1, 2. a) Zvini hi faneleko ku ti gondzisa, niku hikuyini? b) Hi ta wulawula hi yini ka ndzima leyi?

HONTLHENI hi fanele ku ti gondzisa ku hlola mahungu kasi hi tiva lezvi a mhaka yo kari yi nga tshamisa zvona. (Mavingu 3:21-23; 8:4, 5) Loku hi nga mahi lezvo, Sathani ni tiko gakwe zvi ta va olovela ku va hi khohlisa. (Va Le Efesusi 5:6; Va Le Kolosi 2:8) A co tiya ku, kasi hi tiva lezvi a mhaka yo kari yi nga tshamisa zvona, hi fanele ku hlola khwatsi mahungu lawo. Mavingu 18:13 i ngalo: ‘Loyi a hlamulako mhaka na a nga se yizwa, i kombisa wupumbu gakwe, a ti wisa tingana.’

² Ka ndzima leyi, hi ta wona leci ci nga mahako ku zvi karata ku tiva lisine ni lezvi a mhaka yo kari yi nga tshamisa zvona. Hi ta tlhela hi tiva matshinya ya milayo ya Bhibhiliya ni zvikombiso zvi hi gondzisako lezvi hi nga hlolisako zvona mahungu.

3. Hikuyini hi faneleko ku tirisa tshinya ga nayo gi nga ka Mavingu 14:15? (Wona mufota kusanguleni ka ndzima.)

³ Inyamutlha, hi kuma mahungu ma tako hi ka matshamu yo hambanahambana. A mahungu lawo hi ma kuma ka Internet, ka televhizawu, ni ka zvitichi zvin’wani. Ahandle ka lezvo, a  vanghana va hina vonawu va nga hi rumelela tie-mail to tala, timesaji, ni matshango yo kari. Ka zvikhati zvin’wani a mahungu lawo maya hi kuna. Hikwalaho zvi lava ku hi ti wonela. A kutala ka zvikhati a vanghana va hina a va na makungo yo biha a cikhati va rumelako mahungu lawo. Kanilezvi ku na ni vanhu van’wani va ku zvirandza va xwanya mahungu ya mawunwa kutani ma soholotako a lisine. Makunu, matshinya muni ya milayo ya Bhibhiliya ma nga hi vhunako ku hlola mahungu lawa hi ma zwako? Mavingu 14:15 i ngalo: ‘A cipumbu ci vhumelela timhaka tontlhe; kanilezvi loyi a tlharihileko wa cuwukisisa laha a fambako ha kona.’

4. Va Le Filipi 4:8, 9 i hi vhunisa kuyini ku hlawula lezvi hi lerako, niku hikuyini zvi nga zva lisima a ku tiva lisine la mhaka? (Wona kwadru “ Lomu hi nga ma kumako kona mahungu ya lisine.”)

⁴ Kasi hi maha zviboho zva zvi nene hi fanele ku tiva lisine la mhaka ya kona. Hikwalaho, hi fanele ku ti wonela a cikhati hi hlawulako lezvi hi lerako. (Gondza Va Le Filipi 4:8, 9.) A hi faneli ku xakela cikhati ca hina na hi wonetela tisayite kutani tie-mail ti xwanyako mahungu yo kala ku tsumbeka. A ca lisima nguvhu ku hi potsa ku nghena ka tisayite leti a vahluwuki va vhuvhumisako mawonela yabye. A vahluwuki va lava ku daya kukholwa ka vanhu va Nungungulu va tlhela va soholota lisine. A mahungu yo kala ku tsumbeka ma pengisa munhu a maha zviboho zva wupumbu. U nga tshuki u alakanya ku a mahungu ya mawunwa a ma nge ku pengisi. — 1 Timote 6:20, 21.

5. Mahungu muni ya mawunwa lawa a vaIzrayeli va nga mazwa, niku zvini va nga maha?

⁵ A mahungu ya mawunwa ma ngava ni wuyelo go biha. Cikhatini ca Mosi, ku rumelwe 12 wa zvipiyawu zviya Tikweni ga Citsumbiso. A 10 wa zvona zvi no wuya ni mahungu yo kala ku tsakisa. (Mitsengo 13:25-33) A zvipiyawu lezvo zvi no hundzeleta zvilo, a vanhu va Jehovha va chava va tlhela va mbhela ntamu. (Mitsengo 14:1-4) Hikuyini a vaIzrayeli va nga chava va tlhela va mbhela ntamu? Kuzvilava va alakanyile ku a mahungu lawo ma wa hi lisine hi kota ya lezvi a kutala ka zvipiyawu zvi nga wula zvalezvi zva zvin’we. Hikwalaho va no ala kuzwa zvilo zva zvi nene lezvi zvi nga wuliwa hi zvipiyawu lezvi zva zvimbiri xungetano hi Tiko ga Citsumbiso. (Mitsengo 14:6-10) Wutshan’wini ga ku hlola va tiva lisine la zvilo va tlhela va tsumba Jehovha, a vaIzrayeli va no vhumela ku fayeliselwa va kholwa mawunwa.

6. Hikuyini hi nga faneliko ku hlamala loku hizwa mahungu yo biha xungetano hi vanhu va Jehovha?

⁶ Hi fanele ku ti wonela nguvhu loku hizwa mahungu yo biha xungetano hi vanhu va  Jehovha. U nga rivali lezvaku a nala wa hina Sathani i vitaniwa ku “muranisi [mulumbeti, NM] wa vamakabye va hina”. (Kuvhululelwa 12:10) Jesu i tlharihisile lezvaku a vahluwuki va wa ta hi ‘lumbeta kubiha kontlhe’. (Matewu 5:11) Loku hi nga ci rivali a citlharihiso leci, zvi nga ta hi hlamalisa loku hizwa mahungu yo biha xungetano hi vanhu va Jehovha.

7. Zvini hi faneleko ku ti wutisa na hi nga se rumela e-mail kutani mesaji yo kari?

⁷ Wa zvi randza ku va rumelela timesaji ni tie-mail a vanghana va wena? Loku u wona mahungu yo tsakisa kutani kuzwa tshango go hlawuleka, wo nyawukela u tekela ku gi haxa hi kuhatlisa ke? Na u nga se rumela e-mail, ti wutise lezvi: ‘Ndza tiyiseka ku a mahungu lawa lisine? Ndza li tiva lisine lontlhe ke?’ Loku u nga tiyiseki, u tava u hangalasa mawunwa. Hikwalaho, loku u nga zvi tivi ku a mahungu yo kari lisine kutani a hi lisine, u nga rumeli. Vhinya!

8. Zvini lezvi a vakaneti va zvi mahileko ka matiko yo kari, niku hi nga tshuka hi va vhunisa kuyini na hi nga zvi lavi?

⁸ Ku na ni cigelo cin’wani ci mahako ku zvi hi ni mhango a ku rumela tie-mail ni timesaji na u nga rangangi hi ku ehleketa. Ka matiko yo kari, a mufumo wu va vekela mimbhingano a vamakabye va hina yi yelanako ni ku maha mitiro ya moya. A zvikhati zvin’wani vaza va va betela futsi. A vakaneti va hina ka matiko lawo va nga ha xwanya mahungu ya mawunwa hi kungo ga ku hi chavisela kutani ku hi maha hi nga tsumbani. Ehleketa hi lezvi zvi nga maheka le União Soviética. A maphoyisa yo tira na ma nga hi na tinguwo ta wuphoyisa, ma nga vitaniwa ku i KGB, ma no xwanya mawunwa yaku a vamakabye vokari vo tiveka nguvhu va jikele vanhu va  Jehovha. * (Wona tlhamuselo wa lahasi.) A co biha hi ku, a kutala ka vamakabye va kholwile mawunwa lawo va tlhela va tsika hlengeletano ya Jehovha. A votala va gumesile va wuya hlengeletanweni, kanilezvi a vokari va yi tsikele teto. Va tsikile mawunwa lawo ma daya kukholwa kabye. (1 Timote 1:19) Hi nga yi potsisa kuyini mhango leyo? Hi nga yi potsa hi ku kala hi nga xwanyi mawunwa kutani mavalivali. U nga kholwi ni cihi u ci zwako. Wutshan’wini ga lezvo, hlola kasi u tiyiseka lezvaku a mhaka leyo lisine hakunene.

9. Cini ci nga mahako ku zvi karata ku tiva lezvi a mhaka yo kari yi nga tshamisa zvona hakunene?

⁹ Ka zvikhati zvin’wani hizwa mahungu ya ku a hi lisine khwatsi. A man’wani a ma tlhamuseli zvontlhe lezvi a mhaka yo kari yi nga tshamisa zvona. Lezvo zvi maha ku zvi karata a ku tiva lezvi a mhaka yi nga tshamisa zvona hakunene. A hi faneli ku tsumba mahungu yo kala ma nga hi lisine khwatsi! Maku hi nga maha yini kasi hi nga pengiswi hi mahungu ya tshamela lego? — Va Le Efesusi 4:14.

10. Hikuyini a vaIzrayeli vo kari va nga lava kulwa ni vamakabye vabye, kanilezvi cini ci nga va vhuna ku va ngalwi?

¹⁰ Hi nga gondza cokari ka lezvi zvi nga humelela vaIzrayeli va masikwini ya Joxuwa, lava va nga hanya le mupela-gambo wa Congo wa Jordhani. (Joxuwa 22:9-34) A vaIzrayeli lavo va nozwa lezvaku lava va nga hanya le mutsuwuka-gambo wa Jordhani va akile alati ga hombe kusuhani ni congo. A mahungu lawo ma wa hi lisine, kanilezvi ma wa nga hi lisine lo mbhelela. Lezvo zvi mahile vaIzrayeli lava va nga hanya le mupela-gambo va alakanya ku a vamakabye vabye va nga hanya le mutsuwuka-gambo va wa tsikile ku ingisa Jehovha. Hikwalaho va no tsombana va boha cikungo ca kuya va yalwa navo. (Gondza Joxuwa 22:9-12.) Kanilezvi na va nga se va yela, a vaIzrayeli lava va nga hanya le mupela-gambo va no rumela vavanuna vo kari kasi va ya tiva lisine la mhaka. Zvini lezvi a vanhu va nga gumesa va zvi pola? Va tivile ku a vaIzrayeli va nga hanya le mutsuwuka-gambo va wa nga akangi alati kasi va gi tirisela ku mahela kona a miphahlo ka vanungungulu va mawunwa. Kanilezvi va wa gi akele ku kasi a vanhu vontlhe va zvi tiva ku va wa khozela Jehovha. Handle ko kanakana a vaIzrayeli va tsakile nguvhu hi lezvi va nga ti nyika cikhati ca ku yi hlola khwatsi a mhaka leyo, wutshan’wini ga ku tsutsumela ku yalwa ni vamakabye vabye.

11. a) Mefibhoxete i mahelwe wubihi hi ndlela muni? b) Zvini lezvi Dhavhidha a nga fanele ku maha kasi lezvo zvi nga mu humeleli Mefibhoxete?

¹¹ Ka zvikhati zvin’wani a vanhu va nga xwanya mahungu ya ku a hi ya lisine khwatsi xungetano hi hina. Lezvo zvi nga hi swira. Lezvo zvi humelele Mefibhoxete. Hosi Dhavhidha hi kuhana kakwe i mu nyikile mipetso yontlhe Mefibhoxete yi nga lumba Sawule, a kokwani wakwe. (2 Samuweli 9:6, 7) Kanilezvi hi ndzhako ka cikhati, Dhavhidha i nozwa mawunwa xungetano hi Mefibhoxete. Dhavhidha a nga lavangi ku hlola mhaka leyo kasi a tiva ku lisine ke, kanilezvi i no teka titshomba tontlhe ta Mefibhoxete. (2 Samuweli 16:1-4) A cikhati leci Dhavhidha a nga wulawula naye, i wonile lezvaku i  wa mahile cihoxo. I no mu tlhelisela titshomba to kari Mefibhoxete. (2 Samuweli 19:24-29) Loku Dhavhidha i wa no ti nyika cikhati ca ku hlola mhaka leyo wutshan’wini ga ku tsutsumela ku maha ciboho na a ti seketela ka mahungu lawo ya mawunwa, Mefibhoxete na a nga zangi a xanisekile hi zvilo lezvo zvo biha a nga mahelwe.

12, 13. a) Zvini lezvi Jesu a nga maha a cikhati leci va nga mu lumbeta? b) Hi nga maha yini loku a wokari a hi lumbeta?

¹² U nga maha yini loku a wokari a hangalasa mawunwa hi wena? Lezvo zvi humelele Jesu na Johani Mubhabhatisi. (Gondza Matewu 11:18, 19.) Zvini lezvi Jesu a nga maha? A nga ti gelangi cikhati na a zama ku kholwisa vanhu lezvaku lezvi zvi wuliwako mawunwa. Wutshan’wini ga lezvo, i kucile vanhu lezvaku va veka kupima ka lezvi a nga maha ni lezvi a nga gondzisa kasi va tiva lisine la kona. I te: “A wutlhari gi kombisile a kululama ka gona hi mitiro ya gona.” — Matewu 11:19.

¹³ Hi nga gondza nchumu wa lisima ka Jesu. Ka zvikhati zvin’wani a vanhu va nga hi lumbeta zvilo zva hava, niku hi nga karateka hi alakanya ku lezvo zvi ta chakisa vito ga hina. A mahanyela ya hina ma fanele ku komba van’wani lezvi hakunene hi nga zvona. Kota lezvi hi gondzako ka cikombiso ca Jesu, a mahanyela ya hina ma nga kaneta zvontlhe lezvi va hi lumbetako hi zvona ni zvin’wani zvo kala zvi nga hi lisine lo mbhelela va zvi wulako hi hina.

14, 15. Hikuyini hi nga faneliko ku tsumba kupima ka hina?

¹⁴ Hi zvi wonile ku zvi nga tshuka zvi karata ku tiva lisine la mhaka yo kari. A cikarato cin’wani kungambheleli ka hina. Zva koteka ku na hi kari hi tirela Jehovha hi malembe yo tala niku kuzvilava hi kumile wutlhari hi tindlela to kari. Kuzvilava a van’wani va hi komba cichavo hi lezvi a mapimo ya hina ma tirako khwatsi. Xana lezvo zvi nga hundzuka zvi maha cikarato ka hina?

¹⁵ Ina, zvi nga maha cikarato. Hi lisine hi nga sangula ku tsumba kupima ka hina. Hi nga ha tsika kutizwa ka hina ni mawonela ya hina zvi fumela mapimisela ya hina. Hi nga ha sangula ku kholwa ku ha yi zwisisa mhaka yo kari hambu loku hi nga tivi zvontlhe hi mhaka leyo. Lezvo zvi na ni mhango ya hombe! A Bhibhiliya ga hi tlharihisa kubaseni lezvaku a hi faneli ku tsumba kupimisisa ka hina. — Mavingu 3:5, 6; 28:26.

16. Ka mufananiso lowu, zvini zvi nga humelela le restaurante, niku zvini lezvi Juzi a nga zvi alakanya?

¹⁶ Hi cikombiso, alakanyela a dhota go kari go buvha gaku hi Juzi gi yako restaurante ka gambo go kari gi ya ku mambho ni dhota gin’wani na gi tshamile ni wasati wo kala a nga hi sati wa gona. Va wonekisa ku khwatsi vo ti buza hi ku hlakana na va ti tsakela. I karateka nguvhu a tlhela a ti wutisa ku: ‘Rodhi ni sati wakwe va ta tlhatlha wukati? A vana vabye va ta hanyisa kuyini?’ Juzi i wa wonile zvilo zvo fana ni lezvo na zvi maheka. Makunu, u wa ta ti zwisa kuyini loku ku wa hi wena Juzi?

17. Ka mufananiso lowu, zvini lezvi Juzi a nga gumesa a zvi pola, niku hi gondza yini ka mhaka leyi?

 ¹⁷ Kanilezvi nyimanyana u pimisa. Hambu lezvi Juzi a nga alakanyela ku Rodhi a nga tsumbeki ka sati wakwe, ku ngava lezvaku wa li tiva lisine lontlhe ke? Hi ndzhako ka cikhati, Juzi i fonela Rodhi ka gambo galego a guma a pola ku a wasati gayani makabye wa Rodhi, a nga tile hi kule a ta va vhuxela. Ku wa hundza malembe yo tala Rodhi ni makabye wakwe na va nga se wonana. Kota lezvi a makabye wakwe a nga kala a nga lavi ku hlwela, Rodhi i no kumanyana cikhati ca ku tlhangana naye le restaurante vaganyana cokari. Niku a zvi kotekangi ku a sati wa Rodhi ata laha restaurante. Juzi a nga no ku tsaka hi lezvi a nga kala ku byela munhu lezvi a nga zvi alakanyile! Hi gondza yini ka mhaka leyi? Kani hi sangulile kale ku tirela Jehovha, kani ho sangula zvezvi, hi fanele ku hlola khwatsi mhaka yo kari hi kona hi to tiva lezvi yi nga tshamisa zvona.

18. Cini ci nga hi mahako hi kholwa zvilo zva hava xungetano hi vamakabye va hina?

¹⁸ Zvi nga hi karatela kambe a ku hlola khwatsi a mhaka yo kari loku yi yelana ni makabye waku a hi hanyisani khwatsi naye. Loku hi tshamela ku alakanyela mazunga ya hina, zvi nga hi maha hi mu kanakanela. Makunu, loku hizwa zvilo zva hava hi yena, hi nga tsutsumela ku kholwa, hambu loku ku nga hi na nchumu ci tiyisako ku lisine. Hi gondza yini ka mhaka leyi? Loku hiva ni mawonela ya hava hi vamakabye va hina, zvi nga hi maha hi khoma zvilo hi choka ya ku a hi lisine. (1 Timote 6:4, 5) A hi faneli ku tsika mawonela ya hava yo kota matshoho ni ciluse ma tshama mbilwini ya hina. U nga rivali lezvaku Jehovha i lava ku hi randza vamakabye va hina hi tlhela hi va tsetselela hi mbilu yontlhe. — Gondza Va Le Kolosi 3:12-14.

19, 20. a) Matshinya muni ya milayo ya Bhibhiliya ma nga hi vhunako ku hlola mahungu kasi hi tiva lisine? b) Zvini hi to wulawula hi zvona ka ndzima yi landzelako?

¹⁹ Inyamutlha, a zvi olovi ku kuma mahungu ya lisine hi mhaka yo kari hi tlhela hi ma hlola khwatsi. Hikuyini? Hi ku a kutala ka mahungu ma nga kona a hi ya lisine khwatsi, zva koteka ku ma hi mavalivali, niku hinawu a hi mbhelelangi. Cini ci nga hi vhunako? Matshinya ya milayo hi ma kumako ka Mhaka ya Nungungulu! Hi cikombiso, a gin’we ga matshinya lawo gi hi byela lezvaku wupumbu a ku hlamula mhaka yo kari na hi nga sezwa a lisine la kona. (Mavingu 18:13) A gin’wani gi hi vhuna ku wona lezvaku a hi faneli ku kholwa ni cihi hi ci zwako na hi nga rangangi hi ku hlola hi tiva ku lisine ke. (Mavingu 14:15) Kani hi sangulile kale ku tirela Jehovha, kani ho sangula zvezvi, a hi faneli ku tsumba kupimisisa ka hina. (Mavingu 3:5, 6) A matshinya ya milayo ya Bhibhiliya ma hi vhikela hakuva ma hi vhuna ku hlola khwatsi mahungu kasi ku tiva lezvi a mhaka yo kari yi nga tshamisa zvona hi tlhela hi maha zviboho zva zvi nene.

²⁰ Kanilezvi ku na ni cigelo cin’wani ci nga mahako ku zvi karata ku kuma lisine ya mhaka yo kari. Hina vanhu hi tolovela ku tsutsumela ku lamula zvilo hi kuya hi lezvi hi zvi wonako. Ka ndzima yi landzelako, hi ta tiva lomu hi nga tshukako hi wela ka cihoxo leco hi tlhela hi gondza lezvi hi nga ci potsisako zvona.