1-3. a) Cinyikiwo muni ca ci nene leci Jehovha a nga hi nyika? b) Hi ci tirisa hi ndlela ya hava loku hi maha yini? c) Hi fanele ku ci tirisisa kuyini?

HI NGA alakanyela a papayi a xavelako bhasikeni a n’wana wakwe. I mu nyika cinyikiwo leco ca ci nene na a tsakile. Kanilezvi a nga ti zwisa kuyini loku a n’wana loye o wu fambisa hi magugu a yaba munhu hi wona a mu bayisa?

² “A zvinyikiwo zvontlhe zvo saseka ni zvinyikiwo zvontlhe zvo mbhelela” zvita hi ka Jehovha. (Jakobe 1:17) A cin’we ca zvinyikiwo zva zvi nene lezvi Nungungulu a hi nyikileko kuwulawula. Hi kota ya cinyikiwo leci ha zvi kota ku humesa lezvi zvi nga maalakanyweni ya hina ni lezvi zvi nga mbilwini ya hina. Hi nga vhuna van’wani hi tlhela hi va tiyisa hi magezu ya hina. Kanilezvi loku hi nga ti woneli, hi nga va vangela zvikarato kambe hi tlhela hi va pandza mbilu.

³ Lezvi hi wulako zvi nga tlhava van’wani kutani ku va tiyisa, hikwalaho Jehovha i hi gondzisa ku ci tirisa khwatsi a cinyikiwo leci ca ku wulawula. I hi byela lezvi: “Ku nga humi gezu go nyenyeza hi minon’wini ya n’wina,  saseka magezu ya ma nene kasi ku aka van’wani ni ka cihi cikhati zvi lavekako, ni ku tiyisa lava va zvi zwako.” (Va Le Efesusi 4:29) A hi woneni a tindlela ta ku ci tirisa khwatsi a cinyikiwo leci ci tako hi ka Nungungulu kasi hi mu tsakisa ni ku tiyisa van’wani.

4, 5. Hi kuya hi bhuku ga Mavingu, a magezu ya hina ma na ni ntamu wa ku maha yini?

⁴ A magezu ma na ni ntamu, hikwalaho hi fanele ku ti wonela ka lezvi hi wulako ni lezvi hi wulisako zvona. Mavingu 15:4, i ngalo: ‘A lirimi li mbheleleko i sinya ya wutomi; kanilezvi loku li bihile li goha muhefemulo.’ A ku khwatsi hi lezvi a sinya ya yi nene yi hi nyikako ndzhuti wa wu nene, a magezu ya ma nene ma tiyisa ma tlhela ma kuca lava va ma zwako. Kanilezvi a magezu yo tlhava ma khunguvanyisa van’wani ma tlhela ma va maha va alakanya ku a va vhuni nchumu. — Mavingu 18:21.

⁵ Mavingu 12:18, i ngalo: ‘Va kona lava va wulawulako timhaka ti tlhavako khwatsi i supadho.’ A magezu yo tlhava ma pandza mbilu ma tlhela ma daya a wunghana. Kuzvilava wa alakanya magezu yo tlhava u nga tshuka u byeliwa, lawa ma nga ku pandza nguvhu mbilu. Hambulezvo a vhesi galego gi tlhela giku: ‘A lirimi la a tlharihileko wutomi.’ A magezu ya ma nene ma nga tangalisa mbilu yi pandzekileko ni ku vhuxa wunghana. (Lera Mavingu 16:24.) Loku hi alakanya lezvaku a magezu ya hina ma nga khunguvanyisa van’wani kutani ku va tiyisa, hi ta ti wonela ka lezvi hi wulawulako.

6. Hikuyini zvi karatako nguvhu a ku wulawula zvilo zva zvi nene?

⁶ A cin’wani cigelo ca ku hi ti wonela ka lezvi hi wulawulako hi ku hontlheni a hi mbhelelangi. A Bhibhiliya gi wula lezvaku “a maalakanyo ya timbilu ta vanhu  ma bihile,” niku a kutala ka zvikhati a magezu ya hina ma komba lezvi zvi nga mbilwini ya hina. (Genesisi 8:21; Luka 6:45) Zva karata nguvhu a ku wulawula zvilo zva zvi nene. (Lera Jakobe 3:2-4.) Kanilezvi hi fanele ku simama hi ti karata kasi hi chukwatisa lezvi hi wulawulisako zvona.

7, 8. Cini ci nga mahako ku Jehovha a nga tsaki hi wukhozeli ga hina?

⁷ Hi fanele ku ti wonela kambe ka lezvi hi wulako ni lezvi hi wulisako zvona hakuva zvi nga maha ku Jehovha a nga tsaki hi wukhozeli ga hina. Jakobe 1:26 i wula lezvi: “Loku a wokari aku wa khozela Nungungulu kanilezvi na a nga khomi lirimi lakwe, wa kanganyisa a mbilu yakwe, ni kukhozela kakwe a ku vhuni nchumu.” Hikwalaho, loku a mawulawulela ya hina ma hi ya ku halatela, hi ta wonha wunghana ga hina na Jehovha kutani ku gi daya futsi. — Jakobe 3:8-10.

⁸ Zvi te dlunya lezvaku hi fanele ku ti wonela ka lezvi  hi wulako ni lezvi hi wulisako zvona. Kasi hi ci tirisa khwatsi a cinyikiwo leci Jehovha a hi nyikileko, hi fanele ku tiva ku hi wahi a mawulawulela lawa ma nga mu tsakisiko.

9, 10. a) Nyamutlha a vanhu va randza ku wulawulisa kuyini? b) Hikuyini hi nga faneliko ku wulawula tihlamba?

⁹ Nyamutlha a vanhu vo tala va randza ku wulawula tihlamba ni zvilo zva chaka. A kutala kabye va tirisa a magezu ya hlamba kutani ya ku ruka na vaku hi kona zvi to zwiwa lezvi va wulako. A vamahi va zvithenga va randza ku wulawula mafenya ya tihlamba ni zvilo zva chaka kasi ku hlekisela vanhu. Kanilezvi mupostoli Pawule i te ngalo: “Makunu tsikani a zvilo lezvi zvontlhe: A zanga, ni khulo, ni kubiha, ni guwa; ni kurukatela ku nga tshuki ku huma non’wini wa n’wina.” (Va Le Kolosi 3:8) I tlhelile aku a “mafenya ya tihlamba” a ma faneli ku “kumbukiwa cikari” ka maKristu ya lisine. — Va Le Efesusi 5:3, 4.

¹⁰ A tihlamba ta mu nyenyeza nguvhu Jehovha, niku lava va mu randzako vonawu ta va nyenyeza. A mawulawulela lawo a ma hlazvekangi. Lomu ka Bhibhiliya a “kungahlazveki” wun’we wa “mitiro ya nyama”. (Va Le Galatiya 5:19-21) A gezu “kungahlazveki” gi patsa zviwonho zvo hambanahambana, niku a ciwonho cin’we ca kungahlazveki ci nga yisa ka cin’wani. Loku a muKristu a randza tihlamba ni ku wulawula zvilo zva chaka a tlhela a ala ku zvi tsika hambu loku a vhuniwa i komba lezvaku a nga ha zvi lavi kuva Kustumunyu wa Jehovha. — 2 Va Le Korinte 12:21; Va Le Efesusi 4:19; wona Tlhamuselo wa wu 23.

11, 12. a) A mabhulo ya hina ma nga cicisa kuyini mava mahlevo? b) Hikuyini a mahlevo ma nga biha?

¹¹ Hi fanele ku ti wonela kambe ka mahlevo. Hontlheni  ha zvi lava ku tiva lezvi zvi humelelako van’wani hi tlhela hi lava ku bhula hi zvona ni vanghana va hina ni maxaka ya hina. Cikhatini ca vapostoli, a maKristu ma wa zvi lava ku tiva lezvi zvi nga kari zvi humelela a vamakabye kasi ma va vhuna. (Va Le Efesusi 6:21, 22; Va Le Kolosi 4:8, 9) Kanilezvi zva olova nguvhu ku a mabhulo lawo ma cica ma maha mahlevo. Hi fanele ku ti wonela ku loku hizwa zvilo hi famba hi wulawula hi zvona, hakuva zvi nga tshuka zvi nga hi lisine kutani zvi hi cihundla. Loku hi hleva van’wani hi taza hi va lumbeta zvilo zva ku a va mahangi. Hi zvalezvo va nga maha a vaFarisi; va lumbetile Jesu a zvilo zva ku a nga mahangi. (Matewu 9:32-34; 12:22-24) A mahlevo ma bihile hakuva ma chakisa a vito ga munhu, ma vhuxa maguwa, ma vanga kupandza ka mbilu, ma tlhela ma daya wunghana. — Mavingu 26:20.

¹² Jehovha i lava lezvaku hi tirisa magezu ma to vhuna van’wani ma tlhela ma va kuca, na ku nga hi ku vangisa maguwa. Jehovha wa va venga lava va ‘xwanyako kungazwani cikari ka vanakulobye’. (Mavingu 6:16-19) A muhlevi kutani mulumbeti wo sangula hi Sathani, na a lumbeta Nungungulu. (Kuvhululelwa 12:9, 10) Nyamutlha zvi tolovelekile ku a vanhu va wulawula mawunwa hi van’wani. Kanilezvi a mahanyela lawo a ma laveki lomu bandleni ga wuKristu. (Va Le Galatiya 5:19-21) Hikwalaho contlhe cikhati hi fanele ku ranga hi ku pimisa na hi nga se wulawula. Na u nga se wula zvilo u nga zvizwa xungetano hi munhu mun’wani, ti wutise lezvi: ‘Lezvi ndzi lavako ku wula lisine ke? Zvona zvi nene? Zvi ta vhuna? Loku ku wo khwatsi a munhu wa kona i kona kwalaha, ndzi wa ta tiya ku wula? Mina ndzi nga ti zwisa kuyini loku vo wulawula lezvo hi mina?’ — Lera 1 Va Le Tesalonika 4:11.

13, 14. a) A magezu yo tlhava ma va khumbisa kuyini van’wani? b) Hikuyini a maKristu ma nga faneliko ku rukatela?

 ¹³ Hontlheni ha tshuka hi wula zvilo hi gumesako hi ti laya hi zvona. Kanilezvi a hi faneli ku tshama hi ku solasola van’wani kutani ku wulawula kubiha hi vona. A magezu yo tlhava a ma faneli ku huma hi minon’wini ya hina. Pawule i te: “Tsikani a civiti contlhe, ni zanga, ni khulo, ni guwa, ni kurukatela.” (Va Le Efesusi 4:31) A magezu yo tlhava ma mu susa lisima loyi a byeliwako, a ti wona na a nga vhuni nchumu. A vanana va hatlisa ku khunguvanyeka, hikwalaho hi fanele ku ti wonela kasi hi nga va tshakateli hi magezu ya hina. — Va Le Kolosi 3:21.

¹⁴ Ku na ni mawulawulela man’wani yo tlhava nguvhu lawa a Bhibhiliya gi hi tlharihisako ka wona, ku nga kurukatela. A hi ku swara ka zvona loku a munhu a rukatela sati wakwe kutani nuna wakwe hambu vana vakwe! Hikwalaho, loku a munhu a ala ku tsika ku rukatela hambu loku a vhuniwa, a nga ha ringani ku simama ava ciro ca bandla. (1 Va Le Korinte 5:11-13; 6:9, 10) Kota lezvi hi zvi wonileko, a tihlamba, ni ku hemba, ni magezu yo tlhava, zvi daya a wunghana ga hina na Jehovha ni wunghana ga hina ni vanhu van’wani.

15. Hi wahi a mawulawulela ma tiyisako wunghana?

¹⁵ Hi nga zvi kotisa kuyini ku wulawula hi ndlela yi tsakisako Jehovha? A Bhibhiliya a gi hi byeli hi kukongoma lezvi hi faneleko ku wula ni lezvi hi nga faneliko ku wula, hambulezvo gi hi byela lezvaku hi fanele ku wulawula a “magezu ya ma nene kasi ku aka van’wani”. (Va Le Efesusi 4:29) A magezu ma akako ma hlazvekile, ma nene, niku lisine. Jehovha i lava lezvaku hi wulawula zvilo zvi kucako van’wani ni ku va vhuna. Lezvo a zvi olovi. Zvi olova  nguvhu a ku wula magezu yo tlhava a ku hundza ku wula zvilo zva zvi nene zvi tiyisako van’wani. (Titusi 2:8) Zvalezvi a hi woneni lezvi a magezu ya hina ma nga tiyisisako zvona van’wani.

16, 17. a) Hikuyini hi faneleko ku dzundza van’wani? b) Hi vamani hi faneleko ku va dzundza?

¹⁶ Jehovha na Jesu va zvi randza nguvhu a ku dzundza van’wani. Hinawu hi lava ku va pimanyisa. (Matewu 3:17; 25:19-23; Johani 1:47) Kasi hi dzundza munhu hi ndlela yi to mu tiyisa zvi lava ku hi ranga hi ku alakanyela khwatsi a magezu ya kona hi tlhela hi kombisa kukhatala hi munhu loye. Mavingu 15:23 i ngalo: ‘Yi nandzihisa kuyini a mhaka yi wuliwako hi cikhati ca yona!’ Ha tsaka nguvhu loku a munhu a hi dzundza hi lezvi hi ti tsitsiritako hi maha kutani loku a hi bonga hi lezvi hi nga maha. — Lera Matewu 7:12; wona Tlhamuselo wa wu 27.

¹⁷ Loku u ti toloveta ku wona zva zvi nene ka van’wani zvi ta ku olovela ku va dzundza hi mbilu yontlhe. Hi cikombiso, hi nga dzundza a makabye a vekako khwatsi tikanelo takwe, kutani a ti karatelako ku hlamula mitlhanganweni. Hi nga dzundza muswa kambe a tiyako a yimela lisine cikoleni kutani makabye a khosaheleko a ti tsitsiritako kuchumayeleni. Lezvo zvi ta va nyika ntamu wa ku simama va ti karata. Zva lisima kambe ku a nuna a byela sati wakwe lezvaku wa mu randza niku wa zvi bonga nguvhu lezvi a mahako. (Mavingu 31:10, 28) A ku fana ni lezvi a tisinya ti lavako gambo ni mati kasi ti kula khwatsi, a vanhu vonawu va lava ku dzundziwa, nguvhunguvhu a vanana. Va dzundze hi matshamela yabye ya ma nene ni lezvi va ti karatelako ku maha. Loku hi va dzundza va ta kuma ntamu wa ku simama va maha zva zvi nene hambu loku zvi karata.

18, 19. a) Hikuyini hi faneleko ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku tiyisa ni ku chavelela van’wani? b) Hi nga zvi mahisa kuyini?

 ¹⁸ Loku hi tiyisa van’wani hi tlhela hi va chavelela, hi pimanyisa Jehovha. I khatala nguvhu hi “lava va timbilu ti tshovekileko”. (Lisimu 147:3) Jehovha i lava lezvaku hi ‘simama ku tiyisana’ ni ku “chavelela lava va tshovekileko timbilu”. (1 Va Le Tesalonika 5:11, 14) A cikhati leci hi ti karatelako ku chavelela van’wani ni ku va tiyisa, Jehovha wa zvi wona a tlhela a tsaka.

¹⁹ Loku u pola ku lomu bandleni ga n’wina i kona a nga mbhela ntamu kutani a karatekileko, u nga wula yini kasi ku mu vhuna? Hambu loku u nga zvi koti ku lulamisa  a cikarato cakwe, u nga mu komba lezvaku wa khatala hi yena. Hi cikombiso, u nga ti nyika cikhati co tshama naye. U nga mu tiyisa hi ku mu lerela vhesi go kari ga Bhibhiliya hambu ku maha mukhongelo naye. (Lisimu 34:18; Matewu 10:29-31) Mu byele lezvaku a vamakabye laha bandleni va mu randza. (1 Va Le Korinte 12:12-26; Jakobe 5:14, 15) Komba lezvaku lezvi u wulako lisine, a wu mu chovhi. — Lera Mavingu 12:25.

20, 21. Zvini zvi lavekako kasi a vanhu zvi va olovela ku ingisa wusungukati?

²⁰ A cin’wani hi nga mahako kasi ku aka van’wani ku va nyika wusungukati ga gi nene. Lezvi hi nga vanhu vo  kala ku mbhelela hontlheni ha tshuka hi lava ku layiwa. Mavingu 19:20 i ngalo: “Zwana wusungukati, u amukela ku layiwa, kasi a masiku ma ha tako u fela ku tlhariha.” A madhota a hi wona woce ma faneleko ku nyika wusungukati kutani ku laya. A vapswali va fanele ku gondzisa vana vabye. (Va Le Efesusi 6:4) A vamakabye va cisati va nga nyikana wusungukati gi nene. (Titusi 2:3-5) Kota lezvi hi va randzako a vamakabye va hina, hi fanele ku ti wonela nguvhu a cikhati hi va nyikako wusungukati kasi hi nga va mahi va alakanya ku a va vhuni nchumu. Cini ci to hi vhuna?

²¹ Kuzvilava wa alakanya a khati go kari u nga nyikiwa wusungukati ga gi nene hi ndlela yi nga ku olovela ku gi ingisa. Hikuyini zvi nga ku olovela ku gi ingisa? Kuzvilava hi lezvi a munhu loye a nga komba lezvaku wa khatala nguvhu hi wena, kutani hi lezvi a nga wulawula hi ndlela ya yi nene ni ya lirandzo. (Va Le Kolosi 4:6) Kuzvilava a wusungukati lego gi wa seketelwa ka Bhibhiliya. (2 Timote 3:16) Kani hi kumbuka magezu ya Bhibhiliya hi kukongoma kutani hi kumbuka a mongo wa kona, a wusungukati hi nyikako gi fanele ku seketelwa lomu ka Mitsalo. A hi faneli ku kurumeta vanhu a ku maha lezvi hi zvi lavako kutani ku jikisa a mitsalo kasi yi zwanana ni mawonela ya hina. A ku alakanya lezvi wena u nga nyikisiwa zvona wusungukati zvi nga ku vhuna a cikhati leci wenawu u nyikako wusungukati van’wani.

22. U ta ci tirisisa kuyini a cinyikiwo ca ku wulawula?

²² A kuwulawula cinyikiwo ci tako hi ka Nungungulu. Kota lezvi hi mu randzako, hi fanele ku wulawula hi ndlela yi mu tsakisako. U nga rivali lezvaku a magezu ma na ni ntamu wa ku pandza mbilu kutani ku tiyisa. Hikwalaho a hi zameni hi tindlela tontlhe ku a magezu ya hina ma tiyisa van’wani ni ku va kuca.