1, 2. a) Hikuyini a ku kambisisa cikombiso ca Nowa, ni ca Dhaniyeli, ni ca Joba zvi nga hi tiyisako? b) A dhoropa ga Jerusalema gi wa hi ka ciyimo muni a cikhati leci Ezekiyeli a nga tsala a magezu ma nga ka Ezekiyeli 14:14?

XANA u kari ulwa ni zvikarato zva mababyi, wusiwana, kutani tixanisa ke? Zva tshuka zvi ku karatela ku simama u tirela Jehovha na u tsakile? Loku u ti zwisa lezvo, a cikombiso ca Nowa, ni ca Dhaniyeli, ni ca Joba zvi nga ku tiyisa. Vonawu va wa nga mbhelelangi niku va lwisene ni zvikarato zvo fana ni lezvi hi kumanako nazvo nyamutlha. Ka zvikhati zvin’wani, va zile vava mhangweni ya ku luza wutomi. Hambulezvo, va simamile va tsumbeka ka Jehovha niku i wa va wona kota vanhu va kukholwa ni vo ingisa. — Gondza Ezekiyeli 14:12-14.

² Ezekiyeli i tsalile magezu lawa a ndzima ya hina yi seketelwako ka wona na a hi le Bhabhuloni hi lembe ga 612 mahlweni ka Kristu. * (Wona tlhamuselo wa lahasi.) (Ezekiyeli 1:1; 8:1) Ku  wa nga ha kiyeli kule kasi Jerusalema gi lovisiwa hi 607 mahlweni ka Kristu. A dhoropa lego gi wova ni vanhu va tsongwani basi va kukholwa ni vo ingisa a ku fana na Nowa, Dhaniyeli, na Joba, niku a va lovisiwangi. (Ezekiyeli 9:1-5) A vokari vabye hi Jeremiya, na Bharuki, na Ebhed-Meleki, ni va ka Rekabhe.

3. Zvini hi to wulawula hi zvona ka ndzima leyi?

³ Nyamutlha kambe, a vanhu lava Jehovha a va wonako na va lulamile a ku fana na Nowa na Dhaniyeli na Joba va ta pona a cikhati leci a tiko legi go biha gi to lovisiwa. (Kuvhululelwa 7:9, 14) Hikwalaho, a hi woneni ku hikuyini Jehovha a nga tirisa vavanuna lavo va vanharu kota zvikombiso zva vanhu va nga maha kululama. Hi ta wona 1) a zvikarato lezvi va nga kumana nazvo, ni 2) lezvi hi nga pimanyisisako zvona a kukholwa kabye ni kuingisa.

4, 5. Zvikarato muni lezvi Nowa a nga kumana nazvo, niku cini ci hlamalisako laha kakwe?

⁴ Zvikarato muni lezvi Nowa a nga kumana nazvo? Masikwini ya kokwani wakwe Enoki, a vanhu va wa sina va bihile nguvhu. Va wa wulawula kubiha va ‘rukatela’ Jehovha. (Judha 14, 15) Andzhako ka lezvo, a tiko gi yile gi engetela ku biha. Masikwini ya Nowa, a “misava yi wa tele hi tihanyi”. Ku wa tile tingilozi to biha laha misaveni, ti ta ti cica ti maha vanhu, ti chadha ni vavasati. A vana va tona va wa hi ni xapi niku va wa leva. (Genesisi 6:2-4, 11, 12) Kanilezvi a vanhu vontlhe va wa zvi wona ku Nowa i hambene navo. A Bhibhiliya gi li ‘Nowa i no kuma thomo mahlweni ka Jehovha’. A ku hambana ni vanhu lava va nga mu randzele, yena i wa maha kululama. ‘Nowa i no famba zvin’we na Nungungulu.’ — Genesisi 6:8, 9.

⁵ A magezu lawo ma hi byela yini hi Nowa? A kuranga ehleketa hi cikhati leci Nowa a nga ci mbheta na a tirela Jehovha hi kutsumbeka tikweni lego go biha na wu nga seta Ntalo. A hi 70 kutani 80 wa malembe basi, kanilezvi cive cipimo ca 600 wa malembe! (Genesisi 7:11) Ca wumbiri, alakanya lezvaku i wa nga hi na bandla ga ku mu vhuna ni ku mu tiyisa a ku fana na hina nyamutlha. Zvi wonekisa ku khwatsi hambu vamakabye vakwe va wa nga nyimi naye. * — Wona tlhamuselo wa lahasi.

6. Nowa i kombisile kuyini kutiya-hlana ka hombe?

⁶ Nowa i wa nga ti byeli ku a kuva munhu wa mu nene basi zva enela. I tiyile hlana a bhulela van’wani a kukholwa loku a nga hi nako hi Jehovha. A Bhibhiliya gi mu vitana ku “mukaneli wa kululama”. (2 Pedro 2:5) Mupostoli Pawule i wulile lezvi hi yena: ‘Hi kukholwa Nowa . . . i no kona a tiko.’ (Mahebheru 11:7) Handle ko kanakana, a vanhu va wa mu hleka va tlhela va zama ku mu tsema hlana. Kuzvilava hambu ku mu dzukisela va wa maha. Kanilezvi Nowa i wa nga chavi vanhu. (Mavingu 29:25) I wa hi ni kukholwa, hikwalaho Jehovha i mu nyikile kutiya-hlana. Nyamutlha kambe, Jehovha wa ma nyika kutiya-hlana a malandza yakwe yo tsumbeka.

7. Zvikarato muni lezvi Nowa a nga kumana nazvo a cikhati a nga aka taru?

⁷ Nowa i wa sina a kombisile kukholwa ka  Jehovha hi 500 wa malembe ni ku hundza a cikhati leci Jehovha a nga mu ruma ku aka taru. A taru lego ga hombe gi wa ta tiriselwa ku ponisa vanhu vo kari ni zvihari loku a Ntalo wu chikela. (Genesisi 5:32; 6:14) Kuzvilava zvi wa wonekisa ku khwatsi a ntiro lowo wu ta mu bindzela nguvhu Nowa. Handle ko kanakana, i wa zvi tiva ku a vanhu va ta engetela ku mu hleka va tlhela va mu bindzisela wutomi. Kanilezvi Nowa i wa kholwa ka Jehovha niku i wa mu ingisa. ‘Kota lezvi Nungungulu a nga mu layisile zvona i no zvi maha.’ — Genesisi 6:22.

8. Nowa i mu tsumbisile kuyini Jehovha mhakeni ya ku hlayisa ngango wakwe?

⁸ Nowa i wa hi ni cikarato cin’wani kambe. I wa fanele ku hlayisa sati wakwe ni vana. Ka cikhati leco, a vanhu va wa fanele ku tira nguvhu kasi ku kuma zvakuga. Nowa yenawu. (Genesisi 5:28, 29) Hambulezvo, a ku hlayisa ngango a hi zvona a nga zvi rangisa wutomini gakwe. A ca lisima nguvhu ku wa hi ku tirela Jehovha. Hambu lezvi a nga mbheta 40 kutani 50 wa malembe na a khomekile hi ku aka taru, a nga tsikangi ku khozela Jehovha. I simamile a maha lezvo hi 350 wa malembe andzhako ka Ntalo. (Genesisi 9:28) Nowa ive cikombiso ca ci nene nguvhu ca kukholwa ni kuingisa!

9, 10. a) Hi nga ku pimanyisisa kuyini a kukholwa ni kuingisa ka Nowa? b) Zvini lezvi Jehovha a to ku mahela loku u ti yimisela ku ingisa milayo yakwe?

⁹ Hi nga ku pimanyisisa kuyini a kukholwa ni kuingisa ka Nowa? Hi nga ku pimanyisa hi ku yimela lezvi Jehovha a nge hi zvona zva zvi nene, ni ku kala hi nga ti patsi ni tiko ga Sathani, hi tlhela hi rangisa Jehovha wutomini ga hina. (Matewu 6:33; Johani 15:19) Lisine ku a tiko ga hi venga hi kota ya lezvo. Hi cikombiso, kota lezvi hi ingisako a milayo ya Nungungulu xungetano hi wukati ni kuhlengela masango, a vanhu va tshuka va wulawula kubiha hi hina lomu ka zvihaxa-mahungu. (Gondza Malaki 3:17, 18.) A ku fana na Nowa, a hi chavi vanhu. Hi chava Jehovha niku a hi lavi ku mu khunguvanyisa. Ha zvi tiva ku hi yena yece a zvi kotako ku hi nyika wutomi ga pindzukelwa.— Luka 12:4, 5.

¹⁰ Ti wutise lezvi: ‘Xana ndzi ta simama ku maha lezvi Nungungulu a zvi lavako, hambu loku a vanhu va ndzi hleka kutani ku ndzi sola? Ndza tsumba ku Jehovha a nga hlayisa ngango wa mina, hambu loku zvi karata ku kuma zvo ti hanyisa?’ Loku u tsumba Jehovha u tlhela u mu ingisa a ku fana na Nowa, tiyiseka lezvaku i ta ku khatalela. — Va Le Filipi 4:6, 7.

11. Zvikarato muni zva hombe lezvi Dhaniyeli ni vanghana vakwe va vanharu va nga kumana nazvo le Bhabhuloni? (Wona mufota kusanguleni ka ndzima.)

¹¹ Zvikarato muni lezvi Dhaniyeli a nga kumana nazvo? Dhaniyeli i wa hanya ka dhoropa ga Bhabhuloni, legi gi nga tele hi vanungungulu va mawunwa ni wudhimoni. A vanhu va tiko lego va wa va venga a vaJudha niku va wa va tseketsela va tlhela va tseketsela Nungungulu wabye Jehovha. (Lisimu 137:1, 3) Kuzvilava lezvo zvi wa mu bayisa nguvhu Dhaniyeli ni vaJudha van’wani va nga randza Jehovha! Ahandle ka lezvo, a vanhu vo tala va wa mu vekele tihlo yena ni vanghana vakwe Hananiya, na Mixayeli, na Azariya hi lezvi va nga lava ku gondzisiwa ku tirela hosi ya Bhabhuloni. Va wa lava lezvaku vaga zvakuga zva hosi, lezvi zvi nga  patsa zvilo lezvi Jehovha a nga byelile vanhu vakwe lezvaku va ngagi. Kanilezvi, Dhaniyeli a nga vhumelangi ku ‘ti nyenyezisa hi zvakuga zva hosi’. — Dhaniyeli 1:5-8, 14-17.

12. a) Dhaniyeli i wa hi munhu wo tshamisa kuyini? b) Jehovha i wa mu wonisa kuyini Dhaniyeli?

¹² Dhaniyeli ive ni cikarato cin’wani kambe caku kuzvilava kusanguleni ci wa nga wonekisi ku khwatsi cikarato. I wa hi ni wutlhari ga hombe legi gi nga maha ku a hosi yi mu nyika malungelo yo hlawuleka. (Dhaniyeli 1:19, 20) Hambulezvo, Dhaniyeli a nga ti kulisangi, ne a nga zangi a ti byelile ku hi yena wo tiva nguvhu. I simamile a ti koramisa. Contlhe cikhati i waku hi Jehovha a mu mahako a humelela. (Dhaniyeli 2:30) Phela Jehovha i patsile Dhaniyeli na Nowa na Joba aku zvikombiso zvi nene zvi ringanako ku zvi tekelela. Ka cikhati leco, Nowa na Joba va wa sina va tirele Jehovha hi kutsumbeka kala va yafa, kanilezvi Dhaniyeli i wa ha hi muswa. Handle ko kanakana Jehovha i wa mu tsumba Dhaniyeli! Hi lisine, a nga mu tsumbangi mahala hakuva i simamile a kholwa ka Nungungulu a tlhela a mu ingisa wutomini gakwe gontlhe. A cikhati leci Dhaniyeli a nga hi ni cipimo ca 100 wa malembe, a ngilozi ya Nungungulu yi tile yi taku: ‘Dhaniyeli, wena wanuna a randzekako nguvhu.’ — Dhaniyeli 10:11.

13. Cini leci kuzvilava ci nga maha Jehovha a vhuna Dhaniyeli lezvaku a kuma cikhundla co tlakuka?

¹³ Hi ku vhuniwa hi Jehovha, Dhaniyeli ive hosana ya lisima nguvhu kusukela Mufun’weni wa Bhabhuloni kala Mufun’weni wa Medhi-Persiya. (Dhaniyeli 1:21; 6:1, 2) Kuzvilava Jehovha i mahile lezvaku Dhaniyeli a kuma cikhundla leco co tlakuka kasi ku vhikela vanhu vakwe, a ku fana ni lezvi Josefa a nga maha le Gibhite ni lezvi Estere na Mordhekayi va nga maha le Persiya. * (Wona tlhamuselo wa lahasi.) (Dhaniyeli 2:48) Hi nga alakanyela lezvi Ezekiyeli ni vaJudha van’wani va nga hi wukhumbini va nga ti zwisa zvona a cikhati va nga wona lezvi Jehovha a nga mu tirisisa zvona Dhaniyeli kasi ku va vhuna! Kuzvilava zvi va tiyisile nguvhu.

14, 15. a) A ciyimo ca hina ci fanisa kuyini ni leci ca Dhaniyeli? b) A vapswali nyamutlha va nga gondza yini ka vapswali va Dhaniyeli?

¹⁴ Hi nga ku pimanyisisa kuyini a kukholwa ni kuingisa ka Dhaniyeli? A tiko legi hi hanyako ka gona nyamutlha gi tele hi wubhayi  ni wukhozeli ga mawunwa. A vanhu va xengwa hi Bhabhuloni wa Hombe, wu nga mufumo wa misava yontlhe wa wukhongeli ga mawunwa, lowu a Bhibhiliya gi nge ‘wutshamu ga madhimoni’. (Kuvhululelwa 18:2) Hina hi tshamisile ku khwatsi hi valuveli tikweni legi. Hikwalaho, a vanhu va hi poyilela hakuva va zvi wona ku hi hambene nguvhu navo. (Marku 13:13) Kanilezvi, a hi tshineleni ka Nungungulu wa hina Jehovha, a ku fana ni lezvi Dhaniyeli a nga maha. Loku hi ti koramisa, hi tsumba Jehovha hi tlhela hi mu ingisa, hinawu i ta hi wona kota vanhu vo randzeka. — Hagayi 2:7.

¹⁵ A vapswali va nga kuma zvigondzo zva lisima ka vapswali va Dhaniyeli. Ka cikhati leci Dhaniyeli a nga kula hi cona, a vanhu vo tala va wa bihile nguvhu. Hambulezvo, i kulile na a randza Jehovha. A ku lezvo zvi no halahala zvi maheka? Ahihi. A vapswali vakwe va no mu gondzisa, a tiva Jehovha. (Mavingu 22:6) Ni vito ga kona legi va nga mu chula gaku Dhaniyeli, gi wulako ku “A Mulamuli wa mina hi Nungungulu”, gi komba ku va wa mu randza Jehovha. Hikwalaho, n’wina vapswali mu fanele gondzisa vana va n’wina hi lihlazva-mbilu lezvaku va tiva Jehovha. Mu nga godholi. (Va Le Efesusi 6:4) Va khongeleleni, mu tlhela mu khongela navo. Mahani zvontlhe mu zvi kotako kasi ku va gondzisa ku randza lezvi Jehovha a nge hi zvona zva zvi nene. Jehovha i ta mu katekisa nguvhu. — Lisimu 37:5.

16, 17. Zvikarato muni lezvi Joba a nga kumana nazvo ka zviyimo zvo hambana zva wutomi gakwe?

¹⁶ Zvikarato muni lezvi Joba a nga kumana nazvo? Joba i kumene ni kucica ka hombe wutomini gakwe. Kusanguleni, i wa hi munhu wo ganya. A vanhu vo tala va wa mu tiva va tlhela va mu komba cichavo ca hombe. (Joba 29:7-16) A Bhibhiliya gi li “i wa hi wa hombe ka vontlhe vanhu va le tikweni ga Mutsuwuka-gambo”. (Joba 1:3) Hambulezvo, Joba i wa nga ti woni na a hi chukwana ku hundza vanghana kutani ku ti byela ku Nungungulu a hi wa nchumu. Hi zvi tivisa kuyini? Hi ku Jehovha i mu wulile lezvaku i ‘nandza gakwe’ a tlhela aku munhu “a mbheleleko kululameni, loyi a chavako Nungungulu, a nyenya kubiha”. — Joba 1:8.

¹⁷ Kanilezvi, a zvilo zvi no cica hi kutsopeta ka tihlo. I luzile zvontlhe a nga hi nazvo, a mbhela ntamu laha ka kuza a navela kufa. Hina nyamutlha ha zvi tiva ku a zvikarato lezvo zvi wa vangiwa hi Sathani, na aku Joba i tirela Nungungulu hi ku lava makatekwa basi. (Gondza Joba 1:9, 10.) Ka Jehovha, leyo yi wa nga hi mhaka yo hlakana. Makunu, i wa ta maha yini kasi ku komba Sathani lezvaku muhembi? I tsikile Joba a kombisa kutsumbeka kakwe ka Nungungulu ni ku komba lezvaku i mu tirela hi ku mu randza.

18. a) Cini ci ku hlamalisako laha ka Joba? b) Hi gondza yini ha Jehovha ka ndlela leyi a nga mu khoma hi yona Joba?

¹⁸ Sathani i vhukele Joba hi kuphindaphinda hi ndlela ya xapi a tlhela a mu maha a alakanya ku loyi a mu xanisako hi Nungungulu. (Joba 1:13-21) Andzhako ka lezvo, a vavanuna vanharu va nga ti byela ku vanghana va Joba va sangulile ku mu byetela magezu yo tlhava. Va wa mu byela ku i bihile niku Nungungulu o mu tsayisa. (Joba 2:11; 22:1, 5-10) Hambulezvo, Joba i simamile a tsumbekile ka Jehovha. Lisine ku kuve ni zvikhati a nga wula zvilo zva hava. (Joba 6:1-3)  Hambulezvo, Jehovha i zvi zwisisile ku Joba i wulile lezvo hi kuzwa kubayisa ni kukarateka. I zvi wonile ku Joba a nga zangi a mu tsikile, hambu lezvi Sathani a nga tshamela ku mu vhukela ni ku mu rukatela. A cikhati ti nga mbhela a tixanisa leto, Jehovha i nyikile Joba zvontlhe a nga hi nazvo na zvi wuyetilwe kumbiri a tlhela a mu engetela 140 wa malembe ya kuhanya. (Jakobe 5:11) Ndzeni ka cikhati leco, Joba i simamile a tirela Nungungulu hi mbilu yontlhe. Hi zvi tivisa kuyini? Hi lezvaku a bhuku ga Ezekiyeli 14:14, legi a ndzima ya hina yi seketelwako ka gona, gi tsalilwe andzhako ka mazanazana ya malembe na Joba a file.

19, 20. a) Hi nga ku pimanyisisa kuyini a kukholwa ni kuingisa ka Joba? b) Hi nga kombisisa kuyini tipswalo hi van’wani a ku fana na Jehovha?

¹⁹ Hi nga ku pimanyisisa kuyini a kukholwa ni kuingisa ka Joba? Kani hi cihi ciyimo hi nga ka cona, Jehovha i fanele ku simama ava yena Munhu wa lisima nguvhu wutomini ga hina. Hi fanele ku mu tsumba hi kumbhelela hi tlhela hi mu ingisa hi mbilu yontlhe. Hi lisine hi na ni zvigelo zvo tala zva ku maha lezvo a ku hundza Joba. Phela nyamutlha ha tiva zvotala xungetano hi Sathani ni mano yakwe. (2 Va Le Korinte 2:11) Hi kota ya Bhibhiliya, nguvhunguvhu gona bhuku ga Joba, ha zvi tiva ku hikuyini Nungungulu a vhumelelako kuxaniseka. Ha zvi tiva ku a Mufumo wa Nungungulu mufumo wa lisine wu rangelwako hi Jesu Kristu. (Dhaniyeli 7:13, 14) Ka ciphrofeto ca Dhaniyeli hi kuma lezvaku a Mufumo lowo wu ta fuma misava yontlhe lokuloku wu tlhela wu fuvisa kuxaniseka kontlhe.

²⁰ Lezvi zvi nga humelela Joba zvi hi gondzisa ku kombisa tipswalo hi vamakabye va hina loku va xaniseka. Vonawu va nga tshuka va wula zvilo zva hava a ku fana na Joba. (Mutshawuteli 7:7) Kanilezvi a hi faneli ku va nyenya kutani ku va lumbeta kubiha. Wutshan’wini ga lezvo, hi fanele ku va zwisisa. Loku hi maha lezvo, hi ta fana ni Papayi wa hina, Jehovha, a nga ni lirandzo ni wuxinji. — Lisimu 103:8.

21. A magezu ma nga ka 1 Pedro 5:10 ma hi alakanyisisa kuyini lezvi zvi nga humelela Nowa na Dhaniyeli na Joba?

²¹ Nowa na Dhaniyeli na Joba va hanyile ka zvikhati zvo hambana niku a zviyimo zvabye zvi wa hambene nguvhu. Hambulezvo, vontlhe va timisele. Lezvi zvi nga va humelela zvi hi alakanyisa magezu ya mupostoli Pedro yaku: ‘A Nungungulu wa tipswalo tontlhe, . . . i ta mu mbhelelisa a mu tiyisa, ni ku mu nyika ntamu, andzhako ka kuva mu xanisekile a cikhatanyana.’ — 1 Pedro 5:10.

22. Zvini hi to wulawula hi zvona ka ndzima yi landzelako?

²² A magezu ma nga ka 1 Pedro 5:10 ma tatiseka kambe ka vanhu va Nungungulu nyamutlha. Jehovha i hi tiyisekisa lezvaku i ta hi tiyisa ni ku hi nyika ntamu. Hontlheni ha zvi lava ku Jehovha a hi nyika ntamu, ni ku simama hi tiyile hi tlhela hi tsumbeka kakwe. Hi cigelo leco, hi lava ku pimanyisa a kukholwa ni kuingisa ka Nowa na Dhaniyeli na Joba. Ka ndzima yi landzelako, hi ta wona ku leci ci nga vhuna vavanuna lavo lezvaku va simama va tsumbekile ka Jehovha hi ku va wa mu tiva khwatsi. Hi lisine, va wa ‘pima zvilo zvontlhe’ lezvi a nga lava ku va zvi pima kutani ku zvi zwisisa. (Mavingu 28:5) Hinawu hi nga zvi zwisisa.