“A cizukulwana leci ci hanya ka nguva yi andzileko nguvhu hi tekinolojiya, hi zva siyensya ni titshomba a ku hundza kale . . . Hambulezvo, zvi wonekisa ku khwatsi hi cona co sangula ku avanyisa tiko hi tlhelo ga [politika, timali, ni wuako ga hina].” — Zvi wulilwe hi Mubiko wa misava yontlhe wa 2018.

HIKUYINI A VANHU VO TALA VA GONDZILEKO, VA VEKAKO NGUVHU KUPIMA KA LEZVI ZVI TO HUMELELA VANHU NI MISAVA CIKHATINI CI TAKO? WONA A ZVIKARATO ZVO KARI LEZVI HI KUMANAKO NAZVO.

• WUBIHI GI MAHIWAKO HI KU TIRISA INTERNET: A jornali go kari ga Autrália gi te: “A internet yiya mahlweni yiva wutshamu gi nga ni mhango. Yi mahile wuchavelo ga vanhu va randzako ku pfinya zvivanana, vanhu va wukhuxu, vanhu va tsalako timesaji kutani ku chela mifota yi swirako van’wani, ni vanhu va zamako ku tiva mahungu ya cihundla. A kuyiviwa ka mahungu ya vanhu wutsumbu cin’we ca zvilo zvo biha zvi yako zvi engeteleka tikweni gontlhe . . . A internet yi tlhela yi maha ku a vanhu va kombisa matshamela yabye ya hava, ya xapi ni ya tihanyi.”

• KUHAMBANA KA ZVIYIMO ZVA VANHU: Hi kuya hi mubiko wa Oxfam wu mahilweko zvezvanyana matikweni wontlhe, ku wuliwa lezvaku a titshomba leti a 8 wa vanhu vo ganya va nga nato, ti ringana ni leti a khihlanya ga zvisiwana zvi nga misaveni yontlhe zvi nga nato. Oxfam ite: “A ciyimo ca timali ciya ci biha nguvhu, hiku lava va ganyileko nguvhu vaya mahlweni va ganya, kanilezvi a wusiwana giya gi engeteleka, niku a ku tala ka zvisiwana vavasati.” A van’wani va chava lezvaku a zviyimo lezvo, kuzvilava zvi ta tshuka zvi maha ku a vanhu va vhukelana.

• TIYIMPI NI KUXANISIWA: A mubiko wa Tlhangano wa Matiko wa 2018 wu te: “Hi ka cikhati leci a ntsengo wa vanhu va rurarurako wu engetelako nguvhu.” A vanhu va ku hundza a 68 wa timiliyoni va siya mimiti yabye, niku a kutala kabye va rura hi kota ya tiyimpi ni kuxanisiwa. A mubiko wu te: “Ndzeni ka timinuto timbiri a munhu mun’we i kurumeteka ku rura hi wutsongwani ga kona.”

• KUWONHIWA KA WUAKO GA HINA: A Mubiko wa misava yontlhe wa 2018 wu te: “A tisinya ni zvihari zvo kari zvi fuva hi ku hatlisa, niku a ku chakisiwa ka moya ni bimbi zviya mahlweni zvi veka mhangweni a wutomi ga vanhu.” Ka matiko man’wani a zviharana lezvi zvi mahako ku a tisinya ti pswala mihandzu ya tona zviya zvi fuva. Hikwalaho a titlhari ta siyensya ti tlharihisa vanhu lezvaku “a wuako ga hina gi ta tshuka gi lovisiwa.”

Xana hi nga zvi kota ku cica lezvi zvi lavekako kasi a tiko gi nga ha hi na kuchava? A vokari va alakanya ku loku a vanhu va gondzisiwa khwatsi zvi nga vhuna. Loku zvi hi lezvo, zvini va faneleko ku gondzisiwa? A tindzima ti landzelako ti ta hlamula a zviwutiso lezvi.