1, 2. a) Cini leci Jesu a nga ci kombelela ka mukhongelo wakwe wo gumesa a nga maha ni vapostoli vakwe? b) Hikuyini Jesu a nga karateka hi kota ya wumun’we?

A WUMUN’WE i nchumu lowu Jesu a nga karateka hi wona a cikhati a ngaga a cilalelo co gumesa ni vapizani vakwe. A cikhati a nga khongela, i te i lava lezvaku a vapizani vakwe vava mun’we, kutani vava ni wumun’we, a ku fana ni lezvi yena ni Papayi wakwe va nga ni wumun’we. (Gondza Johani 17:20, 21.) Loku a vapizani va Jesu vava ni wumun’we, zvi wa ta kholwisa van’wani lezvaku Jehovha i wa rumele Jesu lezvaku ata misaveni. A vanhu va wa ta tiva a vapizani va lisine va Jesu hi kota kurandzana kabye, niku a lirandzo lelo li wa ta va maha vava ni wumun’we ga hombe. — Johani 13:34, 35.

² Ha zvi zwisisa ku hikuyini Jesu a nga wulawula nguvhu hi wumun’we ka wusiku lego. I zvi wonile ku a vapizani vakwe va wa nga seva ni wumun’we go tiya. Hi cikombiso, a vapostoli va kanetisene xungetano hi loyi a nga ‘alakanyelwa a kuva wa hombe’, a ku fana ni lezvi va nga sina va zvi mahile kale. (Luka 22:24-27; Marku 9:33, 34) Ka khati gin’wani, Jakobe na Johani va kombele Jesu lezvaku a va nyika zvikhundla zvo tlakuka Mufun’weni wa  tilo, va tshama tlhelweni gakwe. — Marku 10:35-40.

3. Cini leci kuzvilava ci nga maha ku a vapizani va Jesu va ngavi ni wumun’we, niku zviwutiso muni hi to wulawula hi zvona?

³ A kunavela ku fuma a hi zvona zvoce zvi nga wa ta maha a vapizani va Jesu va ngavi ni wumun’we. A vanhu masikwini ya Jesu va wa avana hi kota ya livengo ni cihlawulela. Zvi wa ta lava ku a vapizani va Jesu va hlula matshamela lawo ya hava. Ka ndzima leyi, hi ta wulawula hi zviwutiso lezvi: Zvini lezvi Jesu a nga maha xungetano hi cihlawulela? I vhunisile kuyini a valandzeli vakwe lezvaku va nga kombisi cihlawulela, kutani ku khoma van’wani hi ndlela yo biha, ni ku tlhela vava ni wumun’we? Niku a cikombiso ca Jesu ni lezvi a nga gondzisa zvi hi vhunisa kuyini a kuva hi simama ni wumun’we?

4. Nyika zvikombiso zva cihlawulela leci Jesu a yimiseneko naco.

⁴ Hambu Jesu i yimisene ni cihlawulela. A cikhati leci Filipu a nga byela Nataneli lezvaku i mu kumile Mesiya, Nataneli i te: ‘Ku nga huma a cilo co saseka hi le Nazareta ke?’ (Johani 1:46) Kuzvilava Nataneli i wa zvi tiva ku Mesiya i wa ta pswaliwa Betlehema, kota lezvi ci nga sina ci wulile a ciphrofeto ci nga ka Mika 5:2. Kuzvilava i alakanyile ku a tiko ga Nazareta a hi ga nchumu laha kuza kuva tiko legi Mesiya a nga wa ta pswaliwa ka gona. Ahandle ka lezvo, ku wa hi ni vaJudha va nga mu wonela hasi Jesu hi lezvi a ngata hi Galileya. (Johani 7:52) A vaJudha vo tala va wa alakanya ku a vanhu va le Galileya a hi va lisima. A vaJudha vo kari va zamile ku ruka Jesu hi ku mu vitana lezvaku muSamariya. (Johani 8:48) A vaSamariya va wata hi ka tiko gin’wani, niku a wukhongeli gabye gi wa hambene ni legi ga vaJudha. A vaJudha ni vaGalileya va wa nga kombisi cichavo ca hombe hi vaSamariya niku va wa va venga. — Johani 4:9.

5. Cihlawulela muni leci a vapizani va Jesu va yimiseneko naco?

⁵ A varangeli va wukhongeli va vaJudha va wa nga kombisi cichavo hi valandzeli va Jesu kambe. A vaFarisi va waku a valandzeli va Jesu vanhu va ‘rukatelweko’. (Johani 7:47-49) A vaFarisi va wa wona vanhu vontlhe lava va nga kala ku gondza ka zvikola zva wukhongeli ga ciJudha ni lava va nga kala va nga landzeli mikhuwo yabye kota vanhu vo kala ku vhuna nchumu ni vo kala ku toloveleka. (Mitiro 4:13) Jesu ni vapizani vakwe va yimisene ni cihlawulela hi kota ya lezvi a vanhu va cikhati leco va nga hi ni matshandza hi wukhongeli gabye, ni zvikhundla zvabye lomu cipandzeni, ni hlonge yabye. A vapizani va tlhelile va thapelwa hi cihlawulela leco va tlhela va sangula kuva ni mawonela ya hava hi van’wani. Kasi va simama kuva ni wumun’we, zvi wa ta lava ku va cica maalakanyo yabye.

6. Tirisa zvikombiso kasi ku komba lezvi a cihlawulela ci nga hi khumbisako zvona.

⁶ Inyamutlha, a cihlawulela ci tatile tiko. Hi ngava ni cihlawulela hi van’wani, kutani ku hina hi mahelwa cihlawulela. A makabye wo kari loyi zvalezvi a nga phayona le Australia i ngalo: “A livengo la mina hi valungu li kulile laha ndzi nga kari ndzi veka kupima ka wubihi legi gi nga mahelwa zvisumbulwa zva Australia va mahelwako zvezvi ni legi va mahelweko ka cikhati ci nga hundza.” A livengo lakwe li kulile kambe hi kota ya lezvi a vokari va nga mu mahele kubiha. A makabye mun’wani wa le Canadá i ngalo: “Ndzi wa alakanya ku a vanhu va wulawulako ciFranseji va wa hi va lisima ku hundza van’wani.” I tlhelile aku kota wuyelo ga kona, i wa nga va randzi a vanhu lava va nga wulawula ciNgiza.

7. Zvini lezvi Jesu a nga maha xungetano hi cihlawulela?

 ⁷ A ku fana ni cikhati leci Jesu a nga hi laha misaveni, a cihlawulela inyamutlha ci nga zima mutsu niku zvi nga karata ku ci tsuwula. Zvini lezvi Jesu a nga maha xungetano hi cihlawulela? Co sangula, a nga zangi ava ni cihlawulela niku i ci alile hi kumbhelela. I chumayele vanhu vo ganya ni zvisiwana, a vaFarisi ni vaSamariya, a ku patsa ni vahlengisi va khupo ni vawonhi. Ca wumbiri, Jesu i gondzisile vapizani vakwe a tlhela a va komba hi mitiro lezvaku a va faneli ku va alakanyela zvo biha van’wani kutani kuva ni cihlawulela hi vona.

8. Hi cihi ciseketelo-tshinya ca wumun’we ga hina? Tlhamusela.

⁸ Jesu i gondzisile ciseketelo-tshinya ca wumun’we ga hina. I byelile vapizani vakwe aku: ‘N’wina n’wentlhe mu vamakabye.’ (Gondza Matewu 23:8, 9.) Hi ku songa, hontlheni hi vamakabye hakuva hi vana va Adhamu. (Mitiro 17:26) Jesu i tlhamusele lezvaku a vapizani vakwe va wa hi vamakabye kambe hi lezvi vontlhe va nga wona Jehovha kota Papayi wabye wa le tilweni. (Matewu 12:50) Niku vontlhe va wa mahile cipandze ca ngango wa Nungungulu va tlhela va bohana hi lirandzo ni kukholwa. Lezvo hi zvona zvi nga maha ku a vapostoli va vitana maKristu-kuloni lezvaku vamakabye ka mapapilo yabye ma ngaya mabandleni — Va Le Roma 1:13; 1 Pedro 2:17; 1 Johani 3:13.

9, 10. a) Hikuyini a vaJudha va nga kala va nga hi na cigelo ca kuva va tizwa matshandza hi kota ya hlonge yabye? b) Jesu i gondzisisile kuyini lezvaku zvi bihile ku va wonela hasi a vanhu va hlonge yin’wani? (Wona mufota kusanguleni ka ndzima.)

⁹ Andzhako ka loku Jesu a byelile vapizani vakwe lezvaku va fanele ku wonana kota vamakabye, i tlhelile a khanyisa lezvaku va fanele ku ti koramisa. (Gondza Matewu 23:11, 12.) Kota lezvi hi sinako hi gondzile, a matshandza ma wata ma avanyisa vapostoli. Niku a cikhati leci Jesu a nga hi laha misaveni, a vanhu va wa hi ni matshandza nguvhu hi kota ya hlonge yabye. A vaJudha vo tala va wa alakanya lezvaku va wa hi va lisima ku hundza van’wani hi kota ya lezvi va nga hi vana va Abrahama. Kanilezvi Johani Mubhabhatisi i va byelile ku: ‘Nungungulu i na ni ntamu ku vhuxela Abrahama a vanana hi maribye laya.’ — Luka 3:8.

¹⁰ Jesu i gondzisile lezvaku zvi bihile ku a vanhu va tizwa matshandza hi kota ya hlonge yabye. I dlunyatisile mhaka leyo a cikhati a mutsali wo kari a nga mu wutisa ku: ‘Himani muakelani wa mina ke?’ Kasi ku hlamula ciwutiso leco, Jesu i no hlawutela mufananiso. A muJudha wokari i no biwa hi zvigevenga a tsikiwa laha ndleleni. A vaJudha vo kari va no mu hundza, va nga mu vhuni. Kanilezvi a muSamariya wo kari i no mu zwela wusiwana a mu vhuna. Jesu i no dayelela mufananiso wakwe hi ku byela mutsali loye lezvaku i fanele ku fana ni muSamariya loye. (Luka 10:25-37) Jesu i kombile ku a muSamariya a nga gondzisa vaJudha lezvi zvi wulako zvona a ku randza muakelani.

11. Hikuyini a vapizani va Jesu zvi nga lava ku va ngavi ni cihlawulela, niku i va vhunisile kuyini lezvaku va zwisisa mhaka leyo?

¹¹ Na a nga se tlakukela tilweni, Jesu i byelile vapizani vakwe lezvaku va chumayela ‘le Judhiya gontlhe, ni le Samariya, ku kala le magemeta-musi ya misava’. (Mitiro 1:8) Kasi va maha lezvo, a vapizani va Jesu va wa fanele ku hlula matshandza ni cihlawulela leci va nga hi naco. Jesu i wulawulile makhati yo tala  hi matshamela ma nene ya vanhu va matiko man’wani, niku lezvo zvi longisele vapizani vakwe lezvaku va chumayela ka matiko wontlhe. Hi cikombiso, i dzundzile a nduna ya zana ya tiko gin’wani leyi yi nga hi ni kukholwa ka hombe. (Matewu 8:5-10) Ka tiko gakwe ga mabeleko le Nazareta, Jesu i tlhamusele lezvi Jehovha a nga va vhunisile zvona a vamatiko, vo kota a muKhanani loyi a nga hi noni ya le Serapita ni muSiriya waku hi Namani. (Luka 4:25-27) Jesu i chumayele muSamariya kambe a tlhela a mbheta masiku mambiri le Samariya hi kota ya lezvi a vanhu va nga kombisa ku tsakela mahungu yakwe. — Johani 4:21-24, 40.

12, 13. a) A vapostoli va mahile yini a cikhati va nga wona ku Jesu i chumayela wasati wa muSamariya? (Wona mufota kusanguleni ka ndzima.) b) Cini ci kombako ku Jakobe na Johani va wa nga se zvi zwisisa khwatsi lezvi Jesu a nga zama ku va gondzisa?

¹² Zvi wa nga va oloveli a vapizani a kulwa ni cihlawulela leci va nga hi naco. Va hlamalile nguvhu a cikhati va nga wona Jesu na a chumayela wasati wa muSamariya. (Johani 4:9, 27) Hikuyini? Kuzvilava hi lezvi a varangeli va wukhongeli ga ciJudha va nga kala va nga bhuli ni wasati na va woniwa hi vanhu, niku nguvhunguvhu a wasati wa muSamariya wa mahanyela yo biha. A vapostoli va byelile Jesu lezvaku aga zvakuga, kanilezvi Jesu i tsakisilwe hi ku bhula ni wasati loye laha ka kuza a kuga zvi nga hi zva nchumu ka yena. Nungungulu i wa lava lezvaku a chumayela, niku a ku maha lezvi a Papayi wakwe a nga zvi lava, a ku patsa ni ku chumayela wasati wa muSamariya, ka yena zvi wa fana ni zvakuga. — Johani 4:31-34.

¹³ Jakobe na Johani va wa nga ci zwisisi cigondzo leco ca lisima. A cikhati leci a vapizani va nga endza na Jesu lomu Samariya, va lavile wutshamu ga ku etlela lomu dhoropeni laha gi nga phumile. Kanilezvi a vaSamariya a va vhumelangi. Jakobe na Johani va zangarile nguvhu laha ka kuza va wutisa Jesu a ku wa zvi lava a ku kuta ndzilo hi le tilweni kasi wu ta hahlula dhoropa gontlhe ke. Jesu i no va kawuka nguvhu. (Luka 9:51-56) Kuzvilava Jakobe na Johani na va nga zangarangi nguvhu loku zvi wa no maheka tikweni gabye ga Galileya. Zvi wonekisa ku khwatsi va zangarile hi kota ya lezvi va nga hi ni cihlawulela. Niku hi ndzhako ka cikhati, laha Johani a nga chumayela vaSamariya a kutala ka vona va mu ingisela, zva koteka ku a wile tingana hi lezvi a nga va alakanyele kusanguleni. — Mitiro 8:14, 25.

14. A cikarato ca cihlawulela ci lulamisilwe hi ndlela muni?

¹⁴ Na ku nga se hundza masiku yo tala andzhako ka Pasika ga 33 Nguveni ya hina, ku vile ni cikarato ca cihlawulela lomu bandleni. A cikhati leci a vamakabye va nga ti nyika zvakuga a tinoni, va wa tsona tinoni leti ti nga wulawula ciGreki. (Mitiro 6:1) Lezvo zvi ngava zvi mahekile hi kota ya cihlawulela leci va nga hi naco hi vanhu va nga wulawula lirimi lin’wani. A vapostoli va tekele ku lulamisa cikarato leco hi cihatla. Va hlawulile vamakabye va ringanelwako kasi va avela zvakuga hi ndlela yi nene. Vontlhe a vamakabye lavo va wa hi ni mavito ya ciGreki, lawa kuzvilava ma chaveleleko tinoni leto ti nga khunguvanyisilwe.

15. Pedro i gondzile ku ngavi ni cihlawulela hi vanhu vontlhe hi ndlela muni? (Wona mufota kusanguleni ka ndzima.)

¹⁵ Hi lembe ga 36 Nguveni ya hina, a vapizani va Jesu va sangulile ku chumayela vanhu va matiko wontlhe. Na zvi nga se maheka lezvo, mupostoli Pedro i wa tolovela ku  tshama ni vaJudha basi. Hi kulandzela, Nungungulu i zvi vekile kubaseni lezvaku a maKristu a ma faneli kuva ni cihlawulela, niku Pedro i chumayele Korneliyu, loyi a nga hi musochwa wa muRoma. (Gondza Mitiro 10:28, 34, 35.) Andzhako ka lezvo, Pedro i tshamile cikhati co kari ni maKristu yo kala ma nga hi vaJudha a tlhela aga navo. Hambulezvo, hi ku famba ka malembe, i nyimile kuga ni maKristu yo kala ma nga hi vaJudha le dhoropeni ga Antiyokiya. (Va Le Galatiya 2:11-14) Pawule i kawukile Pedro, niku Pedro i vhumele ku kawukiwa. Hi zvi tivisa kuyini lezvo? A cikhati leci Pedro a nga tsala papilo gakwe go sangula gi ngaya ka maKristu ya vaJudha ni lawa yo kala ma nga hi vaJudha le Aziya Menor, i wulawulile hi lisima la ku randza vamakabye vontlhe. — 1 Pedro 1:1; 2:17.

16. A maKristu yo sangula ma wa tiviwa hi yini?

¹⁶ Zvi la su dlunya lezvaku a cikombiso ca Jesu ci gondzisile vapostoli lezvaku va randza “vanhu vontlhe”. (Johani 12:32; 1 Timote 4:10) Hambu lezvi zvi tekileko cikhati, va cicile mawonela yabye hi vanhu. Hi lisine, a maKristu yo sangula ma wa tiviwa hi kurandzana. Kwalomu ka lembe ga 200 Nguveni ya Hina, Tertuliano a mutsali wa matimu i tshahile lezvi a vanhu van’wani va zvi wulileko xungetano hi maKristu. I te: “Ma randzana”, niku “Ma longile ni ku felana.” Kota lezvi a maKristu lawo ma nga ambele a “munhu muswa”, ma gondzile ma tiva lezvaku a vanhu vontlhe va fana, ku nga lezvi Nungungulu a va wonisako zvona a vanhu. — Va Le Kolosi 3:10, 11.

17. Tlhamusela zvikombiso zvo kari xungetano hi lezvi hi nga tsuwulisako zvona cihlawulela mbilwini ya hina.

¹⁷ Inyamutlha konawu, zvi nga ha teka cikhati kasi hi ti tlhatlha ka cihlawulela. A makabye wo kari wa cisati wa le França i hlawutela lezvi zvi nga mu karatelisa zvona a ku ti tlhatlha ka cihlawulela. I ngalo: “Jehovha i ndzi gondzisile ku ndzi tiva ku cini a lirandzo, zvi wula yini ku hlengela zvilo, niku zvi wula yini ku randza vanhu va tixaka tontlhe.  Hambulezvo zva ha lava ku ndzi hlula cihlawulela hi vanhu van’wani, niku a hi cikhati contlhe zvi olovako. Lezvo hi zvona zvi ndzi mahako ndzi simama ku khongela hi mhaka leyi.” A makabye mun’wani wa cisati wa le Espanya i tlhamusela lezvaku ka zvikhati zvin’wani wata na alwa ni maalakanyo ya hava xungetano hi lixaka lo kari. I ngalo: “Ndza hlula ka zvikhati zvo tala. Kanilezvi ndza zvi tiva ku ndzi fanele ku simama ndzilwa. Ndza mu bonga Jehovha, ndza tsaka hi lezvi ndzi lumbako a ngango wu nga ni wumun’we.” Hontlheni hi fanele ku ehleketa hi lezvi hi ti zwisako zvona. Xana hinawu zva lava ku hi ti tlhatlha ka lixaka lo kari la cihlawulela?

18, 19. a) Zvigelo muni hi nga nazvo zva kuva hi amukela vanhu vontlhe? b) Hi nga zvi mahisa kuyini lezvo?

¹⁸ Zvi nene a ku ti alakanyisa lezvaku hontlheni hi wa hi kule na Nungungulu. (Va Le Efesusi 2:12) Kanilezvi Jehovha i hi tshinetile kakwe hi lirandzo. (Hoseya 11:4; Johani 6:44) Niku Kristu i hi amukele. I mahile ku zvi koteka ku hi lumba cipandze ca ngango wa Nungungulu. (Gondza Va Le Roma 15:7.) Hambu lezvi hi kalako hi nga mbhelelangi, Jesu wa hi amukela hi wu nene, hikwalaho, a hi faneli ku tshuka hiva ni cihlawulela hi venga van’wani!

¹⁹ Laha hi yako hi tshinela magumo ya tiko legi go biha, a vanhu va taya va avana nguvhu, vava ni cihlawulela, va tlhela vava ni livengo. (Va Le Galatiya 5:19-21; 2 Timote 3:13) Kanilezvi kota lezvi hi nga vanhu va Jehovha, hi hlota “wutlhari legi gi tako hi le hehla”, legi gi hi vhunako ku ngavi ni cihlawulela gi tlhela gi hi vhuna ku vhuvhumisa kurula. (Jakobe 3:17, 18) Ha tsaka hi ku maha wunghana ni vanhu va matiko man’wani, hi vhumela mamahela yabye ya zvilo, hambu ku tlhela hi gondza ni lirimi labye. A cikhati hi mahako lezvo, hi ti buza hi kurula ko “khwatsi i congo” ni kululama ko “khwatsi mabyandlati ya bimbi”. — Isaya 48:17, 18.

20. Zvini zvi humelelako loku a lirandzo li cica mapimisela ya hina ni kutizwa ka hina?

²⁰ A cikhati leci a makabye loyi wa le Australia a nga gondza a Bhibhiliya, a cihlawulela contlhe ni livengo leli a nga hi nalo zvi no n’walala hi kutsongwani-tsongwani. A lirandzo li cicile maalakanyo yakwe ni ndlela leyi a nga tizwa hi yona. A makabye loyi wa cinuna wa ku wulawula ciFranseji wa le Canada i wula ku zvezvi i wona ku a vanhu va tolovela ku venga van’wani hi kota ya lezvi va kalako va nga va tivi. I gondzile lezvaku “a matshamela ya vanhu a mayi hi wutshamu legi a munhu a nga pswaliwa kona.” Niku a makabye loyi i chadhile ni makabye a wulawulako ciNgiza! A zvikombiso lezvi zvi tiyisa ku a lirandzo li nga hlula cihlawulela. A lirandzo li hi tlhanganisa hi bhandi gaku gi nga ta tsemeka. — Va Le Kolosi 3:14.