HINA VANHU HI HAMBANE NI ZVIVANGWA ZVIN’WANI HI TINDLELA TO TALA — HA TSALA, HA PENDA, HA MAHA ZVILO, NIKU HA EHLEKETA HI ZVIWUTISO ZVA LISIMA ZVA WUTOMI ZVO KOTA LEZVI: Hikuyini ku vangilweko a wuako? Hita hi kwihi? Hi gihi kungo ga wutomi? Zvini zvi to maheka cikhatini ci tako?

A vanhu vo kari va potsa zviwutiso lezvi na va alakanya lezvaku a mihlamulo ya zvona ya karata ku yi kuma. A van’wani va wula lezvaku a zviwutiso lezvi a zvi na lisima hakuva a wutomi gi no halahala gi humelela. William Provine a mugondzisi wa hombe wa História ni Biologia i wulile lezvi: “A ku na vanungungulu hambu makungo.” A engeta aku: “A ku na ciseketelo co tiya ca ku tiva zva zvinene ni zva kubiha ne ku tiva ku hi hanyela yini.”

Kanilezvi a vanhu vokari a va zvi wonise lezvo. Vona va wona a wuako na gi rangelwa hi milayo yo tsumbeka ya ntumbuluko. Va hlamaliswa nguvhu hi matshamela ya ntumbuluko, lawa a vanhu va ma pimanyisako kasi ku tsamba zvilo. A matshamela yo hlamalisa ya zvilo zva ntumbuluko lawa va ma polako siku ni siku ma va komba kubaseni lezvaku a zvilo lezvo zvi vangilwe hi munhu wa wutlhari ga hombe, na ku nga hi ku ti mahekela hi zvoce.

A zvigelo lezvo zvi mahile vokari va nga kholwa ka evholusawu lezvaku va cica mawonela yabye. Wona zvikombiso zvimbiri zvi landzelako:

ALEXEI MARNOV, DHOKODHELA WA WONGO. I wulile lezvi: “Lomu ndzi nga gondza kona ku wa gondzisiwa evholusawu ni lezvaku a ku na Nungungulu. Ni wihi a nga kholwa ka Nungungulu i wa woniwa na a hi cipumbu.” Kanilezvi hi 1990, i no sangula ku cica maalakanyo yakwe.

I tlhamusela lezvi: “A cikhati contlhe ndzi ti karatela ku zwisisa matirela ya zvilo, a ku patsa ni wongo ga munhu. Zvi na ni cigelo a kuva ku wuliwa lezvaku a wongo gi na ni matirela yo hlamalisa a ku hundza zvontlhe zvi tivekako wuakweni. Kanilezvi a wongo gi no mahelwa ku a munhu a kuma wutivi, ni wutlhari a guma afa? Lezvo ndzi wa zvi wona na zvi nga zwali. Makunu ndzi no sangula ku ti wutisa lezvi: ‘Hi vangelwe yini? Hi gihi kungo ga wutomi?’ Andzhako ko ehleketa khwatsi, ndzi no chikelela magumo yaku ku na ni Muvangi.”

A ciwutiso xungetano hi kungo ga wutomi ci mahile Alexei a kambisisa Bhibhiliya. Hi kufamba ka cikhati, a sati wakwe a nga hi dhokodhela loyi yenawu a nga kala a nga kholwi ku Nungungulu i kona, i gondzile Bhibhiliya — kusanguleni na a fela ku komba nuna wakwe lezvaku i wa lahlekile! Hambulezvo, zvezvi hi wumbiri gabye va kholwa ka Nungungulu niku va zwisisa a kungo gakwe hi vanhu kota lezvi gi tlhamuselwako lomu ka Bhibhiliya.

HUABI YIN, TLHARI YA SIYENSYA TLHELO DHOKODHELA WA PLASMA. Huabi Yin i gondzile Fizika, niku hi malembe yo tala i kambisisile gambo ga hina.

Huabi i wula lezvi: “Contlhe cikhati leci hina titlhari ta siyensya hi gondzako zvimaho zva ntumbuluko, hi kuma zvilo zvi xaxametilweko khwatsi, lezvi zvi kotekako hi kota ya milayo yo tsumbeka ya ntumbuluko. Ndzi wa ti wutisa lezvi: ‘Yita hi kwihi a milayo leyi ya ntumbuluko? Hambu ndzilo lowu hi bhikako hi wona wu lava ku wonelelwa khwatsi, makunu hi mani a nga ni ntiro wa ku wonelela kuhisa ka gambo?’ Hi kufamba ka cikhati, ndzi chikelele magumo yaku a magezu yo sangula ya Bhibhiliya ma nyika hlamulo wo zwala, waku: ‘A kusanguleni Nungungulu i no vanga tilo ni misava.’” — Genesisi 1:1.

Hi lisine a siyensya yi vhulula ndlela yo kuma mihlamulo ya zviwutiso zvo kota lezvi: A maselula ya wongo ma tirisa kuyini? A gambo gi humesisa kuyini a kuhisa ni kuwonekela? Kanilezvi kota lezvi Alexei na Huabi va zvi polileko, a Bhibhiliya gi na ni mihlamulo ya zviwutiso zvo kota lezvi: Hikuyini ku vangilweko wuako? Hikuyini gi rangelwako hi milayo? Niku hikuyini hi vangilweko?

Xungetano hi misava a Bhibhiliya gi li: Nungungulu ‘a nga yi mahi a kuva ciwula, kanilezvi a yi mahela kuva wutshamu go aka kona.’ (Isaya 45:18) Kunene Nungungulu i na ni kungo hi misava, niku kota lezvi a ndzima yi landzelako yi to komba, a kungo lego gi yelana nguvhu ni kutsumba ka hina a zvilo zvi to maheka cikhatini ci tako.