A MABABYI MA NGA HIKO NA MURI MA NGA KHUMBA NGUVHU A WUTOMI GA MUNHU. Uif i wa hi wanuna wa ntamu a nga hanya khwatsi kanilezvi andzhako ka ku nghenelwa hi mababyi ya tromboze i wulile lezvi: ‘Ndzi karatekile nguvhu. Ndzi tsemeka hlana, ndzi tlhela ndzi mbhela ntamu.’

A matimu ya Ulf ma hi alakanyisa lezvaku a ku na munhu a zvi kotako ku wonelela wutomi gakwe hi kumbhelela. Hambulezvo hi nga maha co kari kasi ku ti vhikela ka mababyi. Kanilezvi ahati loku hi hi ni mababyi ma yako ma tshinga ke? Xana lezvo zvi fanele ku hi tsona litsako? Ne ni kutsongwani. Kota lezvi hi to zvi wona. Kasi ku sangula, a hi kambisiseni a matshinya ya milayo ma nyikako wutomi gi nene.

TIVA ‘KU TI KHOMA.’ (1 Timote 3:2, 11) A kuga ni kunwa nguvhu zvi wonha wutomi ga hina — na hi nga ha wuli hi mali ya kona! ‘U nga ti tlhanganyisi ni vanwi va byala; ge hambu ni lava va nga ni mahlomi kugeni ka nyama. Hakuva a cidhakwa ni munhu wa mahlomi va tava zvisiwana.’ — Mavingu 23:20, 21.

U NGA CHAKISI MIRI WA WENA. ‘A hi ti hlazveni kunyenyezeni kontlhe ka miri ni moya.’ (2 Va Le Korinte 7:1) A vanhu va chakisa mimiri yabye hi ku dzaha masighari, kunwa nguvhu kutani ku tirisa zvilo zvin’wani zvo lahlisa mapimo. Hi cikombiso, a Centro de Controle e Prevenção de Doenças dos Estados Unidos yi wula lezvaku a kudzaha “ku vanga mababyi, ku tshoveletela zviro, ku tlhela ku wonha miri.”

WONA MIRI NI WUTOMI KOTA ZVINYIKIWO ZVA LISIMA. Hi kota ya “yena [Nungungulu] ha hanya, ha fambafamba, hi hi ni kuvakona ka hina.” (Mitiro 17:28) A ku bonga zvinyikiwo lezvo zvi hi kuca ku potsa timhango, taku ti ngava ta lomu hi tirako kona, ta loku hi fambisa movha, kutani ta loku hi hlawula zvihungato. Zvi wa nga ta vhuna nchumu ku ti vangela phanja hi ku lava ku ti tsakisa zva cikhatanyana!

TI VHIKELE KA KUTIZWA KA HAVA. A maalakanyo ni miri wa hina zvi fambisana zvin’we. Hikwalaho, potsa kukarateka ko kala cigelo, ku zangara, ciluse, ni kutizwa kun’wani ka hava. A bhuku ga Lisimu 37:8 gi ngalo: “Khawula zanga, u tsika khulo.” A cin’wani kambe: ‘U nga karatekeli zva mandziko; hakuva mandziko i ta karatekela a wutsumbu ga yena. A siku gin’we ni gin’wani gi na ni khombo gi ringanako gona.’ — Matewu 6:34.

 VEKA KUPIMA KA MAWONELA MA NENE. A bhuku ga Mavingu 14:30 gi ngalo: “A mbilu ya kurula yi nyika wutomi nyameni.” A Bhibhiliya gi tlhela giku: “A mbilu yi tsakileko yi hi muri wu nene.” (Mavingu 17:22) Lego wutlhari gi zwananako ni lezvi a siyensya yi wulako. A dhokodhela wo kari wa le Escócia i wulile lezvaku “loku u hi munhu wa ku tsaka ku rindzelwa lezvaku uva ni mababyi ma tsongwani cikhatini ci tako a ku hundza lava va kalako va nga tsakangi.”

TIVA KU YIMISANA NI ZVIYIMO. A ku fana na Ulf a kumbukilweko kusanguleni ka ndzima leyi, hi ngava ka ciyimo caku hi ci timisela, kanilezvi hi nga hi na ndlela ya ku hundzula cikarato leco. Hambulezvo hi nga hlawula tindlela ta lezvi hi nga ci timiselisako zvona. A van’wani va tsika zvikarato zvi va rera nguvhu, lezvi zvi engetelako kubindza ka ciyimo. A bhuku ga Mavingu 24:10 gi ngalo: “Loku wena u rereka sikwini ga khombo, a ntamu wa wena wu tsongwani.”

A van’wani va nga vala hi kukarateka, kanilezvi va guma va tizwa khwatsi. Va ti zwananisa ni ciyimo, va kuma tindlela ta ku lwisana ni cikarato leco, hi ndlela leyo va komba ku tiya. Ku nga zvalezvo zvi mahekileko ka Ulf. I wulile lezvaku andzhako ka ku khongela nguvhu ni ku ehleketa hi mahungu ya Bhibhiliya, ‘i sangulile ku veka kupima ka lezvi a nga zvi kota ku maha na ku nga hi ka lezvi a nga zvi tsandzeka.’ A cin’wani kambe, a ku fana ni van’wani lava va kumeneko ni zvikarato zva hombe, i gondzile lisima la ku kombisa tipswalo ni kuzwela wusiwana, lezvi zvi mu kucileko ku chavelela van’wani hi mahungu ya Bhibhiliya.

A mun’wani a xanisekileko nguvhu wanuna waku hi Steve. Na a hi ni 15 wa malembe, i nowa hi lomu hehla ka sinya a hambanyeka, a zviro zvakwe zva kusukela laha nhan’wini kuya hasi zvi nga ha tiri. A cikhati a nga hi ni 18 wa malembe, i sangulile ku tlhela a tirisa mawoko yakwe. A guma a sangula ku gondza univhersidhadhe lomu a nga ti nghenisela ka kudzaha timbangi, kunwa yi nga chayi, ni ka wubhayi. I wa nga hi na kutsumba — kala ka cikhati leci a nga sangula ku gondza Bhibhiliya, legi gi mu nyikileko mawonela maswa ya wutomi gi tlhela gi mu vhuna ku hlula mahanyela yakwe yo biha. I wulile lezvi: ‘A kale ndzi wa nga zvi tivi a ku ndzi hanyela yini, kanilezvi zvezvi a wutomi ga mina gi tele hi kurula, ni litsako, ni ku eneliswa.’

A magezu ya Steve na Ulf ma hi alakanyisa lezvi zvi nga ka Lisimu 19:7, 8, zvaku: ‘A nayo wa Jehovha wu mbhelele, wu humuta muhefemulo. A zvileletelo zva Jehovha zvi lulamile, zvi tsakisa mbilu; a cilayelo ca Jehovha ci basile, ci hanyanyisa mahlo.’