Ndzi pswalilwe Quebec, ka provhinsia ya Canadá ku wulawuliwako ciFrancês. A vapswali va mina, Louis na Zélia, va wa hi vanhu va va nene niku va wa ndzi randza. A papayi wa mina i wa hi ni tingana niku i wa randza ku lera. Ndzi wa randza ku tsala niku ndzi wa xuva ku maha jornalista.

A cikhati ndzi nga hi 12 wa malembe, laha kaya ku nota Rodolphe Soucy, a nga hi mun’we wa lava va nga tira na papayi na a hi ni munghana wakwe. Va wa hi Vakustumunyu va Jehovha. Ndzi wa nga tive zvotala hi Vakustumunyu va Jehovha niku ndzi wa nga hi na mhaka ni wukhongeli gabye. Hambulezvo, ndzi no hlamalisiwa hi ndlela ya yi nene ni yo zwisiseka leyi va nga hlamula hi yona a zviwutiso hi ku tirisa a Bhibhiliya. A vapswali va mina vonawu zvi no va hlamalisa, hi se vhumela a cigondzo ca Bhibhiliya.

Ka cikhati leco, ndzi wa gondza a cikoleni ca Katolika. Ndzi wa tshuka ndzi bhula ni vanghana hi lezvi ndzi nga gondza ka cigondzo ca mina ca Bhibhiliya. Hi magumo, a vapaderi lava va nga hi gondzisa va no zvizwa. Kanilezvi wutshan’wini ga ku tirisa mitsalo kasi ku kaneta lezvi ndzi nga wula, a mun’we wabye i no ndzi lumbeta laha phambeni ka zvigondzani-kulori a ku ndzi wa nga ingisi! Leco ci wa hi ciyimo co karata kanilezvi ndzi kumile makatekwa hakuva ci ndzi vhunile a ku wona lezvaku a tigondzo ta wukhongeli ta cikola leco ti wa nga yelani ni lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako. Ndzi no zvi wona lezvaku ndzi wa fanele ku nyima a ku gondza ka cikola leco. Na ndzi vhumelelwa hi vapswali va mina ndzi no cica cikola.

Ndzi no simama ku gondza Bhibhiliya kanilezvi ndzi wa nga kuli khwatsi hi tlhelo ga moya hakuva ndzi wa chava ku chumayela hi muti ni muti. A chichi ya Katolika yi wa hi ni kucetelo wa hombe niku yi wa vhukela nguvhu a ntiro wa hina wa kuchumayela. Maurice Duplessis,  a murangeli wa politika wa Quebec i wa bohene nguvhu ni chichi. Na va seketelwa hi yena, a citshungu ci no xanisa ci tlhela ci vhukela a Vakustumunyu va Jehovha. Zvi wa lava kutiya-hlanha kasi kuchumayela.

A makabye loyi andzi vhunileko ku hlula a kuchava ku vile John Rae, a gondzileko ka turma ya wu 9 ya cikola ca Gileyadhe. John i wa hi makabye wo buvha, wo ti koramisa ni wo tshineleleka. Zvi wa kala ku aya hi ku ndzi nyika wusungukati, kanilezvi a cikombiso cakwe ca ci nene ci ndzi vhunile nguvhu. John zvi wa mu karatela ku wulawula ciFrancês, hikwalaho a kutala ka zvikhati ndzi wa famba naye kuchumayeleni kasi ndzi mu vhuna ku bhula ni vanhu. A ku mbheta cikhati na ndzi hi na John zvi ndzi vhunile ku ndzi tiya-hlanha ndzi yimela lisine. Andzhako ka 10 wa malembe na ndzi sangulile ku tlhangana ni Vakustumunyu va Jehovha, ndzi no bhabhatisiwa hi dhiya 26 ka Maio wa 1951.

A cibandlana ca hina le Quebec ci wa tele hi maphayona. A cikombiso cabye ca ci nene ci ndzi kucile ku minawu ndzi teka wuphayona. Ka masiku lawo, hi wa chumayela hi muti ni muti na hi tirisa a Bhibhiliya basi. Lezvi hi nga kala hi nga hi nga tirisi man’wani mabhuku hi wa fanele ku yi tirisa khwatsi Mitsalo. Hikwalaho, ndzi no ti karatela ku tiva mavhesi yo kari ma nga wa ta ndzi vhuna ku yimela lisine. Hambulezvo, a vanhu vo tala va wa ala ku lera Bhibhiliya ga ku kala gi nga hi gona legi gi vhumelelwako hi chichi ya Katolika.

Hi 1952, ndzi no chadha na Simone Patry, a makabye wo tsumbeka hi nga hi va bandla gin’we. Hi rurile hiya tshama Montreal niku ndzeni ka lembe na hi chadhile hi no pswala a n’wana wa nhanyana wa ku hi Lise. Hambu lezvi ndzi nga nyimile wuphayona cikhatanyana mahlweni ka ku chadha, mina ni sati wa mina Simone hi wa ti karatela ku simama hi olovisa wutomi kasi hi maha zvotala laha bandleni kota ngango.

Andzhako ka 10 wa malembe, ndzi no tlhela ndzi ehleketa khwatsi hi kuva phayona. Hi 1962, na ndzi hi ka Cikola ca Wutireli ga Mufumo ci mahelwako madhota, ci mbhetileko hweti le Bheteli ya Canadá, ndzi no tshama kwartu yin’we na makabye Camille Ouellette. A kuhiseka ka Camille ntirweni wa kuchumayela ku ndzi hlamalisile nguvhu, nguvhunguvhu hi lezvi a nga chadhile a tlhela a hi ni vana. Ka masiku lawo, zvi wa kala a ku zvizwa lomu Quebec lezvaku a vapswali va maha maphayona na va wundla vana; hambulezvo Camille i wa xuva ku maha lezvo. A cikhati leci hi nga hi zvin’we i ndzi kucile a ku ehleketa hi ciyimo ca mina. Andzhako ka tihweti titsongwani, ndzi no zvi wona lezvaku ndzi nga zvi kota ku tlhela ndziva phayona ga cikhati contlhe. A vokari va wa wula lezvaku  a ku maha lezvo a hi ciboho ca wutlhari, kanilezvi ndzi no sangula ku phayona hakuva ndzi wa kholwa lezvaku Jehovha i wa ta katekisa a kutikarata ka mina ka ku maha zvotala ntirweni wa kuchumayela.

Hi 1964, mina ni sati wa mina hi no rumelwa kuya tira le Quebec, dhoropeni ga hina ga mabeleko, kota maphayona yo hlawuleka, lomu hi ngaya tira hi malembe yo tala. Ka cikhati leco, ku wa nga ha hi na vanhu vo tala va ku hi vhukela kanilezvi va kona va nga ha simama ku hi vhukela.

Ka Mulongiso wo kari ni gambo, ndzi no khomiwa le Sainte-Marie, ku nga cidhoropana ci gamakeneko ni dhoropa ga Quebec. A musochwa wo kari i no famba na mina cikwadra a ya ndzi vhalela paxweni hi kota ya lezvi ndzi nga chumayela hi muti ni muti na ndzi nga vhumelelwangi. Ndzi no guma ndzi yisiwa ka mulamuli wa ku hi Baillargeon, a wanuna wo chavisa. I no ndzi wutisa ku himani a nga wa tava adhivhogadho wa mina. A cikhati ndzi nga ku ku tava makabye Glen How, * a adhivhogadho wo tiveka nguvhu wa Kustumunyu wa Jehovha, i no karateka aku: “Ahihi ku ngavi yena.” Makabye Glen How i wa tiviwa hi ku yimelela khwati a Vakustumunyu va Jehovha. Zvalezvo a tribhunali yi no tekela ku ndzi byela lezvaku ndzi wa nga ha hi na nandzu.

A kuvhukelwa ka ntiro wa hina wa kuchumayela le Quebec ku tlhelile ku maha ku zvi karata a ku kuma wutshamu ga gi nene ga ku lugara hi mahela kona mitlhangano. A cibandlana ca hina ci wo kuma ntsena a garaje ga kale ga ku titimela nguvhu. Ka nguva ya cirami, kasi ku kufumela, a vamakabye va wa tirisa a muchini wa ku kufumelisa wo tira hi mafura. A kutala ka zvikhati hi wa chikela na ka ha kiyela tihora kasi a mutlhangano wu sangula hi tshama laha kusuhani ni muchini lowo hi hlawutelana matshango kasi hi tiyisana.

Zva hlamalisa a ku wona a mihandzu ya yi nene ya ntiro wo chumayela hi kufamba ka malembe. Loku hi tlhela ka va 1960, a kova ni mabandla matsongwani lomu dhoropeni ga Quebec, ma nga kumeka le Côte-Nord, ni le Gaspé Península. Inyamutlha, a ka matshamu lawo ku na ni vamakabye vo tala niku va na ni Tisalawu ta Mufumo to saseka nguvhu.

Hi 1970, hi no rambiwa ku tira kota vawoneleli va cipandze. Hi 1973, hi no gumesa hi nyikiwa a ciavelo ca ku tira kota vawoneleli va dhistrito. Ndzeni ka malembe lawo, ndzi gondzile zvotala ka vamakabye va wutlhari vo kota makabye Laurier Saumur * na David Splane, * lava hi wumbiri gabye va vileko vawoneleli va fambafambako. Andzhako ka mutlhangano wun’we ni wun’wani wa cipandze, mina na David hi wa nyikana a mawonela ya lezvi hi nga chukwatisisako zvona a magondzisela ya hina. Ndzi alakanya a khati go kari David a nga ndzi byela lezvi: “Léonce, ndzi tsakisilwe nguvhu hi kanelo ya wena yo gumesa. Yi fambile khwatsi, kanilezvi loku ku wa hi mina a mahungu lawa u nga ma tirisa na ndzi vekile a tikanelo tinharu!” Ndzi wa wulawulile hi timhaka to tala ka kanelo ya mina. Ndzi wa fanele ku gondza ku veka kupima ka mhaka yin’we.

 A ciavelo ca vawoneleli va dhistrito ci wa patsa ku tiyisa a vawoneleli va zvipandze. A vahuweleli vo tala lomu Quebec va wa ndzi tiva nguvhu, hikwalaho a kutala ka zvikhati va wa lava ku chumayela na mina loku ndzi vhuxela a muwoneleli wa cipandze. Hambu lezvi a ku tira navo zvi nga tsakisa, ndzi wa nga siyi cikhati co enela ca ku tshama ni muwoneleli wa cipandze. Ka khati go kari, a muwoneleli wo kari wa cipandze wa lirandzo i no ndzi alakanyisa lezvi: “Zvi nene lezvi u ti nyikako a cikhati ca ku tshama ni vamakabye, kanilezvi u nga rivali lezvaku a vhiki legi u tele ku ta vhuxela mina. Minawu ndza zvi lava ku tiyisiwa!” A wusungukati lego ga gi nene gi ndzi vhunile a kuva ni kuringanisela.

A ya kubiha hi ku 1976, a sati wa mina Simone, i no babya nguvhu a gumesa afa. A kutikarata kakwe ni lirandzo lakwe hi Jehovha zvi wa mu mahile ava munghana wa mina wa hombe. A ku simama ndzi khomekile ntirweni wa kuchumayela zvi ndzi vhunile ku timisela a ku bayisa ka ku felwa hi sati wa mina, niku ndza mu bonga nguvhu Jehovha hi lezvi a ndzi seketeleko hi lirandzo ka cikhati leco co nonoha. Hi ndzhako ka cikhati ndzi no chadha na Carolyn Elliott, a nga hi phayona go hiseka ga ku wulawulako cingiza, a nga tile Quebec kasi ku ta tira lomu ku nga hi ni cilaveko ca hombe. Carolyn i wa hi munhu wo tshineleleka niku i wa khatala hi van’wani, nguvhunguvhu lava va nga hi ni tingana ni ciwundza. I ndzi vhunile nguvhu a cikhati leci hi nga hi vawoneleli va fambafambako.

Hi Janeiro wa 1978, ndzi no kombeliwa kuva mugondzisi wa Cikola co sangula ca Maphayona lomu Quebec. Ndzi no karateka nguvhu hakuva a cikola leco ci wa hi ciswa ka mina ni ka zvigondzani. A yo tsakisa hi ku a turma yo sangula leyi ndzi nga yi gondzisa yi wa hi ni maphayona yo tala yo buvha. Hambu lezvi ku nga hi mina mugondzisi, minawu ndzi gondzile zvotala!

Hi ndzhako ka cikhati, hi 1978 ku no mahiwa a gotsovanyano wa matiko manyingi le Estádio Olímpico ca Montreal wu nga hi ni hloko ya mhaka, “Fé Vitoriosa”. Ku vile wona gotsovanyano wu sangula wa hombe lomu Quebec wu vileko ni 80 000 wa vanhu ni ku hundza. Ndzi no nyikiwa a ciavelo ca ku tira ni  Departamento de Serviço de Notícias ya gotsovanyano. Ndzi bhulile ni va jornalista vo tala, niku ndzi tsakile nguvhu hi ku wona lezvaku va wa tsala mahungu ya ma nene xungetano hi hina. Lomu ka televhizawu ni lomu ka radhu va mbhetile a cipimo ca 20 wa tihora ni ku hundza na va hi maha a ma entrevista va tlhela humesa a tindzima ta ku ringana 100 na ti wulawula hi hina. Ku nyikilwe wukustumunyu ga hombe nguvhu.

A kucica ka hombe ku vile hi 1996. Kusukela loku ndzi bhabhatisilwe ndzi wa tira le Quebec lomu ku wulawuliwako a ciFrancês. Kanilezvi hi 1996, ndzi no nyikiwa a ciavelo ca ku ya tira ka dhistrito ku wulawuliwako a cingiza le Toronto. Ndzi alakanyile lezvaku a ndzi ringanelwi niku ndzi wa chava a ku veka tikanelo hakuva ndzi wa nga ci tivi khwatsi a cingiza. Ndzi wa fanele ku khongela hi kukhandzakanya ndzi tlhela ndzi mu tsumba nguvhu Jehovha.

Na ndzi nga se sangula ku tira ka dhistrito liyani ndzi wa chava nguvhu, kanilezvi zvezvi ndzi nga wula hi kutiyiseka lezvaku a malembe lawa ya mambiri ndzi tirileko Toronto ma vile yo tsakisa nguvhu. Carolyn i kombisile a lihlazva-mbilu a ndzi vhuna a ku wulawula khwatsi cingiza niku a vamakabye va ndzi seketele ni ku ndzi tiyisa. Hi vile ni vanghana vo tala va vaswa hi kuhatlisa.

Wutshan’wini ga ku ti longisela a kuya a mutlhanganweni wa cipandze basi, ndzi wa tlhela ndzi tolovela ku tira hora yin’we kuchumayeleni hi muti ni muti hi Wazihlanu ni gambo. A vokari kuzvilava va wa ti wutisa lezvi: ‘Hikuyini ndzi yako kuchumayeleni hambu lezvi hi khomekileko hi ku longisela mutlhangano.’ Hambulezvo a ku kuma a vanhu vo tsakela kuchumayeleni zvi wa ndzi tiyisa. Hambu zvezvi, a kuchumayela zva ndzi tsakisa nguvhu.

Hi 1998, mina na Carolyn hi no tlhela hi nyikiwa a ciavelo ca ku ya tira le Montreal kota maphayona yo hlawuleka. Hi malembe yo tala, a ciavelo ca mina ci wa patsa a ku xaxameta a ntiro wa wukustumunyu go hlawuleka ga laha kubaseni ni ku tira ni vahaxi va mahungu kasi ku kaneta a mawunwa lawa a vanhu va nga hembela a Vakustumunyu va Jehovha. Zvezvi mina na Carolyn zva hi tsakisa a ku chumayela lava va ha hi ku kurura vata Canadá ni lava va tsakelako ku gondza zvo tala xungetano hi Bhibhiliya.

Loku ndzi ehleketa hi 68 wa malembe lawa ndzi tirileko kota nandza ga Jehovha gi bhabhatisilweko, ndza zvi wona lezvaku hakunene i ndzi katekisile nguvhu. A ku gondza ku randza a ntiro wa kuchumayela ni ku vhuna a vanhu vo tala lezvaku va tiva lisine zvi ndzi nyikile litsako la hombe. Andzhako ka loku a nhanyana wa mina Lise ni nuna wakwe va kulisile a vana vabye va no sangula ku tira kota maphayona ya cikhati contlhe. A ku va wona na va simama va hiseka ntirweni wa kuchumayela zva ndzi tsakisa. Ndza ma bonga nguvhu a makristu-kuloni lawa ma ndzi vhunileko ku kula hi tlhelo ga moya hi kota ya cikombiso cabye ca ci nene ni wusungukati gabye ga wutlhari ndzi tlhela ndzi zvi kota ku tira ka zviavelo zvo hambanahambana. Ndzi no pola lezvaku zvi nga koteka ku hi simama hi tsumbekile ka zvontlhe zviavelo hi nyikwako, ntsena loku hi tsumba a moya wo basa wa Jehovha. (Lis. 51:11) Ndzi simama ndzi mu bonga Jehovha hi lezvi a hi nyikileko a thomo go tsakisa ga ku dhumisa a vito gakwe! — Lis. 54:6.