1. Hi wahi a mawonela ya vanhu vo tala xungetano hi ku tira?

A KUTALA ka vanhu va lomu u tshamako kona va ku wonisa kuyini a kutira? Ka matiko yo tala a vanhu vaya va tira nguvhu a ku hundza kale. A kutala ka zvikhati, a vanhu lava va tirako nguvhu a va ci kumi a cikhati ca ku humula, ca ku tshama ni maxaka yabye, kutani ca ku gondza xungetano hi Nungungulu. (Mutsh. 2:23) A cin’wani kambe, a vanhu vo kari a va zvi randzi ku tira niku va ti lavela zvigelo zva ku va nga tiri. — Mav. 26:13, 14.

2-3. Zvikombiso muni lezvi Jehovha na Jesu va zvi vekileko xungetano hi ku tira?

² A kuhambana ni mawonela ya tiko xungetano hi ku tira, wona lezvi Jehovha na Jesu va ku wonisako zvona. A hi kanakani lezvaku Jehovha mutiri wa hombe. Jesu i zvi tlhamusele khwatsi laha a ngaku: “A Papayi wa mina wa ha tira kala ni lezvi, minawu ndza ha tira.” (Joh. 5:17) Alakanyela hi ntiro wontlhe lowu Nungungulu a wu mahileko a cikhati leci a nga vanga a tingilozi ta talela ga cima ni tinyeleti ni wuako gontlhe. Hi tlhela hi wona kambe a zvilo zvo tala zvo saseka lezvi Nungungulu a zvi vangileko kwalaha misaveni. A muyimbeleli wa Tisimu i wulile lezvi: ‘Jehovha, yi talisile kuyini a mitiro ya wena! U yi mahile yontlhe hi wutlhari; a misava yi tele hi zvivangwa zva wena!’ — Lis. 104:24.

³ Jesu i pimanyisile a Papayi wakwe. I vhunetele Nungungulu a cikhati leci a nga “longisela matilo”. I wa hi zvin’we na Jehovha kota ‘cigogo ca mitiro.’ (Mav. 8:27-31) Hi ndzhako ka cikhati, na a hi laha misaveni, Jesu i mahile ntiro wa wunene nguvhu. Ka yena a ntiro lowo wu wa fana ni zvakuga, niku a mitiro yakwe yi tiyisekisile lezvaku i wa rumilwe hi Nungungulu. — Joh. 4:34; 5:36; 14:10.

4. Hi gondza yini ka Jehovha na Jesu xungetano hi ku humula?

 ⁴ Xana a zvikombiso zvi vekilweko hi Jehovha na Jesu xungetano hi ku tira nguvhu zvi wula lezvaku a hi faneli ku humula? Ne. Jehovha a nga tshuki a karala, hikwalaho a nga na cilaveko ca ku humula. Hambulezvo a Bhibhiliya gi wula lezvaku andzhako ka loku Jehovha a vangile misava ni tilo, ‘i no tsika ku tira a humula’. (Ekso. 31:17) Zvi wonekisa ku lezvo zvi wula ku Jehovha i no nyima ku vanga zvilo a ti nyika cikhati ca ku tsaka hi lezvi a nga zvi vangile. Niku hambu lezvi Jesu a nga tira yi nga chayi a cikhati a nga hi laha misaveni, i wa ti nyika cikhati ca ku humula ni ca ku tshama aga ni vanghana vakwe. — Mat. 14:13; Luka 7:34.

5. Cikarato muni hi nga kumanako naco?

⁵ A Bhibhiliya gi kuca a vanhu va Nungungulu lezvaku va randza ku tira. A malandza yakwe ma fanele ku tira hi kutikarata wutshan’wini ga ku loloha. (Mav. 15:19) Kuzvilava wa tira kasi ku hlayisa a ngango wa wena. Niku vontlhe a vapizani va Kristu va na ni ntiro wa kuchumayela a mahungu ya ma nene. Hambulezvo u fanele ku humula zvi enela. Ka zvikhati zvin’wani zva ku karatela a ku ringanisela a ntiro wa kutihanyisa, ni ntiro wa kuchumayela, ni ku humula ke? Hi nga ci tivisa kuyini a cikhati leci hi fanele ku mbheta na hi tira ni ku humula?

6. Marku 6:30-34 i zvi kombisa kuyini lezvaku Jesu i wa hi ni ku ringanisela xungetano hi ku tira ni ku humula?

⁶ Zva lisima a kuva ni mawonela ma nene hi ku tira. Hosi Solomoni i pimiselwe ku tsala lezvi: “A cilo cin’we ni cin’wani ci na ni cikhati ca cona.” I kumbukile cikhati ca ku byala, ca ku aka, ca ku rila, ca ku hleka, ca ku kina ni ca yin’wani mitiro. (Mutsh. 3:1-8, NM) Ku na ni zvipandze zvimbiri zva lisima laha kuhanyeni, ku nga ku tira ni ku humula. Jesu i wa hi ni ku ringanisela xungetano hi ku tira ni ku humula. Ka khati go kari, a vapizani vakwe va wa wuya hi kuchumayeleni. Va wa tirile nguvhu “laha ka kuza va vhumala ni cikhati ca kuga”. Jesu i no va byela lezvi: “Tanani hiya ka wutshamu ga ciwula hi ya tshama hoce hi humula kutsongwani.” (Lera Marku 6:30-34.) Jesu ni vapizani vakwe va wa tshuka va nga kumi cikhati ca ku humula. Hambulezvo i wa zvi tiva lezvaku va fanele ku humula.

7. A ku kambisisa a nayo wa sabhadho zvi ta hi vhunisa kuyini?

⁷ Ka zvikhati zvin’wani zvi lava ku hi humula kutani ku cica matirela ya hina. Hi nga wona lezvo ka lulamiselo ga lisima legi Nungungulu a nga gi mahele vanhu vakwe a kaleloko — a sabhadho ga vhiki ni vhiki. Hambu lezvi hi kalako hi nga hi lahasi ka Nayo wa Mosi hi nga vhuneka hi ku kambisisa lezvi wu wulako xungetano hi sabhadho. Lezvi hi to gondza zvi nga hi vhuna a ku hlola a mawonela ya hina xungetano hi ku tira ni ku humula.

8. Hi kuya hi Eksodusi 31:12-15, a sabhadho ku wa hi siku ga yini?

⁸ A Bhibhiliya gi wula lezvaku andzhako ka 6 wa “masiku” ya kuvanga zvilo, Nungungulu i no nyima ku vanga zvilo laha misaveni. (Gen. 2:2) Kanilezvi, Jehovha wa zvi randza kutira niku “wa ha tira” hi tindlela tin’wani. (Joh. 5:17) Jehovha i tirile a 6 wa “masiku” a humula hi “siku” ga wu 7 niku i byelile a vaIzrayeli lezvaku vonawu va humula hi siku ga wu 7 vhiki ni vhiki. A sabhadho gi wa hi cikombiso ca lezvaku a vaIzrayeli va wa hi ni wuxaka go hlawuleka na Nungungulu niku gi wa va alakanyisa lezvaku Jehovha i wa va tlhatlhisile le Gibhite. Gi wa hi siku ga ku ‘kuhumula,  legi gi basiselweko Jehovha’. (Lera Eksodusi 31:12-15.) A nga kona a nga vhumelelwa ku tira, kani i vanana, kani tikhumbi, hambu ni zvifuyo. (Ekso. 20:10) Lezvo zvi wa vhuna vanhu lezvaku va veka kupima ka zvilo zva moya.

9. Mawonela muni ya hava lawa a vanhu vo tala va nga hi nawo xungetano hi sabhadho masikwini ya Jesu?

⁹ A sabhadho gi wa hi siku ga gi nene ka vanhu va Nungungulu. Hambulezvo, masikwini ya Jesu a kutala ka varangeli va wukhongeli va hundzeletile milayo xungetano hi ku ingisa sabhadho. Va waku ku wa ciwonho loku a munhu a hulula timbewu kasi aga kutani ku hanyisa munhu hi sabhadho. (Mar. 2:23-27; 3:2-5) Kanilezvi lezvo a hi zvona lezvi Nungungulu a nga zvi lava niku Jesu i zvi tlhamusele khwatsi ka lava va nga mu ingisela.

10. Matewu 12:9-12 i hi gondzisa yini xungetano hi lezvi Jesu a nga gi wonisa zvona sabhadho?

¹⁰ Jesu ni vapizani vakwe va wa hlayisa sabhadho hakuva va wa ingisa a Nayo wa Mosi. * Kanilezvi Jesu i wulile a tlhela a maha zvilo zvo tala zvi kombileko lezvaku zvi wa nga bihangi a ku maha zvilo zva zvi nene ni zva ku vhuna van’wani hi sabhadho. I te: “Zva fanela ku maha zvilo zva zvi nene hi sabhadho”. (Lera Matewu 12:9-12.) Ka Jesu, a ku maha zvilo zva zvi nene ni zvo vhuna van’wani, zvi wa nga hi ku hambunyeta sabhadho. Lezvi a zvi mahileko zvi kombile khwatsi lezvi zvi nga hi kungo ga sabhadho. Kota lezvi a vanhu va Nungungulu  va nga humula mitiro yabye ya siku ni siku, va wa zvi kota ku veka kupima ka zvilo zva moya. Jesu i kulele ka ngango wu nga tirisa sabhadho kasi ku khozela Nungungulu. Lezvo zva woneka ka lezvi hi gondzako xungetano hi Jesu na a ha hi kaya kabye le Nazareta. A Bhibhiliya gi li: “Kota lezvi [Jesu] a nga tolovela ku maha hi siku ga sabhadho, i no nghena sinagogeni a yima kasi ku lera.” — Luka 4:15-19.

11. Himani a gondzisileko Jesu a ku tira?

¹¹ Josefa i gondzisile Jesu a ku vatla a tlhela a mu gondzisa a mawonela ya Nungungulu hi ntiro. (Mat. 13:55, 56) Niku Jesu i wonile Josefa na a kulula a n’watseka kasi ku hlayisa a ngango wakwe wa hombe. Leci ci hlamalisako hi ku Jesu i gumile a va byela lezvi va vapizani vakwe: “A mutiri i fanelwe hi hakhelo yakwe.” (Luka 10:7) Kunene, Jesu i wa zvi tiva ku a ku tira ta wuya.

12. Hi yihi a mitsalo yi kombako lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako xungetano hi ntiro?

¹² Mupostoli Pawule yenawu i wa zvi tiva ku a ku tira ta wuya. A ntiro wakwe wa hombe ku wa hi ku chumayela xungetano hi Jesu ni lezvi a zvi gondzisileko. Hambulezvo, Pawule i wa tira hi kutikarata kasi a kuma ca kutihanyisa. A va le Tesalonika va wa zvi tiva lezvaku i wa “tira yi nga chayi wusiku ni mumu” kasi a nga “bindziseli” munhu. (2 Tes. 3:8; Miti. 20:34, 35) Kuzvilava Pawule i wa wula a ntiro wakwe wa ku maha matenda. Na a hi le Korinte, i no tshama na Akwila na Prisila va “tira zvin’we, hakuva vontlhe va wa hi vamahi va matenda”. A cikhati leci Pawule a ngaku i tirile “wusiku ni mumu”, i wa nga wuli lezvaku i wo tira a nga humule. I wa nyima ku maha matenda hi masiku yo kota sabhadho. — Miti. 13:14-16, 42-44; 16:13; 18:1-4.

13. Hi gondza yini ka cikombiso ca Pawule?

¹³ Mupostoli Pawule i hi vekele cikombiso ca ci nene. I wa fanele kutira kasi ku ti hanyisa. Hambulezvo i wa ti siyela cikhati ca ku tira “ntiro wo basa wa ku kanela mahungu ya ma nene ya Nungungulu” hi kukhandzakanya. (Rom. 15:16; 2 Kor. 11:23) I kucile van’wani lezvaku va chumayela hi kukhandzakanya. Kota wuyelo ga kona, Akwila na Prisila va wa hi “vatiri-kulori [vakwe] ka Kristu Jesu”. (Rom. 12:11; 16:3) Pawule i kucile a va le Korinte lezvaku va ‘tshama na va khomekile ntirweni wa Hosi’. (1 Kor. 15:58; 2 Kor. 9:8) Jehovha i pimisele mupostoli Pawule a ku tsala lezvi: “Loku a munhu a ala ku tira, a nga faneli kuga.” — 2 Tes. 3:10.

14. A magezu ya Jesu ma nga ka Johani 14:12 ma wula yini?

¹⁴ A ntiro wa lisima hi nga wu mahako masikwini lawa yo gumesa ku chumayela ni ku maha vapizani. Niku Jesu i prhofetile lezvaku a vapizani vakwe va wa ta maha mitiro ya hombe a ku hundza leyi yakwe! (Lera Johani 14:12.) I wa nga wuli lezvaku hi wa ta maha a zvihlamaliso zvo kota lezvi a zvi mahileko. Kanilezvi, a vapizani vakwe va wa ta chumayela a matshamu yo tala, vanhu vo tala, ni hi cikhati co tala a ku hundza yena.

15. Zviwutiso muni hi faneleko ku ti maha, niku hikuyini?

¹⁵ Loku u hi ni ntiro wa kutihanyisa, ti wutisi lezvi: ‘Laha ndzi tirako kona ndza tiviwa kota mutiri wo hiseka? Ndza mbheta a ntiro wa mina hi cikhati ci faneleko ndzi tlhela ndzi maha zvontlhe ndzi zvi kotako kasi wu huma khwatsi?’ Loku a hlamulo wa wena wu hi ina, a patrawu wa wena i ta ku tsumba. Niku kuzvilava lava u tirako navo va nga tsakela kuzwa a mahungu ya ma nene. U fanele ku tlhela u ti wutisa lezvi xungetano hi ntiro wa wena wa kuchumayela ni kugondzisa: ‘Ndza tiviwa kota muchumayeli wo hiseka?  Ndza longisela zvingheniso zva mina? Ndza hatla ndzi tlhelela vanhu lava va kombisileko ku tsakela? Niku ndza tala ku chumayela hi tindlela to hambanahambana?’ Loku a hlamulo wa wena wu hi ina, u ta kuma litsako ntirweni wa wena.

16. Jesu ni vapizani vakwe va wa ku wonisa kuyini ku humula, niku lezvo zvi hambanisa kuyini ni lezvi a vanhu vo tala va ku wonisako zvona inyamutlha?

¹⁶ Jesu i wa zvi tiva lezvaku yena ni vapizani vakwe va wa fanele kuta na va humula. Hambulezvo, a vanhu vo tala inyamutlha va fana ni wanuna wo ganya wa lomu ka mufananiso wa Jesu. A wanuna loye i wa ti byela lezvi: “Humula, uga, unwa, u ti buza.” (Luka 12:19; 2 Tim. 3:4) I wa alakanya lezvaku a ca lisima laha kuhanyeni kuhumula. A ku hambana ni wanuna loye, Jesu ni vapizani vakwe va wa nga woni ku humula na ku hi zvona zva lisima wutomini gabye.

17. Hi ci tirisisa kuyini a cikhati leci hi kalako hi nga hi ntirweni wa kutihanyisa?

¹⁷ Inyamutlha, hi pimanyisa Jesu hi ku nga tirisi maferiya ya hina kasi ku humula basi, kanilezvi hi tlhela hi ma tirisela ku chumayela ni kuya mitlhanganweni ya wuKristu. Hi lisine, a ku chumayela ni kuya mitlhanganweni hi zvona zvi nga zva lisima ka hina. Hikwalaho hi maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi tshama hi ku mu mahela a zvilo lezvo Jehovha. (Mah. 10:24, 25) Hambu loku hi hi lomu kuendzeni, hi simama hiya mitlhanganweni kova ni kwihi hi nga kona niku hi londzowota ni wihi mole hi wu kumako kasi ku chumayela vanhu lava hi kumanako navo. — 2 Tim. 4:2.

18. Zvini lezvi a Hosi ya hina, Jesu Kristu, yi lavako lezvaku hi maha?

¹⁸ A ho ku tsaka hi lezvi a Hosi ya hina, Jesu Kristu, yi kalako yi nga rindzeli lezvaku hi maha zvo hundza lezvi zvi nga ntan’wini wa hina, ni lezvi yi hi vhunako kuva ni kuringanisela xungetano hi ku tira ni ku humula! (Mah. 4:15) I lava lezvaku hi humula. I lava kambe lezvaku hi tira hi kutikarata kasi hi kuma zvo ti hanyisa hi tlhela hi maha ntiro wo tsakisa nguvhu — ku nga ku maha vapizani. Ka ndzima yi landzelako, hi ta bhula hi ntiro lowu Jesu a wu mahako kasi ku hi tlhatlhisa ka wukhumbi go bayisa nguvhu.