Zvini lezvi a titlhari ta siensia ti nga zvi kotiko ku hi byela?

BISA

Zvi wonekisa ku khwatsi a titlhari ta siensia makunu ti gondzile zvontlhe zvi yelanako ni wuako ga hina. Kanilezvi ka ha hi ni zviwutiso zvo tala ti kalako ti nga zvi koti ku hlamula.

Xana a siensia ya wula lezvi a wuako ni wutomi zvi nga sangulisa zvona? A hlamulo wo kongoma ku ahihi. A vokari va wula lezvaku a cipandze co kari ca siensia ci tiviwako ku i cosmologia, ci nga tlhamusela lezvi a wuako gi nga sangulisa zvona. Hambulezvo, Marcelo Gleiser, a mugondzisi wo kari wa astronomia da Universidade de Dartmouth, wa ku a nga kholwi ne a nga kaneti ku Nungungulu i kona, i wulile lezvi: “Kala lezvi a hi se zvi kota ku tlhamusela lezvi a wuako gi nga sangulisa zvona.”

Hi kufanana, a ndzima yo kari ya revhista Science News yi wulile lezvi xungetano hi masangulo ya wutomi: “Zva karata nguvhu a ku tlhamusela lezvi a wutomi gi nga sangulisa zvona laha misaveni. A kutala ka maribye ni marambu ya vanhu va kale lezvi zva ku na zvi hi vhunile a ku tiva lezvi zvi humeleleko ka masiku yo sangula laha misaveni, zvi nyamalele zva kale nguvhu.” A magezu lawo ma komba lezvaku a titlhari ta siensia a ti se zvi kota ku hlamula a ciwutiso leci caku: “A wuako ni wutomi zvi sangulisile kuyini?”

Kanilezvi, kuzvilava u nga ti wutisa ku: ‘Loku ku hi ku a wutomi gi no vangiwa, himani a nga gi vanga?’ Niku kuzvilava u tshuka u ti maha a zviwutiso lezvi zvi landzelako: ‘Loku ku hi lezvaku ku na ni Muvangi wa lirandzo ni wutlhari, hikuyini a tsikako zvivangwa zvakwe zvi xaniseka? Hikuyini a vhumelelako lezvaku kuva ni wukhongeli go tala? Hikuyini a tsikako vakhozeli vakwe va maha zvilo zvo tala zvo biha?’

A siensia a yi nge zvi koti ku hlamula zviwutiso lezvo. Kanilezvi a zvi wuli lezvaku a zvi koteki ku kuma mihlamulo yo zwisiseka ya zviwutiso lezvo. Hi lisine, a vanhu vo tala va kumile mihlamulo ya kona lomu ka Bhibhiliya.

Loku u tsakela ku tiva a ku hikuyini a titlhari to kari leti ti ti nyikileko cikhati ca ku gondza Bhibhiliya ti wulako lezvaku ta kholwa ka Muvangi, nghena ka jw.org. Tsala ku: “Mawonela xungetano hi masangulo ya wutomi”.

A Siensia ni Bhibhiliya zvi va kholwisile

Georgiy N. Koidan, a tlhari ya Química

“A kutala ka zvikhati, a ntiro wa mina wu patsa ku ‘tlhanganisa’ ma molécula. Lezvo zvi fana ni ku bela xadrex. Zvi lava ku u ranga hi ku maha matematika ya lezvi u to maha. Hi ku tlula a zambo gin’we basi, a molécula yo wonheka. Hambu lezvi a ntiro wa mina wu karatako, wa olova loku wu fananisiwa ni ma reação química ya talela ga cima lawa ma mahekako lomu ndzeni ka ma célula ma hanyako kasi ku pswala ma molécula química yo karata nguvhu. Lezvo zvi ndzi maha ndzi kholwa lezvaku ku na ni Químico wa Hombe, ku nga Muvangi.

A cikhati leci ndzi nga sangula ku gondza Bhibhiliya ndzi polile lezvaku a ku na gin’wani bhuku go fana nago. A Bhibhiliya gi mbhelile ku tsaliwa kwalomu ka 2000 wa malembe ndzhako, kanilezvi ndza zvi wona lezvaku a wusungukati ga gona ga ha tira ni nyamutlha. Lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako xungetano hi ku lulamisa kungazwanani laha ngangweni, ni ntirweni, ni ka vaakelani hakunene zva vhuna. Ndzi chikelele magumo ya lezvaku ku ngova munhu a nga ni wutlhari ga hombe nguvhu ku hundza vanhu vontlhe a nga zvi kotako ku nyika wusungukati lego go tsumbeka.”

Yan-Der Hsuuw, embriologista

“Laha a n’wanana (embrião) lomu ndzeni a yako a kula, a ma célula wontlhe ma fanele ku tirisana kasi a yo kari ma cica mava ma nervo, ni misiha, ni marambu, ni nkhata ni zvin’wani, hi magumo ku wumbiwa munhu. Hina vanhu a hi nge zvi koti ku zwisisa a ndlela leyi a embrião yi kulako hi yona. Hi mawonela ya mina, a wutomi gi vangilwe hi munhu a nga ni wutlhari ga hombe.

Lezvi a embrião yi kulisako zvona lomu ndzeni ka mamani zva tlhamuselwa lomu ka Bhibhiliya, ka Lisimu 139:15, 16, niku zvi wonekisa ku khwatsi zva fana ni lezvi a titlhari ta siensia ti zvi polileko ka malembana lawa. Xana zvi nga kotekisa kuyini lezvaku a Bhuku gi tsalilweko kale nguvhu giva ni mitlhamuselo ya lisine? Handle ko kanakana, lezvo zvi koteka hi kota ya lezvi a Muvangi a nga zvi tivekisa ka mutsali.”