe, hi yena Munhu wa ntamu nguvhu a ku hundza vontlhe le tilweni ni laha misaveni. Contlhe cikhati i tirisa a wuhloko gakwe kasi ku vhuna van’wani. Jehovha i nyikile vanhu vo kari a wutihlamuleli ga ku hi wonelela. Hi cikombiso, a vapswali, ni madhota ya bandla, ni varangeli va mufumo va nyikilwe wuhloko go kari, niku Jehovha i lava lezvaku hi tirisana navo. (Va Le Roma 13:1-5; 1 Timote 5:17) Kanilezvi loku a milayo ya vanhu yi lwisana ni leyi ya Nungungulu, hi ingisa Nungungulu ku hundza vanhu. (Mitiro 5:29) Loku hi vhumela a wurangeli ga lava Jehovha a va tirisako, hi komba lezvaku hi na ni cichavo hi zviboho zvakwe.

▸ Cipimo 4, ndzimana 7

Jehovha i tirisa madhota, ku nga vamakabye va cinuna va buvhileko, kasi ku khatalela bandla. (Deuteronome 1:13; Mitiro 20:28) A vavanuna lavo va hi vhuna ku simama hi tiyisa a wunghana ga hina na Jehovha, hi tlhela hi mu khozela hi ndlela yo rula ni yo xaxameteka.  (1 Va Le Korinte 14:33, 40) Kasi a madhota ma yimisiwa hi moya wo basa, ma fanele ku tatisa matshamela yo kari ma kumekako lomu ka Bhibhiliya. (1 Timote 3:1-7; Titusi 1:5-9; 1 Pedro 5: 2, 3) Ha yi tsumba a hlengeletano ya Nungungulu hi tlhela hi yi seketela, hikwalaho hi tirisana ni madhota hi kutsaka. — Tisimu 138:6; Mahebheru 13:17.

▸ Cipimo 4, ndzimana 8

Jehovha i nyikile vapswali a wutihlamuleli ga ku hlayisa a vanana ni ngango. Hambulezvo, a Bhibhiliya gi tlhamusela lezvaku a wanuna hi yena a nga hloko ya ngango. Loku laha ngangweni ku nga hi na papayi, a mamani hi yena hloko ya ngango. A ntiro wa hloko ya ngango wu patsa ku wu nyika zvakuga, tinguwo, ni ka ku tshama kona. Zva lisima nguvhu ku a hloko ya ngango yi vhuna ngango a ku khozela Jehovha. Hi cikombiso, i chela kota hi kuva va kumeka mitlhanganweni ya bandla hi kukhandzakanya, vaya ntirweni wa kuchumayela, va tlhela va gondza zvin’we Bhibhiliya. A hloko ya ngango hi yona yi rangelako laha ka ku maha zviboho kambe. Contlhe cikhati i ti karatela ku pimanyisa Jesu, a kombisa wunene ni kuringanisela, a nga tshuki a leva kutani ku maha xapi. Lezvo zvi vhuna ku laha kaya kuva ni kurandzana, kasi vontlhe laha ngangweni va tizwa va hlayisekile va tlhela vava ni wunghana go tiya na Jehovha.

▸ Cipimo 4, ndzimana 12

A Hubye yi Fumako i ntlawa wa vavanuna va nga ni kutsumba ka ku ya hanya le tilweni, lava Nungungulu a va tirisako kasi ku rangela a ntiro wa vanhu vakwe. Ka zana ga malembe go sangula, Jehovha i tirisile a hubye yi fumako kasi ku rangela a bandla ga wuKristu ka wukhozeli gabye ni ka ntiro wabye wa kuchumayela. (Mitiro 15:2) Nyamutlha, a vamakabye lava va tirako kota Hubye yi Fumako va rangela a vanhu va Nungungulu va tlhela va va vhikela. Loku va maha zviboho, a vamakabye lavo va rangelwa hi Mhaka ya Nungungulu ni moya wakwe wa ku basa. Jesu i vitana a ntlawa lowo wa vavanuna va totilweko kota “nandza go tsumbeka ni go tlhariha”. — Matewu 24:45-47.

▸ Cipimo 4, ndzimana 15

A makabye wa cisati a nga tshuka a kombeliwa ku maha ntiro wo kari lomu bandleni lowu hi tolovelo wu mahiwako hi makabye wa cinuna. Loku a maha a ntiro lowo, i fanele ku fenengeta hloko kasi ku komba ku i na ni cichavo hi malulamiselo ya Jehovha. Kanilezvi zviyimo zvo kari ntsena zvi lavako ku a fenengeta hloko. Hi cikombiso, i fanele ku fenengeta hloko loku a fambisa cigondzo ca Bhibhiliya ni nuna wakwe kutani makabye wa cinuna a bhabhatisilweko. — 1 Va Le Korinte 11:11-15.

▸ Cipimo 4, ndzimana 17

A ku nga ti ngheniseli ka timhaka ta mafumela ya tiko zvi wula ku kala hi nga yimi ni tlhelo go kari ka timhaka ta politika. (Johani 17:16) A vanhu va Jehovha va seketela a Mufumo wakwe. A ku fana na Jesu, a hi ti ngheniseli ka timhaka ta mafumela ya tiko.

Jehovha i lava ku hi “ti koramisa ni ku ingisa a wuhosi ni vafumeli”. (Titusi 3:1, 2; Va Le Roma 13:1-7) Kanilezvi a nayo wakwe wu tlhela wuku a hi faneli ku daya. Hikwalaho, a livhalo la muKristu a li mu vhumeleli kuya yimpini. Loku a muKristu a nyikwa ntiro wu vhaletako a kuya wusochweni, i fanele ku hlola lezvaku a livhalo lakwe la mu vhumelela ku maha ntiro lowo kutani ahihi.

Hina hi khozela Jehovha basi, hakuva hi yena Muvangi wa hina. Hambu lezvi hi kombisako cichavo hi masimbolos nacionais, a hi bayetheli bhandera kutani ku yimbelela hino nacional. (Isaya 43:11; Danieli 3:1-30; 1 Va Le Korinte 10:14) Ahandle ka lezvo, a mun’we ni mun’wani ka vanhu va Jehovha i ti mahela ciboho ha yece ca ku nga hlawuli a partidho yo kari kutani hosi yo kari ya politika. Hi maha lezvo hakuva hina hi sina hi hlawulile a mufumo wa Nungungulu. — Matewu 22:21; Johani 15:19; 18:36.

▸ Cipimo 5, ndzimana 2

A tiko gi vhuvhumisa a kupima ka Sathani. A kupima loko ku woneka nguvhu ka vanhu vo tala lava va kalako va nga randzi Jehovha, va nga mu pimanyisi, va tlhela va kanyisa milayo yakwe. (1 Johani 5:19) A kupima  loko ni mitiro ya kona zvi tlhamuselwa kota moya wa tiko. (Va Le Efesusi 2:2) A vanhu va Jehovha va ti yimisele kulwa ni moya lowo kasi wu nga va hluli. (Va Le Efesusi 6:10-18) Hina hi randza milayo ya Jehovha hi tlhela hi ti karatela ku landzela a kupima kakwe.

▸ Cipimo  5, ndzimana 7

A ku dhuka ku kaneta lisine la Bhibhiliya. A vadhuki va vhukela Jehovha, na Jesu a Hosi ya Mufumo wa Nungungulu, va tlhela va kucetela van’wani kasi va ti patsa navo. (Va Le Roma 1:25) Va lava ku vhuxa kukanakana tihlokweni ta vakhozeli va Jehovha. Kusanguleni ka bandla ga wuKristu ku wa hi ni vanhu va nga hi vadhuki, niku nyamutlha kambe va kona. (2  Va Le Tesalonika 2:3) Lava va tsumbako Jehovha a va mahi wunghana ni vadhuki. A hi lavi ku xengwa hi kunavela kutani ku vhumela ku kucetelwa hi van’wani hi lera kutani ku ingisela a mawonela ya vadhuki. Hina hi lava ku tsumbeka ka Jehovha hi tlhela hi khozela yena yece.

▸ Cipimo 5, ndzimana 9

A cikhati leci a vaIzrayeli va nga hi hasi ka Nayo wa Mosi, va wa kombela Jehovha lezvaku a va tsetselela zviwonho zvabye. Va waya tempeleni na va hi ni miphahlo ya ku kombela ku tsetselelwa zviwonho, ya mavele, ni mafura, ni zvihari. Hi ndlela leyo, a vaIzrayeli va wa alakanyisiwa lezvaku Jehovha i ti yimisele ku va tsetselela zviwonho zva vona vontlhe kota tiko ni zva mun’we ni mun’wani wabye. Kusukela loku Jesu a nyikele wutomi gakwe kasi ku khubhunyeta zviwonho zva hina, a zva ha lavi ku hi maha miphahlo leyo ya ku kombela ku tsetselelwa zviwonho. Jesu i nyikele muphahlo wo mbhelela “khati gin’we zvi enela”. — Mahebheru 10:1, 4, 10.

▸ Cipimo 7, ndzimana 6

A Nayo wa Mosi wu wa chusa vanhu a kuga zvihari. Va wa leletelwe ku maha hi zvona miphahlo kambe. (Levi 1:5, 6) Kanilezvi Jehovha a nga tshukangi a tsika vanhu vakwe va xanisa zvihari. (Mavingu 12:10) Hi  lisine, a Nayo wu wa hi ni zvileletelo zva ku vhikela zvihari kasi zvi nga xanisiwi. A vaIzrayeli va wa byelilwe lezvaku va fanele ku hlayisa khwatsi a zvihari zvabye. — Deuteronome 22:6, 7.

▸ Cipimo 7, ndzimana 6

Zvipandzana zva nkhata. A nkhata wu wumbiwa hi mune wa zvipandze zva tshinya — ku nga magloblo yo pswhuka, ni magloblo yo basa, ni maplaketa, ni plasma. A zvipandze lezvi zva lisima zva nkhata zvi nga tlhela avanyisiwa hi zvipandzana zvin’wani zva zvitsongwani, zvi vitaniwako ku zvipandzana zva nkhata (frações de sangue). *

A maKristu a ma vhumeli ku cheliwa nkhata hi kukongoma kutani a zvipandze lezvi zva tshinya zva mune. Kanilezvi ahati a zvipandzana zva kona ke? A Bhibhiliya a gi nyiki mitlhamuselo yo kongoma. Hikwalaho, a muKristu mun’we ni mun’wani i fanele ku ti mahela ciboho ha yece na a tirisa a livhalo lakwe li gondzisilweko hi Bhibhiliya.

A maKristu yo kari ma boha ku kala ma nga cheliwi kambe ni zvipandzana lezvo zva zvi tsongwani zva nkhata. Ma nga ha tlhamusela lezvaku a Nayo lowu Nungungulu a nga nyikile vaIzrayeli wu waku a nkhata wontlhe wa zvihari wu fanele ku ‘halatiwa misaveni’. — Deuteronome 12:22-24.

A man’wani ma maha ciboho co hambana. A tivhalo tabye ta va vhumelela ku cheliwa a zvipandzana zvo kari zva nkhata. Kuzvilava va alakanya ku a zvipandzana lezvo zva nkhata a zva ha yimeli a wutomi ga civangwa leci a nkhata wu nga susiwa ka cona.

Loku u lava ku maha ciboho xungetano hi zvipandzana zva nkhata, ehleketa hi zviwutiso lezvi:

• Ndza zvi zwisisa lezvaku a ku ala a zvipandzana zvontlhe zva nkhata zvi wula ku ala a mimuri yo kari ya ku vhikela mababyi kutani ku vhala nkhata lezvaku wu nyima ku huma ke?

•   Ndzi ta mu tlhamuselisa kuyini a dhokodhela loku a ndzi wutisa ku hikuyini ndzi nga vhumeliko ku tirisa a zvipandzana zva nkhata?

Matirela ya mababyi. Kota maKristu, a hi dhowari nkhata, ne a hlayisi nkhata wa hina kasi hi cheliwa loku hi mbheta ku mahiwa operasawu. Hambulezvo, ku na ni matirela man’wani ya mababyi ma koxako lezvaku ku tirisiwa a nkhata wa mubabyi. A muKristu mun’we ni mun’wani i fanele ku boha ha yece lezvi a lavako ku zvi mahiwa hi nkhata wakwe loku a kari a mahiwa operasawu, maanalize, kutani ku tiriwa mababyi yo kari. Ka zviyimo lezvo, a nkhata wa mubabyi wu nga ha mbheta cikhati co kari na wu humesilwe laha kakwe. — Kasi ku tiva zvin’wani, wona A Murindzeli, wa 15 ka Outubro wa 2000, mapajina 30-31, hi ciPutukezi.

Hi cikombiso, ku na ni tirela ga mababyi gi vitaniwako ku i hemodiluição, laha ku susiwako a nkhata wa mubabyi a lavako ku mahiwa operasawu wu vhaletiwa hi zvin’wani zva ku fela ku vhala wutshamu lego basi. A nkhata lowo wu gumesa wu tlhelisiwa a cikhati a mahiwako operasawu kutani loku va mbhetile ku maha.

 A gin’wani gi vitaniwa ku i recuperação intraoperatória de células. Laha ku hlengeletiwa a nkhata lowu wu humako hi ka mubabyi a cikhati a mahiwako operasawu wu gumesa wu tlhelisiwa mirini wakwe na ga ha famba a operasawu kutani neti gi gumesa.

A dhokodhela ni dhokodhela a nga ha tirisa mamahela lawo hi ndlela yo hambananyana. Hikwalaho na a nga se vhumela a mahela go kari ga operasawu, analize, kutani tirela go kari ga mababyi, a muKristu i fanele ku zvi wutisela khwatsi a tiva lezvi va to maha hi nkhata wakwe.

Loku u lava ku maha ciboho xungetano hi matirela ya mababyi ma tirisako a nkhata wa wena, ehleketa hi zviwutiso lezvi:

• Loku a nkhata wa mina wu jikisiwa hi tubho kuzvilava wu tlhela wu tsawukana ni miri wa mina hi cikhati co kari, xana a livhalo la mina li ta simama li wu wona kota cipandze ca miri wa mina? Zvi nga ta lava ku wu ‘halatiwa misaveni’ ke? — Deuteronome 12:23, 24.

• Xana a livhalo la mina li gondzisilweko hi Bhibhiliya li nga ta karateka loku a nkhata wa mina wu kokiwa wu ya ciciwa zvokari wu gumesa wu tlhelisiwa mirini wa mina ke?

• Ndza zvi zwisisa ku a ku ala a matirela wontlhe ya mababyi ma yelanako ni ku tirisa nkhata wa mina zvi wula ku ndzi nga ta vhumela ku maha maanalize ya nkhata, hemodiálise, kutani ku tirisa muchini wa ku vhaleta mbilu ni mahahu hi cikhati co kari ke?

Na hi nga se maha ciboho xungetano hi zvipandzana zva nkhata kutani matirela ya mababyi ma tirisako a nkhata wa hina, hi fanele ku ranga hi  ku khongela ka Jehovha lezvaku a hi rangela, hi tlhela hi maha mikambisiso. (Jakobe 1:5, 6) Andzhako ka lezvo, hi fanele ku tirisa a livhalo la hina li gondzisilweko hi Bhibhiliya kasi ku maha a ciboho ca hina. A hi faneli ku wutisa van’wani lezvaku vona va wa ta maha yini loku va wa hi ka ciyimo ca hina, ne a hi faneli ku maha ciboho hi ku landza lezvi a van’wani va wulako. — Va Le Roma 14:12; Va Le Galatiya 6:5.

▸ Cipimo 7, ndzimana 11

A kuva ni mahanyela yo basa zvi wula ku lezvi hi hanyisako zvona ni lezvi hi mahako zvi woneka na zvi basile mahlweni ka Nungungulu. A mahanyela yo basa ma patsa lezvi hi pimisako, ni lezvi hi wulako, ni lezvi hi mahako. Jehovha i hi byela lezvaku hi fanele ku potsa ni lihi lixaka la kungahlazveki ka masango kutani wubhayi. (Mavingu 1:10; 3:1) Hi fanele ku maha ciboho ca ku landzela milayo yo basa ya Jehovha hambu loku hi nga seva ka ciyimo ci hi ringako ku maha zvilo zvo biha. Hi fanele ku khongela ka Nungungulu contlhe cikhati kasi a hi vhuna ku simama hiva ni maalakanyo ma basileko, niku hi fanele ku ti yimisela ku ala zviringo zva kungahlazveki. — 1 Va Le Korinte 6:9, 10, 18; Va Le Efesusi 5:5.

▸ Cipimo 8, ndzimana 11

A mahanyela ya tingana ma patsa ku wulawula kutani ku maha zvilo zvi lwako ni milayo ya Nungungulu na zvi hi zva tingana. A munhu a mahako lezvo a nga kombisi cichavo hi milayo ya Nungungulu. Loku a wokari a hi ni mahanyela ya tingana, a mhaka leyo yi fanele ku xuxiwa hi kometi ya kulamula. A kungahlazveki ku patsa zvilo zvo tala zvo biha. A timhaka to kari ti yelanako ni kungahlazveki ti nga tshuka ti lava ku xuxiwa hi kometi ya kulamula lomu bandleni. — Va Le Galatiya 5:19-21; Va Le Efesusi 4:19; kasi ku tiva zvin’wani, wona “Zviwutiso zva vagondzi” ka A Murindzeli wa 15 ka Julho wa 2006, hi ciPutukezi.

▸ Cipimo 9, ndzimana 7; Cipimo 12, ndzimana 10

Jehovha i vangile masango kasi yiva ndlela yi basileko ya ku a nuna ni sati va kombisana lirandzo. Kanilezvi loku a munhu a hlakanisela zviro zva wubeleki, kutani ku zvi tirisa hi ndlela yo biha kasi ku ti tsakisa, o tirisa masango hi ndlela yi nga basangiko. A mukhuwo lowo wu nga wonha wuxaka ga munhu na Jehovha. Wu nga tlhela wu mu vhuxela kunavela ko biha loku ku nga mu mahako a wona masango hi ndlela yo kala yi nga hi yi nene. (Va Le Kolosi 3:5) A munhu a nga ni mukhuwo lowo wo biha na zvi mu karatela ku wu tsika, a nga faneli ku mbhela ntamu. (Tisimu 86:5; 1 Johani 3:20) Loku u hi ka ciyimo leco, khongela ka Jehovha na zvi sukela mbilwini, u mu kombela lezvaku a ku vhuna. Potsa zvilo zvo kota pornografia, lezvi zvi nga ku mahako u pimisa zvilo zvo kala ku hlazveka. Wulawula ni vapswali va wena va nga maKristu kutani munghana a buvhileko loyi a nga ni cichavo hi milayo ya Jehovha. (Mavingu 1:8, 9; 1 Va Le Tesalonika 5:14; Titusi 2:3-5) Tiyiseka lezvaku Jehovha wa ku wona a kutikarata loku u ku mahako kasi ku simama u basile mahanyeleni ya wena niku wa ku nyika lisima. — Lisimu 51:17; Isaya 1:18.

▸ Cipimo 9, ndzimana 9

A tshengo hi loku a munhu a hi ni vanuna vambiri kutani vasati vambiri ni ku hundza. Jehovha i vangile wukati kasi giva ga wanuna mun’we ni wasati mun’we. Le Izrayeli wa kale, Nungungulu i wa vhumelela ku a wanuna a teka vavasati vo hundza mun’we, kanilezvi lego gi wa nga hi gona kungo gakwe le kusanguleni. Nyamutlha, Jehovha a nga vhumeleli tshengo cikari ka vanhu vakwe. A nuna i fanele kuva ni sati mun’we basi, niku a sati yenawu i fanele kuva ni nuna mun’we basi. — Matewu 19:9; 1 Timote 3:2.

▸ Cipimo 10, ndzimana 12

Jehovha i vangile wukati na a lava lezvaku a nuna ni sati va tshama zvin’we a wutomi gabye gontlhe. (Genesisi 2:24; Malaki 2:15, 16; Matewu 19:3-6; 1 Va Le Korinte 7:39) I vhumelela ku va daya wukati ntsena loku a mun’we wabye a maha wubhayi. Ka ciyimo leco, Jehovha i tsika loyi a nga  wonhelwa a ti hlawulela ku daya wukati kutani ku nga dayi. — Matewu 19:9.

A maKristu yo kari ma tshuka ma boha ku hambana ni vanuna vabye kutani vasati vabye hambu loku va nga mahangi wubhayi. (1 Va Le Korinte 7:11) A zviyimo zvi landzelako zvi nga maha muKristu a boha ku hambana ni nuna wakwe kutani sati.

• Ku ala ku hlayisa ngango: Loku a nuna a ala ku hlayisa ngango hi tlhelo ga nyama, laha ka kuza a ngango wu vhumala ni kinyeta hambu ni coga. — 1 Timote 5:8.

• Ku xanisiwa hi ndlela ya xapi: Loku munhu a xanisiwa hi nuna wakwe kutani sati wakwe laha ka kuza a wona ku i ta dawa. — Va Le Galatiya 5:19-21.

• Kuva mhangweni ya kufa hi tlhelo ga moya: Loku munhu a wona ku a nuna wakwe kutani sati wakwe wa mu vhalela ku tirela Jehovha laha ko tlhela a tsandza ni ku chukula. — Mitiro 5:29.

▸ Cipimo 11, ndzimana 19

Hontlheni ha zvi lava ku dzundziwa ni ku tiyisiwa. (Mavingu 12:25; 16:24) Hi nga tiyisana hi ku tirisa magezu ya lirandzo ni yo tsakisa. Lezvo zvi nga vhuna vamakabye va hina a ku va timisela va tlhela va simama ku tirela Jehovha hambu loku va kumana ni zvikarato zva hombe. (Mavingu 12:18; Va Le Filipi 2:1-4) Loku a wokari a tizwa na a mbhela ntamu, hi fanele ku mu ingisela hi cichavo hi zama ku zwisisa lezvi a ti zwisako zvona. Lezvo zvi nga hi vhuna ku tiva lezvi hi to wula kutani ku maha kasi ku mu vhuna. (Jakobe 1:19) Ti vekele mixuvo ya ku va tiva khwatsi vamakabye kasi u zwisisa khwatsi lezvi va zvi lavako. Hi ku maha lezvo, u ta va vhuna ku tshinela ka Cibuka ca kutiyisa kontlhe ni kuchavelela kontlhe, laha va nga kumako kona a kutiyiswa ka lisine. — 2 Va Le Korinte 1:3, 4; 1 Va Le Tesalonika 5:11.

▸ Cipimo 12, ndzimana 16

A Bhibhiliya a gi veki milayo yo kongoma xungetano hi michadho. A mikhuwo ni lezvi a nayo wa tiko wu zvi lavako zva hambana hi kuya  hi matshamu. (Genesisi 24:67; Matewu 1:24; 25:10; Luka 14:8) A cipandze ca lisima nguvhu laha ka muchadho cifungo leci a patswa wu ci mahako mahlweni ka Jehovha. A mipatswa yo tala yi hlawula ku maha cifungo leco na yi hi zvin’we ni maxaka ni vanghana, yi tlhela yi kombela dhota lezvaku gi ta veka kanelo yi seketelwako ka Bhibhiliya. A patswa hi wona wu hlawulako lezvaku wu ta maha festa andzhako ka ku sinara kutani ahihi, niku yi tava festa yo tshamisa kuyini. (Luka 14:28; Johani 2:1-11) Kova ni cihi leci lava va chadhako va to boha ku maha ka muchadho wabye, va fanele ku tiyiseka lezvaku ca mu nyika wudzundzo Jehovha. (Genesisi 2:18-24; Matewu 19:5, 6) A matshinya ya milayo ya Bhibhiliya ma nga va vhuna ku maha zviboho zva zvi nene. (1 Johani 2:16, 17) Loku a patswa wu boha lezvaku kuva ni byala festeni yabye ya muchadho, wu fanele ku tiyiseka lezvaku a festa leyo yi ta wonelelwa khwatsi. (Mavingu 20:1; Va Le Efesusi 5:18) Loku va hlawula ku kuva ni mimuzka kutani mihlakano yin’wani, va fanele ku tiyiseka lezvaku zvi ta mu nyika wudzundzo Jehovha. A patswa wa maKristu wu fanele ku veka kupima ka wunghana ga wona na Nungungulu ni kubohana ka vona vambiri wutshan’wini ga ku veka kupima ka siku ga muchadho wa vona basi. — Mavingu 18:22; kasi u kuma man’wani mawonela, wona A Murindzeli wa 15 ka Outubro wa 2006, mapajina 18-31, hi ciPutukezi.

▸ Cipimo 13, ndzimana 18

Hi fanele ku maha zviboho zva zvi nene zvi seketelwako ka matshinya ya milayo ya Mhaka ya Nungungulu. Hi cikombiso, a muKristu a nga ha rambiwa hi nuna wakwe kutani sati wakwe wo kala a nga hi Kustumunyu wa Jehovha lezvaku va yaga zvakuga ni maxaka yakwe hi siku ga feriyadho. U ta kuyini loku u hi ka ciyimo leco? Loku a livhalo la wena li ku vhumelela ku famba, u nga tlhamusela a nuna wa wena kutani sati wa wena a nga kholwiko lezvaku loku ku mahiwa mukhuwo kutani cihena ca tiko ka wutshamu lego, u nga ta hlengela navo. U fanele ku alakanyela kambe lezvaku a van’wani va nga ta khunguvanyeka loku u famba ke. — 1 Va Le Korinte 8:9; 10:23, 24.

Ahati loku a mulungu wa wena a ku nyika bónus na ku kari ku tshinela feriyadho yo kari? Xana u fanele ku ala bónus lego? Ne, a zvi tshamisangi lezvo. A ku hlawula ku amukela kutani ku nga amukeli zvi taya hi lezvi  a mulungu wa wena a gi wonisako zvona. I wona bónus lego kota cipandze ca festa ya feriyadho leyo kutani i gi wona kota ndlela ya ku ku bonga basi? A ku ehleketa hi zvilo lezvo ni zvin’wani, zvi ta ku vhuna ku maha ciboho ca ku amukela kutani ku nga amukeli bónus lego.

Ka zviyimo zvin’wani, a wokari a nga tshuka a ku nyika cinyikiwo hi masiku ya feriyadho yo kari, aku: “Ndza zvi tiva ku a wu hlengeli ka tifesta leti, kanilezvi ndzi lava ku ku nyika leci.” Kuzvilava a munhu loye i no tsakela ku ku nyika nchumu lowo basi. Hambulezvo, zvi nene kambe ku ti wutisa ku: ‘Xana a ngo zama ku ringa kukholwa ka mina kutani ku ndzi maha ndzi kulungela siku legi ke?’ Andzhako ka ku ehleketa hi lezvo, zvi le ka wena a ku u ta hlawula ku amukela cinyikiwo leco kutani ahihi. Ka zviboho zva hina zvontlhe, hi lava kuva ni livhalo li basileko hi tlhela hi tsumbeka ka Jehovha. — Mitiro 23:1.

▸ Cipimo 13, ndzimana 22

A kutala ka zvikhati, loku a vanhu va hatla va lava ndlela ya ku lulamisa a kungazwanani kabye hi ndlela yo rula, a zvizi zvi kula. (Matewu 5:23-26) Leci a maKristu wontlhe ma faneleko ku ci rangisa ku mu nyika wudzundzo Jehovha ni ku hlayisa a kuzwanana lomu bandleni. — Johani 13:34, 35; 1 Va Le Korinte 13:4, 5.

Loku a maKristu ma hambana kupima ka negócio yo kari, ma fanele ku zama ku zvi lulamisa na ma nga zangi ma yisana tribhunali. Ka 1 Va Le Korinte 6:1-8, hi kuma wusungukati ga mupostoli Pawule xungetano hi mhaka ya ku a maKristu ma yisana titribhunali. A ku yisa makabye wa hina tribhunali zvi nga chakisa vito ga Jehovha ni bandla. Ka Matewu 18:15-17, ku xaxametilwe mazambo manharu lawa a maKristu ma nga ma landzelako kasi ku lulamisa timhaka ta hombe to kota ku lumbetana kubiha kutani ku kanganyisana. 1) A kuranga va fanele va zama ku lulamisa mhaka leyo na va hi voce va vambiri. 2) Loku lezvo zvi nga phahi, va nga kombela munhu mun’we kutani vambiri vo buvha lomu bandleni kasi va ya va vhuna. 3) Andzhako ka lezvo, loku zvi laveka, va nga yisa a mhaka leyo ka madhota. Loku a mhaka yi kala yi chikela laho, a madhota ma ta tirisa a matshinya ya milayo ya Bhibhiliya kasi ku zama ku vhuna lava va nga wonhelana hi wumbiri gabye lezvaku va  vhuxa kuzwanana. Loku a wokari a nga vhumeli ku landzela lezvi a Bhibhiliya gi wulako, zvi nga ha lava ku a madhota ya bandla ma wumba kometi ya kulamula.

Zvi kona zviyimo zva ku zvi nga ha lava ku xuxiwa hi tribhunali, zvo kota timhaka ta ku yelana ni ku daya wukati, fanelo ya ku tshama ni n’wana, mali leyi a munhu a faneleko ku nyika loyi a nga hi sati wakwe kutani nuna wakwe hweti ni hweti andzhako ka ku daya wukati, indemnização de seguros, falência ni fanelo ya ku sala ni tshomba ya mufi. Loku a muKristu a tirisa a nayo wa tiko hi ndlela leyo kasi ku lulamisa timhaka hi ndlela yo rula hi laha a zvi kotako hi kona, a hi ku khwatsi o kanyisa a wusungukati ga Pawule.

Loku ci hi ciwonho ca hombe ci tshovako milayo ya tiko, co kota ku pfinya munhu, ku xakela vanana, ku phanga, ku yiva zvilo zva hombe, kutani kudaya, a muKristu loyi a bikako ciwonho leco ka tihosi ta tiko a nga kanyisi a wusungukati ga Pawule.

▸ Cipimo 14, ndzimana 14

Kusukela kaleloko na ka ha hi ni simu ga Edheni, Sathani i kulula a n’watseka kasi ku khohlisa vanhu. (Genesisi 3:1-6; Kuvhululelwa 12:9) Wa zvi tiva ku loku a wonha a kupima ka hina, i ta hi xenga hi maha zvakubiha. (2 Va Le Korinte 4:4; Jakobe 1:14, 15) I tirisa politika, ni wukhongeli, ni mabhindzu, ni zvihungato, ni cikola, ni zvilo zvin’wani zvo tala kasi ku vhuvhumisa a kupima kakwe ni ku ku maha ku ku khwatsi ku nene. — Johani 14:30; 1 Johani 5:19.

Sathani wa zvi tiva ku a nga ha salangi ni cikhati co leha ca ku kanganyisa vanhu. Hikwalaho, i maha zvontlhe a zvi kotako kasi ku kanganyisa vanhu vo tala hi laha zvi kotekako hi kona. I lava nguvhunguvhu ku kanganyisa lava va tirelako Jehovha. (Kuvhululelwa 12:12) Loku hi nga ti woneli, Sathani a nga wonha kupima ka hina hi kutsongwani-kutsongwani. (1 Va Le Korinte 10:12) Hi cikombiso, Jehovha i lava lezvaku a wukati gi pindzuka. (Matewu 19:5, 6, 9) Kanilezvi a vanhu vo tala nyamutlha va wona muchadho kota cifungo ca ku loku va zvi lava va nga ci tlhatlha ni ka cihi cikhati. A mafilmi yo tala ni tiprograma ta televhizawu zvi vhuvhumisa a mawonela yalawo. Hi nga vhumeli ku tekelela a mawonela lawo ya tiko xungetano hi wukati.

 Sathani i zama ku hi khohlisa kambe hi ku vhuvhumisa moya wa ku ti fuma. (2 Timote 3:4) Loku hi nga ti woneli, hi nga sangula ku nga kombisi cichavo hi lava Jehovha a va yimisileko kasi ku hi rangela. Hi cikombiso, a makabye a nga sangula ku ala lezvi a madhota ya bandla ma wulako. (Mahebheru 12:5) Kutani a makabye wa cisati a nga ha sangula ku ti lavela zvigelo zva ku ala a wuhloko legi Jehovha a gi yimisileko laha ngangweni. — 1 Va Le Korinte 11:3.

Hi fanele ku ti yimisela ku nga tsiki Sathani a wonha a kupima ka hina. Wutshan’wini ga lezvo, hi lava ku pimanyisa a kupima ka Jehovha ni ku simama hi ‘veka kupima ka hina zvilweni zva le hehla’. — Va Le Kolosi 3:2; 2 Va Le Korinte 2:11.

▸ Cipimo 16, ndzimana 9

Hontlheni ha zvi lava ku hanya khwatsi ni ku tiriwa khwatsi loku hi babya. (Isaya 38:21; Marku 5:25, 26; Luka 10:34) Nyamutlha ku na ni matirela yo tala ya mababyi ma tirisiwako hi vadhokodhela ni vanhu van’wani. Loku hi lava ku hlawula a matirela ya mababyi, zva lisima ku landzela a matshinya ya milayo ya Bhibhiliya. Ha zvi tiva ku a Mufumo wa Nungungulu hi wona woce wu to hi hanyisa kala kupindzuka. A hi lavi ku veka kupima ka lihanyo la hina laha ka kuza hi nga ha khatali hi ku khozela Jehovha. — Isaya 33:24; 1 Timote 4:16.

Hi fanele ku potsa ni gihi tirela ga mababyi gi nge khwatsi gi tirisa ntamu wa madhimoni. (Deuteronome 18:10-12; Isaya 1:13) Hikwalaho, na hi nga se vhumela muri wo kari kutani tirela go kari ga mababyi, hi fanele ku ti karatela ku tiva zvontlhe hi muri lowo kutani tirela ni lezvi wu zvi vhuvhumisako. (Mavingu 14:15) Hi nga rivali lezvaku Sathani i lava ku hi xenga kasi hi ti nghenisa ka wudhimoni. Hambu loku hi nga tiyiseki ku a tirela lego gi tirisa wudhimoni, loku hi kala hi gi kanakanela, hi fanele ku gi potsa. — 1 Pedro 5:8.

▸ Cipimo 16, ndzimana 18