1. Cini ci ku tsakisako ka vanhu va nga ni lihlazva-mbilu?

 HONTLHENI ha tsaka loku a vanhu va kombisa lihlazva-mbilu. Ha va kombisa cichavo lava va zvi kotako ku rindzela nchumu na va nga khunguvanyeki. Ha bonga nguvhu lezvi a van’wani va hi kombisako lihlazva-mbilu loku hi maha zvihoxo. Ha va bonga nguvhu kambe a vagondzisi va hina va Bhibhiliya hi lezvi va kombisileko lihlazva-mbilu a cikhati leci hi nga ti karata kasi ku gondza, ku vhumela, kutani ku tirisa a gondzo yo kari ya Bhibhiliya. Ahandle ka lezvo, ha li bonga nguvhu a lihlazva-mbilu leli Jehovha a nga nalo hi hina! — Rom. 2:4.

2. Zviyimo muni zvi nga hi karatelako kuva ni lihlazva-mbilu?

² Hambu lezvi hi li nyikako lisima a lihlazva-mbilu la van’wani, zvi nga tshuka zvi hi karatela ku kombisa lihlazva-mbilu. Hi cikombiso, zvi nga hi karatela ku simama hi rulile loku hi hlwela ku tenderiwa ka citolo co kari lezvo na ho celwa kuya ko kari. Hi nga mbhelelwa hi lihlazva-mbilu loku a van’wani va hi khunguvanyisa. Ka zvikhati zvin’wani zvi nga hi karatela ku simama hi rindzela a misava yiswa hi tsumbisilweko hi Jehovha. Wa zvi lava kuva ni lihlazva-mbilu la hombe? Ka ndzima leyi, hi ta wona ku zvi wula yini kuva ni lihlazva-mbilu niku hikuyini zvi nga zva lisima. Hi ta tlhela hi wona lezvi zvi nga hi vhunako ku hlakulela lihlazva-mbilu.

3. Zvini lezvi a munhu a nga ni lihlazva-mbilu a mahako loku a khunguvanyisiwa?

³ Wona mune wa tindlela hi nga kombisako hi tona lihlazva-mbilu. Yo sangula, a munhu wa lihlazva-mbilu wa hlwela ku kwata. I zama ku rula a potsa ku phota loku a vhukiwa kutani loku a hi ni stress. A khati go sangula ku kumekako a magezu  ku ‘nonoka ku zangara’ lomu ka Bhibhiliya hi laha Jehovha a tlhamuselwako kota “Nungungulu wa wuxinji ni tipswalo, loyi a nonokako ku zangara, loyi a teleko hi wuxinji ni kutsumbeka”. — Ekso. 34:6.

4. Zvini a munhu wa lihlazva-mbilu a mahako loku zvi lava ku a rindzela?

⁴ Ya wumbiri, a munhu wa lihlazva-mbilu i rindzela hi kurula. Loku a zvokari zvi hlwela ku hundza mpimo, a munhu wa lihlazva-mbilu i potsa ku khunguvanyeka. (Mat. 18:26, 27) Ku ni zviyimo zvo tala zvi lavako ku hi rindzela na hi rulile. Hi cikombiso, hi fanele ku ingisela hi lihlazva-mbilu loku a mun’wani a kari a wulawula, na hi nga mu tsemarisi. (Joba 36:2) Hi nga tlhela kambe hi lava kuva ni lihlazva-mbilu loku hi vhuna a cigondzani co kari a ku zwisisa a mhaka yo kari ya lomu ka Bhibhiliya kutani ku ci vhuna ku tsika tshamela go kari go biha.

5. Hi yihi ndlela yin’wani ya ku kombisa lihlazva-mbilu?

⁵ Ya wunharu, a munhu wa lihlazva-mbilu a nga na matloti. A zviyimo zvo kari zvi lava ku hi hatlisa ku maha cokari. Hambulezvo, loku a munhu wa lihlazva-mbilu a hi ni ntiro wo kari wa lisima a nga hatliseli ku wu sangula kutani ku tsutsumela ku wu mbheta. Wutshan’wini ga lezvo, i ti nyika cikhati co enela kasi a tiva lezvi a to maha. A gumesa a ti gemela cikhati co enela kasi a wu maha khwatsi.

6. A munhu wa lihlazva-mbilu i hlamulisa kuyini loku a kumana ni zviringo kutani zvikarato?

⁶ Ya wumune, a munhu wa lihlazva-mbilu i ti karatela ku hlula zviringo na a nga khali. Ka mhaka leyi, a lihlazva-mbilu li famba zvin’we ni kutimisela. Hambulezvo, a zvi bihangi ku ti phofula ka munghana wa laha kusuhani xungetano hi lezvi hi ti zwisako zvona hi kota ya cikarato co kari ci nga hi humelela. Kanilezvi, a munhu wa lihlazva-mbilu i ta maha zvontlhe a zvi kotako kasi a simama a timisela na a tsakile.  (Kol. 1:11) Kota maKristu, ku laveka ku hi kombisa lihlazva-mbilu hi tindlela tontlhe. Hikuyini? A hi woneni zvigelo zvo kari.

7. Hi kuya hi Jakobe 5:7, 8, hikuyini zvi nga zva lisima kuva ni lihlazva-mbilu? (Wona a mufota.)

⁷ Hi fanele kuva ni lihlazva-mbilu kasi hi kuma wutomi ga pindzukelwa. A ku fana ni malandza yo tsumbeka ya kale, hi fanele ku rindzela a kutatiseka ka zvitsumbiso zva Nungungulu hi lihlazva-mbilu. (Mah. 6:11, 12) A Bhibhiliya gi fananisa a ciyimo ca hina ni ca murimi. (Lera Jakobe 5:7, 8.) A murimi i tira yi nga chayi kasi a byala ni ku regara a timbewu, kanilezvi a nga zvi tivi ku hi rini ti to kula. A murimi i rindzela hi lihlazva-mbilu a ku i ta tshovela. Hi ndlela yo fana, hi simama hi khomekile hi mitiro ya moya hambu lezvi hi kalako hi nga gi “tivi a siku legi a Hosi ya [hina] yi tota hi gona.” (Mat. 24:42) Hi rindzela hi lihlazva-mbilu, na hi tsumba ku hi cikhati ci faneleko, Jehovha i ta tatisa lezvi a zvi tsumbisileko. Loku hi wa nga hi na lihlazva-mbilu, hi wa ta karala hi kurindzela hi sangula ku tsika Jehovha hi kutsongwani-kutsongwani. Hi wa ta tlhela hi sangula ku veka kupima ka zvilo zvi nehako litsako la zvezvi basi. Kanilezvi loku hiva ni lihlazva-mbilu, hi ta timisela kala magumo hi tlhela hi ponisiwa. — Mika 7:7; Mat. 24:13.

8. A lihlazva-mbilu li hi vhunisa kuyini a cikhati leci hi hanyisanako ni van’wani? (Va Le Kolosi 3:12, 13)

⁸ A lihlazva-mbilu la hi vhuna ku hanyisana khwatsi ni van’wani. Li hi vhuna ku ingisela khwatsi van’wani a cikhati va wulawulako. (Jak. 1:19) A lihlazva-mbilu li hi vhuna kambe kuva ni kurula ni van’wani. Li hi vhuna ku nga hatliseli ku wula kutani ku maha zvilo zvo kala zvi nga ringani loku hi hi ni stress. Loku hiva ni lihlazva-mbilu, hi ta nonoka ku zangara loku a wokari a hi khunguvanyisa. Wutshan’wini ga ku phota, hi ta ‘simama ku timiselana ni ku tsetselelana hambu loku a munhu a hi ni cigelo ca ku sola mun’wani.’ — Lera Va Le Kolosi 3:12, 13.

9. A lihlazva-mbilu li hi vhunisa kuyini ku maha zviboho? (Mavingu 21:5)

⁹ A lihlazva-mbilu li nga tlhela li hi vhuna ku maha zviboho zva zvinene nguvhu. Wutshan’wini ga kuva ni matloti, hi ta ti nyika cikhati ca ku hlola khwatsi hi boha ku hi cihi ci nga ca cinene ka zvontlhe. (Lera Mavingu 21:5.) Hi cikombiso, loku hi hi lomu ko lava ntiro, hi nga byekelela ku vhumela lowu wu to ranga wu kumeka, hambu loku wu boha ku hi luza mitlhangano yo kari kutani ku wu hi colopetela ku maha zvotala kuchumayeleni. Hambulezvo, loku hi hi ni lihlazva-mbilu, hi ta ti nyika cikhati co hlola khwatsi hi tiva ku a ntiro lowo wu kumeka kwihi ka kona, cikhati muni ndzi to mbheta na ndzi tira, kona wu ta gi khumbisa kuyini a wumoya ga mina ni ga ngango wa mina.

10. A muKristu a nga hlakulela lihlazva-mbilu hi ndlela muni?

¹⁰ Khongela u kombela ku engetelelwa lihlazva-mbilu. A lihlazva-mbilu gin’we ga matshamela ya handzu wa moya. (Gal. 5:22, 23) Hikwalaho, hi nga khongela hi kombela moya wa ku basa wa Jehovha kasi wu hi vhuna a ku hlakulela a handzu wa wona. Loku hi kumana ni ciyimo ci ringako a lihlazva-mbilu la hina, hi nga ‘simama ku kombela’ kasi a moya wa ku basa wu hi vhuna kuva ni lihlazva-mbilu. (Luka 11:9, 13) Hi nga tlhela hi kombela Jehovha ku a hi vhuna ku wona zvilo hi wonela gakwe. Andzhako ka kukhongela,  hi fanele ku maha zvontlhe zvi nga ntan’wini wa hina kasi hiva ni lihlazva-mbilu siku ni siku. Laha hi simamako ku kombela ku hiva ni lihlazva-mbilu ni laha hi ti karatelako ku simama hi kombisa lihlazva-mbilu, Jehovha i ta hi vhuna a ku hiva vanhu va lihlazva-mbilu hambu loku ku hi ku a kale hi wa nga hi nalo.

11-12. Jehovha i kombisisa kuyini lihlazva-mbilu?

¹¹ Ehleketa hi zvikombiso zva lomu ka Bhibhiliya. A Bhibhiliya gi ni zvikombiso zvo tala zva vanhu va nga kombisa lihlazva-mbilu. Loku hi ehleketa hi matimu yabye, hi nga gondza tindlela ta ku kombisa lihlazva-mbilu. Na hi nga se sangula ku kambisisa a zvikombiso lezvo, a hi woneni a cikombiso ca hombe nguvhu ca lihlazva-mbilu, ku nga leci ca Jehovha.

¹² Sathani i chakisile a vito ga Jehovha le jardhim ya Edheni a tlhela a maha ku Evha a kanakana ku Jehovha i Hosi yo lulama ni ya lirandzo. Wutshan’wini ga ku tekela ku fuvisa Sathani, Jehovha i no kombisa a lihlazva-mbilu ni kutikhoma, na a tiva ku zvi wa ta teka cikhati kasi zvi woneka ku a wuhosi Gakwe hi gona gi nga ginene. Na a kari a rindzela, i timisela hi lihlazva-mbilu a zviruko zvi chululiwako ka vito gakwe. A ku tsika lezvo, Jehovha i rindzela hi lihlazva-mbilu kasi a votala va kuma lungelo gova ni wutomi ga pindzukelwa. (2 Ped. 3:9, 15) Kota wuyelo ga kona, a timiliyoni ta vanhu ta mu tiva. Loku hi veka kupima ka mabhindzu ya lihlazva-mbilu la Jehovha, zvi ta hi olovela ku rindzela kala a tisa magumo.

13. Jesu i li pimanyisisile kuyini hi kumbhelela a lihlazva-mbilu la Papayi wakwe? (Wona a mufota.)

¹³ Jesu i pimanyisa hi kumbhelela a  lihlazva-mbilu la Papayi wakwe niku i kombisile a tshamela lego a cikhati a nga hi laha misaveni. Zvi wa nga mu oloveli contlhe cikhati a ku kombisa lihlazva-mbilu, nguvhunguvhu ka vatsali ni vaFarisi. (Joh. 8:25-27) Hambulezvo, a ku fana ni Papayi wakwe, Jesu i wa nonoka ku zangara. I wa nga photi loku va mu ruka kutani ku mu vhuka. (1 Ped. 2:23) Jesu i timisele zvikarato na a nga khali. Ha zvi wona ku hikuyini a Bhibhiliya gi wulako ku “alakanyani loyi a nga timisela a ku rukiwa hi vawonhi”! (Mah. 12:2, 3) Na hi vhuniwa hi Jehovha, hinawu hi nga timisela a zvikarato zvontlhe hi lihlazva-mbilu.

14. Hi gondza yini ka lihlazva-mbilu la Abrahama? (Mahebheru 6:15) (Wona a mufota.)

¹⁴ Ahati loku lezvi hi nga zvi rindzela xungetano hi kugumesa ka tiko legi zvi nga se tatiseka? Kuzvilava hi wa rindzela ku kala lezvi a kugumesa na ku chikele kale. Niku ha kanakana lezvaku ku ta chikela na ha ha hanya. Zvini zvi nga hi vhunako ku rindzela hi lihlazva-mbilu? Wona cikombiso ca Abrahama. A cikhati leci Abrahama a nga hi ni 75 wa malembe, Jehovha i mu tsumbisile ku: ‘Ndzi ta ku maha lixaka la hombe.’ (Gen. 12:1-4) A ku Abrahama i ku wonile a ku tatiseka ka citsumbiso leco? A nga ku wonangi a ku tatiseka ka cona hi kumbhelela. Andzhako ko tsemakanya a congo wa Eufrate a tlhela a rindzela 25 wa malembe, Abrahama i wonile a n’wana wakwe Isaka na a pswaliwa, niku andzhako ka 60 wa malembe a vazukulu vakwe Esawu na Jakobe va no pswaliwa. (Lera Mahebheru 6:15.) Hambulezvo, Abrahama a nga wu wonangi pswalo wakwe na wu maha lixaka la hombe wu tlhela wuga tshomba ya Tiko ga Citsumbiso. Kanilezvi, a  wanuna loyi wo tsumbeka i ti buzile hi wunghana ga hombe ni Muvangi wakwe. (Jak. 2:23) Hi nga alakanyela lezvi Abrahama a to tsakisa zvona a cikhati a to vhuxiwa a tiva ku a vanhu va tixaka tontlhe, va katekisilwe hi kota ya lihlazva-mbilu ni kukholwa kakwe! (Gen. 22:18) Hi gondza yini? Zva koteka ku hi nga woni a kutatiseka ka zvitsumbiso zvontlhe zva Jehovha zvezvi. Hambulezvo, loku hiva ni lihlazva-mbilu a ku fana na Abrahama, hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha i ta hi chachazela zvezvi a tlhela a hi chachazela nguvhu misaveni yiswa. — Mar. 10:29, 30.

15. Zvini hi nga zvi kambisisako ka cigondzo ca hina wutsumbu?

¹⁵ A Bhibhiliya gi wulawula hi vanhu van’wani va nga kombisa lihlazva-mbilu. (Jak. 5:10) Zvi ngo yini u gondza a zvikombiso lezvo? b Dhavhidha i wa ha hi muswa a cikhati a nga totiwa kasi ava hosi ya Israyeli, zvi lavile ku a rindzela malembe yo tala kasi a sangula ku fuma. Simeyoni na Ana va khozelile Jehovha hi kutsumbeka na va rindzela Mesiya, loyi a nga tsumbisilwe. (Luka 2:25, 36-38) A cikhati u gondzako a matimu lawo, ti wutise zviwutiso lezvi: Cini ci nga vhuna a munhu loyi ku kombisa lihlazva-mbilu? I vhunekisile kuyini hi ku kombisa a lihlazva-mbilu? Ndzi nga mu pimanyisisa kuyini? U nga tlhela kambe u vhuneka hi ku gondza hi vanhu lava va nga kala ku kombisa lihlazva-mbilu. (1 Sam. 13:8-14) U nga ti wutisa ku: ‘Hikuyini va nga kala ku kombisa lihlazva-mbilu? Give gihi wuyelo ga kona go biha gi nga kumeka hi kota ya ku kala ku kombisa lihlazva-mbilu?’

16. Hi wahi mabhindzu yo kari ya ku kombisa lihlazva-mbilu?

¹⁶ Ehleketa hi mabhindzu ya ku kombisa lihlazva-mbilu. A lihlazva-mbilu li hi maha hi tsaka hi tlhela hi rula. Lezvo zvi hi maha hiva ni lihanyo linene hi tlhelo ka mapimo ni ga nyama. Loku hi kombisa lihlazva-mbilu ka van’wani, hi nga hanyisana khwatsi navo. A bandla ga hina gi ta zwana nguvhu. Loku a wokari a hi vhuka hi nga hatliseli ku kwata, zvi ta maha ku a cikarato ci nga tshingi. (Lis. 37:8; Mav. 14:29) A ca hombe ka zvontlhe hi ku loku hi kombisa lihlazva-mbilu, ho pimanyisa a Papayi wa hina wa le tilweni hi tlhela hi tshinela nguvhu kakwe.

17. Zvini hi faneleko ku ti yimisela ku maha?

¹⁷ A lihlazva-mbilu i tshamela go saseka nguvhu gi hi vhunako! A zvi olovi ku kombisa tshamela legi, hambulezvo, hi ku vhuniwa hi Jehovha hi nga simama ku hlakulela a tshamela legi. Niku na hi kari hi rindzela a misava yiswa, hi nga tiyiseka lezvaku ‘a mahlo ya Jehovha ma tsonometa lava va mu chavako, ni lava va tsumbako a wuxinji gakwe’. (Lis. 33:18) Ngha hontlheni hi ti yimisela ku ambala a lihlazva-mbilu.