1-3. a) Cini ci to hi vhuna ku simama hi tsumbekile ka Nungungulu masikwini lawa yo gumesa? b) Zvini hi to gondza ka ndzima leyi?

A KUGUMESA ka tiko legi ku laha kusuhani nguvhu. A vanhu vo biha vaya va tala. Vo “hluka khwatsi i byanyi”. (Lisimu 92:7) Hikwalaho a hi hlamali loku a vanhu vo tala va ala lezvi Nungungulu a nge hi zvona zva zvi nene. Pawule i byelile maKristu aku: ‘Mahani zvihlangi ka zvakubiha, mu maha madhota kupimeni.’ (1 Va Le Korinte 14:20) Hi nga zvi mahisa kuyini?

² A hlamulo hi wu kuma ka mutsalo lowu a ndzima leyi yi seketelwako ka wona, wu nge: ‘Lava va hlotako Jehovha va pima zvilo zvontlhe.’ (Mavingu 28:5) Lezvo zvi wula ku va zvi zwisisa zvontlhe lezvi zvi lavekako kasi ku tsakisa Jehovha. Ka Mavingu 2:6-9, hi gondza kambe lezvaku Jehovha wa va nyika wutlhari lava va mahako zva zvi nene. Hikwalaho, va zvi kota  ku zwisisa ‘a kululama ni kulamula, . . . ni tindlela tontlhe ta zvinene’.

³ Nowa na Dhaniyeli na Joba va wa hi nago a wutlhari lego gi tako hi ka Nungungulu. (Ezekiyeli 14:14) A vanhu va Nungungulu nyamutlha vonawu va nago. Wena ke? U nago a wutlhari gi tako hi ka Nungungulu? Kasi ku zwisisa a ‘zvilo zvontlhe’ zvi lavekako kasi ku tsakisa Jehovha, u fanele ku mu tiva khwatsi. Hikwalaho, ka ndzima leyi hi ta tiva 1) lezvi Nowa na Dhaniyeli na Joba va nga mu tivisa zvona Nungungulu, 2) lezvi a ku tiva Nungungulu zvi nga va vhunisa zvona, ni 3) lezvi hi nga mahako kasi hiva ni kukholwa ko fana ni loku va nga hi nako.

4. Nowa i mu tivisile kuyini Jehovha niku lezvo zvi mu vhunisile kuyini?

⁴ Nowa i mu tivisile kuyini Jehovha? Kusukela loku Adhamu na Evha va sangulile ku pswala vana, a vanhu va gondza va tiva Jehovha hi tindlela tinharu: ku wona zvivangwa zvakwe, kuzwa malandza yo tsumbeka ya Nungungulu, ni ku wona lezvi va vhunekisako zvona loku va mu ingisa. (Isaya 48:18) Hi ku cuwuka zvivangwa, kuzvilava Nowa i wa zvi wona ku Nungungulu i kona a tlhela a tiva matshamela Yakwe. Kota wuyelo ga kona, Nowa i wa zvi wona ku Jehovha i na ni ntamu niku hi yena yece a Nungungulu wa lisine. (Va Le Roma 1:20) Hikwalaho, Nowa i wa ni kukholwa ko tiya ka Nungungulu.

5. Nowa i zvi tivisile kuyini lezvi Nungungulu a zvi lavako ka vanhu?

⁵ A Bhibhiliya gi li ‘a kukholwa kuta hi kuzwa lezvi zvi kanelwako’. Lezvo zvi komba ku lezvi hi zvi zwako ka van’wani zvi nga hi vhuna kuva ni kukholwa. (Va Le Roma 10:17) Kuzvilava Nowa i zwile maxaka yakwe na ma wulawula hi Jehovha. A papayi wakwe, Lameki, i wa kholwa ka Nungungulu niku i pswalilwe na a ha hanya Adhamu. (Wona mufota kusanguleni ka ndzima.) Ku wa hi ni kokwani wakwe Metusela kambe, na Jaredhi, a kokwani wa Metusela, loyi a ngafa na Nowa a hi ni 366 wa malembe. * (Wona tlhamuselo wa lahasi.) (Luka 3:36, 37) Kuzvilava a vavanuna lavo ni vasati vabye va gondzisile Nowa lezvaku Jehovha hi yena a nga maha vanhu niku i wa lava ku va pswala vana, va tata misava, va tlhela va mu tirela. Nowa i tlhelile a gondzisiwa lezvaku Adhamu na Evha va tsikile ku ingisa Jehovha, niku i wa yi wona a mihandzu ya kona yo bava. (Genesisi 1:28; 3:16-19, 24) Nowa i zvi tsakele nguvhu lezvi a nga gondza niku zvi mu kucile ku tirela Jehovha. — Genesisi 6:9.

6, 7. A kutsumba ku tiyisisile kuyini a kukholwa ka Nowa?

⁶ A kutsumba ka tiyisa kukholwa. Ehleketa hi lezvi a kukholwa ka Nowa ku nga tiyisiswa zvona a cikhati a nga tiva ku a vito gakwe, legi gi wulako ku “Kuhumula; Kuchavelela”, gi nyika maalakanyo ya kutsumba. (Genesisi 5:29) Jehovha i pimisele Lameki  lezvaku a wula magezu lawa xungetano hi Nowa: “Yaloyi i ta hi humuta kukaraleni ka hina, ni le kuxanisekeni ka mitiro ya hina yo rima misava leyi Nungungulu a yi rukateleko.” Hikwalaho, Nowa i wa tsumba ku Nungungulu i ta chukwatisa zvilo. A ku fana na Abheli na Enoki, Nowa i wa kholwa lezvaku ku tava ni “pswalo” wu to gandla a hloko ya nyoka. — Genesisi 3:15.

⁷ Nowa i wa nga ci zwisisi khwatsi a citsumbiso ca Nungungulu ci nga ka Genesisi 3:15. Kanilezvi i wa zvi zwisisa ku a ciphrofeto leco ci nyika kutsumba ka wumandziko. Enoki i wa chumayele mahungu yo fana ni yalawo, a wula lezvaku Jehovha i ta lovisa vakubiha. (Judha 14, 15) Handle ko kanakana, a mahungu ya Enoki, lawa ma to tatiseka khwatsi yimpini ya Har–Magedhoni, ma tiyisile a kukholwa ka Nowa ni kutsumba kakwe!

8. A ku tiva Nungungulu zvi mu vhikelisile kuyini Nowa?

⁸ A ku tiva Nungungulu zvi mu vhunisile kuyini Nowa? A ku tiva Jehovha zvi vhunile Nowa lezvaku ava ni kukholwa ni wutlhari gi tako hi ka Nungungulu. Lezvo zvi mu vhikele nguvhu; zvi mu vhunile kuva a nga mahi nchumu wu nga wa ta xukuvalisa Jehovha. Hi ndlela muni? Nowa i wa lava kuva munghana wa Nungungulu. Hikwalaho, i wa nga hi na wunghana ni lava va nga kala va nga kholwi ka Jehovha, vaku ne va wa nga lavi kuzwa nchumu hi yena. A ku hambana ni vanhu lavo, Nowa a nga vhumelangi ku xengwa hi madhimoni lawa ma nga tile misaveni. A vanhu va wa hlamaliswa hi ntamu wa madhimoni lawo niku kuzvilava va tlhelile va lava ni ku ma khozela. (Genesisi 6:1-4, 9) Ahandle ka lezvo, Nowa i wa zvi tiva ku Jehovha i byelile vanhu lezvaku va pswala vana, va tata misava. (Genesisi 1:27, 28) Hikwalaho, a cikhati leci a madhimoni ma nga teka vasati ma pswala navo vana, Nowa i wa zvi tiva ku lezvo zvi bihile. Lezvo zvi engetele ku dlunyateka a cikhati leci a vana lavo va nga kula nguvhu va tlhela vava ni ntamu nguvhu ku hundza vanana-kuloni. Hi magumo, Jehovha i byelile Nowa lezvaku i lava ku neha ntalo kasi ku lovisa vanhu vontlhe vo biha. Kota lezvi Nowa a nga kholwa a citlharihiso leco ca Jehovha, i akile taru, a pona hi gona ni ngango wakwe.— Mahebheru 11:7.

9, 10. Hi nga ku kumisa kuyini a kukholwa ko fana ni loku ka Nowa?

⁹ Hi nga ku kumisa kuyini a kukholwa ko fana ni loku ka Nowa? Hi fanele ku gondza Mhaka ya Nungungulu hi wukheta, hi tsakela lezvi hi gondzako, hi tlhela hi zvi tirisa kasi ku cica wutomi ga hina ni ku maha zviboho zva zvi nene. (1 Pedro 1:13-15) Loku hi maha lezvo, a kukholwa ni wutlhari gi tako hi ka Nungungulu zvi ta hi vhikela ka mano ya Sathani ni kucetelo wa tiko legi. (2 Va Le Korinte 2:11) A vanhu vo tala va tiko va randza tihanyi ni wubhayi niku va landzela kunavela kabye. (1 Johani 2:15, 16)  A va na mhaka ni lezvi a tiko legi gi nga kusuhani ni ku lova. Loku hi nga hi na kukholwa ko tiya, hi nga sangula kuva ni kupima kun’we navo. U nga rivali lezvaku a cikhati leci Jesu a nga fananisa a masiku ya hina ni lawa ya Nowa, a nga wulawulangi hi tihanyi kutani wubhayi, kanilezvi i wulawulile hi mhango ya ku tsika zvilo zvin’wani zvi hi colopetela ku tirela Nungungulu. — Gondza Matewu 24:36-39.

¹⁰ Ti wutise lezvi: ‘Xana a wutomi ga mina ga komba ku hakunene ndza mu tiva Jehovha? A kukholwa ka mina ka ndzi kuca ku maha lezvi Jehovha a nge hi zvona zva zvi nene ndzi tlhela ndzi gondzisa van’wani lezvi Nungungulu a lavako ku va zvi maha ke?’ A mihlamulo ya wena ka zviwutiso lezvi yi ta ku vhuna ku tiva ku wa famba na Nungungulu a ku fana na Nowa ke.

11. a) Lezvi Dhaniyeli a nga mu randzisa zvona Nungungulu zvi hi komba yini hi vapswali vakwe? b) I tshamela muni ga Dhaniyeli gi ku tsakisako nguvhu?

¹¹ Dhaniyeli i mu tivisile kuyini Jehovha? Kuzvilava a vapswali vakwe hi vona va nga mu gondzisa ku randza Jehovha ni Mhaka yakwe. Dhaniyeli i hanyisile zvezvo wutomini gakwe gontlhe. Hambu a cikhati a nga khosahele, i wa simama a gondza Mitsalo hi wukheta. (Dhaniyeli 9:1, 2) I wa mu tiva khwatsi Jehovha niku i wa zvi tiva zvontlhe lezvi Jehovha a nga mahele vaIzrayeli. Lezvo hi zvi wona ka mukhongelo wo huma mbilwini lowu Dhaniyeli a nga wu maha hi kutikoramisa wu nga ka Dhaniyeli 9:3-19. Lera mukhongelo lowo u tlhela u ehleketa khwatsi hi wona. Ti wutise lezvi: ‘A mukhongelo lowu wu ndzi gondzisa yini hi Dhaniyeli?’

12-14. a) Dhaniyeli i kombisile kuyini wutlhari gi tako hi ka Nungungulu? b) Jehovha i mu katekisisile kuyini Dhaniyeli hi lezvi a nga kombisa kutiya-hlana ni kutsumbeka?

¹² A ku tiva Nungungulu zvi mu vhunisile kuyini Dhaniyeli? Yi wa hi yimpi kasi ku a muJudha wo tsumbeka a zvi kota ku tirela Nungungulu le Bhabhuloni. Hi cikombiso, Jehovha i byelile vaJudha aku: ‘Xuvani a makatekwa hehla ka muti lowu ndzi mu yisileko ka wona kota vakhon’wi.’ (Jeremiya 29:7) Kanilezvi i tlhelile a va laya lezvaku va khozela yena yece hi mbilu yontlhe. (Eksodhusi 34:14) Dhaniyeli i wa ta zvi kotisa kuyini ku ingisa milayo leyi hi wumbiri ga yona? A wutlhari gi tako hi ka Nungungulu gi mu vhunile ku tiva lezvaku i fanele ku ingisa Jehovha ku hundza vanhu. Andzhako ka mazana ya malembe, Jesu i gondzisile tshinya galego ga nayo. — Luka 20:25.

¹³ Ehleketa hi lezvi Dhaniyeli a nga maha a cikhati ku nga vekiwa nayo waku ku ngavi ni munhu wa ku khongela ka mun’wani nungungulu kutani munhu ahandle ka hosi hi 30 wa masiku. (Gondza Dhaniyeli 6:7-10.) Kuzvilava na a ti yimelele aku: ‘I 30 wa masiku basi.’ Kanilezvi, Dhaniyeli a nga tsikangi a nayo wa vanhu wuva wa lisima nguvhu ku hundza ku khozela Nungungulu. Kuzvilava na a khongele ka wutshamu go fihlala. Kanilezvi i wa zvi tiva ku a vanhu vo tala va wa mu wona siku ni siku na a khongela. I wa nga lavi ku va alakanya ku i no nyima ku tirela Jehovha. Hikwalaho, i simamile a khongela kwalaha va nga tolovela ku mu wona kona hambu lezvi a nga zvi tiva ku zvi ta mu veka mhangweni.

 ¹⁴ Jehovha i katekisile Dhaniyeli hi kota ya ciboho cakwe ca kutiya-hlana ni kutsumbeka. I mahile cihlamaliso, a vhikela Dhaniyeli lezvaku a nga dawi hi tinghala. Kota wuyelo ga kona, Mufun’weni wontlhe wa Medhi-Persiya, a vanhu va mu tivile Jehovha!— Dhaniyeli 6:25-27.

15. Hi nga ku kumisa kuyini a kukholwa ko fana ni loku ka Dhaniyeli?

¹⁵ Hi nga ku kumisa kuyini a kukholwa ko fana ni loku ka Dhaniyeli? A hi nge kumi kukholwa ko tiya hi ku lera Mhaka ya Nungungulu hi nyima kwalaho. Hi fanele ku yi zwisisa. (Matewu 13:23) Hi lava ku tiva lezvi Jehovha a ti zwisako zvona ni lezvi a zvi wonisako zvona a zvilo. Hikwalaho, hi fanele ku ehleketa khwatsi hi lezvi hi lerako. Zva lisima nguvhu kambe a ku randza ku khongela, nguvhunguvhu loku hi kumana ni zvikarato. Hi nga maha lezvo na hi kholwa ku Jehovha i ta hi nyika a wutlhari ni ntamu lowu hi mu kombelako. — Jakobe 1:5.

16, 17. Joba i mu tivisile kuyini Jehovha?

¹⁶ Joba i mu tivisile kuyini Jehovha? Joba i wa nga hi muIzrayeli. Kanilezvi i wa hi ni wuxaka go kari na Abrahama, Isaka, na Jakobe, niku Jehovha i wa va mahile va mu tiva va tlhela va tiva lezvi a zvi lavako ka vanhu. Hi ndlela yo kari, Joba yenawu i ma tivile a mahungu lawo ya lisima. (Joba 23:12) I byelile Jehovha aku: “A tindleve ta mina ti wa zwile ha wena.” (Joba 42:5) Hambu Jehovha i wulile ku Joba i wulawulile lisine hi Yena ka van’wani. — Joba 42:7, 8.

¹⁷ Joba i tivile matshamela ya Nungungulu kambe hi ku cuwuka a zvivangwa. (Joba 12:7-9, 13) Elihu na Jehovha va tirisile zvivangwa kasi ku gondzisa Joba lezvaku mu tsininani nguvhu ka Nungungulu. (Joba 37:14; 38:1-4) A magezu ya Jehovha ma mu khumbile nguvhu Joba laha ka kuza a ti koramisa a byela Nungungulu aku: ‘Ndza zvi tiva lezvaku wena wa zvi kota ku maha zvilo zvontlhe, ni lezvaku a kuxuva ka wena a ku na ku tsandzekiswa.’ A tlhela aku: ‘Ndza ti sola . . . na ndzi hi tshurini ni le khumeni.’ — Joba 42:2, 6.

18, 19. Joba i kombisile kuyini lezvaku i wa mu tiva khwatsi Jehovha?

¹⁸ A ku tiva Nungungulu zvi mu vhunisile kuyini Joba? Joba i wa ma zwisisa a matshinya ya milayo ya Nungungulu. I wa mu tiva khwatsi Jehovha niku lezvo zvi mu kucile ku hanyisa lezvi Jehovha a zvi lavako. Hi cikombiso, Joba i wa zvi tiva ku loku a nga khomi khwatsi van’wani, a nga mu randzi Nungungulu. (Joba 6:14) I wa nga ti woni na a hi chukwana ku hundza van’wani, kanilezvi i wa va khomisa ku khwatsi maxaka yakwe. I wa nga cuwuki ku loyi cisiwana, loyi i ganyile. Joba i te: “Loyi a mahileko mina rumbyini ga mamani, a hi yena a va mahileko ke?” (Joba 31:13-22) Hambu a cikhati leci Joba a nga ganyile a tlhela a hi ni nduma, a nga telwangi hi matshandza ne a nga ti wonangi na a hi wa lisima ku hundza van’wani. Lezvo zvi hambene nguvhu ni lezvi a vanhu vo tala vo ganya va ti wonisako zvona nyamutlha.

¹⁹ Joba i wa nga lavi ku tsika nchumu, wo kota titshomba, wu maha wa lisima nguvhu ka yena a ku hundza Jehovha. I wa zvi tiva ku loku a maha lezvo, i ta kaneta “Nungungulu loyi a nga le hehla”. (Gondza Joba 31:24-28.) Joba i wa wona wukati kambe kota citsumbiso co basa ci mahiwako hi nuna ni sati. I tlhelile a ti mahela cifungo caku a nga cuwuki wasati hi ndlela ya ku a navela ku etlela naye. (Joba 31:1) Lezvo zva hlamalisa nguvhu, hakuva Joba i hanyile ka cikhati leci Jehovha a nga vhumelela vanhu ku teka vasati vo hundza mun’we. Hikwalaho, Joba na a tekile sati wa wumbiri loku i wo no zvi lava. Kanilezvi kuzvilava i wa zvi tiva ku a wukati go sangula legi Jehovha a gi longiseleko give ga wanuna mun’we ni wasati mun’we, niku Joba i hlawulile ku hanyisa zvalezvo. * (Wona tlhamuselo wa lahasi.) (Genesisi 2:18, 24) Andzhako ka cipimo ca 1600 wa malembe, Jesu i gondzisile tshinya galego ga nayo gaku a ku hlengela masango ni ku tekana zvi fanele kuva zva nuna mun’we ni sati mun’we. — Matewu 5:28; 19:4, 5.

20. A ku mu tiva khwatsi Jehovha ni lezvi a zvi lavako zvi hi vhunisa kuyini ku hlawula khwatsi vanghana ni zvihungato?

 ²⁰ Hi nga ku kumisa kuyini a kukholwa ko fana ni loku ka Joba? A hlamulo hi walowu wa wun’we waku hi fanele ku mu tiva khwatsi Jehovha hi tlhela hi tsika wutivi lego gi hi rangela. Hi cikombiso, a Bhibhiliya gi li Jehovha ‘wa venga loyi a randzako kuleva’ niku a hi faneli ku tshama ni vanhu va fihlako lezvi va nga zvona. (Gondza Lisimu 11:5; 26:4.) Makunu, ti wutise lezvi: ‘A mitsalo leyi ya yimbiri yi ndzi byela yini hi kupima ka Jehovha? Lezvo zvi fanele ku khumbisa kuyini lezvi ndzi zvi rangisako wutomini? Zvi fanele ku khumbisa kuyini lezvi ndzi zvi wonetelako lomu ka Internet, lava ndzi mahako navo wunghana, ni lezvi ndzi ti hungatako hi zvona?’ A mihlamulo ya wena yi nga ku vhuna ku wona ku wa mu tiva khwatsi Jehovha ke. A hi lavi ku thapelwa hi kupima ka tiko legi. Hikwalaho, hi fanele ku toloveta a “kupima” ka hina, hi tiva ku hambanisa a zva zvi nene ni zvo biha, ni wupumbu ni wutlhari. — Mahebheru 5:14; Va Le Efesusi 5:15.

21. Cini ci to hi vhuna ku ‘pima zvilo zvontlhe’ zvi lavekako kasi ku tsakisa Jehovha?

²¹ Kota lezvi Nowa na Dhaniyeli na Joba va nga maha zvontlhe va nga zvi kota kasi ku mu tiva khwatsi Jehovha, i va vhunile ku ‘pima zvilo zvontlhe’ zvi nga laveka kasi va mu tsakisa. A cikombiso cabye ci komba ku a ku maha zvilo hi kuya hi lezvi Jehovha a zvi lavisako zvona zvi maha ku hi hanya khwatsi. (Lisimu 1:1-3) Maku ti wutise lezvi: ‘Ndza mu tiva khwatsi Jehovha a ku fana na Nowa na Dhaniyeli na Joba ke?’ Hi lisine nyamutlha hi nga mu tiva khwatsi Jehovha a ku hundza vavanuna lavo vo tsumbeka hakuva i hi nyikile mahungu yo tala ku hundza vona. (Mavingu 4:18) Hikwalaho, gondza Bhibhiliya hi wukheta. Ehleketa khwatsi hi gona. Khongela u kombela moya wa ku basa. Loku u maha lezvo, a tiko legi gi nga ta ku xenga. U ta kombisa wutlhari gi tako hi ka Nungungulu u tlhela u tshinela nguvhu ka Papayi wa wena wa le tilweni. — Mavingu 2:4-7.